Ka Lahui Hawaii, Volume II, Number 30, 20 July 1876 — Page 4
Na Ekalesia o Kawaiahao a me Kaumakapili.
Halawai Kakahiaka, la Sabati ..... hora 10½
Halawai po ..... hora 7½
Halawai Apana auina la ..... 3½
Kula Sabati ..... hora 9½
HAAWINA KULA SABATI
[HOOPONOPONOIA E REV. L. LAIANA.]
Ka Hapaha Ekolu.
HELU 5—SABATI, IULAI 30, 1876.
Kumuhana.—KA PULE A SOLOMONA.
Pauku Baibala.—I Na'Lii 8; 23—30.
23 I aku la oia, E Iehova ke Akua o ka Iseraela aohe akua ma ka lani iluna, aole hoi ma ka honua ilalo nei, e like me oe ka mea nana e malama mai i ka berita a me ke aloha me kau mau kauwa ka poe e hele ana ma kou alo me ko lakou naau a pau;
24 Ka mea nana i kaohi me Davida ko'u makuakane i ka mea au i olelo hoopomaikai mai ai ia ia; ua olelo hoi oe me kou waha, a ua hooko ae nei oe me kou lima, me nei i keia la.
25 Ano hoi, e Iehova ke Akua o ka Iseraela, e kaohi oe me kau kauwa o Davida ko'u makuakane, i ka mea au i olelo hoopomaikai ai iaia, i ka i ana mai, Aole oe e nele i ke kanaka imua o ko'u alo, e noho maluna o ka nohoali o ka Iseraela, ke malama kau mau keiki i ko lakou hele ana, e hele imua o'u me oe i hele ai imua o'u;
26 Ano hoi, e ke Akua o ka Iseraela, e hooiaioia mai kau olelo, au e olelo mai ai i kau kauwa ia Davida ko'u makuakane.
27 Aka hoi, e noho io mai anei ke Akua ma ka honua anei? Aia hoi! aole e hiki i na lani a me na lani o na lani ke apo ia oe; aole loa hoi keia hale a'u i kukulu ae nei.
28 Aka hoi, e maliu mai oe i ka pule a kau kauwa, a i kona nonoi ana, e Iehova ko'u Akua, e hoolohe mai i ka ulono ana a me ka pule a kau kauwa nei e haipule ai imua o kou alo i keia la;
29 E nana mau mai kou mau maka i keia hale i ka po a me ke ao, i kahi au i olelo mai ai, Malaila auanei ko'u inoa, i hoolohe mai hoi oe i ka pule a kau kauwa e haipule ai i keia wahi.
30 A e hoolohe mai oe i ka nonoi ana o kau kauwa nei, a o kou poe kanaka hoi o Iseraela, i ka wa e pule ai lakou i keia wahi; a e hoolohe mai oe ma kou wahi e noho ai ma ka lani, a lohe oe, e kala mai.
Pauku hoopaa, p. 23.
Mele—Him. 3, 6—8. Leo.
1 E ku a hoomaikai
I ke Akua mau.
E ku a hoomaikai pu ae
Na leo, na naau.
2
Ua kiekie e
Ko ia la noho ao,
E ae nae ia e haliu mai,
Ke hoomaikai kakou.
Pule i launa mai ke Akua, a hoomaikai mai, a kala mai i na hewa, i loaa ke ola ma o Iesu la.
———:o:———
Na Ninau a na Kumu.
Ma kela pule, ua ikeia kekahi hapa o ka Solomona hana ma ka hoolaa ana i ka luakini. A ma keia haawina, e ike ana kakou i kana pule kupaianaha, lua ole, ke huliia na pule i kakau e ia mamua. Aia mahea keia pule? Nana ma 2 Oihana'li 6; 12, 13. Ua hanaia he wahi awai keleawe mawaenakonu o ka pahale. Malaila o Solomona i ku ai imua o ka ahakanaka e pule a hoolaa i ka luakini no Iehova. Ku oia mamua a hai i kekahi mau huaolelo, a mahope, kukuli iho la a hohola i na lima a hoomaka i kana pule.
P 23. Hai paanaau mai i keia pauku. Heaha kana i hoole ai no Iehova ke Akua o ka Iseraela? Ua like ia me ke kanawai hea o na kanawai he 10? Me ka hapa pule a wai mamua? 2 Sam. 7; 22. Heaha ka ke Akua i malama'i? Berita aha keia? Nana ma Kan. 7; 9.
P 24. Kaohi, ua like kona ano maanei me "malama." Ua malama ke Akua i ka mea ana i olelo ai ia Davida, ua hooko.
