Ka Lahui Hawaii, Volume II, Number 27, 29 June 1876 — Page 2
KA NUPEPA. KA LAHUI HAWAII
HONOLULU, JUNE 26, 1876.
HOOLAHA KULA SABATI.
O na Kula Sabati a pau e makemake ana e loaa na Haawina Kula Sabati, i paiia ma na pepa, e hiki no ke hoouna mai i ka lakou mau kauoha ia maua, ma Honolulu nei, me ka auhau pu e uku mua ia. E pono e kauoha mua ia na haawina no na mahina eono a i ole i hookahi makahiki. O na kauoha a pau e haawi pu mai me ka inoa o ke Kula Sabati a me ko ke Kahu Kula Sabati. O ka auhau no na haawina, he 50 keneta no ka haneri.
C. J. LYONS, S. B . DOLE na Komite.
HOIKE KULA O WAIALUA.
E hoike ana ke kula kaikamahine o Waialua ma ka la 6 o Iulai, oia ka Poaha mua o ia mahina.
E hele nui mai na makua a me na makamaka. MA KE KAUOHA.
HOOLAHA.
No ka hoololiia ana o ka Papa Manawa o ka mokuahi Kilauea, e hoopaneeia ana ka Hoike o ke Kula Kaikamahine o Hawaii a i ka la 27 o Iune nei. MA KE KAUOHA.
Ka Mai Lepera ma Inia.
Maloko o ka nupepa Mail o Ladana i ike iho ai makou i kekahi mau manao e pili ana no kela mai weliweli, a he mea pono no hoi i ko makou poe heluhelu ke ike iho. C Henry Vandyke Oarter, oia kekahi kahuna lapaau i kaulana ma Europa a me Enelani no kana imi hohonu i na ano a pau o ka mai lepera a me na hana kupono no ka hoomalu ana a me ka lapaau ana ia mai. Ua hele kino oia i Norewai a i Inia mamuli o keia kumu, o ka imi ana i na kupono no ka pale 'na aku i keia mai ino, a ua hoike piha oia i ka moolelo o kana hana, ua pai ia a he buke okoa.
I na wa kahiko loa, ua laha loa ka mai lepera ma Europa; aka, mamuli o ka hoomau ana me ka ikaika, ua pio ia mai. Ua hoopaa ia ka poe mai maloko o kahi i anapuni ia no lakou, a ina e puka iwaho, ua pepehi ia me ka menemene ole. Ma ke Aupuni o Norewai n ae, aole i hooponopono ia keia mai me ka makaala elike me kekahi mau wahi e ae, nolaila, ua laha loa ae, a hiki i ka wa i kau mai ai ka weliweli maluna o ke aupuni a me ka lahui no ka nui loa o na mai pake. Ia wa, ua lawelawe ikaika ke aupuni e pale i kona laha ana, a ua emi iho ka mai a hiki i keia wa. Iloko o 1856, he 285 o ka poe mai pake ma ka heluna o ke aupuni ma Norewai, a iloko o 7873 iho nei, ua loaa he 1,000 a keu, ma ia mea, ua maopopo ua waiwai ka lakou lawelawe ana e kinai ia mai.
Ke olelo mai nei o Dr. CArter ma Inia he mea weliweli loa ka mai lepera ke nana aku, a he mea makau loa ia e ko laila poe kamaaina, aole launa ka poe ola me ka poe mai. Ma Iudea, ua maa na kanaka i ke kipaku ana aku i ka poe i loaa i keia mai mai ko lakou home aku. Aole manao ia he makua, a he keiki, he kane a he wahine, he ole loa no, na pili aloha o ka ohana; aka, ina e loaa kekahi i ka mai, ua kipaku loa ka launa ana 'ku o kekahi mea ia. Ua hoike mai ua kauka nei no kona hele ana i kekahi ahaaina mare, a i laila i hoea ae ai kekahi mea me na hiohiona o ka mai pake, aole nae i akaka loa, he manoanoa ana o na pepeiao, he maikai no nae na wahi e ae o kona helehelena, aka, i ka ike ana o ka lehulehu i ka—iki o ka mai ma na pepeiao o ua kanaka nei, ua kipaku koke ia iwaho, a ua kipaku loa ia mawaho o ia kulanakauhale, a ua kapu loa ia wahi ia ia, aole oia e hai hou mai.
I ka hoike ana o Dr. Carter i kona moolelo imua o ke aupuni o Beritania, ua puiwa na poo aupuni no ka ino o keia mea ma ko lakou mau panalaau ma Inia. A ma na wehewehe ana o ua kauka nei no na hana e pio ai keia mai, ua hopohopo ke aupuni no ka aneane hiki ole ke hooko aku, no ka ikaika loa o ka laha'na o keia mai weliweli.
Ma na pae aina o Inia Komohana kekahi wahi i laha nui ai keia mai, a ua imi ikaika ia malaila na laau e ola ai, aole nae i loaa. Aole no i ike ia ma ke ao nei kekahi laau e ola ai. Ua kaulana ae i kela wa a i keia wa kekahi laau e ola 'i ka lepera, aka i ka hoao ana iho, ua ike ia aohe ola, ua maha iki no, aka, mahope ua ulu hou hou ae me ka ikaika loa. Pono ia kakou ma Hawaii nei e malama ia kakou iho no keia mai ino. E hookaawale, a e imi na mea e pio ai ia mai mai ka aina aku.
