Ka Lahui Hawaii, Volume II, Number 23, 1 June 1876 — Page 3
Haiolelo a ka Hon. T. N. Birch maloko o ka Hale Ahaolelo Kaukanawai o KE AUPUNI, IMUA O KE KOMITE O KA HALE, MA KA AOAO KOKUA I KA BILA KANAWAI, E HOOPAU AI I KA PAUKU I, MOKUNA 41 O NA KANAWAI HOOPAI KARAIMA, I MEI 18, 1876.
M R. LUNAHOOMALU:—
E ae mai ia'u e hoikeike aku i ko'u mau manao no ka Bila Kanawai e waiho nei imua o ke Komite o ka Hale i keia wa. Owau no ka mea nana i lawe mai i keia Bila, a kela aoao hoi e kapa mai nei he Liona ; a ke hoomakaukauia nei ka e wehe ae i kona kaulahao.
Mamua ae o ko'u lawe ana mai i keia Bila imua o keia Hale, ua noonoo hohonu au i ke ano, a me ka hoohana ana a ke Kanawai a keia Bila e kono aku nei e hoopau aku ; a ua hooholo au i ko'u manao maopopo, ua kue loa keia Kanawai e kau nei i ka Pauku 1 a me ka Pauku XIII o ko kakou Kumukanawai a penei ka heluhelu ana o ka Pauku I, Ua haawi mai ke Akua i na kanaka a pau he mau pono pili paa loa ia lakou ; oia hoi, o ke ola, o ka noho hoopilikia ole ia mai, a me na pono e loaa mai ai, a e maluhia io ai ka waiwai, a e imi aku i na mea e oluolu ai ka noho ana.
Nolaila, eia ka ninau i na hoa o keia Hale ; Heaha la na mea e oluolu ai ka noho ana o ke kanaka? Aole anei o na mea aahu, a me na mea ai, a pela aku; alaila ina ua komo na wai ikaika iloko o na mea e oluolu ai ka noho ana o ke kanaka, alaila, aole anei i kue maopopo keia Kanawai i keia Pauku o ke Kumukanawai? ua kue no. Penei hoi ka Pauku XIII o ke Kumukanawai; Ke hoomalu nei ka Moi i kona aupuni, no ka pono o na kanaka a pau malalo ona, aole hoi e imi ia ka pono a me ka hanohano a me ka waiwai o ka mea hookahi, a o ka ohana hookahi, a o ka poe ano hookahi paha o kona lahuikanaka.
Ua ike ae la kakou e na hoa i keia me he mea la, ke hoike maopopo mai nei ke Kumukanawai i kona makemake. Ke i mai nei aole loa e pono ke kau ia kekahi Kanawai no ka pono o ka ohana hookahi, a o ka poe ano hookahi paha e keia lahuikanaka ; e like 'la paha me keia Kanawai a kakou e manao nei e hoopau ; alaila, aole anei keia he kue maopopo i keia Pauku o ke Kumukanawai ; ea! kue loa e hiki ole ai i ka noonoo kanaka ke huna iho; aka hoi, ma ka Pauku LXXVII o ke Kumukanawai, ua oleloia, he mea ole na Kanawai kue i ke Kumukanawai ; eia nae, owai la ka poe i haawiia ka mana, na lakou e hoike mai e like me ka manao o keia Pauku? Aole anei o na Lunakanawai Kiekie, i kulike ai me ka Pauku 824 o ke Kanawai Kivila; e i mai paha auanei oukou e na hoa; ina hoi la ua kue keia Kanawai i ke Kumukanawai, heaha la hoi ko lakou mea i hoike ole mai ai? Ke olelo hoomaopopo aku nei au ia oukou, no ka mea, aole i komo pu ko lakou 'la mau pono malalo o keia Kanawai, a heaha hoi kau e ke kanaka Hawaii ili ulaula!! Aka, ke i mai nei nae ka Loio Kuhina noiau, aole ka i kue keia Kanawai i ke Kumukanawai, eia wale no, aole ka he hookuponoia; ina io hoi ha pela, heaha la kona mea i nana pono ole ai i ka Pauku 432 o ke Kanawai Kivila, a penei ka heluhelu ana: E manaoia kela haole keia haole i hookupaia pela, he kanaka Hawaii no ia e noho ana malalo o ka malu o na Kanawai o keia Aupuni, e hoomaluia no hoi oia e na Kanawai o onei, aole hoi oia e noho malalo o ke alii o kona aina hanau, oiai oia maloko o keia aupuni, aole e hiki iaia ke hoopii i kona aupuni, e hoomalu ia, a hooponopono ia hoi; ina e hoopii oia pela, maluna ona ka hoopai ana e like me ke Kanawai Karaima no ke kipi, no kela haole keia i hookupaia, pela na pono a me na pomaikai, a me ka hoomau ana e like me ke kanaka Hawaii.
