Ka Lahui Hawaii, Volume II, Number 22, 25 May 1876 — Page 2
KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII
HONOLULU, MEI 25, 1876.
Hoike Kula.
E hoike ana ke kula kaikamahine o Waialua ma ka la 6 o Iulai, oia ka Poaha mua o ia mahina.
E hele nui mai na makua a me na makamaka. MA KE KAUOHA.
Kula Hanai o Kawaiahao.
E hoike ana ke Kula Hanai Kaikamahine o Kawaiahao ma ka Poakolu, la 14 o Iune ae nei. He nui na mea hoikeike o na hana mikioi a na haumana e kauia mai ana ia la imua o na maka o ka poe makaikai. He mau mea kuai kekahi a mau haawina makana wale kahi. E hele nui mai.
Kula o Haleakala.
E hoike ana ke Kula Hanai Keikikane o Haleakala ma ka la 8 o Iune e hiki mai ana, a e hoomakaia ana ka wehe o na hana ma ka hora 9½ A. M.
Ke konoia aku nei na mea a pau e naue ae e ike maka i ka "Nani o Aipo," e lohe olelo auanei. E naue i pau kuhihewa. E naue me ka olioli pu. Ma ke kauoha.
Ka Ilina Alii o Kawaiahao.
O KEKAHI o na hana kelakela ma ke ano o ke kukulu ana o ke kanaka i Kia Hoomanao no na la e hiki mai ana ma ke Aupuni Hawaii nei, oia no ka hana a ka Makua Alii Charles Kanaina e ike ia nei e na makaainana o ke kulanakauhale alii nei, iloko o keia mau la, oia hoi ka Ilina o kana Keiki Alii ka Moi Lunalilo i aloha nui ia e ka lahui Hawaii. Ke hoomaopopoia nei ka manao o keia makua alii o ka aina, e hoonani i keia kahua, kahi hoi e hoomaha hope loa nei na iwi o ka Moi nona na la pokole i hoopiha ia me na manaolana, ma ka noho kalaunu o Hawaii. O keia ilina, ua kilakila kona kulana, a me he la aole no makou e kuhihewa ana ke puana ae oia ka oi o ka nani maloko nei o na poai o keia pae moku, aole keia o ka pa o kana mau hana no ka hoohanohano ana i ke kahua o kana kamalei e hiolani ai iloko o na kau e panee ia mai ana, aka, maluna ae o na mea pau, ua lohe mai makou, e hoomaemae a e hoonani ia ana ka luakini o Kawaiahao mamuli o kana kauoha, ka hale o ka inoa kamahao Kaahumanu, a me na 'lii aloha pono Karistiano i hookahua a i kukulu ai, a ke kia hoomanao hoi o ko lakou mau inoa ihiihi mai kahiko mai. A ke hookoia keia hana hou a hoomaemae ana i ua luakini makua nei, o ka hooi loa ana aku no ia i na kumu mahalo; oiai, nani ka hale o ka Moi nana ke kauoha e hoomoe ia kona kino mawaena o na makaainana ana i aloha'i, a nani pu hoi me ke kahua makamua o ka pono Karistiano a na makua alii i kukulu ai, a he kia hoomanao ia no ka inoa o ka mea nana ia hana kamahao no na la a me na makahiki e ola ai o Hawaii, oia hoi ka Mea Kiekie ka Makua Alii CHARLES KANAINA, ka luaui o ka Moi LUNALILO I e hoomanao mau ia nei e na puuwai lokahi o na kupa o ke one owi o ka paemoku Hawaii.
Ka Ninau Waiona.
ILOKO O NA la hope o ka pule i hala, ua ala ae ka noonoo ia ana o ka bila kanawai i hoolaha ia e hoopau loa ana i ka pauku 1 mokuna 41 o ke kanawai Karaima, i waiho ia mai e ka Hon. Mr. Birch, o Wailuku, Maui. He ekolu la o ka waiho ana o keia ninau imua o ka hale me ka piha o ka manawa ma na kalaiolelo ana ma na aoao elua, a, me he mea la, ua lawa pono na hoakaka ana ma na pono a me na poino ma ia mea.
Ua lawe mai ka aoao e kue ana i ka hoopau loa ia ana o ke kanawai e paa nei, maluna o ke kahua, he "moonihoawa" ka waiona, he kumu hoopoino a he hopena haulehia iloko o ka poino a me ka make no kela a me keia kanaka, a ma ka poino ana o ke kanaka, malaila no e poino ai ka lahui holookoa a me ke aupuni. O na huaolelo i hoopukaia mai na mea hanohano ma keia aoao, ua ku i ka oiaio, a he mea hiki ole ke hoole ia. O na olelo a ke alii Kiaaina o Maui, ua hookupaa ia maluna o ke kahua oiaio no na mea e pili ana i ka ino i ike ia mamuli o keia mea, a pela no hoi ka ka Hon. S. N. Castle, a me na hoa e ae o ka Ahaolelo i kamailio ma ia aoao.