[Hakuia no "Ka Lahui Hawaaii."]
E LIKE me ke ano mau o keia nupepa, ua a-a makou i ka hoopuka ana'ku i ke akea i na manao o kela a me keia ano e pili ana i na ninau no ka pono o ka Lahui Hawaii a me na lahui e ae e noho nei ma keia Pae Aina. Pela makou e hoolaha aku nei i na manao o ka poe manao ke ike makou i ke kupono, pela i hoolaulaha ia'ku ai na haiolelo a na Lunamakaainana o ka Hale Ahaolelo o keia Kau, i ikea mai ai ke ano o na hana a na Lunamakaainana o kela a me keia Apana. Aole nae ma keia hana ana a makou me ia e manaoia e apono ana makou i na olelo a pau i hoopukaia ma na kolamu o ka kakou nupepa ka "LAHUI HAWAII." Aia lilo o ka manawa kupono a me ka noonoo akahele ana i ke ano o na manao o ka poe noonoo e hoolaha ia'ku imua o ke akea, ke ike makou he waiwai no ka lehulehu ka hoike ana'ku i ko makou manao no kekahi olelo paha, alaila, e pane iho ana no makou. Aole no hoi ia he mea hoahewa ia, oiai aia iloko o na wehewehe maikai a me na paio kupono e ikea ai ka io o na ano a pau o ka ninau.
Eia iho nei iloko o ka kakou nupepa o ka la 15 a me ka la 22 o keia malama ua hoolaha aku makou i ka haiolelo a ka Hon. G. W. Pilipo, e pili ana i ke Kuikahi Panailike. Ua kali ko makou wahi manao no keia ninau a pau pono kona mau manao, a pau pono imua o ka lehulehu, i hiki ai hoi i ka poe heluhelu ke ui i kana, a i ko makou wahi ike uuku no ia kumu hookahi. Ua maa no i ka poe heluhelu i keia nupepa i ike mau, mai ka hoopuka mua ia ana o keia mea he Kuikahi Panai-like, i ke au o ko kakou Moi Kalakaua, o makou kekahi i kokua nui i ke Kuikahi ma na wa a pau mai ia manawa mai a hiki wale i keia manawa, no ko makou manaoio he pomaikai ko ka lahui a me na mea a pau e noho ana ma keia aina maikai, ke apo aku lakou i na pono o ke Kuikahi. Ua ikea no hoi o ka Hon. G. W. Pilipo kekahi mea i kue i ke Kuikahi, a pela wale a hiki i keia manawa.
Me ka makou i hai ae'la, i na hebedoma elua i hala aku nei, ua hoolaha hou aku ka Hon. G. W. Pilipo i kona mau manao piha no ke Kuikahi, i ulu ae ma ke kamailio ana no kekahi olelo hooholo e apono ana i ke Kuikahi Panai-like.
Aole makou e hoolala nui ana i ka makou olelo no na mea kuwaho i oleloia e ka hoa Hanohano o ka Hale Ahaolelo, aka, hoopono iho no ma na mea e pili pono ana i ke kumuolelo. Ua makaikai makou i ka haiolelo a ka Hon. G. W. Pilipo, a ua mahalo makou ma kekahi oia haiolelo, ma kekahi hoi ua kahaha. He oiaio, i ka wa e paio ana na aoao no kekahi kumu-manao e ko ia mai ana na mea nui a me na hunahuna manao e pili ana ia mea, aka, ke manao nei makou ua komo pu iloko o na wehewehe ana a ka hoa Hanohano, kekahi mau manao i kukaawale loa a pili ole i ka ninau, a he mea kamahao no hoi, oiai he kanaka noonoo a noeau ka Hon. G. W. Pilipo. Mai ka hookumu ana mai o kana haiolelo e ike koke no auanei ka mea e heluhelu ana i kekahi ano nui o kana haiolelo, oia hoi, e hou koke aku ana no oia i na Kuhina o ka Moi, a pela a hiki i ka pau ana.
Ua puka mai ka olelo hooholo a ke Kiaaina o Maui, mahope iho o ke kaka olelo ana a kekahi mau hoa o ka Hale Ahaolelo no ke Kuikahi, a ua hele aku na olelo mai ka pono a ua hu aku i ka pilikino, a me he'la, no ka maopopo he mea waiwai ole ke kamailio oia ano no ka pono o ka lehulehu, a ua hoaponoia ke kumuhana ma ka olelo hooholo i hai ia ae'la.