Nolaila, ke ike nei kakou he kanaka Hawaii ka haole i hookupaia malalo o keia Pauku, a o ka lakou mau keiki i hanauia maanei, ua like loa lakou me na kanaka Hawaii maoli ma na ano a pau; koe kona ili, alaila, he Kanawai hookae ili ka paha keia; Heaha la ka mea i makaala ole ai o ua Loio Kuhina nei, a kauoha aku i ka Ilamuku, a na poe a pau malalo o ka malu o kana oihana, e hooko pono aku i ka manao o keia Kanawai, a kakou e manao nei e hoopau.
Ea! e Mr. Lunahoomalu, aole anei no ka manao o nele loa ka poe i ku like me kona ili, i ke kamau wahi apu awa, oia maoli no. Eia kekahi, he mea kupanaha loa keia, ino io ua komo pu na haole i hookupa ia, a pela maoli ka manao o ke Kanawai e manaoia nei e hoopau, he keu aku ke kolohe loa o na Luna Aupuni, no ko lakou hooko pono ole i keia Kanawai, iloko o keia mau makahiki he 26 i ku ai keia Kanawai iloko o ko kakou mau Buke Kanawai.
A ke manao nei au, ina aia i ka Hale Ahaolelo ka mana e hoopau ai ia lakou, alaila, e noi koke aku auanei au ia oukou e na hoa, e hoopau loa kakou i na Luna Aupuni mai Hawaii a Kauai; oiai, aole o lakou hooko pono i ka makemake o keia Kanawai, iloko o na makahiki he nui i hala ae. Ea! e Mr. Lunahoomalu, ua hookae maoli no ka lakou nei i ko kakou ili e na kanaka Hawaii.
Eia kekahi, ua olelo mai nei ua Loio Kuhina nei, ua malu pono no ka ka malama ana o na Luna Aupuni i keia Kanawai, pela io anei? Aole loa; maluna o keia papahele a'u e ku nei, ke aa aku nei au e hoike aku imua o ke Aupuni Hawaii, ke loaa mau nei ia'u ka waiona i na wa a pau a'u e makemake ai. E ninau mai paha auanei na Luna Aupuni, nohea la kou waiona i loaa ai? Eia ka'u pana, eia iho ke Kanawai i haawiia na oukou e hooko, a e imi aku oukou i ike ia ka loaa ana. Aole anei keia he hoike ana mai i ka malu ole o keia Kanawai, aole nae no ko'u ike ana he loaa mau ka waiona ia'u a kapae ae au i ka lawe ana mai i keia Bila, o ka mea nui a'u e li-a nei, o ka pono kivila a me ke kuokoa o'u, a me ka poe a pau i keakea ia e keia Kanawai, i ku like paha ke ano ili me ko'u.
(Aole i pau.)
HE LETA MAI NA AINA E MAI.
Pila delepia, Apr. 25, 1876.
I NA KUMUKULA, A ME NA KAMALII KULA o ke Aupuni Hawaii; a i na hoa'loha e ae o ka makani Puanai-ea o ka aina; Aloha Oukou:—
Mamua iho o kuu haalele ana aku i ka one hanau, no ka hele makaikai ana i ka aina malihini ; ua ae au i kuu hoa ia Rev. H. H. Paleka, e kakau i ka moolelo o na nu hou a'u e ike ai, no ka pomaikai o ka hanauna hou o Hawaii, a hooili ia moolelo ia ia, a nana hoi e hoopuka aku ma ka Lahui Hawaii. Pela oukou e ike ai, ma ka heluhelu ana iho i ua moolelo la. E hai mua aku au ia oukou i na kumu o kuu hele ana i ka aina malihini ; he elua mau kumu o keia au ana i ka kai : 1 E malama i ka hoike o ko kakou aupuni i manaoia e hoouna ia i ka Hoikeike nui o na Lahui o ka Honua nei ma keia kulanakauhale nani. 2 E komo iloko o na kula o ka lahui makua nana i hoouna i kinohou i ka lamaku o ka naauao i ko Hawaii mau kapakai pouli ; a e loaa hou ona puolo o ka ike, i mea na'u e lawe pu aku ai ke hoi aku au ; a i mea hoi e hoopomaikai hou aku ai i kuu lahui aloha, a me ke one oiwi o Hawaii; i kuu kihapai lawelawe no na makahiki he umikumamahiku i nalo hope ae.