P 25. E noi ana o Solomona ia Iehova e malama, e hooko i kela olelo ia Davida, aole oia e nele ana i ka mea nana e noho ma ka nohoalii o ka Iseraela, ke malama nae na hooilina i ke Akua, e like me Davida. 2 Sam. 7; 12, 16.
P 26. E noi ana o Solomona i ke Akua e hooiaio oia i kana olelo ia Davida no ka luakini; e ae, e hoapono i kona hana ana i keia hale no Iehova.
P 27. Ane kanalua o Solomona no ko ke Akua ae ana e noho iloko o keia hale uuku. Heaha kona ninau? Heaha hoi kana i hoole ai no na lani? A no keia hale ana i kukulu ai? Na lani o na lani, ehia lani? Ekolu. Mahea? Mahea? Nana ma Isaia 66; 1. Ieremia 23; 24. Oihana 7; 49. 17; 24. 2 Korineto 12; 2.
P 28. Ehia mea ma keia pauku? 1 E maiu mai ke Akua i kana pule, kana nonoi ana. 2 E hoolohe i kana ulono, me ka pule.
P 29. Heaha kana pule no ka hale? Owai ke noho iloko? Mahea ia olelo? Kan. 12; 11. Heaha ma Dan. 6; 10.
P 30 Heaha kana pule, kana nonoi ke pule oia, me kona poe kanaka iloko o ia wahi a nona ia wahi? Aole i pau ka Solomona pule ma keia pauku. Nui ka hapa i koe. E nana kakou ma na pauku i koe, 51—53. Ua pule oia no wai? A no na mea ehia?
1 No ke kanaka i hoopiiia no ka hana hewa ana i kona hoalauna, i hookolokolo
ia, a ina ua hewa io, e hoopaiia, a i hewa ole, e hookuuia. Ma Puk. 22; 11. Kan. 25 1.
2 No ka poe Iseraela, ke hana hewa, a lawe pio ia i ka aina e; ina e mihi lakou, pule me ka nana ana i keia hale, e kala ia mai, a e hoihoiia mai i ko lakou aina ponoi. P. 33, 34.
3 No ka Iseraela ke hana hewa, a hoopaa ia ka lani me ka ua ole mai. Heaha ka pule? P. 35, 36.
4 Ina he wi, he mai ahulau, he malili, he uhini, he enuhe, he pilikia i ka enemi, he ino, he mai. Heaha ka pule no na kamaaina, a no na malihini? P. 37—43.
5 Heaha na pule, a no wai hoi ma na pauku 44—53?
Loihi io ka Solomona pule. Nui na mea ana i hoomanao ai a pale no lakou. A pau kana pule ana, alaila, ku ae oia a aha i ke anaina nui? P. 54—61. Heaha hoi na hana a ke alii me na kanaka mahope o ka hoomaikai ana? P. 62—66. Pehea hoi ka loihi o keia mau hana? P. 65, 66. Elua ahaaina, ahaaina hoolaa luakini, ahaaina kauhale malumalu, 7 + 7 = 14.
Mele—Him. 411. 8—6. Leo.
1
Hauoli kuu pepeiao,
Ua hea ia mai
E hele i ko Ziona puu,
Malaila e halawai.
2
Ua makemake kuu naau
I kona hale nei.
Maanei e komo oli wau
Ma kahi e maha'i.
Na Ninau a ke Kahu.
Na makua.—Nawai keia pule loihi? Ma ka manawa hea? He pule aha hoi? Iloko anei ia o ka luakini? Hiki anei i ke alii ke komo iloko o ka luakini? Owai ke hiki e komo? He kumu hoohalike anei keia pule no na pule hoolaa luakini? Ina ma kahi e ka mea e mihi ana a e pule ana ia Iehovva e kala mai, mahea ka nana ana o na maka? Pehea ma Dan. 6; 10?
Na keiki—Nani lua ole ka luakini o Solomona. Ua hoomauia anei? Nawai i hoopau? A no ke aha hoi? Ka Halelu ehia e pili ana i ka luakini mahope o kona hoopau ia ana? Hal. 137. Heluhelu i kekahi mau pauku. Nawai i pule i hoala hou ia ka luakini? Na Daniela paha. Dan. 9. Hai paanaau mai ma Isaia 66; 1, 2. Hiki anei ia oukou ke hookipa i ke Akua iloko o ko oukou naau? Ma ke aha e hiki ai?