Ma ka aoao e makemake ana e hoopau i keia kanawai, ua hookahuaia maluna o ka pono kaulike. Ua lawe mai lakou i na olelo ma ko lakou aoao me ka ikaika a me ka hahana, aole no ke kumu he mea pono e ae ia na kanaka Hawaii e inu a e uhauha ia lakou iho, aka, i kumu e hooko ia ai na olelo a ke Kumukanawai, ma ka pauku 13, a penei no ia:
"Ke hoomalu nei ka Moi i kona aupuni, no ka pono o na kanaka a pau malalo ona, aole hoi e imiia ka pono a me ka hanohano, a me ka waiwai o ka mea hookahi, a o ka ohana hookahi paha, a o ka poe ano hookahi paha o kona lahuikanaka."
Maluna o na olelo o keia pauku ke kahua i laweia e ka aoao e makemake ana e hoopau i ke kanawai. O ke kanawai i makemakeia e hoopau, ua papa ia ka haawi ana i na kanaka Hawaii, a ua hoonoa ia i na kanaka o ko na aina e mai, a aole no hoi ia lakou wale, aka, i na Hawaii ilikeokeo i hanauia ma Hawaii nei a me na kanaka i hookupaia. Malaila i like ole ai ke kau like e like me na huaolelo o ka pauku o ke Kumukanawai, i heluhelu mua ia ae la maluna, a malaila no hoi i olelo mai ai ke alii Kaai o Kona Akau, ua ae ia kekahi hapa e inu i ka waiona, a o kekahi hapa hoi, ua papa ia. Nolaila, ua manao oia, he mea pono e hoopau ia keia kanawai, a e hana ia i kanawai hou, e kau ana i ka mana a me ke kau like maluna o kela a me keia.
O ke kanawai e pili ana i keia mea, ua heluhelu makou, a he mea maopopo, o ka manao o ke kanawai, oia no ka papa ana aole e kuai, a haawi, &c., i ka waiona o kekahi ano, i kekahi kanaka o keia aupuni. Aole i olelo ia, o ke kanaka Hawaii iliulaula wale no, a mea e ae paha, aka, o ke kanaka o keia aupuni. Pili keia i na ano a pau. Pehea la na keiki a na haole i hanau ia ma Hawaii nei? Aole anei lakou he mau kanaka Hawaii? Pela no! Ua kau like ia ka mana o keia kanawai maluna o lakou e like me na kanaka e ae, oiai, ua hanau ia lakou ma Hawaii nei, a aole e hiki ia lakou a i kekahi mea e ae paha ke hoole, aole lakou he mau kanaka Hawaii.
Pehea hoi ka poe i hoohiki e lilo i kupa no ke aupuni Hawaii? E ala mai ana ka ninau kanawai maanei, no ka mea, ua olelo ia, o ka poe i hanauia maloko o keia aupuni, aka, ma ko lakou hookupa ana, o ko lakou lilo ana no ia malalo o ka malu o keia aupuni a me kona mau kanawai, a ua loaa ia lakou ke kuleana o ke kahea ana i ke kokua a keia aupuni a me ka maluhia o kona mau kanawai ke loohia iloko o kekahi pilikia. Ua lilo laou he mau kanaka Hawaii, a he mau kanaka hoi ia no keia aupuni, a aohe mea nana e hoole. A ina ua loaa ia lakou ke kuleana e kauoha i ke aupuni e malama i ko lakou pono a me ka maluhia malalo o na kanawai o keia pae moku ma ke ano he kanaka Hawaii, alaila, aole anei e kuleana ke kanawai maluna o lakou ma ke ano like he kanaka Hawaii? Ke manao nei makou he mau kanaka Hawaii lakou, a he kuleana paa ko ke kanawai o ke aupuni maluna o lakou.
Ua mahalo nui makou i na hana a ke aupuni ma keia mea, aka, pehea la ? Ke hooko ia nei no anei ? Ke nele nei anei na kanaka a pau o keia aupuni i ka waiona ma na hale kuai waiono mai? Aole. He oiaio, ke nele nei kekahi poe iliulaula, a ke loaa nei no i kahi poe, a o kahi nae e loaa ai ia lakou, he mea maopopo, mai ka hale kuai waiona mai, aka, o ke ano o ka loaa ana, pehea la ? Ke loaa nei no i na Hawaii ano e ae. Ae!He hiki ia lakou ke komo aku, a ke ike mau ia nei no ko lakou komo ana maloko o na hale kuai waiona, a loaa no ia lakou. No keaha la keia? Heaha la ke kumu o keia uhai akea ana i ke kanawai?
Eia ke kumu. No ka hoike ole ia aku imua o lakou, he poe kanaka Hawaii lakou, a ua komo lakou malalo o ka mana o keia kanawai! Ua ike no iloko o ko lakou naau he mau kanaka Hawaii lakou, a ua like ka mana o ke kanawai maluna o lakou e like me na Hawaii e ae, aka, ua manao e kapae ia mea, a e holo malalo o ke ano he kanaka no ko na aina e, a hoole hoi i ka mana o na kanawai Hawaii o keia ano.