Mamuli o keia mau kumu elua; ua ee iho la au maluna o ka mokumahu Kulanakauhale o Kapalakiko ma ka hora umi o ka po o ka la mua o Maraki. A i kuu hele ana ma ka oneki i ke ao ana ae o ua po la, aia hoi, ua nalo kuu one hanau, a he kai wale no ka i hoholaia mai imua o kuu mau maka. He mokumahu nui a nani ke Kulanakauhale o Kapalakiko; he ekolu tausani a oi ka nui o kona mau tona. He hiki ke hooiliia ka ukana o na kialua he kanakolu i like ka nui me ka Neti Mela iloko o ka opu o keia moku nui mamua o kona piha ana. Hikiwawe loa no hoi kona holo ana, he umikumamalua mile i ka hora hookahi. Malie loa ke kai no na la mua elima o ko makou holo ana. Me he la e holo ana makou ma ke awa o Honolulu. I ka pau ana ae o ke poluea o na ohua; imi iho la na ohua i mea e lealea ai ka noho ana. Heluhelu buke kekahi, launa aku a launa mai kekahi, a holoholo io a ia nei ma ka oneki o ka moku. I ke kolu o na la, ua kukulu ke Kapena i kekahi paani ma kekahi aoao o ka oneki iluna loa, oia ka pahupahu kinipopo i kapaia he Koloke, (croquet ma ka olelo Beritania.) Eia ka mea kupanaha, o na popo he mau pauku laau huinahalike. Ina he mau popo maoli, ina paha ua kakaa a pau i ka haule iloko o ke kai, a ua onioni loa a hiki ole ke paani pono. Nolaila ua paani na keonimana me na lede e like me ka hiki ia lakou; a nui ko lakou lealea no ka lele apiki ana o na pauku laau i manaoia he mau popo lakou. Oiai e paani ana kekahi poe ma keia aoao o ka oneki, kukulu ae la ke kapena i paani hou ma kekahi aoao ae. He kiricete, (cricket) ka inoa o keia paani; a ua ike kekahi poe o oukou i ka poe luina mai na moku manuwa Beritania i ku loihi ma ke awa o Honolulu, e paani ana ma Kulaokahua paha. Ua kukulu ke kapena i paku ma ka aoao o ka oneki, i ole e lele na popo iloko o ke kai. O ka noho i kulai ia, oia ke cricket, a ua owili ia ka popo me na aweawe kaula. Aole i kanamai ka huro ana o na aoao elua, me ka poe e nana aku ana i keia paani. Lealea maoli! Pela i hoohala ia ai na la elima; a mahope hoea mai la ka makani ikaika mai ke komohana akau mai, me ke anu a me na ale nui, a hikaka ka moku nui me he kanaka ona la. Me ke akahele loa a me ka pilikia nui ka noho ana o na ohua i na papaaina e ai i ka ai. I kekahi kakahiaka, ua pau makou i ka noho iho ma ko makou mau papaaina, e ai ana, a ia manawa poi mai la kekahi ale nui, a hoohuli emoole i ka moku, a pau kekahi mau pa piha i ka ai ka lele iloko o ka poli o kekahi keonimana elemakule; a pai hou mai kekahi ale a poi hou iho la, a hanini ka ipu kai ma kahi a ka ai i lele ae ai, a ma ka pai ana o ke kolu o na ale, hina pu ka hapa nui o na kuene pake me na pa iloko o ko lakou lima; nui ka akaaka o na ohua i ke kau ana mai o keia mau pilikia. Ia la no, ia makou e iho ana e ai i ko makou aina awakea, hina kekahi keonimana poohina kahiko, a pakika loa ilalo o ko makou papaaina, a he mau minute mamua iho o kona huai ia ana mai ka lua mai, e na kuene me kekahi o na ohua.
Ua haalele makou i ke awa o Honolulu ma ka po o ka Poakolu, a me kekakahiaka o ka Poaha o ia no ana aku, ike mua ko makou mau maka i ka aina o America. O ka aina mua i ike ia, oia na mokupuni liilii, palipali, i kapaia na Farralleones. He kanakolu mile lakou mai ka nuku o ke kaikuono o Sana Feranaciseco. O lakou ka home o na manu he lehulehu loa, a ilaila i holo aku ai na moku liilii e kii ana i na hua o ua mau manu la, i ai na na kamaaina o ke kulanakauhale. Malaila no hoi i kukulu ia ai e ke aupuni o America Hui i lama maluna o ka hale pakui kiekie, i mea hoolaha i na pilikia i hunaia malalo iho o ka ilikai o ia wahi. Ike mua makou i keia mau moku ma ka hora ewalu o kakahiaka, a ma ka hora eiwa ua hoea mai ke kapakai o America a hala ka ike o na maka i ka Akau a i ka Hema, ia hora no loaa ia makou ko makou pailata, a ma ka hora umikumamakahi, komo ko makou moku mahu ma ke awa o ka Golden Gate, nani maoli ka nanaina i ke komo ana o ko makou moku nui i keia awa! Ku mai na pali kiekie ma ka aoao Hema, ma ka aoao Akau ua hohola ia ke kahakai one a e popoi ana na nalu kupikio ilaila. Imua o makou e waiho molale ana ke kaikuono nui o Sana Faranaciseco, me ka mokupuni o Alcatraz i waenakonu, me konamau pu kuniahi nui e hookue maka ana i na enemi o ke aupuni. Pela makou i holo akahele ai iwaena o na moku o kela me keia ano, he lehulehu loa e holo ana io a ia nei, a hiki makou i ka uwapo nui o ke kulanakauhale o Sana Faranaciseco, pau ko'u holo moana ana.