Ke kula a pau.—He alii haipule o Davida, he ali haipule hoi o Solomona. Owa kekahi mau alii haipule? Owai na Moi haipule o Hawaii nei? Owai ka Moi Hawaii i hoohalike me Solomona ma ka pule ana i ka pule hoolaa luakini? He alii haipule a hoolaa luakini anei ko kakou alii i keia wa? Pehea la oia e lilo ai i aliii haipule? Ma na pule aha e hoohalike ai me ka Solomona ma ka pule ana no na mea he nui wale? Ma na pule Kula Sabati anei kekahi? Aole, e hoopokole ia mau pule, mai hookaumaha i na kamalii paluplau me na pule loihi. Maikai anei na ahaaina hoohauoli ma ka hoolaa ana i na luakini? Mele—"Praise y the Lord." Robina Gula. Mele 1.
"Hoomaikai ae, e na kula, na mauna, &c."
Pauku 1 me ke 3.
Pula hoomaikai i ke Akua, no ka loaa ana o na luakini, na halawai, na Kula Sabati; pule i hoopihaia i na kanaka, i na ui, i na kamalii, &c., &c.
Haawina no Augate 6, I Na'Lii 10; 1—10.
Kumumanao.
NO KAWAIHAE A ME KONA MAU ANO I KA WA
KAHIKO, A ME KA WA HOU, ME NA MEA
KAULANA I HANAIA.
O Kawaihae, he aina okoa ia mai ka uka a ke kai, he ahupuaa kona olelo ana, no Kamehameha I keia ahupuaa, oia hoi ka Moi mua o keia pae moku, a nana no hoi i hoohui i keia pae moku i aupuni hookahi, mamuli o kana na'i ana, a ma ka hoomalu ana a ua kaeaea la, ke ahikanana o ka Pakipika nei.
Ke ano o ka aina i ka wa kahiko.—O ka aina o Kawaihae i ka wa kahiko, he aina maikai, he maikai ka noho ana o kanaka, he aina no hoi i noho nuiia e na 'lii, he maikai ke kaha one, he oluolu no i ko laila kupa, he aina no hoi i aloha ia, he maikai ka oiwi o ko laila kini.
Maanei i noho ai o Kamehameha a me kana wahine o Kaahumanu, a me na 'lii he lehulehu i noho pu me laua, a maanei no hoi i kukulu iho ai o Kamehameha i ka heiau o kona akua, o Kaili, o Puukohola ka inoa o ka heiau, oia hoi ia e ku nei a hiki i keia la.
Na mea kaulana i hanaia ia wa.—1 Maanei i kaluaia ai kekahi alii i ka imu, o Keoua ka inoa o ua alii la; a he wahi makaikai ia no hoi e ka poe malihini a hiki i keia wa. 2 Eia maanei o Haleokapuni, he hale hinu ia na Kamehameha, iloko o ia hale e waiho ai na ipu hinu, oia hoi na io kanaka i poke ia a loko o ka ipu, a waiho a pilapilau, i mea kupalu mano. 3 Maanei i kau ia ai ke kanawai o Kamehameha he MAMALAHOA, e hele ka elemakule ka luahine a me ke keiki a moe i ke ala. 4 Maanei i hiki mua mai ai na misionari i ka la 4 o Aperila, i ka makahiki o ka Haku 1820. 5 Maanei i noho ai ka haole mua i noho ma Hawaii nei, oia hoi o Mr. Olohana; ke kupunakane hoi o keia mau lani e noho mai nei, no lakou na inoa, Ema Kaleleonalani, he moiwahine kanemake; Peter Y. Kekuaokalani Kaeo a me A. Kunuiakea, ke kaikamahine a Keliimaikai. 6 Maanei i hai nui aku ai o Kaahumanu i ka olelo a ke Akua imua o ka Hu, ka makaainana, ka Puali, na 'lii; aole nae luakini ia manawa. 7 Ua olelo ia ua kuapuu ke one o Kawaihae i ka nui o na kanaka.
No ka makani. — He aina makani o Kawaihae i kahi manawa, nolaila ka olelo 'na "o Kawaihae kai ula loa i ka makani ;" e pa ana ka makani mai ka Hikina mai i kekahi manawa, a mai ke Komohana mai i kekahi manawa; mai ka Akau mai i kahi a mai ka Hema mai hoi i kahi manawa; a mai na kukulu mai o ka honua. He eka ka makani o kai, no ke ao ia, a he kehau ka makani o ka po, mauka mai ia, he naulu ka makani a ke keiki wahalolo a Pakaa i heluhelu mai ai imua o Keawenuiaumi i Haleolono, Molokai, iloko no nae oia mau makani, noho aloha no ko Kawaihae kupa, malaila no i uwe honehone ae a ike kanaka a wahine paha i kona hoa penei:
Kuu hoa i ke kai ahululepo o Kawaihae,
He hoa no na makani lili elua,
Lili ke kau muku, hae ka naulu,
Pehu, na ole ia mau makani, &c.