Ma ko makou noonoo ana, aohe mana nana e kapae i ka makemake o ke kanawai. Mamuli o ke kapae ana o keia poe ia mana, malaila e oi loa aku ai kona ikaika ma ka hoike ana aku imua o lakou i kona makemake a me kona mana: a nolaila, e hooko i keia mea i pono ai, a hoike aku imua o ka lehulehu, hookahi kulana o na kanaka Hawaii a pau, a ua kaulike ka mana o ke kanawai maluna o na Hawaii o kela ano a me keia ano. He ninau keia i kamailio ole ia mamua, a ua ane palaka ia hoi e na wahaolelo o na la i hala; a oiai hoi he ninau nui i pili i ka mana o ke kanawai a me ka pomaikai o ka lahui, ke manao nei makou e hoomau aku i ke kamailio ana ma ia mea, ke hiki i ka manawa kupono.
Ka Bila Haawina o 1876.
[Kakauia no "Ka Lahui Hawaii."]
Iloko iho nei o keia mau la, ua waihoia'e imua o ka Hale Ahaolelo ka hoike a ke Kuhina Waiwai, no na lilo o na makahiki elua i hala, a me na lilo i manaoia no na makahiki elua e hiki mai ana. Ke lawe pakiko mai nei makou i kekahi mau mea, no ka piha loa o ka kakou pepa. Ua ano kahaha makou, mahope iho o ka lohe mau ana i na leo uwalo e hooemi i na lilo iloko o kela mau makahiki iho nei, i ka ike ana iho ma keia hoike, ua hooiia 'ku na lilo mamua o ka mea i manaoia i ka huina aneane hookahi haneri me elua tausani dala! O na lilo i manaoia, he $351,467.79 ka huina oi mamua o na loaa i manaoia—heaha keia, e oi ka na lilo mamua o na loaa—a no na makahiki elua, ua oi aku mamua o $100,000 ka Aie Aupuni. Ua manaoia i $100,000 no ka mokuahi hou, a me kekahi mau mea e ae. Ua nui na puu dala i hooliloia me ka mana a kauoha ole ia, a he kumu kuihe no ia no kekahi poe, oiai, he mau hana ano uhauha ia i ku i ka makemake ole a me ka apono ole ana o na makaainana.
He $887,791.85 ka huina loaa o ke aupuni, koe na dala i aie ia a me ka auhau kula me alanui, (aole hoi i uku ia ma ke keena oihana) a hiki mai i Maraki 31, 1876, a he $866,938.75 no ka 1874, e hoike ana i ka huina oi o keia kau he $20,853.10 mamua o kela kau i hala.
Ua noiia mai i $10,000 kokua laina mokuahi lawe leta o ka Moana Pakipika no kela a me keia makahiki e hiki mai ana Maanei, ke hoomaka iho la ko makou hokua e kuapuu, i kau a mea o ke koikoi o ka aumaka. Me he la, ua lawa no keia mau mokuahi me na kokua e haawiia 'ku nei ia lakou, mamua o ka kakou hoonou ana 'ku i keia mau a-la ia lakou.
He $67,070 ka huina o na lilo o ke keena o ko na aina e no 1874, a he $85,240 hoi i keia kau. Heaha iho nei la hoi ka hana nui o keia keena i hele ino ai na lilo imua, oia nae paha—no na ohe hoonui a me na Kanikela Komisina o Europa, na aina hele ole ia hoi e na kanaka Hawaii.
Ke noiia mai nei i $11,370 no na koa. Ke manao nei makou, he mea ku i ka hanohano o ka Moi a me ke aupuni keia oihana, aka, aole anei e hiki ke malamaia keia oihana me na wahi aumaka mama iki ae? Oia nae paha aole e hulali na pilali.
Ke haiia mai nei, e emi loa ana ka lilo o ka Papa Ola ma keia hope aku. Ke manao nei makou, ua hiki mai ka manawa e emi ai, oiai o kekahi keia o na oihana pukaliu nui, a aole loa he wahi paa iki mai o ke ola.
Ke noiia mai nei i $50,000 no ka hoopae ana mai i na pake. Aole anei i lawa ko kakou hoao ana i keia lahui ? Oia nae paha ua makemakeia i poe nana e lawe na laikini piepiele, a hele aku ma na kuaaina e lu ai i ka lakou mau anoano awahia ea. Oia iho la no hoi paha—panee na puka—lilo imua, a ulu hoi na kumu make o ka lahui.
Na Anoai o ka Ahaolelo.