He ehiku la me ka hapa, mai kuu haalele ana i ka uwapo o Honolulu a ku au maluna o ka uwapo o Sana Faranaciseco. Komo au iloko o ke kaa o ka Hotele Grand a hele i ua hale nui la i kukuluia ma kekahi aoao o ke alanui i kapaia o New Montgomery. He hale nui no ia, a oia ka pookela o na Hotele o ke kulanakauhale, mamua o ke kukuluia ana o ka Palace Hotel. Ma ke Grand Hotel kahi i kipa ai ko kakou Moi i kona hele ana i America, aka, i keia wa, o ka Palace Hotel ka oi o na Hotel nui a pau o America; ua kukulu ia ma kela aoao o alanui New Montgomery, ma ke alo ponoi o ke Grand Hotel. He ehiku papahele kona kiekie, a kohu pali kiekie o Koolau, Molokai i ka nana ana, ua ikeia kona kino nui, me he hale pakui la o Babela e hou ana i na lani, ma na wahi a pau o ke kulanakauhale.
Noho au hookahi hepedoma ma ke kulanakauhale o Sana Faranaciseco, a ua paa mau ko'u manawa i ka hana, ma ka hooponopono ana me ke Kanikela Hawaii no ka hoike o ko kakou aupuni. Pinepine loa kuu hele ana me ke Kanikela i ka Hale Dute o ke aupuni, a mai ka Hale Dute a i ka hale o ka Hui nona ke alanui hao e moe ana mawaena o ka aina, mai ke kahakai o ka moana Pacifica a i ke kulanakauhale o Philadelphia a malaila aku no hoi a i ka uwapo, e ike ina paha ua hoolei ia ko'u ukana mai ka moku mai. Aka ua loaa ia'u he manawa iki e makaikai i kau wahi o ke kulanakauhale.
I kekahi auina la, kii mai kekahi hoa o'u ka mea a'u i ike ai ma Honolulu, a koi ia'u e komo iloko o kona kaa a e holo kaa maluna o kekahi alanui maikai e alakai ana mai ke kulanakauhale, a i na kapakai o ka moana Pacifica; nolaila ae au, a o ko maua holo no ia. He lio maikai loa kona i ka huki kaa. A hala hope na alanui o ke kulanakauhale, me he manu la ka mama o ka lio i ka lele, a lealea maoli ko maua holo ana maluna o ke alanui e moe ana i ke kula. Pela maua i holo mama ai a nalo hope ke kulanakauhale, a hala eono paha mile, ku iho la maua ma ke kapa kahakai one o ka moana Pacifica. Mahope iho o ko maua haalele ana ia mau kapakai, hoi mai la maua a pii ma kekahi alanui i hana ia ma ka pali, a hiki ana i ka Hotele i kapaia o ke Cliff House. Ua kukuluia keia hale ma ke kae o kekahi pali he kanalima paha kapuai ke kiekie. Nui ka poe o ke kulanakauhale i hele ilaila e hooluolu a e hoonanea ai, a e nana i na holoholona o ke kai, i kapaia na seals ma ka olelo Beritania. Heaha la ko lakou inoa ia kakou? Paapu loa na pali o ke kai i keia poe holoholona, e moe malie ana, e hakaka ana me ka uwo ana. A pau ko maua makemake ana e ike i keia wahi, komo hou maua ma ke kaa, a na ko maua lio manu i huki mama loa i ke kaa, a ku hou imua o kuu Hotele. I kekahi la ae, hele hou au me ia makamaka a me kekahi makamaka a kekahi o oukou o Hilo i ike ai, o Mr. Falsom, e makaikai i kekahi wahi i kapa ia o Woodward's Gardens. He kihapai nui keia, ma kekahi welau o ke taona, a maloko o ua kihapai la, ua hoiliiliia na mea hou o kela me keia ano na holoholona o na ano a pau, hihiu, e ola ana, a me na kino holoholona i make, a i hanaia a kohu holoholona ola. Na ia o ke kai i hoopaaia iloko o na pahu nui aniani moakaka, i ike ia ke au ana o na ia, a pela aku he nui wale.