Me ke kapae ana'e i na olelo e pili ana i na Kuhina, a me na kue ana aku i ka lakou mau olelo, e nana kakou i ke ano nui o ka olelo hooholo a ke Kiaaina Kapena. Heaha la ke ano nui o keia olelo hooholo ? E na hoa heluhelu,—he ano ole paha ka ninau ana'ku ia oukou, oiai ma na hua olelo oia olelo hooholo he mea maopopo wale no ; aka, no keia kamailio ana, ke puana ae nei makou, o ke ano nui o ua olelo hooholo la, oia no ka apono aku o keia Ahaolelo i ka mea a kona mua i hoomana aku ai ma ke Kanawai, e hana ia e ko kakou Moi. Ua hanaia keia Kanawai e ke kau Ahaolelo i hala, no ko lakou noonoo ana he pomaikai nui ko kakou ma keia Kuikahi, a ua ike no hoi lakou he nui ka lilo o ko lakou hoakoakoa hou ia ana mai e apono ina e holo ana ua Kuikahi la. Me ka nana ole oia poe Lunamakaainana i ko lakou pono kino iho, oia hoi ka $250 pakahi o kela me keia hoa, ua noonoo lakou i ka nui o ka lilo o ke Aupuni, a oiai, ua holo i ko lakou noonoo ana he pomaikai ke Kuikahi, ua apono e lakau ia mea, ma ka hana ana i kekahi Kanawai i kulike ai me ke Kumukanawai. Ua imi aku kakou, ma o ko ka Moi, i hoopihaia i ka mana e keia Kanawai, a ua holo ua Kuikahi nei, mawaena o ko kakou Moi, ka mana piha ma ko kakou aoao, a me ka Senate ka mana piha ma kela aoao. Ua hookoia keia hana he aneane hookahi makahiki i hala ae nei, aole me na hana apuka a hana hoopoino wale ; aka, me ka hoapono a keia lahui holookoa, ma o ke Kanawai a ko kakou mau Lunamakaainana i hana ai e like me ke Kumukanawai. E olelo mai paha auanei ka Hon. G. W. Pilipo, a me kekahi poe e ae i like na manao,—ina ua pono, heaha la ke kumu o keia olelo hooholo hoapono ? He mea akaka loa ke kumu o keia olelo hoapono i ka poe i makaikai i ka manao o kekahi o na hoa o ka Hale Ahaolelo, e ae aku ana ma o a maanei, e apo ana i kela me keia, i kumu hana a i kahua e kue aku ai i na Kuhina, a i ka holomua o ke Aupuni. Ua ulu mai keia olelo hooholo, i mea e hoomalu ai i na hoouluku kumu ole a kekahi poe e holapu ana iloko o ka Hale Ahaolelo, e hoala ana i na manao pili kino, e kue ana i na Kuhina me ke ano ole, a o keia mau hana a pau i kupu ae, e alai ana i ka pono maoli o keia lahui.
Me ka makou i manao ai ua holo ke Kuikahi ma ke kakau inoa ana o ka Moi, e like me ka mana piha i loaa ia ia i wehewehe ia'e nei, ua kanalua makou i ke kapae ana o ka Hon. G. W. Pilipo i na olelo a ke Lii Kamika, a hookahuli ia olelo ana, he hoohaahaa a he hana ino i ka hanohano o ka Hale Ahaolelo. E noonoo kakou, o ka Ahaolelo o ko Hawaii Pae Aina, he hookahi ia mea; aole o kona noho ana i kela me keia elua makahiki, e manaoia aku he Hale Ahaolelo e aku. O na hoa wale no kai loli, aka, o ka Ahaolelo oia mau no. Ua ae aku ka Ahaeielo i ka mana e hanaia ke Kuikahi e like me ke kupono e pomaikai ai kakou e noho nei ma keia Pae Aina, a ua hookoia ia hana e like me ia kauoha, a e like me ka ke 'Lii Kamika i olelo ai ; nolaila, ke puana nei makou, o ka oi aku o ka poe hoohaahaa a hana ino i ka hanohano o ka Hale Ahaolelo, o lakou ka poe e pelu kua nei a e ake nei e kapae i ka inoa maikai o ua Hale la i hoopaaia e na hoa o ke kau i hala. Me he la e makemake ia'na e kekahi poe, e hoohaule i ka inoa maikai o ka Hale Ahaolelo, i ka inoa maikai o na Kuhina, i ka inoa maikai o ko kakou Moi, a i ka inoa hanohano o keia lahui holookoa. Aole anei, e ka lehulehu heluhelu nupepa, he mea hoohaahaa a hoino i ke ano o ke kanaka kona ae ana e hana i kekahi hana a mahope hoole hou oia i ka mea ana i hooholo mua ai a holo? He oi loa aku ke ino o ka hoolauwili ana i ka mea i holo ma ka inoa o ka lahui. Me he la ua hookomokomo ia ka naau o ke kanaka i piha i ka hookeekee a me ke kuakiaki, e kekahi poe manawahua e noho nei iwaena o kakou, e hana i keia hana i kumu e ili mai ai ka ino a me ka pilikia maluna o kakou, i kani iki ai ka a-ka a ua poe la. No keia mau kumu a me ka manao e hoomaikai i na manao koi ano e o kekahi mau hoa e noonoo hou ia ke Kuikahi, ua waiho mai ke Kiaaina o Maui i kana Olelo Hooholo apono; ua mahalo makou i ka poe a pau i kokua i ua olelo hooholo 'la, a me ka poe i kue me ka manaoio no ka pono.