Me keia na kanaenae ana a ko laila poe kini. A he nui na makani kamaaina o Kawaihae.
No ke kai.—He maikai ke kai, oia ke kihapai mahiai o ko laila kamaaina, a he alanui hoi ke kai no koonei mau pono kino, a me na pomaikai e ae he nui.
He kai maikai he piha mai no i ka wa kai piha, a emi au no i ka wa kai emi, he kai leo nui ole, e like la me ko kekahi wahi e ae; he noho malie, e nehe maikai ana i ke kulu aumoe i ka ae one, nolaila i olelo ia ai he kai hawanawana o Kawaihae, oia hoi ka halawai ana ae o ke aheahe makani kehau o ka po, me ka aleale ana mai o ke kai i kaha one, a nolaila no hoi i uwe ae ai kekahi i kona hoa pili, kane a wahine paha penei:
Kuu hoa mai ke kai hawanawana o Kawaihae,
Oia kai a'oa'o pu no i ka po me he ipo la.
Oia mau no mai mua mai a hiki i keia manawa.
No ka wai.—He aina wai ole keia i ka hapa nui o kela a me keia makahiki, aia ka wai i ka maka o ka opua, nolaila ka ulu mau ole o na mea kanu o keia aina a pau na kau o ka makahiki, he ulu iki no i ka wa o ka ua naulu, oia hoi ka wa hooilo.
Aia a nui mai ka ua o Waimea, a nui ka wai o kahawai, alaila, kahe loa mai ka wai i kai nei, alaila loaa ia makou nei ka wai maoli, wai uka, he maikai ka mea nui o kai nei.
No ka ai.—He aina ai ole keia mai ka wa kahiko mai, kahi e loaa mai ai koonei ai, mai na wahi e mai o keia mau mokupuni, no Maui, Oahu, Kauai, Molokai; a mai Hamakua, Waipio, Waimanu, Kohala, Kona a me Hilo mai i kahi manawa; a i keia manawa mai Waipio wale mai no ka ai e loaa mai nei.
E mahalo piha ia na keiki pii pali o Waipio, no ko lakou hoomau loa ana i ka lawe i ai na ko ke kaha poe keiki hehihehi papai o Kalaeone, a me na kaikamahine pa-i nehu o Puoaokaina, ola ka noho ana.
Ko ka wa hou.—-I keia wa hou o Kawaihae nei, aole i like loa me ka wa mua, he kakaikahi na kanaka, he mau malihini, aole nui o na kamaaina, aole paha i kauna na wahi kamaaina kahiko e noho nei; o kahi poe malihini nae, ua kupa ua kamaaina, ua kulaiwi, ua kupu, ua lau, ua ewe, ua elieli kulana o Ainaike.
Luakini.—Hookahi no luakini e ku nei he luakini hoole Pope, o Keolahou ka inoa o keia luakini, mamua aku nei, he luakini no i ka wa o Kaoanaeha e noho ana ma Kawaihae nei, a hina ia luakini mua, kukulu hou oia keia e ku nei. Mamua iki iho, hookahi ekalesia mai anei aku a Hamakua ma ke alakai ana a Rev. L. Laiana, a i keia wa, ua maheleia a he ekalesia okoa keia; mai Kaalaea a Puako, malalo o ke alakai ana a Rev. S. Aiwohi, ke kahu o keia ekalesia.
Na Sabati. — Aole malama o kahi poe ike Sabati maanei, o ka la huli lio iho la ia, hele hoi kahi poe i Waimea, Kohala, Kona a i kela a me keia wahi, he la hiamoe ia no kahi poe, uuku ka poe hele i ka halepule.
Ua oki au maanei, ke hooipo mai la ka la me Lehua. J. B. K. MIOMIOI.
Waimea, July 8, 1876.
HE KUMUMANAO.
"Kupono anei i na makua mea keiki ke hoahewa i ke Kumu kula ma ka mea i maopopo ole ia lakou?"
Ua ike mau ia keia mawaena o na makua o Hawaii nei, e nukunuku wale ana lakou i ke Kumu kula ma ke ano naaupo, me ke kaana a launa mua ole hoi o na aoao elua, aka ua pii-kai e no lakou la; a nolaila ke ninau: "Ua kupono anei i na makua e ahewa i ke kumu me ke akaka ole o ka hewa?
Haina—Aole. No ka mea, o ke ano maoli o ia walaau o ka waha, he pupule, a he halahu mawaho o ka mea kupono Oiai o ka pupule, ona rama, a me na ano like me ia, aole lakou i ike pono i ka lakou mea e waha ko'u nei.