Aka, o na mea lealea loa ia oukou e na kamalii kula, ina ua ike oukou, oia na keko he lehulehu wale, iloko o ko lakou mau hale uwea. He mau keko nui a me na mea liilii, na keko elemakule na keko makua me na keko kamalii. Na keko helehelena maikai, na keko pupuka, na keko neoau me na keko hupo. He mau holoholo weliweli no hoi a'u i ike ai malaila, e laa na liona, tiga, bea, ilio hae, leopadi me na liona hihiu o Califonia; aka, ua makahiamoe lakou i ko'u ike ana, no ka mea, akahi no a hanaiia lakou, a no ka maona ua ake lakou e hiamoe.
Paapu loa malaila na manu mai na kuahiwi o ka aina, a mai na aina e mai no hoi. Aia ke aeto, ka manu hoailona o ke Aupuni o Amerika Hui; ka pueo keokeo, nunui i like ole me ka pueo o Hawaii, ka manu nui o na mauna Anede, na manu memele o ke kuahiwi, na manu i kahikoia i na hooluu a pau o ka anuenue, a pela aku he nui wale.
Alaila, komo makou iloko o ka hale, a nana i ka maia o ulu mehameha ana me kona makamaka ke kalo, me he mea la, elua mau kuewa laua i hoopaahao ia ma keia aina anu, a malaila i koi ia ai e ulu, i mahalo na lehulehu ia laua. Ua piha kekahi mau keena i na kii i pena ia ; kekahi he maikai, a o kekahi hoi he kohu ole. Ua hoohala ku he mau hora ekolu, a eha paha me ko'u mau makamaka elua, e nana ana i na waiwai o keia waihona nui, a komo ka makemake iloko o kuu naau, ina paha ua hiki ia'u ke hoike keia mau nu hou a pau i na kamalii kula o Hawaii, hauoli loa lakou.
I kuu wa i noho ai ma ke kulanakauhale o Kapalakiko, ua hoomaka na kula ; nolaila, aole au i komo a e nana i na kamalii e ao ana i ka ike. Aka, ma kekahi mau leta mahope, e hoike au no na kula a'u i makaikai ai ma keia kulanakauhale o Piladelapia.
I kuu noho pokole ana ma Kapalakiko, ua hele au me kekahi hoa o ke kauhale e makaikai kahi i akoakoa ai o na Pake. Ua lilo loa kekahi mau ala o ke kalanakauhale ia lakou, me na hale kuai a me na hale noho ia lakou. Me he mea la, aia au i Kina, no ka mea, paapu loa na pake ma na hale me na alanui. He mau tausani a'u i ike maka ai malaila, aole nae au i komo ma ko lakou mau hale, o ka hele wale no ma na alanui.
Maanei au e hooki ai i keia leta, a ma kekahi leta e ae e hoike au no kuu hele ana maloko o ke kaa mahu, he mau tausani mile maluna o ke alanui hao, a hiki i Piladelapia. Me ke aloha i na paahana, me na pua o ko'u kihapai, H. R. HITCHCOCK.
Hoike o ke Kulanui o Lahainaluna.
He papa kuhikuhi keia o na haawina i hoikeia e na haumana o ke Kulanui o Lahainaluna ma ka Poalua me ka Poakolu o ka malama i hala aku la.
PAPA. BUKE. KUMU.
4 Hoikehonua & M. Baiba., Hanaike
3 Hoailonahelu "
4 Hoikehonua D. D. Baldwin
Himeni— Ca ca-che-lank
1 Anahuinakolu Ana aina a me ka Holoholomoku. S. E. Bishop
1 & 2 Huli ano Akua J. B Hanaike
3 Malama buke waiwai D. D. Baldwin
1 & 2 Akeakamai & Ao Hoku Bishop
Puhi Ohe
Paina awakea
2 Moleanahonua J. B. Hanaike
4 Arimatika D. D. Baldwin
3 Anatomia S. E. Bishop
Himen—Linonia.
1 & 4 Olelo Beritania D. D. Baldwin
4 Moolelo Hawaii J. B. Hanaike
Puhi Ohe.
Na haiolelo ma ka luakini o Wainee.
Puhi Ohe
Himeni—Hol d the Fort.
Haiolelo. E kulai ae a kaawale, i ike pono ia aku. George R. Oliva, Honolulu Oahu.
Himeni Papa Eha
Ka pomaikai o na kanaka i na haawina like ole. Iosia Kanae Kaupu, S. K. H.
Heaha la ka pomaikai o Hawaii nei i ka pono Karistiano. Manaole Napeahi, Waiakea, Hilo Hawaii.
Himeni— Traneadillor.
Ua kaupaona ia oe e Hawaii. Samuel Kamae, Koloahi Hamakua, Hawaii.
He pahi pelu ka naauao o ke kanaka. Samuel U. Kapahi, Kamalo, Molokai.