Ke nana iho kakou i keia pauku i waihoia mai e ka Hon. G. W. Pilipo, (ka nahesa paha keia ana i manao ai) oia keia, penei:
"Ua aeia ma ka aoao o ke 'Lii ka Moi," &c., (a hiki i ka pau ana). Ua manao paha ka mea Hanohano, eia ka make. Nani wale keia make nui. E heluhelu oukou e na hoa aloha aina o ka pupuu hookahi, a e like me ka leo o ka mea nona ka huaolelo, "Ia nei ke aloha aina la, hoike iho." He oiaio he hoololi ano nui keia, a nolaila e nana pu kakou e wehewehe i ikeia keia popopo, ina he popopo io e like me ka ka hoa Hanohano e olelo nei.
He elua mea nui iloko o keia hoololi, ke ole makou e kuhihewa i ke ano o na huaolelo Hawaii.
1. Aole e hoolimalima a hoolilo i kekahi o ko kakou aina.
Ma keia aole makou i ike he pono ia mea. O ka makee mai i ko kakou aina, he mea nui ia no kakou iho. O keia makee aina ka mea i uluaoa ai ka lehulehu i ke kauo ka Moi Lunalilo, i ka wa i olelo ia ae e hoolilo aku i ke awa o Puuloa. Aole keia he noi mai nona kekahi wahi o kakou, aka, e kau leo mai ana e nele ana na mea a pau.
2 Aole kakou e kuikahi me kekahi aku e hookomo wale mai i na mea i ae ia iaia.
Aia hoi mahea ka popo o keia? E hoole anei kakou i keia hoololi a Amerika? E manao iho auanei kakou he ino keia mea ana e papa mai nei. Aole anei o ko kakou makemake ka aua aina? Ma ka papa ana mai no na waiwai ona i oleloia e komo wale ma ko kakou mau awa, ke olelo nei makou aole ia he popopo. E palepale ana kela i kona mau wahi pomaikai ma ke kuikahi, o manalo auanei.
Aole he papa wale mai o Amerika no na waiwai e ae. Aole he papa mai, mai Kuikahi Panailike aku me kekahi aupuni e, ma na waiwai e ae i helu ole ia ma ka papa o ke Kuikahi. Ua hamama no ia mea ia kakou, a aia no i ko kakou ike he pono, me ke kue ole i ka kakou olelo aelike me ia, alaila kuikahi no. O ka mea nae a kakou i lili ai, i makee ai, i pioloke ai, oia kana i kau leo mai,—aole oukou e haawi aku ia hai, a aole hoi oukou i haawi iaia. Ma kona nele ana, ua kuleana oia e noi mai e nele pu lakou a pau. He hewa auanei keia? Aia mahea ka popo?
Ina kekahi mea e heluhelu, kilohi a kaupaona i kela me keia huaolelo, a olelo ae he popopo a he mea hoopilikia i ke kuokoa o Hawaii, ke olelo nei makou no ka naau no oia mea ka popo i kuhihewa ai kona ike a kapa iho i keia hoololil he popopo.
E pili ana i ke kanawai a me ke kumukanawai, e uuku na wehewehe ana e moakaka ai, a aole makou e hooloihi ana ma ia mea. E like me ka makou i olelo mua aku nei, ua kupono ke kanawai e hoomana ana i ka hooholoia ana o ke Kuikahi. Ua hana ia ke kanawai no ka wa mawaena o na kau, a i ka hiki ana mai nei o keia kau, ua pau kona mana. O ke Kuikahi, ua hana ia malalo o keia kanawai, a iloko o ka wa o keia kanawai e mau ana, ua mana no ia Kuikahi, oiai ua hookoia na hana a pau o ke Kuikahi iloko o ka wa e mau ana.
Ua kuhihewa kekahi poe e noho nei a e kamailio nei no keia mea, o na hoololi ana o na kanawai e pili ana i na dute no na waiwai ma ke Kuikahi, o ka hooholo ana no ia, a nolaila, aole i holo ke Kuikahi iloko o ka manawa o ke kanawai e olelo ia nei e ola ana. Aka, he kuhihewa maoli no ia. Aole e kala i holo ai ke Kuikahi, koe wale no ka hooponopono hou ana o na kanawai e pili ana i ka auhau dute.
Oia wale iho la no ka mea i koe e hoohana aku ai i na olelo o ke Kuikahi. Ke hooholo ole ia keia mau hoololi, alaila, e waiho pu ana ke Kuikahi, a hiki i ka palena o ka manawa i hoakaka ia e waiho pu ai pela, alaila lilo i mea ole.
Na Anoai o ka Ahaolelo.
E like me ka hoomaka ana mai, pela no e naue malie nei na hana o ka Ahaolelo i keia mau la.
Ma ka Poaha o ka pule i hala, ua noonoo ia ka bila kanawai e hoomana ana i ke Kuikahi, a ua ku ae ke Kuhina o ko na aina e a kamailio. I ka pau ana o kana mau olelo, ua noi koke aku la ia i ka ninau ana ia manawa, me ke kamailio ole o kekahi mea e ae. Ua hoakaka mai nae ia i ke kumu, no ka mea, ua kamailio laulahaia na ano a pau o ke Kuikahi, a ua manaoia ua lawa.