Iloko o kela pule, ua hai aku makou i ka hapai ia ana o ka noonoo ana i ka bila kanawai a ka Hon. Mr. Birch o Wailuku, e hoopau i ka pauku 1 o ka mokuna 41 o ke kanawai karaima, e pili ana i ka ae ana i na kanaka Hawaii e inu i ka waiona. Ua noonoo nui ia keia bila no ekolu la, me ka hahana ku i ka paio Kumukanawai, kanawai, ponokaulike a me ka ike maoli o ka noonoo o na hoa i kalaimanao ma ia ninau ka hoopiha ia ana o na hapa nui o na hora hana oia mau la, a ma ke ahiahi molehulehu o ka Poalima, mahope iho o ka hoopaapaa hahana ana me ka mokomoko o na aoao aielua, ua ninau ia na ae a me na hoole, a penei no ia. Ma ka aoao e hoopanee loa i ke kanawai hou e hoopau ana i ka pauku 1 o ke kanawai mua: Na Kuhina.—Green, Moehonua, Walker, Castle. Na Alii.—Castle, Kuihelani, Wilder, Moanauli, Martin, Cleghorn, Smith, Isenberg. Na Hons.—Aholo, Kahuila, Kaiue, Kanealii, Kamauoha, Pilipo, Kauai, Naili, l-lelekunihi, Barenaba, Kalaukoa, Aiwohi, Nawahi, Halemanu, Mahoe, Waterhouse, Mahelona, Naukana, Nazareta, Kaina, Wana. Ma ka aoao kue i ka hoopanee loa, na alii Kanaina, Kanoa, Rhodes, Kaai, Kahanu. Na Hons.—Halstead, Puka, Nahaku, Gay, a me Lilikalani. O na 'lii Kanaina a me Kanoa, ua koho hewa laua ma keia ninau, ma ka hoopanee loa ko laua manao ana.
Aohe no he mau hana nui loa i hana ia iloko o keia mau la, o ke Kaheawai mau wale no a na palapala hoopii. Ua ano hiki ole ia makou ke huna iho i ka mino aka, i ka lohe ia ana aku e heluhelu ia mai ana kekahi hoopii e noi ana e kau ia i dute maluna o ka malakeke i hookahi keneta no ka paona. No keaha la i hana ia ai keia hoopii. Aohe paha na makamaka i ike, aole i hiki aku ke kumukuai o ka malakeke i ka hookahi keneta no ka paona, a pehea la e hiki ai ke hooko ia ka lakou hoopii ano ole. He nui wale aku na hoopii e ae.
Ma ka Poakahi iho nei, ua puoho ae la na leo kupinai o na hoa, e kahea ana i na kuhina e hoike mai i na lilo o kela a me keia mau mea—ka hulahula nui o Aliiolani hale—a me ka mana o ka hoolilo ia ana o na dala no ia mau mea me ka ae ole ia. Ua waiho mai ka Hon. Mr. Nawahi he palapala hoopii i kakau inoa ia e kekahi mau hoa, e hoopii ana imua o na 'lii i ke Kuhina Kalaiaina, no ka lilo ana he elua tausani a oi dala no ka hulahula ma Aliiolani hale me ka ae ole ia. No kekahi kumu ua hoihoi hou aku la a hiki i ka wa kupono. He nui na hana a me na olelo hooholo e pehi ana i ke Kuhina Kalaiaina, o ka noho mai no nae ka ia ala elike me kona ano mau ka minoaka ma ka papalina. He hana ku keia i ka hoemi lilo a na hoa o ka hale.
MR. LUNAHOOPONOPONO; Aloha oe:—
E kala mai ia'u, aka he mea hiki ole keia ia'u ke umi iho. Ua hele aku makou e noi i ka oluolu o ke Kahu o ka Ekalesia o Kaumakapili e halawai makaainana maloko o ia luakini no ka noonoo ana me na lunamakaainana i kohoia, no na kumuhana i manao, aka, ua hoole mai la kela, ma ke kumu o uhai a uhauha waleia ka maluhia o ka hale o ka Haku. He mahalo piha loa ko makou malaila, ua pono ia, a ua pau ko makou manao. Aka, ma ka po Poaono iho nei, ua ike makou i na hana, a ua lohe hoi na pepeiao i na leo mole a na keiki o Lahaina i ku mai maluna o ke kuahu. E paikau ana me na pu, a e mele ana me na mele kupono ole e hoopukaia maluna o ke kuahu.
Ua hewa paha keia aole paha, ke waiho aku nei makou na ka lehulehu, a i ole na ua makua la no e koho mai ; aka, ke mananao nei makou, ina e hooneleia makou i ke kuleana e halawai maloko o ia luakini, no ka noonoo ana i ka pono o ua makua la a me kela mea keia mea pakahi o na makaainana me ke aupuni, alaila, aole loa he pono o ka ae ia ana o keia hana paikau pu maluna o ke kuahu o ka hale o ka Haku. He mea maopopo ole ia makou ke ano o keia hana, a he kumu kaniuhu iho no hoi no loko. Aole keia kamailio i pili i ke ano a me ke kulana o ko makou makua o ka pono, aka, pili ke ano o keia hana i ke ano kapakahi, a hiki ole no hoi ke apono aku. Me ka mahalo. NA MAKAAINANA-POOLA.
Kona, Mei 23, 1876.
NO KO NA AINA E.
Ka haunaele weliweli ma ke Kai
Na Ulia Poino e ae!
He Karaima no na Au i hala.
KA LOAA ANA O PIKINA AILANA.