Ua loheia ma kekahi apana kula o Hilo nei, he nui ka ohumu ino o kekahi mau makua i ka lakou kumu, me ka olelo ana "Kumu hili—kumu hoohana—kumu ai i ke dala—kumu mahele uuku i ke dala a ka'u keiki." a pela wale aku. O keia mau olelo a pau, ma kulakula wale no kahi i puhi ai i ka makani, aole i hui pu me ke kumu, a kuka, ina he hewa, a hewa ole paha. Aia i ka mea i holo i ke kuka ana; aka, he lohe wale ia no nae i ke kani makika, me he ohana meli la.
I kekahi wa, ua kaka olelo no kekahi makua me ke kumu no ka uuku o ka haawina dala hana o kana keiki. Ua hai aku ke kumu e like me ke ano o kana hana, me ka haule mau o na la hana iaia, a pela i kau paona like ai ke kumu pololei. O ke kumu, oia kai ike pono i ke ano hana o na keiki, a ina he mana ko ka makua ma keia hana, alaila, e olelo ana kela me keia makua, "Uuku ke dala a ka'u keiki," me ka huikau wale ana. Ua nui ka pololei i hoahuia aku i ua makua la, ua hauhili mai la no kela i ka olelo a paa.
Nolaila, e pono e makaalaia keia: Ina manao ka makua ua hewa ke kumu, e naue aku oia e hui mua me ke kumu, a i ole, e holo mama no imua o na poo hana; malia o lawa keia mau iini. He lili, he opu punalua, he huwa, a pela wale aku. Nolaila, e na makamaa, e hana me ka naauao. Me ka mahalo. Na na KUMU o ke Kula kumu o Hilo.
Iune 15, 1876.
HE MOOLELO
—NO—
TAMAKI IONAKANA IAKEKONA
KA PUHI OLALI O KA HEMA, KE AHIKANANA O KE KAUA KIPI KULOKO O AMERIKA HUIPUIA, I KA WA O KE KAUA HULIAMAHI O AMERIKA HUIPUIA.
MOKUNA I.
Ua noho oia malalo o kona mana a hiki i ka manawa a General Scott i lawe ai i ke kahua kaua, a ua hele oia malalo o na kauoha a ke General hope, ka mea iaia ke alakai ana ia wa. Ua kiekie kona kulana ma ka oihana, a ua hikiwawe pu hoi kona pii ana mai kekahi anuu a i kekahi anuu. Iloko o ka makahiki 1847 ; ua lilo oia i Lutanela 1 no ka Puali Pukaa ma Makaluga, a he Kapena hoi ma kekahi ano; no kona wiwo ole a me ka eleu, ua loaa iaia he makana no na hoouka kaua lihaliha ma Contriras, a me Chumbusco. Iloko o ka la 20 o Augate, 1848, ua loaa hou no ia he kulana hou, ma ke ano he Mekia, no kona wiwo ole a me ka eleu mau ma ka hoouka kaua ana i Che-pub-ti-pec.
Mai ka malama o Maraki a hiki i Sepatemaba, o ka 1849. Aohe aliikoa i ikeia ia wa, ua oi ae kona kaulana mamua o ia nei; ka nee emoole ana mai kahi anuu a i kekahi anuu ma ka papa o na Aliikoa; e like me ua kanaka opio nei o Vireginia.
O keia kanaka opio, ka mea a kakou e kamailio nei ; aole i lohe nui wale ia kona inoa ma na pea a pau o ka aina i ka wa mamua aku; aka, mamuli o kana mau hana koa lua ole me na hoouka kaua i haiia maluna, ua lilo ae la kona inoa i mea kamailio nui ia mawaena o na Kenela a me na Aliikoa malalo iho, a ua kaulana pu ae no hoi oia ma na wahi a pau o ka aina, a ua lilo no hoi oia i mea kaao ia maloko o na nupepa o ia mau la. A ua hilinai nui ia oia e na alii a me na hoa o kona Puali Kaua holookoa i noho ai.
