Ka Lahui Hawaii, Volume II, Number 33, 10 August 1876 — Page 2

Page PDF (1.22 MB)

KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII
HONOLULU, AUGATE 10, 1876.

HOOLAHA KULA SABATI

          O na Kula Sabati a pau e makemake ana e loaa na Haawina Kula Sabati, i paiia ma na pepa, e hiki no ke hoouna mai i ka lakou mau kauoha ia maua, ma Honolulu nei, me ka auhau pu e uku mua ia. E pono e kauoha mua ia na haawina no na mahina eono a i ole i hookahi makahiki. O na kauoha a pau e haawi pu mai me ka inoa o ke Kula Sabati a me ko ke Kahu Kula Sabati. O ka auhau no na haawina, he 50 keneta no ka haneri.
C. J. LYONS, S. B. DOLE na Komite.

          KE PAHOLA aku nei makou i ka leo paipai i na makamaka o ka nupepa KA LAHUI HAWAII e hoomanao iho, ua hala ka manawa no ka hookaa ana mai i ke ola o ka pepa, a ke paipaiia 'ku nei ka poe i hookaa ole mai e hookaa koke mai, oiai, ke makemake nei makou e lawa pono i na kumu e hoomakaukau ai no na hoomahuahua ana i na kumu hoonanea no keia makahiki ae.

          I KEIA LA, ke pai aku nei makou i ka hoike a ke Komite Waiwai o ka Ahaolelo i na mea e pili ana i ka uku o ha Kakauolelo o ka Ahaolelo o 1874 me na lilo oia kau i uku ole ia, a makou i hai mua aku ai ; a me ke kope o ka palapala aelike mawaena o ke aupuni, ma o ke Kuhina Waiwai la o ia manawa, a me ka mea nana e malama nei ka Hotele Hawaii. Ua pai makou i keia mau mea me ka manao e pai mau aku i na hoike o ia ano, no ka pomaikai o ka lehulehu, oiai, he kuleana ko lakou ilaila, a he pono, ma ko makou ano wahaolelo, e hoike aku ia mau mea ia lakou.

          E HOOMAOPOPO iho ana na makamaka, ma na mea pili Ahaolelo o ka kakou pepa o keia la, i ka hoohuiia o kekahi mau oihana e malamaia nei e ke aupuni. Ke hoomanao iho oukou, e hoomaopopo ana, oia kekahi o na ninau mua loa a ka nupepa LAHUI HAWAII i kalai ai me ka ikaika, e waiho akea ana me ka moakaka i na kumu kupono no keia hana, me ka hooia ana, a me ka poloai ana i ka noonoo ana o na makamaka e koho ia ana i mau Lunamakaainana. Ke manao nei makou, a o na makaainana pu no kekahi, ua kupono ka makou kalai manao ana ia mau la, a me he la, ua ike na hoa hanohano o ka Ahaolelo Kaukanawai o ke aupuni i ka oiaio o ia mea, a ua apono ma ka hooko ana i ko makou mau leo uwalo no ka pono a me ka pomaikai o na makaainana. Aole no o keia wale no na oihana a makou i manao ai he kupono ke hoohuiia, he lehulehu aku no koe, aka, me he la o ka hoomaka mua ana keia o ka waele ana a na mahiai o ka lahui, a e ikaika 'ku ana paha ko lakou mau manaoio maoli no ia mea iloko aku o na la hope o keia Kau, a e lilo ke Kau Ahaolelo alua o ke au o ka Moi Kalakaua i Kau hoolanamanao, a e hiwahiwa a kaulana ai hoi ko lakou mau hoomanaoia ana e na puuwai oiwi Hawaii o ka aina makuahine mai na paliku o Keawe, a na lae aukai o Mano.

[Kakauia no "Ka Lahui Hawaii."]
Ke Kanawai Hookamakama.