Ua rula mai la ka Peresidena i keia noi, a hoole mai la i ka ninau ana imua o ka hale, no ke kumu, aole i waihoia imua o ka hale no ka noonoo ana a hoopaapaa 'na, oiai o ke Kuhina no ka mea mua loa i kamailio a noi koke no i ka ninau ano me ke kamailio ole o kekahi mea e ae. Ua ano kudono ole no paha ke noi a ke Kuhina, oiai, he mea ia e ala mai ai ka manao o kahi poe e hoao ana ka aoao o ke aupuni e pani i ka waha o ka lehulehu, aka, ma ko makou noonoo ana a hoomaopopo ana i na rula o ka hale, me he la, ua hiki ole i ka Peresidena ke hoole a kapae i ka ninau 'na i ke noi. Ma keia mea, ua ala mai ka hoopaapaa, me ke ano lawa no o na hoakaka ana a na aoao a elua, a uo hoomau ia a hiki i ka Poalima ae, a i ka ninau ia ana ma ka hoopii a ke Kuhina i ka hale, ua hooholo ia e ninau ano. Mahope iho, ua ninauia ua kanawai nei, a ua hooholoia he 24 ma ka ae a he 16 ma ka hoole. Ma ia la, ua hoopanee ka hale a halawai hou ma ka hora 10 A. M. o ka Poakahi, no ka ae ana i ka manawa kupono no na komite he 13 e holo ai i Molokai.
Ma ka Poalua, ua waiho mai ke Kuhina Waiwai i ke kanawai Bila Haawina o na lilo o ke aupuni no na makahiki elua e hiki mai ana, a nona ka huina dala o na lilo i manaoia i hiki aku i ka $1,223,979.79. Ma na Poalua me na Poaha e hapai ia ai ka noonoo ana o ka Bila Haawina ma keia hope aku.
Ua holo ma ka heluhelu alua ana ka bila kanawai a ke alii Kaai e kapu ana i na Hawaii Ponoi a me na Hawaii e ae a pau aole e loaa ka waiona.
Ua kue ke Kuhina o ko na aina e i keia kanawai, aka, ua pane ia aku me na olelo oiaio e ka Loio Kuhina a me ke lii Kaai.
[Na ko makou mea kakau ponoi.]
KALAWAO, MOLOKAI.
KA HUAKAI A KE "KILAUEA," ME KE KOMITE HE 13 O KA AHAOLELO, NO KE KAHUA HOME O KA LAHUI LEPERA—NA HANA A KE KOMITE—KE ANO O KA AINA—KE KULANA O KOLAILA MAU OIWI—A ME NA HIONA E AE MA KA MAKAKAI ANA A NA HOA O KA PAPA-PAI, &c., &c.
Helu 1.
Mamuli o ka poloai a ka olelo hooholo a ka Hon. Mr. G. W. Pilipo, i aponoia e ka Ahaolelo kau kanawai o ko kakou nei Aupuni ma ka la 15 o Iune 1876; ua hoomakaukau ia ae ka Lio-kakele o ka Moana no ke aolo ana aku—a mamuli o ka oluolu a me ka lokomaikai o ka Peresidena o ka Papa Ola a Agena hoi o ka Mokuahi o ke Kaona; oia ke'Lii Hon. Mr. S. G. Wilder; ua loaa mai la i ka makamaka kakau o na kini oiwi o ka nupepe KA LAHUI HAWAII ka hanohano o ke kuilima pu ana me na lala o ka Hale hanohano o ke aupuni, maluna o na papa hele o ke kahua oneki o ka Halelana-mahu ke Kilauea, a o ka loaa ana hoi ia he manawa kupono e ike ai i kekahi haawina nui no ka hoomaike ana aku imua o ka lehulehu i ke kulana a me na hiona o na makamaka, e noho ana malalo o ka inea a me ka weli o ka mai i oleloia he Lepera.
I ka hora 9, me na minute i kaalo ae o ke ano po Poalima, Iune 23, i ka wa hoi a kahi mahina hapa e ane iho aku ana e huna i kona nani malalo o ka ilikai komohana; a e imo hooipo iho ana na hoku o ka lewa maloko mai o na ao kaahele o ka paku lani ao ulii. O ka manawa ia a ke Aliiwahine Kilauea o na moana Hawaii i haalele iho i ka uapo, a nihi malie aku la me ke kau ana o kona ihu no ka nuku o Mamala. He puulu lehulehu wale o na makamaka kai akoakoa ae ma ka uapo, a ua haawi mai la i ko lakou mau leo aloha, a i pakuiia aku hoi e ko makou mau welina a niau aku la ua Lio kai nei me ka malie, a maalo hikiwawe ae la ka Hale Kukui alakai po o ke awa mahope o makou, a i ko'u halo ana mai e nana, me he la e holo kiki ana ua kukui la iuka o ka aina, aohe i pau ae ia hauoli ana, owe ana ka nalu ma na aoao, a maopopo iho la ia'u eia ka makou i ka nuku o Mamala, a puana ae la i kahi mau lalani mele a ia la e noho Moi mai nei, oia keia:
"A waho o Mamala, hao mai nei ehuehu,
Pulu au i ka huna, kaiheahea i ka ili,"
a ia manawa i hoomaka mai ai ka oni o na io liu o ua lio kakele nei, ke kiei iki iho oe mahope, "nome ae ka huila malalo," a o ka hanu aku la no ia o kona ihu i ke kai o Haaluea. I ka alawa ana mai ia uka, me he la e auhee ana na kukui o ka aina e holo mao o Waialua.