No na ea mai' i loaa iaia ma kahi ona i kaheaia 'i no ka hana, ua hai mai kona ouli o kona kino i kona kupono ole e hoomanawanui hou aku. Ua nawaliwali kona kino paa no nae kona manao e hooko i kana hana, me na hanohano i kauia iho maluna ona; mahope o ka wa kaua Feb. 29, 1852, ua hoi aku oia i Vereginia ma ke ano Kumu no kekahi Kula Koa; ua hoomau oia ma keia kulana a hiki wale i ke ala ana mai o ke kaua Kipi ma Amerika; a ma keia kaua ana, ua loaa he kulana hou a me kona lilo ana i pookela no na kenela o na kenela, oia mau au kaua, a mea hoi i kapaia, "Ka Olali o ka Hema." Mahope iho o kona noho ana ma ke ano Kumu no ke Kula Koa, ua mare ia oia me Miss. Jenin kaikamahine a Rev. Dr. Jenin he poo no ke Kulanui o Wasinetona; mahope iho, make iho la kana wahine me kana mau keiki, mare hou iho la oia me Miss. Morisona o Kalolina Akau. Ma o keia wahine la, ua loaa mai hookahi a laua keiki, he kaikamahine; he milimili hoi na laua, ka hua mua hoi o kona mare hou ana.
Mamua ae o ko kakou hele ana aku imua ma keia moolelo, e pono ia kakou ka poe heluhelu, e ike i na mea kaulana a ke ao nei i ike ai no kana mau hana koa; kona mau manao kuhohonu no na mea pili hoomana. Ua ike nui ia aole oia i like me na Karistiano e ae ka hookuu akea ia lakou iho no na mea pili hoomana ; aka, o Iakekona, ua noho mehameha oia, a he mea hiki ole i na mea a pau ke hoomaopopo ; aka, ma ke ano wale no o kana mau hana maikai me kona ike mau ia ma na wahi mehameha e pule ana, a e noi ana ma ka inoa o ke Akua.
Ua papa loa oia i na mea uhauha, a me na mea haumia ma kahi noho o kona mau koa, a iloko hoi o kona puali koa. Ua hoolawa aku oia iloko o kela a me keia mahele o kona puali koa, i kahunapule. A ma kela mau hana a Iakekona, ua paheneheneia mai oia. O ka mea maa mau iaia i kona wa ma kahi mehameha, ua ike ia oia e kamailio wale ana iaia iho, a ua manaoia e kamailio ana oia me kekahi mea uhane, a he kanaka mahalo nui ia oia i na mea pili i ko ke Aupuni, aole paha hookahi e like me ia ma ka mokuaina o Vereginia ka nui o kana mau hana maikai a me ka pololei ma na mea pili ma ko keia noho ana, a ma ko kela aupuni noho ana. O ka olelo hoolana maa mau ma kona mau lehelehe i kona mau alii koa, a me kona mau hoaaloha; oia keia "E hana i kau hana, a na ke Akua e hooponopono." Iaia ma Mekiko, ua pani ku ia mai kekahi alanui e na enemi, a e hoohuli ia mai ana hoi na poka pahu a me na mea make imua o lakou, aka ua makemake oia e nee aku imua kona mau koa; ua pee na koa ma kahi e hiki ole ai i na mea eha a na enemi ke hoopilikia mai ia lakou. Ua haalulu lakou no ka makau, a hiki ole hoi lakou ke hele aku imua. Ma keia hookaulua ana o na koa i ka nee ana aku imua, me kona paipai ikaika ana me ka leo nui, e kala ana: "Imua a make," aohe hookahi o lakou i koa aku imua i hookahi iniha.
Aka, o na paipai ana a ka mea nona keia moolelo i kona mau koa, he mea makehewa wale no ia. Nolaila, hele aku la oia imua ponoi o lakou; imua o na mea make a ka enemi, a e poha ana hoi na poka pahu a ka enemi ma kela me keia aoao o kona kino, me koaa hele malie ana i o ia nei iloko o ka lapalapa o ke ahi, e like me Saderaka, Mesaka, a me Abedenego iloko o ka lapalapa o ke ahi i pahikuia ka enaena. Wehe ae la oia i kona papale, a huli mai la imua o kona mau koa, kahea mai la oia, "E hahai mai ia'u, he mea ole keia, e nana mai aole o'u hoopilikia ia e na mea make a ka enemi."
O keia kekahi o kana mau hana koa loa i ikeia a mahalo nui ia e ka poe i ike maka a lohe hoi i keia mau hana koa a Iakekona. E like me na maka aeto o Napoliona iloko o na uwahi okaoka o na pu kuniahi, pela no na maka o ko kakou koa wiwo ole imua o kona mau enemi, aole hoi he wahi huna o na mea make a kona mau enemi i hoopilikia mai i kona kino. A na keia mau hana koa a Iakekona i hoala mai i na manao wiwo ole iloko o kona mau koa, a lele aku la lakou imua me he mau liona la i makaukau e haehae i ka lakou mau mea e ale. A ma keia ua lilo o Iakekona i mea mahalo nui ia e kona mau alii koa, a me ke aupuni holookoa o Amerika.
MOKUNA II.