He eha o keia poe i poholo pu ilalo me ka paa i ka hao ; aka o kekahi poe he umi, ua hemo ae na hao, a ua lele lakou iloko o ke kai a au aku la a pae i ka aina. O ka mea i pakele ai keia poe, ua manaoia, ua haawi aku kekahi alii moku i ke ki e hemo ai na hao o lakou e paa ana; aka, no ka pipili loa paha o na hao o keia poe eha, aole i hemo, a pau i ka make, a oia hopena no ia o ka poe kipi, he poholo i ka hohonu me ka paa o na lima i ka hao. Mahope o ko lakou noho ana ma keia wahi kaha one, ua pae aku la lakou ma kekahi mokupuni, me ka pilikia nui no nae, a mai pau lakou i ka make malaila. Mahope mai hiki lakou a pau ma Enelani, ua hookolokoloia lakou, a ku ka hewa ia lakou pakahi mamuli o ka hoike a Palai. Ua hooholoia ka hoopai no keia karaima a lakou i hana ai, he kipi me ka powa ma ka moana; a o ka hoopai i kau ia, he li ia lakou a pau. Aka, ua oluolu i ke Alii e kala piha aku i kekahi mau mea eha, a elua i hoololiia ka hoopai no laua, a he ekolu o lakou i uku aku i ko lakou ola no ia hewa i hanaia. Ua hookoia ka hoopai maluna o kekahi moku manuwa Pelekane e ku ana ma ke awa o Portsmouth ia wa. Ua li ia ua mau kipi la maluna o na kia o ka moku a make loa, ua piha loa na uapo i ka poe makaikai i kela hoopai ana, he mau tausani paha o lakou ; no ka mea, ua kaulana loa keia hana; ua wawa ia ae ma na wahi a pau o ka aina.
Maanei, e hoi hou kakou i hope e imi i ka poe kipi i koe. E nana kakou i ko lakou hopena. Ua imi ia lakou e ka manuwa Pelekane no na mahina ekolu a eha paha ma na kai ma ka hema, aole nae i loaa, a hoi wale i ka home. O ko lakou ike hope ia ana ma Polapola no ; a penei no ia : Mahope o ko lakou kiola ana ia Palai ma, maluna o ka waapa, ua lawe ae ka malama moku i ka mana o ka moku Bounty iloko o kona lima, oia no ka haole nana i hoala keia kipi nui, a o Kilikina kona inoa. Ua hoi hou aku ia me ka moku i Polapola, no ko lakou makemake i kela aina a me na lealea olaila, a ilaila kahi i mahuka ai kekahi o ka poe kipi a noho me na kamaaina o ia wahi. Oia ka poe i hopuia a hoihoiia i Enelani, aka, mamua ae o ka hiki ana'ku o ka manuwa Pelekane i Polapola e imi ana i ua poe kipi nei, ua hoopuiwa ia ko Kilikina manao, ua hoomakaukau ia ka moku me na lako kupono, a i ke kakahiaka ana'e, "O ko'u la heo keia, Ke lu mai nei na pea, Kahea mai e ke kapena E kuea pono na ia." a o ka holo no la o ua Eounty nei, a pau ka ike ana i na kapakai o Hoa ma, (Polapola,) aole ike hou ia. Eia na mea maluna o ua moku la i ikeia, o Kilikina ke kapena, a me na haole kipi e ae ewalu i hahai mahope ona. Eiwa keia poe haole, a me na wahine Polapola pakahi a lakou, me kekahi mau kane Polapola eono i hoowalewaleia a kau iluna o ka moku, me kekahi mau wahine e ae ekolu a eha paha. He umikumamalima kane ke huipuia na haole me na Polapola, a me na wahine i oleloia. Ma na lono i wanana wale ia ma Polapola, e lawe ana o Kilikina i keia poe a loaa kekahi ailana ma ka hema loa, kahi kupono ia lakou ke noho me ka loaa ole i ka poe nana e imi aku. A o kahi a lakou i manao mua ai e pae o ka Pae Aina o Nuuhiwa. Aka, mai hope o ko lakou holo ana a hiki ilaila, ua loaa kekahi noonoo hou, oia keia : E imi i ailana ku hookahi iwaena o ka moana, kahi noho ole ia e ke kanaka, a malaila lakou e hookahua ai, a e hooulu ai ia lakou a lilo i lahui iho ma ke ano he lahui okoa. O ke kumu o ko lakou noonoo ana pela, oia no ko lakou makau i na kanawai a me na manuwa o Pelekane; no ka mea, he mea maopopo no e imiia ana lakou e na manuwa aupuni, a ina e loaa, aohe olelo ana i koe, o ka make wale no ka hopena. No ia mea, ua mau ka weli maluna o lakou, a o ka hoonalowale loa ana ia lakou iho, oia ka mea i makemake nui ia. Ua like ko lakou holo ana maluna o ka moana, me ke kolo malu mau ana o ka mea lawehala maluna o ka aina, e imi ana i wahi e nalo ai. A mahope o ko lakou imi loihi ana, ua loaa he wahi ailana i ku i ko lakou makemake. He wahi ailana ku hookahi, aohe nae he awa kupono; a o ka hoopae ana aku i ka waapa, he hana pilikia no ia. O Pikina ka inoa o ua wahi mokupuni nei. A ma keia wahi aku e ike ai kakou i ka moolelo lealea, a weliweliweli no hoi o ua poe kipi la, o na hana a lakou i hana ai, a me na ulia poino i hahai mahope o lakou. Aka, aole no i hooneleia ko lakou mamo i kekahi mau pomaikai nui. (Aole i pau.)