I ka pau ana o na ano pioo o ka oneki, ua kaahele aku la makou ma o a maanei o ka oneki e ike i ka nui o na makamaka i kau mai, no ka alo pu ana aku i ke kai ma keia huakai ili anu ia Kalaupapa. Ua kukai aloha pu aku la me ka Peresidena o ka Papa Ola. oia hoi ke Alii Waila; ka Luna Hoomalu o ke Komite Umikumamakolu no ia manawa; a ua pa leo hoonanea me na lala o ke Komite, na Mea Hanohano ke alii P. Kanoa, Hons. Pilipo, Mahoe, Nakaleka, Kauai, Helekunihi, Kalaukoa, Barenaba, Wana, Kamauoha, Naukana, a me Nahaku. Ua halawai pu hoi me kekahi mau makamaka holo makaikai e ae, ke alii Smith a me na Hons. Halstead, Lilikalani, Kahuila a me Naili; ke Komisina o Farani a me kana lede, Kauka Makipine, a me kekahi poe e ae, a me ko makou lala o na Papa pai "P. C. Advertiser," ka "Hawaiian Gazette," ke "Kuokoa," i panina ia mai e kekahi poe e ae, a loaa ka huina pau ma kahi e aneane aku ana i ke kanakolu a oi.
Oiai makou e nanea ana i ka hiolani, e "hilinai ana o Puna, e kalele ana o Kau," e nanea ana na pepeiao i ka hoolohe i na kaao hoohala manawa a kahi, kahu o Kahalaia o Kuwauwau me ke ano moeuhane i ka olu peahi i ka umauma, a ke ahe lau maawe kehau e mio iho ana maluna o na awawa o Kawaihoa ma, a koaheahe mai la maluna o ka ili o ke kai a loaa mai la makou e
Hao ana ke Kilauea i ke hoa la lilo,
Lea a ka nanea i ke kai o Kaiwi,
Pua ia na hoa makani mailalo—e,
Ia wa ua meha iho la ko makou leo aka, i ka hikilele i ke poha ana mai a ka leo o ka bele, (four bells,) e hai mai ana, ua hoea aku la ka manamana kuhi hora o ke panana manawa i na hora liilii o ka liula.
He mau minute i hala ae, ua meha iho la na leo a pau, a ua hohola mai la ke ano eehia maluna o ka oneki, oiai, ua nohoalii iho la ka hiamoe maluna o na maka o na ohua, a hihio aku la i ka aina moeuhane, a na ia neoneo i kono mai ia'u e halo aku ; a pakii aku la au e nana, e waiho lalani ana na hoa mao a maanei, halii iho la na pela liilii, wili ae la na kihei huluhulu, o ka eheu o ke kupaa Niolopua kai uhi maluna o na hoa a ua kauoia aku la e ike pahaohao i na kaiaulu o ka aina moeuhane. Ia wa, me he la aia au iwaena o kekahi mokupuni neoneo, no ka mea, ua pauhia na mea a pau e ka hiamoe, a koe wale no ka mea ku hoe, a owau hoi kona lua. Oiai au e kilo ana i ka nani o ka holo ana o ka moku, ua hoolaukanaka ia au e ke kani ana o na Ole puka'-ihu, e palalu ana kekahi, a e oeoe ana kahi, a me he la aia wau iwaena o na kuahiwi aloha o na Kona, no ke ano o ka Pupukani oe, no ka mea, o na ole palalu, oia no na pupu hana pilo. He manawa pokole ka ko'u mau lihilihi i kamoe iho ai, a ua hoala hou ia mai la e nana aku i ka aina ma ke owehewehe kai ao ana'e, oia no paha ka wa e ike molehulehu ia ai ka ili o kanaka ; ua hoopuohoia mai la ko makou mau nanea ana e ka leo o ke kuene maikai Mr. Acosta a me kona mau hope eleu, i ka ninau ana mai, "e oluolu no anei oe i bola kope?" Ua oluolu makou i ko lakou lokomaikai, a ua apo 'ku.