Himeni Papa Ekolu.
Mahea la e ikea'i ka nani o ka Oihana Loio. George P. Kamauoha, Napoopoo, S. Kona, Hawaii.
O ka ikaika hana, ke aa-lele o ka Lahui. Ezela D. Wahine, Puueo, Hilo, Hawaii.
Himeni—Me rrilly o'er the waves.
Ka oihana Kumukula, ke kokua ia e hanohano ai ka Lahui. Daniel H. Namahoe, Waiakea, Hilo, Hawaii.
Ke Kalaunu e nani ai ka Lahui, heaha la ia? William Kanoa, Puna, Hawaii.
Himeni Papa Elua.
Na Ipu kukui nana e hoomalamalama i ka Lahui. Iosia K. Waiwaiole, Waimanalo, Oahu.
Haawiia na Palapala Hoomaikai.
Himeni Papa Ekahi.
Na olelo paipai me ka pule hookuu, a pau na hana o ka la.
NA LETA O NA MAKAMAKA.
Z. Seta, ua loaa mai kau, a ua hooko ia kau kauoha.
—Na C. N. P. Kalaiaehu, wahi ana eia na mea e emi ai na lilo aupuni "e hoemi i na uku o na paahana, a e hoopau loa i na kula la o ke Aupuni." He alakai hemahema ia.
— J. W. Kapololu, ua lohe makou a ua hoopololei ia.
—W. A. Kiha, ua loaa mai kau ia Miss Keawamahi. Eia ka makou, e malama oe ia oe iho a me kau mau leta.
— J. N. Kaona o Waimea, ua loaa mai kau, a ua hooko ia elike me kou makemake.
— Samuela Paki, ua lohe ia kou leo kahea, a ua hele aku o LAHUI HAWAII e halawai pu me oe.
—Elea zala, e hele aku ana kou pepa ma kahi au i kauoha ai.
—W. T. E. o Makawao, Maui, ua hooko ia kau olelo no Kolopapela, Hana, a me Kaulahea.
—W. Kealokea, ua hooko ia kau.
—He leta na J. Haina o Hilo, e hai mai ana ua lulu dala ka ekalesia ma Pahoehoe, no na hana hou ana i ka luakini. He maikai ia. E hai mai ana no hoi, ua kukulu ia he "Hui wai ekaeka, a he hula naaupo."
—Na S. W. Kailiwela, e hai mai ana i ka laha o ka mai kunu a nalulu ma Kona waena, Hawaii. Ua like ka ka nalulu me ke kolopa e wahi ana i ka pahoehoe.
—Na John Kalino e hoike ana no ka aha himeni ma Lanakila, Kona Waena, he mea imi dala no ka bila hou no ia luakini. E nana iho oukou i ka olelo hoolaha ma keia helu no na pila kaulana a Burdett. A e ninau ia D. D. Baldwain.
— J. N. K. Paikiniholo e kaena ana no Puna, Hawaii: O Rev. E. Kekoa, Rev. J. H. Pahio, Rev. J. N. Kamoku, Rev. J. N. Kamoku, Rev. J. N. Kanoa a me Mrs. E. Kanoho, no Puna wale no ia poe a pau.
Nolaila, ke mahalo ae nei no makou i ua aina la nona ka
"Paia ala i ka hala,
Haiamu i ka hinano,
I ke kalukalu o ke wa—e,
A wa io no he hale kanaka,
Nawai la e wa ka hale kanaka ole."
NA ANOAI.
Ke hoea hou mai nei ka hala kahiki, o ka hiki ana ia i kona kikina.
E holo ana ka Lackawana i Hawaii no kekahi mau pule, he hooluolu no na keiki o kona oneki.
E puhiohe ana ka Bana i na po Poalima a me na po Poakahi e hiki mai ana ma ka Ema Kuea.
Ma ka hora 4 o keia kakahiaka, ua hanau mai he kaikamahine na Aneko k, me Ikuwa w., ma Kapalama.
Ma ka Poalua nei ma Kamoiliili, ua hoopomaikaiia kekahi o ko makou hoa o keia oihana me kekahi makana makamae, oia hoi he keikikane.
He 15 pake i holo mai maluna o ka moku Mary Belle Roberts, a he mau haneri aku koe e kali ana o ka moku holo mai. O ka haiamu mai koe i ua hanaiakuhu a kahi poe e moeuhane mau nei.
Ma ka Poaono iho nei, ua hopu ia kekahi Pake no ka hoopae ana mai i ka opiuma me ke kue i ke kanawai, me kekahi wahi keiki haole e kokua ana ia ia. Ua hoopai ia ka pake he $100, a o ke keiki he $50.