NA LUNAMAKAAINANA O 1876!
Ko lakou mau moolelo pakahi
i hoopokole ia.
HON. L. AHOLO.
LAHAINA, MAUI.
Ua hanau ia ma Waialua i Molokai, ma ka M. H. 1833, kokoke i ka wa i hana ia ai ka papu ma Lahaina. O Pule ka makuakane, a o Puali ka makuahine. Hoonaauaoia ma ke kula apana ma Waialua i Molokai, a i ka 14 o na makahiki mai ka hanau ana mai, ua hookomoia ma ke kula nui o Lahainaluna i ka 1847, i ka papa kula hookahi no me ka Rev. M. Kuaea. He wahi keiki uuku wale no ia i ka wa i komo ai i ke kulanui o Lahainaluna, a ua puka pono aku mai ke kula mai i ka 1851. O ka oihana Kumu kula ka oihana i lawelawe mua ai mahope koke iho o ka puka ana aku mai ke kula nui aku o Lahainaluna ma Hauula a me Kahana, Koolauloa, Oahu: oia hoi ka wa e noho Luna kula ana o Rev. J. Kekela no ia apana, a mahope iho, o P. Naone. He elua makahiki i noho kumu kula ai ma ia Apana. Ma ka 1855, ua kaheaheaia e hoi kokua i ke kula nui o Lahainaluna ma ke ano he kumu kokua no ua kula la. A ua noho Kumu ma Lahinaluna he umi makahiki. Ma ka 1858, ua ae ia e ka Ahahui Lunakahiko o Maui a me Molokai a me Lanai e haiolelo. He ehiku makahiki o ka haiolelo ana ma kahi i kahea ia mai ai. Ma ka 1860, ua oluolu ko Lahaina mau makaainana ka hoouna i Lunamakaainana no lakou, a ma ka 1870, 1872, 1874, 1876, ua oluolu hou lakou e hoouna i Lunamakaainana no lakou. Ma ka 1866, na ko Molokai a me ko Lanai i hoouna ia ia i ka Hale Ahaolelo. Iloko o ia makahiki no, ua hookohu ia i Luna Helu no ka apana o Molokai a me Lanai. Ma ia makahiki 1866 a me ka 1875, ua hookohuia i Luna Aahau no ka apana o Wailuku, Maui. A mai ka 1871—4, ua hookohuia i Luna Auhau no ka apana o Lahaina, Maui. Ma ka 1875, ua hookohuia i hoa no ka Papa Hoopii Auhau o Lahaina. Ma ka 1871, ua koho ia i kolu no ka Papa kula apana ma Lahaina. Ma ka 1870, ua ae ia e ka Aha Kiekie e lawelawe i ka oihana Loio, a he hoa no ka Papa Loio i kela wa. A ma ka malama o Aug. 1870, ua oluolu i ka Mea Hanohano P. Nahaolelua ka lawe ana i kakauolelo no ke Keena Kiaaina o Maui. A i kona kaawale ana ma ka oihana Kuhina Waiwai ua oluolu i ka Mea Hanohano ke Kiaaina Kapena ka hoomau ana aku ma ia oihana a hiki i keia wa. I ka wa e noho ana he kakauolelo no ke Kiaaina o Maui, ua loaa pu mai kekahi mau oihana liili e ae, e like me ka oihana Komisina koho i ke kumu kuai o ka aina ma na mokupuni o Maui, Molokai a me Lanai. Komisina o na Pono Wai a me na alanui liilii ma ka apana o Lahaina, Luna Hooiaio Palapala ae like mawaena o na Haku a me na kauwa, Luna Haawi Palapala ae Male, a me ka Luna Haawi Palapala ae inu awa. I ka holo ana o ke Kiaaina Kapena i Amerika, he ukali no ka huakai imi Kuikahi Panailike a Kalani Moi Kalakaua, ua hoonohoia oia e lawelawe ma ke ano Hope Kiaaina o na mokupuni o Maui. O ke ana aina kekahi hana i lawelawe ia. Ua hele pu me ka Mea Hanohano P. Nahaolelua ka luna aina aupuni o Maui i kona mau la. Ma ka 1855, ua mare i wahine, a ua hanau he ekolu keiki, hookahi e ola nei, a elua i make. A i keia wa, ua mare hou, a hookahi keiki e ola nei.
NA ANOAI.
Lehulehu wale na palapala i hookaulua ia no ka piha loa o ka pepa.
Ua manaoia e ku mai ana ka manuwa Beritania, Fantome i keia mau la aku.
O ka Poakahi la 19 o Iune e haalele mai ai ke Kilauea no ke kaapuni ana ia Kauai.