Ua ike pono aku la makou i ka aina e waiho mamao mai ana, a e kamoe loihi ana i ka hema maluna ae o ka iliwai, a e nihi kololio mai ana na kehau kakahiaka e hui me ka noe anu hoopulu lelehua o na pali. Ke au ae la ka Lae o Kalaau ma ko makou welau hema, a e oni ae ana hoi ka Lae o ka Ilio mamua pono o makou, a ia makou i kaa pono ae ai maluna o Moomomi, ike pono aku la makou ia Kalaupapa e waiho ponaha ana ma kealo pali; ma keia wahi ua ano ike koliuliu ia aku la o Lae Kapuupoi e honi ana i na ea kai ma ka hikina loa o Halawa, a pela mai me na makalae o Wailau, na pali o Pelekunu, a me na olaelae o Kalawao, a me na Hui o Haupu, [he mau moku iloko o ke kai.] Aia hoi ka Lae o Kahio ke inu la i ke kai me he kamelo kuapuu la i ke anu. Ma ko'u hoomaopopo iho, ua kupono kamoku o Hoina i ke kulana i lia ia'i, a puana'e la i keia mau lalani:
"E Hina! nou ko'u ilihia,
A lia e kuluma ilaila,
O kou mau pali launahele,
I ipo lauahi kamahele,
A o ke ahe lau olu kehau,
I iniki hooipo a mau.
Ia makou nae e nanea ana i ka makaikai i na pali, na kualono, na kula a me lae kahakai e maalo ae ana, ua hooho mai la ko mokou hoa, "eia o Kalaupapa," haliu aku la makou ilaila, ua ike aku i ka nonoho mai a na kauhale mao a maanei o ka aina. He manawa pokole ua ku aku la ka moku i ke awa.
Kau aku la makou ma na waapa a holo aku a pae iuka, a hui aku la me na lehulehu kanaka e puuluulu ana, a lululima pu iho la me na makamaka o na la i au aku la, i nalo hoi mai ka ikena aku a na maka no kekahi mau makahiki. A (maanei e hai ae makou i ka huki a me ka liki o na mikini lima o kahi mau makamaka, nana aku oe, ano like me he mea la ua komo i na paa kakini a koe na kamaa, i ka makou nana aku.]
Hui aku la makou me ka lehulehu i akoakoa mai malaila, o ke Kiaaina Ragsdale (Bila Auwana) ko makou hoa lululima mua, a halawai pu aku la me kekahi hoa'loha oiaio, ka hoa alo ua "Ukiu" hoi o ke kuahiwi Haleakala iloko o na la i kaahope aku la, oia hoi ka makai nui Crowningbourg, (Bila Ulaula,) a i ka puana ana 'ku i na huaolelo "Aloha oukou a pau loa !" ua hoeo mai la na leo makawalu kupinai o ke "A-lo-ha!" e hoike mai ana, ua haawi ia mei me ka oiaio. I ka nana ana i na ano o ka aina, he maikai no, aole no nae i nele loa mai na pakaku lehulehu, a o ke awa, ua hoonohoia me na papahele kahi a ka waapa e pili mai ai, a e welo haaheo 'na ka ehou o ka hae nani a kamahao o Hawaii i ka welelau makani. O ka hiohiona a me ka helehelena o na hoakanaka, ua ano e iki ae ko kahi poe, a ano ku no hoi ko kahi poe i ke aloha maoli.
Ua makaukau ke Kiaaina a me kona hope ka makai nui me na lio, a i ka hoolawa ia ana o makou a pau, ua kainapu aku la ma ke alanui akea e kamoe mai ana mamua, o Kalawao ka pahu hopu o keia huakai. He mile hookahi paha mai ke awa aku, hoea ana makou i ke kahua home o ke alii nona ia wahi.
O Kekuokalani, Peter Young Kaeo. Iwaho no, pa-e ana kona leo aloha kamaaina, e hookipa ana me na huaolelo "He mai, e komo!" Ua lawe makou i kona aloha lokomaikai a kipa aku la a lulu lima. "E paina," wahi ana, ua maona mua no makou i ka moku, a no ke ano awiwi hoi o na hana a ke komite, ua noi aku la e hookuu mai ia makou, a ike hou ma ka huli hoi 'na mai. I ka hoomaopopo ana i ke ano o ke alii o ia aina e noho mai nei me ia mau makaainana, ua maikai maoli, a ua ano kahaha ko makou manao. Aole makou i hoopoina i ke ano o kona helehelena i ka haawi hope loa ana mai i ke aloha ia makou mamua o kona alo ia ana aku e noho malaila, a ua manao makou ia manawa, ua hala, a ua nele i na kumu lapaau kupono no ke ola ana. Aka, i ko makou halawai ana'ku nei me ia, ua ano hoohauoli ia oloko, no ka mea, ua hoike mai kona mau helehelena manaonao a makou i ike mua ai i ka ui kanaka maikai i keia manawa, me kona kino ola puipui, a oi ae ka maikai mamua o kona manawa e noho ana maloko o keia kulanakauhale, a ua ane ala mai la ka manao e hooholo iho, ua pau kona pilikia.