KA AHAHUI EUANELIO.—E halawai ana ka Aha Euanelio o ka Paeaina Hawaii i ka Poalua ae nei, la 6 o Iune ma Kawaiahao. Ua hiki mua mai nei kekahi o na Kahu Ekalesia a me na Elele, a e pau mai ana paha ke koena maluna o Kilauea i keia Poaono ae.
Ma ka holo ana aku nei a ke Kilauea, ua hoomakaukau ia kona oneki me na pu, a ua makaukau me na hae, na kukui waihooluu, a ahi kaolele a me kekahi mau mea e ae. O ke kumu o keia, oia no ka haawi ana aku i ka lono no ka holo o ke kuikahi, ma ke ki ana i na pu, a ho-a hoi i na ahi kaolele ke ku aku i ka po, a me ka wehiwehi hoi me na hae ke ku aku i ke ao.
PAKELE IHO LA.—Ma ke ahiahi o ka Poakahi iho nei, e halo ana kekahi kaa ma ke alanui Papu me kekahi wahine me elua keiki, a ma ke kihi e hui ai me alanui Alii, haule aku la na huila hope o ke kaa, a waiho ana ma kahi e me na ohua o luna. Heaha keia mea? he popopo paha no nei kaa.
OLA IA MAKAPEHU, KE A MAI LA KE AHI E.—Maluna mai o Jenny, Kapena Uilama, me keia pule iho nei i hoopae ia mai ai na tausani hala he lehulehu wale, a me na hua pala e ae o ka moku o Keawe, a ua ai makou i ka hua. A ke manao nei makou e pono e hoopalahalaha aku i ke kanu ana, a e loaa no ka waiwai.
E ike iho ana na makamaka ua nele makou ina haawina kula Sabati ma keia la, aole no ke kumu hemahema o ka mea haku, a o makou paha, aka, ua komo mai la he mau wahi iole elua wawae, a komo ko laua mau maiuu maloko o ka ume waiho kope, a pau iho la i ka haehae ia he lehulehu wale o na kope a makou i minamina nui ai. He mau keiki elua e noho nei ma ka hale luina ka mea nana i hana keia kolohe, a ua minamina makou me ka hana o ka manao e ao aku ana ko laua mau makua.
KA HAIOLELO.—E ike ana ko makou poe makamaka i ka haiolelo a Rev. W. P. Kahale ma ka aoao eha o keia helu o ko kakou pepa. O kekahi keia o na haiolelo waiwai a makou i ike ai ma ka olelo Hawaii, a he pono ke heluhelu akahele ia. Ua paiia no mamua aku nei, aka, no ka pau pono ole iloko o ia hoolaha ana, a no kekahi mau hemahema e ae, ua noonoo makou he pono ke hoolaha hou aku me ka piha pono.
Maanei he wahi manao hoohalahala ko makou no kekahi mau hoa hana. Ma na pule mua o keia makahiki, ua hoolaha aku makou no ka pomaikai o ko makou poe heluhelu, e hoolahaia ana kekahi haiolelo i kela a me keia mahina, mai kekahi aku o ko kakou mau Kahu Ekalesia. A iloko no o ia wa, ua palapala aku makou i kekahi poe kahu a makou i ike ai he kupono, e noi aku ana i ko lakou lokomaikai e kokua mai i haiolelo no ka pomaikai o na hoa heluhelu o ka LAHUI HAWAII. Eia nae ka mea kaumaha ke hai aku, mailoko ae o na leta he umi a oi ae a makou e hoouna ai e nei oluolu ana no ia pomaikai, aole no makou iho, aka, no ka pono o ka lehulehu, elua wale noo kahu i hooko maikai mai i ka makou noi, oia o Rev. M. Kuaea a me Rev. W. P. Kahale; a maluna o laua ko makou hoomaikai piha no ko laua lokomaikai. Ua pahyola ia aku ka laua mau haiolelo imua o na tausani o ka poe lehulehu i na kolamu o ka LAHUI HAWAII, a ma ia mea, ua oi loa ka poe i lohe i ko laua mau manao mamua ae o na wahi haneri iloko o na halepule. Ke i nei makou, aohe awai no ke kahu ekalesia Hawaii i oi ae ka maikai mamua o keia pepa, ke makemake oia e kamailio aku imuao ka lehulehu. A ke hai aku nei no hoi makou maanei, ua hamama nakolamu o ka pepa i na wa a pau no na ahu maikai a naauao, no ke kamailio ana ma na mea a pau e malamalama ai, ke pono ai, a e ola'i no hoi keia lahuikanaka.
OLELO HOOLAHA.
I KA POE a pau e makemake ana i na Pila a me na Ogana no na Halepule a no na hale e ae. Hookahi wale no ano Ogana maikai loa, oia na Pila i hanaia e BURDETT. He kaulana loa kana mau Pila no ka maikai o ka leo a no ka ikaika no hoi, a no ka loaa ana no hoi o na ano leo a pau.