Ma ka Poalua iho nei, ua hele ae ka Hon. S. M. Kamakau ma ka hale Ahaolelo, a ma ka nana ana aku i kona helehelena, ua kukonukonu io no ka mai maluna ona.
E Hoike ana na Kula Aupuni o Koolaupoko Mokupuni o Oahu ma ka Halepule ma Kaneohe, ke hiki aku i ka Poalua mua o Iune, oia ka la 6.
Ua hopu ia o Wahineaua i nehinei, no ka pepehi ana i ka wahine manuahi, he lili i ke kane mare. Kohu ole la e kohu ole. Imi aku la no nae i ka home o ia poe.
I keia pule ae e hoolaha aku ai makou i ka haiolelo a na hoa hanohano o ka Ahaolelo ma ka bila kanawai e ae ana i na Hawaii e inu i ka waiona, a me ka Hon. Waterhouse, no na paahao aole e hana mawaho o na hana a ke aupuni.
"Leko me lima," wahi a kekahi wahine nona ke kinoa poupou i ke kakahiaka onehinei, a i ko makou kiei ana 'ku, eia ka ua pulu i na kuluwai o ka poniponi waitake, a e lawe hanohano ana kekahi mea hanohano me ke pihi medala ma kona kuka ia ia e hookipa oluolu aku maloko o na keena luana hooluolu o ka hale kakela mabala Kalabusa —hoomanao ae la makou, ua ona ka, a e laweia ana i ka halewai.
Ma ke ahiahi Poaono i hala, ua loheia ka leo hoolailai o na keiki ukali o ke Kiaaina o na Hono a Piilani, e hoene ana maloko o ka luakini o Kaumakapili, no ka pomaikai no ka hoopau ana i na pilikia o kekahi luakini ma ia moku. Ua hooia mai ko lakou mau leo, aole i nele loa o Lele i na puukani ; a ua hoopihaia ko makou mau puuwai e ka hauoli, aole no ka lohe wale ana, aka, no ka hoohihi maoli no. O ke mele i puanaia mai e na pokii liilii elua, ua ku i ka mahalo piha, a oia ka makou e hoomanao nei. Ua hiki ae malaila ke Keiki Alii Leleiohoku, Mrs. Likelike Cleghorn, ke Kiaaina o Maui me kana lede, a me kekahi poe hanohano e ae. O na loaa oia po he $98.00.
He kanikau aloha no Miss Hattie Weeks.
He aloha kuu lei nani mae ole,
Kuu kaikamahine mai ke kai malino o Kona,
Mai na makani elua la o ka aina,
O ke kehau mauka, a makai hoi he Eka,
Auwe! kuu kaikamahine e.
Kuu kaikamahine mai ka waikea o ka mauna,
Ke halii mai la i ka lau o ka Mamane,
Aloha ia aina mauna anu a kaua i noho 'i,
I pili ia ke anu me ke koekoe,
I hoomanawanui ia i ke kau o ka nele,
Auwe! kuu kaikamahine.
Paila loko o'u, hakukoi i ke aloha e noho nei.
Aloha ka leo o kuu kaikamahine i ka hea mai,
E mama—e hoi mai kaua—mai haalele mai oe ia'u,
Auwe! kuu kaikamahine e.
Kuu kaikamahine i ke kuahiwi anu o Hualalai.
Mai ke kula loa o Halelaau,
Mai ke one laula o Ahuaumi.
Aloha ia wahi a'u i pili ai me kuu kaikamahine,
I ka wa lehulehu o na makua,
Auwe! kuu kaikamahine e.
Kuu kaikamahine mai ka uka anu o Palehua,
Mai ka ohu paa mai i ka nahele,
Hele mai nei ko aloha a kupouli i kuu manao,
E ake aku ana e ike i ke kino wailua,
E lohe i ka leo o kuu kama i ka pa-e mai,
Auwe! kuu kaikamahine e.
Kuu kaikamahine i ka halewai o ka nahele,
He ahi ke kapa e mehana ai,
E noho ai kaua hoolono i ka leo o ka manu
I ke kani hala ole mai iluna o ka laau,
Auwe! kuu kaikamahine e.
Kuu kaikamahine mai ka malu hale o Iwakiani,
Mai ka ua hehi mai i ka lau o ka Inia.
Aloha ia home a kaua e noho ai,
E nana ana i ka maka o ka opua i ke kai,
Auwe! kuu kaikamahine e.
Kuu kaikamahine mai ka la wela o Kailua.
Mai ka pa kapu o Kamakahonu.
Mai ke one puakea o Niumalu,
Aloha ia wahi a kaua e noho ai,
Imi aku ai i wahi ola nou e oluolu mai 'i ka eha.
Auwe! kuu kaikamahine e.
Kuu kaikamahine mai ke kula loa o Kahelo,
Mai ka malu niu o Helani,
Mai ka piina la o Puunoni,
Anoninoni mai nei loko i ko aloha e noho nei,
Auwe! kuu kaikamahine e.
Kuu kaikamahine mai ka ua nui o Hilo,
Ke loku iho la i ka liko o ka hala,
Hala kuu lei aloha he keiki,
Ka iini pau ole a kuu naau,
E lia nei i ka po me ke ao,
Auwe! kuu kaikamahine e.