Noho Kumuao no ke Kula Koa o Vereginia—Kohoia i Koronelo no ka laina koa o Vireginia.
Mahope iho o na uluaoa kaua iloko o Mekiko, a hohola mai la na eheu o ka maluhia, ua noho oia he kumuao no ke kula koa ma Vereginia, a hiki i ke kupulau o ka makahiki 1861, iloko oia manawa i ulu mai ai ka pii ana o kona akamai ma kana oihana, a hoike hoi i ke ao holookoa i kona kulana he koa wiwo ole, a me ke akamai ma ke alakai ana i na koa i ke kahua kaua. Mai hoonalo ia la paha kona akamai ina i mau aa maluhia, aka, puai e mai la ke au awaawa o ke kaua, oia ka mea nana e huai ae i na mea huna iloko o ka naau i piha i ka wiwo a me ke koa.
Iloko o ka M. H. 1861, hoomaka mai la ka luai ana mai o ke ahi enaena o ke kaua ma na wahi a pau o Amerika, me he mea la, ua piha ka lewa holookoa i na leo wawalo e kala ana mai kela a me keia kala o ka aina, e paipai ana i ka lahui o na aoao a elua, lawe lakou i na mea kaua, Ua kapalili ka naau o na mea a pau, ua wehe i ka pili o ke kane a me ka wahine, na makua, na ohana, ka noho kuonoono ana ; na keia mau mea a pau i lawe mai imua o ko lakou mau maka, a pa-tausani ia ai ke koni ana o ko lakou mau puuwai. Iloko o ka malama o Ianuari, ua ki pu ia mai la ka Papu "Star of the West" ma ke awa ku moku o ke Kulanakauhale o Charleston, ua hui pu mai la na moku-aina Hema o Mississippi, South Calorine, a haalele aku la i ka hui ana me na moku aina Hema, Florida, Alabama, Georgia, Louisiana i loko oia mahina no.
No keia mau uluao kaua, ua ala mai la ka hoomakaukau kaua nui ma na aoao a i elua. Iloko o na la mua o Feberuari, ua koho ia o Jefferson Davis i Peresidena no na mokupuni aina Hema. A i ka la 4 Maraki, oia makahiki hookahi ua kohoia o Aberahama Linekona i Peresidena no na moku aina Akau.
Iloko o keia mau la kupikipiki-o, ua lilo ka manao o na moku aina i o a i anei. Iloko o Mar 11, hana iho la ka aoao Hema i mau Kumukanawai no lakou iho me ka hoole ana i ka mana o na kanawai o ka aoao Akau. Iloko o Aperila 13, ua haawi pio ia mai la kekahi o na papu paa loa o ka aoao Akau, oia o Papu Sumter ia Gen. Beuregada.
Ma keia mau uwila kaua i hiki mua mai, ua holo laulaha ae la ma o a maanei, he kaua kipi kuloko ma Amerika Huipuia. Ia wa, ua hoike okoa mai la ka aoao Hema i ko lakou ano kipi, ia manawa pu no hoi i hoounaia ai na Puali koa i na kahua kaua, na moku hoi e pani ku i na awa, na papu i hoopiha ia i na topido pahu a me na hoomakaukau kaua nui e ae. Aka, iloko nae o keia mau mea a pau, na ke Akua no e noho mai i Lunamakainana no ka mea pono, na na no e kaupaona, nana no e kokua i ka mea nawaliwali, a alakai i na mea a pau ma ka pololei.
A hiki i ka la 17 o Aperila, ua kau ka weli o na moku aina a ka Akau i na moku aina o ka Hema, na Vereginia ka makuahine o na kanaka koa a wiwo ole o na au i hala aku, nana no hoi ka mua o ka hookele ana i na moku aina Hema, e lawe ana i ke kahua kaua no ka hooala ana e hookahe i ke koko o kana mau keiki, i mea e kuokoa ai ke kuokoa o ka aoao Hema. I ka la 17 o Aperila, hooholo iho la ka Ahaolelo o Vereginia na kona mau koa i lawe mua i ke kahua kaua a o ka hana mua a kona mau koa, o ka hoemu aku i na koao ka Akau, mai Harper's Ferry aku i mea e lawe mai i na mea ai a me na lako kaua e ae i hoolakoia e ka aoao Akau ilaila.