Kumukuai.
Mai ke $50 a i ke $1,000, e like me ke ano o ka Pila i makemake ia. E ninau ia D. D. BALWIN ma Lahainaluna. Oia ka Agena no ka Paeaina Hawaii. [23. 3m.]
Aila Hamo Lauoho Nu hou!
AIA MA ka Hale Kuai Lole o AKE ma, ma ke Alanui Nuuanu. E loaa no keia AILA HAMO LAUOHO NU HOU i hanaia noloko mai o ka Niu maoli; a he pomaikai hoi no ka poe i loaa i na mai ma ke poo, e like me ka puupuu, a kepia paha: Alaila e holoi mua ke poo me ka wai; a mahope koke iho o ka holoi ana, e hamo koke aku me keia aila, a iloko o ekolu a eha hamo ana i ka pule, e pau no na mai ino ma ke poo i ka helelei, a e kumu maikai mai ka lauoho me ka uliuli lipolipo. Nolaila, e naue mai e na makamka, a e loaa na aila he leo nanahe a wawali nana e hookipa aku me ka oluolu. Aohe wahi e ae e loaa ai ma Honolulu nei, malaila wale no. [28-tf]
E LOAA NO I KA POE E
MAKEMAKE I NA
INIKA KAKAU,
PENI, PEPA,
WAHI-LE TA,
BUKE,
MA KAHI O
TARAMU.
Manae iho o Kini Hana Wati.
KAHI HOI E LOAA AI IA OUKOU
NA BUKE!
Oia hoi na nupepa i humuia, a e kuniia ka inoa mawaho o ka buke, a ka mea makemake ana, eia no ma kahi o TARAMU.
KAHI E LOAA AI KO OUKOU MAU
Papa Kuni Inoa!
No ke kuni ana i na Lole,
Na INIKA a me na BALATI,
—NO KA—
$1.50 NO KE KUNI KELEAWE,
2.00 NO KE KUNI DALA.
EIA MALALO IHO NA OLELO KUHIKUHI.
NO KA LAWELAWE ANA I KA
Inika kohu mau a Thos. G. Thrum,
HE INIKA KEIA E HOAILONA AI NA LOLE KEOKEO.
E kawili mua ia ka inika, alaila e hookulu iho hookahi kulu maluna o kahi apana aniani, e hooma-u pono ia ka peni hulu; hoomoe iho ka papa inoa maluna o ka lole i hoomaemae maikai ia; pena iho me ka wikiwiki a ike ia ke kohu ma kahi aoao;a aiana iho ma ia aoao me ka aiana lole i wela kupono, a i ole ia e hoopili aku i ke aniani uwahi o ke kukui mahu; alaila kaulai aku i ka la i mau hora. Ina e hooko pono ia keia mau rula o ke kohu mau no ia o ka inika. O ka holoi mua ana o ka lole mahope o ke kau ana o ka Inika, me ka wai wela me ke kopa, aole me ka wai koekoe. E holoi maikai ia ka papa inoa a me ka peni hulu, a waiho aku.
Malaila no e uku ia ai na uku kiekie e like me ka nui oh na makahiki o na poo leta Hawaii o na ano a pau, mai kahiko mai a i keia manawa, o na poo i pau ko lakou waiwai ma na leta. (1 1y) TARAMU.
PAPA, PAPA.
AIA MA KAHI O
LEWERS & DICKSON
(O LUI MA.)
KE KAHUA KAHIKO MA
Alanui Papu a me Alanui Moi
E LOAA AI NA
PAPA NOUAIKI o kela a me keia ano.
NA PAPA NANI
A PAA NO KE KUKULU ANA I
NA HALE.
Na Pani Puna,
Na Puka Aniani,
Na Olepelepe,
Na Pou, na O-a,
Na Papa hele,
Na Papa Ku,
Na Papa Moe.
Na Pili o na ano a pau!
NA PEPA HOONANI,
Na PENA o na wai a pau
Na Kui mai ke nui a ka makalii,
Na Ami-puka,
Na Ami-puka Aniani,
Na Ami o na ano a pau
NA AILA PENA,
NA AILA HOOMALOO,
NA AILA o na ano a pau.
NA VANIKI
Na mea HOOHINUHINU o na ano a pau.
Na Balaki o kela a me keia ano.
A KE HAI IA AKU NEI KA LONO
i na makamaka a pau, ua makaukau
keia mau hoa o oukou e hoolawa
aku ma na mea a pau e pili
ana ma ka laua oihana
—NO KA—
UKU HAAHAA LOA!
E like me ka mea e holo ana mawaena o
LAUA a me ka MEA KUAI.
E hele mai! E na makamaka!
A e lawa no hoi ko oukou makemake me ka oluolui
1] a me ka maikai.