Kuu kaikamahine mai ka ululaau makai o Mokuola,
Mai ke kai leo nui o Paikaka,
Mai ke one loa o Waiolama,
Mai ka piha kanaka o Punahoa,
Aloha Haili i ka leo o ka bele,
Auwe! kuu kaikamahine e.
Kuu kaikamahine mai ka ua kanilehua o Mokaulele,
Mai ka makani anu he Uluaunui,
A nui mai ko aloha e uwe no au,
Ke au wale ae nei no i kahi e ike ai,
Aohe ike ua hele i ka huakai hoi ole mai,
Auwe! kuu kaikamahine e.
Kuu kaikamahine i ke alanui lewa i ka ilikai,
Aloha ia alanui makua ole au i hele ai i ka imi naauao,
Na ko noho ana ia wahi, hele aku ai mamuli ou,
A noho kaua i ka hale makamaka ole,
Auwe! kuu kaikamahine e
Kuu kaikamahine mai ka ua Ukiu anu o Makawao,
Mai ka hale hooluhi o na kumu,
Aloha ia aina malihini a kaua i noho ai,
E nana ana i ka ehu kai o Kahului,
Auwe! kuu kaikamahine e.
Kuu kaikamahine mai ka ihu o ka moku,
Mai ka pea hulilua la i ka makani,
Mai ke kai hanupanupa o Alenuihaha,
Mai na ale hulilua o Pailolo,
A waho o ka nuku o Mamala,
Huli aku kaua nana i ka nani o ke kaona,
Auwe kuu kaikamahine e.
Kuu kaikamahine mai ka la welawela o Honolulu,
Mai na alanui kikeekee o ke kaona,
Mai ka makani anu la o Kapalama,
Ke malama nei i ko aloha i hoa pili no'u,
Auwe! kuu kaikamahine e.
Kuu kaikamahine mai ka lai anu o Kalaieha.
Aloha o Maunakea e kahiko mai la i ka hau,
Oia wahi a kakou i noho ai, nana i ka nani oia kula,
Aloha ka ihona loa o Pohakuloa,
Aohe loa oia wahi i ka ihu o ka lio,
Hoomaka aku i ka luna o Waikii,
Auwe! kuu kaikamahine e.
Kuu kaikamahine mai ka ua apuupuu o Waimea,
Mai ka wai huihui o Waiemi
Mai ka makani kuehu lepo o Lihue,
Aloha ka la hulili anapu i ke pili,
I pili aloha ia e maua me kuu kamalei,
Auwe! kuu kaikamahine e.
Kuu kaikamahine mai ke a makauli o Kaniku,
Mai ka pii 'na loa o Kahilinai,
Kuu aku ka luhi i ka luna o Huehue,
Huli aku kaua nana i ka lai o ka aina.
I ka oni ae o na lae makawalu i ke kai,
Auwe! kuu kaikamahine e,
Kuu aloha pau ole—e. PEKE WEEKS.
He kanikau aloha keia nou e Haliaka,
Kuu kaikamahine o ka aina hanau,
O ka aina pohu lai o Kona,
Kai malino a Ehu Kaipo,
He ipo, he lei no'u ko aloha a'u e hiipoi nei,
E malama haule ole i ke kau a kau.
Auwe! kuu kaikamahine e.
Kuu kaikamahine mai ka ua wahine mai kai o ka aina,
Aia ka wai i ka maka o ka opua.
Ke hii ia mai la e na poohiwi o ke ao,
Aloha ke keiki ka hoa pili o ka makua,
Hoa kaana, hoa hoolaukanaka o ka hale,
Auwe! kuu kaikamahine e.
Kuu kaikamahine mai ka wai o Ukuula,
Oia wai noho mai i ka liko o ka naku,
Ke naku nei loko wela i ka puuwai,
Ka minamina pau ole o kuu keiki,
Loaa ka hana a loko e hana nei,
Auwe! kuu kaikamahine e.
Kuu kaikamahine mai ke ala a ka lio,
Ke lai la i ke kula o Puhele.
He piina, he ihona, ka Mokulehua,
Hoomaha i ka hale makua,
Kuu kaikamahine mai na lehua ula o Poohia,
Ke kahiko mai la la iluna o ka laau,
Auwe! kuu kaikamahine e.
LUKE SMITH.
He kanikau aloha keia nou e Haliaka,
Kuu kaikaina mai ka ua Ukiu o Makawao,
Oia aina makua ole a kaua i noho ai,
Hookahi makua o na kumu.
Kuu kaikaina mai ka wai au o Kalena,
Oia wai huihui a kaua i auau ai,
Me na nui hoa kula o kaua,
Auwe! kuu kaikaina e.
Kuu kaikaina i ka ua Ulalena o Piiholo,
Ke kahiko mai la la i ka pal,
Kuu kaikaina mai na ala kaona o Wailuku
Oia wahi a kaua i hele pu ai me ko kaua Makuakane,
I huli hoi ai i ka aina hanau,
Auwe! kuu kaikaina e. KELE.