Ua kakaikahi no na wahi koa a Vereginia i hoouna aku ai i ke kahua kaua, e kue aku i na koa o ka Akau, i ao pono ia i na mea kaua, aka, ua hilinai no nae ko ka Hema ma ka wiwo ole o kona mau keiki a me ka manaopaa no ko lakou kuokoa; a o ko lakou mau alakaiia ana, ua hilinaiia ma ka eleu o na Generala. Iloko o ka malama o Aperila 1861, i hoike hou ae ai o Gen. Stonewall Jackson iaia iho he Kenela i maa i na hoouka kaua ana, a he koa hoi no na la uluaoa kaua o Mesiko. He 37 na makahiki o Stonewall Jackson i keia manawa, aole i nee aku kona wahi inoa mawaho o na pa o ke kula koa ana i noho ai, no na ahewa ana no kana mau hana ; iaia e noho ana he kumuao no ke kula koa o Vereginia, aole hoi i loaa iaia he inoa i mahalo ole ia nona e na haumana a me na mea a pau i launa iaia. Ma na mea a pau he hoopono, he hooko pololei i na rula o ka oihana koa, he Kristiano oiaio, he paa ka manao, he kokua i ka aoao nawaliwali.
Mai keia manawa mai, ke noho nei no o Iakekona he koa, aka, o ka mea oi 'ku o kona loli ole ma na mea pili hoomana iloko o na hoomalau ana mai a kona mau hoa'loha. He lala oia no ka aoao hoomana Hoole Pope, he Kristiano io, e pelu ana i kona mau kuli me kona mau lima e hapai ana iluna i ke Akua, e nonoi ana i ka lokomaikai o ke Akua ola mau "E alakai iaia ma na mea a pau no ka pono o kona aina," aole i haule iki ka haipule iaia i na manawa noho wale, a me na manawa e hana ana i kana mau oihana; wahi a kekahi o kona mau ahaiolelo, "Ua ike aku au ia Iakekona, iloko o ka mao ana ae o na punohu uahi e pelu ana i kona mau kuli, a e nonoi ana i ke ahonui o na lani e kau mai i ka lanakila maluna o kona aoao."
O keia iho la na hana a ke koa wiwo ole o ka aoao Hema i hoouna ia aku ai i alakai no lakou i na hooili kaua no ko lakou kuokoa ana.
Na Gov. Letcher aku iaia i misiona e lilo i aliikoa no na koa o Vereginia, nana no i koho i Kolonela no na koa o Vereginia. A ma keia kohoia ana, ua aponoia mai la ia mea e ka Ahaolelo o Vereinia, i ka loaa ana o kona hookohu, ua wikiwiki oia e alakai i na koa i Harper's Ferrry iloko o Mei 1861. Iaia i hiki aku ai i ke kahua kaua, e noho mai ana o Lieut. Jones me kona mau wahi koa e wawahi ana i na mea a pau a ke aupuni i kukulu ai, na hale koa, me kahi mau mea alai e ae, aa, ua hiki mua aku na koa o Vereginia mamua o ka manawa ma ke alakai ana a Gen. Jackson.
(Aole i pau.)
NA AHAHUI EUANELIO.
AHA HUI EUANELIO O KA PAE AINA HAWAII.
Ua hoopanee ka Ahahui Euanelio o Hawaii a ka Poakahi mua o Iune, M. H. 1877, hora 10 ma ka luakini o Kawaiahao, Honolulu, Oahu.
HAWAII AKAU.
Hoopanee ka halawai o keia Aha a halawai hou ma Eleio, Hamakua, Hawaii i ka malama o Sepatemaba, M. H. 1876.
HAWAII KOMOHANA.
Ua hoopanee keia Aha a halawai hou i ka Poakolu Elua o Sepatemaba, la 13, hora 10, M. H. 1876, ma Hauolikamanao, Kapalilua, Kona Hema, Hawaii.
HAWAII HIKINA.
E hui hou keia Aha ma Haili, Hilo, Hawaii, Poakolu akolu o Sepatema ba, la 20 M. H. 1876, hora 1 P. M.
AHA LUNA KAHIKO O MAUI.
E halawai hou keia Aha ma Wailuku, Maui, i ka Poakolu hope o Novemaba la, 29, M. H. 1876.
AHA EUANELIO O OAHU.
E hui hou ia keia Aha ma Waialua, Oahu, i ka Poakolu, la 2 o Okatoba, M. H. 1876.
AHAHUI EKALESIA O KAUAI.
E halawai hou keia Hui ma Lihue, Kauai, ka malama o Okatoba.
AHAHUI KULA SABATI PAE AINA HAWAII.
C. J. Lyons . . . . . Presidena.
Rev. S. Waiwaiole . . . . . Hope Peresidena
Rev. S. Paaluhi . . . . . Kakauolelo.
PAPA HOOKO.
J. F. Pogue.
H. H. Parker.
M. Kuaea.
S. B. Dole.
W. Hall.