He mau minute wale no mahope iho o ka haalele ana i kona home, a ike aku la i ka waiho mai o na kauhale o ka Haukipila a me ko ka lehulehu o Kalawao. O keia aine e hele ia nei, he ano maloo no. Aia ma ka aoao akau na pali kiekie e poniuniu ai na maka ke alawa ae iluna, a o ka leo wawalo hoi o na nalu e paio ana me na lae a-a ma ka aoao hema. I ka aneane ana e hoea aku i ke kahua i manaoia, ua pa-e mai la ka leo hoene hoolailai o na ohe a me na pahu, e lawe ana ke ahe makani a halawai me na paliku, a me he la, ua hoihoi hou ia mai la a hone ana i ka pepeiao o ka malihini. Ua ano kahaha makou, a i ka ninau ana i ke ano o keia mea, ua hai ia mai la, o ka Band Puhi Ohe ka! Ua hooiaio ia mai keia ma ko makou ike maka ana i ka hoea kino ana aku ilaila, a halawai aku la me na helehelena hauoli, a kukai aloha pu me lakou a pau. (Aole i pau.)
NA ANOAI.
Ma kahi o ka 70 ka huina o na ohua o hope, a ma ka 200 o mua, ma ka huakai hope loa aku nei a ke Kilauea.
No ka makemake o na keiki eleu o ka Papa Pai e loaa ia lakou na hauoli Pokiulai, nolaila; e hookaulua ia ana ka kakou pepa o keia pule ae a hiki i ka auina la o ka Poaha, alaila, puka aku.
Ma ka la i nehinei, Iune 28, ka piha ana ia o na makahiki he 16 mai ke ku ana mai o ke Kilauea ma Hawaii nei, he 174 la mai Ladana mai. Heaha kana hana i loko oia manawa? "Nana i eku na kai loa, Ale kuehu o Pailolo" iloko o ia manawa, a e hoomanao mau ia ana kona inoa.
I keia mau la iho nei ka hoike ana o na kula la o kakou ma Kawaiahao, a keia pule ae e pai aku no makou i na manao o ke komite no ia hana. Ua lohe mai makou ua ike ia ka heleuma ana, a he mea hauoli no ia no na makua.
Ma ka Poakahi o kela pule i hala, oiai, i kekahi kanaka e hana ana ma ka pa manienie o L. McCulley Esq., ma Kulaokahua, ua haule iho la ia ilalo a make loa me ka hikiwawe.
He lanai nui kela e kukulu ia nei ma Kehehuna, he 100 kapuai paha a oi ae ka loa, a he 50 a oi ka laula, no ka malama ana i na lealea o ka "Pokiulai." E puka ana na paele mele hoohauoli a me na hiena holealea ma ke kakahiaka nui o ia la.
E AU MAI I IKE.—Ke puana ae nei o PUna he mau la wale no koe a pau ka ike ana ia Hapa-i-ka-ia, ke kaeaea o na lae ino o ka hema, e huli hoi aku ana ia ma ka mokuahi i na kai holu o Kaleponi. He hapaha ike iaia. D. PUNA.
Ma ka Poaha i hala, Iune 22, o ka puni ana ia o ka makahiki hookahi o Miss Lucy Bright i kahi mau a kakou e hele aku ai, a ua konoia mai makou e naue aku malaila e ka lokomaikai o na makua e hui pu ma ka paina ana. He maikai na mea ai i hoomakaukauia. Aloha wale ia!
E alawa ae na maka o na makamaka puni leo mele hoolailai ma na olelo hoolaha, a e ike i ka poloai a na kahuli leo lea o ke kaona nei, no ka lakou anaina mele hoonanea ma BAfuma hale, ma ka hora 8 o ka po Poaha, la 6 o keia mahina. Ma ka makou hoomaopopo ana, e nani ana na hana o ka po, a e piha ana ka nanea o na pepeiao o ka poe e naue ae ana.
HOOPOLOLEI.—Ma ka aoao mua e ike iho ai na makamaka i ka Hoike a ke Komite na na hoike o ke kula Kaikamahine o Kawaiahao. Ua noi ia makou e hoolaha aku, aole i ike mua na kumu i ke ano o ke mele i hoahewa ia e ke komite, a ua minamina lakou no ke mele ia ana o ia mele.
—O makou kai ike i na lalani mele i olelo ia maluna, aole no hoi makou i ike he mea ino ilaila, he maemae no; ua mele ia e ka poe maikai, a iloko no o na ahahui maikai. Ua haule ke komite iloko o ke kuhihewa ma keia mea, koe aku ka hapa nui o ua mele la, aole makou i ike, o na pauku i mele ia ka makou i nana pono, a he maikai wale no.
HOAO E PUHI I KE AHI.—Ma ka hora 12 a oi iki o ka po o ka la 14 o Iune nei, ua hoao ae ka enemi e puhi i ke ahi i kekahi o na apana ko o ka hui o W. F. Jarett Esq o Makawao, a me he mea la, ua like me ½ eka kahi i pau i ke ahi, a no ka eleu o ka haku, na luna a me na paahana ma ke kinai ana i keia mea weliweli he ahi, ua pio koke ka mea i oleloia. Nolaila, e ka enemi lokoino, e hoomanao oe i kau hana aloha ole o loaa aku auanei oe, aia kou wahi noho o Kawa, e ai mau ai oe i na poke kamano o ia hale hooluhi kino. Me ke aloha. G. W. KALAUHAIHAIAKEALOHA.