          Iloko o na la i hala aku la, ua hapai makou i ke kalai laulaha ana ma keia kanawai, ka mea hoi nana e ae nei, a e hoohoihoi nei, i ka hoomau a me ka hooulu ana i kekahi o na ano noho'na haumia a ku i ka hoohilahila mawaena o kekahi poe o ko kakou lahui, a maluna iho hoi o na papalina o ko kakou aina maemae i aloha nuiia.
          Owai la? Ae ! Owai la ka makuahine i kiai mau i ka ulu maikai ana o ka hua o kona puhaka, me ka makahehi mau no kona mau pomaikai — e hauoli ole ana ke lohe aku, ua hoomaka ke kaa ana o ka ulu nana e hoohelelei aku i ke kahua o keia ino. A owai hoi ka makuakane e nele ana ka hoopihaia o kona puuwai e ka olioli, i ka hoomaopopo ana iho, ke hoao ianei, a ua aneane e ko, ka hoohiolo ana i na kaupoku o ka hale hookipa o na hoowalewale o na ino a me na popilikia he lehulehu ana i makau mau ai me ka li o ka ili, o pahele ia mai auanei kana keiki i aloha nui ai, a hooikaika mau ai hoi ma ka hou o ka lae, e malama pono iaia i ke kau makena a me ke kau uuku, me ka lana o ka manao, e ulu maikai ae malalo o kona maluhia, a e lilo i koo a i kokua no kona mau la kanikoo, a loaa hoi ka mea nana e uhi kona mau iwi ke hiki mai kona manawa.
          Owai la o ka heluna kakaikahi i koe iho o ka lahui Hawaii ke apono ole ana i ka hoopau ana i keia ano noho'na huikau iloko o ka hewa. Ma ko makou manao, a ma ke koho kuokoa ana, aole paha hookahi e kaniuhu ana, a mihi iho me ka minamina no ka pulumi ana 'ku ia mea. E hoi iho ana ka manao o ka makuahine a lana malie; e kau aku ana na maka o ka makuakane imua ma ke alapii iluna no kana keiki; a o Hawaii hoi, e ala mai ana oia mai kana mau moe lolii iloko o na hihio moeuhane powehiwehi o na kau loihi i kaalo hope aku la; a me kona helehelena i hele a haikea, me kona kino pilalahi a nawaliwali ; e kulu iho ai na omaka wai hauoli, poha mai ka memele pua rose ma kona mau papalina, a hoi mai la kona ui wahine maikai a kona kulana kahiko—No ka mea, ua hai aku la ka moe iaia, ke hoomaka nei ka oo e paeli, a e kanu i na hua maikai ma kahi o ke ino maluna o kona umauma. Lana ka manao, a kani kana mele hoolea.
          O kekahi keia o na mea a makou i kaunui ai, a i kamailio ai me ka ikaika—oia hoi ka hoopau ana i keia kanawai—a me ka hauoli, me ka piha i na manaolana, ke kau aku nei ko makou mau maka me ka hoolono o na pahukani, no ka lalau hou iho o ka mana iaia keia hana o ka waele ana i ka aina, oia hoi ka Ahaolelo—i na oo o ke aloha lahui a me ke ake pono maluhia, a e ulaa ae i na kumu kakalaioa ooi e hihi nei ma o a maanei o ka aina, a ma o ka mana i ko lakou mau poho lima, e hoole loa i ke kanu hou ana ia ano nahele, a e lu aku maluna o ka aina a puni nei paemoku, i na anoano kulina o ka noho'na maemae a me ka maluhia ; a o ka lahui holookoa pu me ka lakou mau hooikaika ana; a na ka leo o na Papa Pai e haawi i na hoomaikai ana i ke Kau Ahaolelo o ka M. H. 1876.
          Aole no paha e hiki ana i ke aupuni a me na makaainana ke hoole ae i keia ino, a e kapae hoi i ka malama pono ana me ka hoomalu kupono ana, aka, ke manao nei makou he nui na ano o ka hoomalu ana, a ua ike ia he oi aku ka pono mamua o keia kanawai. Aohe no paha e pono e hookuu akea ia keia ino, a aole no paha peia ka manao o na wahaolelo o ka lehulehu, oiai, ma ka hoopauia ana o keia kanawai, he kumu ia e ulu mai ai na loina e ae no ka hana ana i mau kanawai ano like me ko na aupuni naauao, a e malu ai hoi ka lehulehu mai na ino wale e puka mai ana. Ke kali aku nei makou no kekahi kanawai ano okoa, i like hoi me ko na aupuni e, a na ke aupuni e hookaawale i keia ano ino.

Na Anoai o ka Ahaolelo.

          O keia Aha Kiekie o ke Aupuni Hawaii kahi hoi a ka lahui e wae mau nei i ko lakou mau kanaka piha ike a naauao ; ke paielewa mau nei no i keia mau la, maluna o na ale nunui a kawahawaha o ka moana puu dala nui o na huahelu o ka Bila Haawina, no na lilo o ka hookele ana i ko kakou wahi waa aupuni maluna o ke kai o ke au o ka manawa, no na makahiki elua e panee ia mai ana.
          Iloko o keia mau la i kunewa iho la, ua ike ia 'ku he helehelena ake e hana, e hapai a e hooko i kekahi mea a lakou i ike iho ai he pono e hana ia, a ka lahui hoi e uwalo mau mai nei; aka, me he la ma ka makou mau hoomaopopo ana, ua lele paukiki ae la na hooikaika ana me ka manao kupaa ole o kahi o na makamaka hanohano, a mauliawa wale ae la no ma ka o ana o na lima. E lohe mau ia ana na leo hoihoi o kekahi mau hoa e wawalo hele ae ana ma na paia o ua keena eehia nei, a pae mai la i ko makou pahu kani, na huaolelo moakaka i kela a me keia manawa, "Hooholo ! hooholo !!" a komo mai la he wahi manao kuko ano ole iloko iho o makou, e i ae ana, "kohu leo piano aku la no hoi kela mau leo me ka lakou mau ukana huaolelo hoohauoli i na pepeiao o na makaainana, ka poe hoi na lakou e makana mau nei na puu dala kuahiwi kiekie a lakou la e hooho mai la me na leo nahenahe."
          Oia ka makou e kamailio nel ; no ka mea, o ka leo "hoemi lilo " o na makaainana, ua ano "wehe ka pili a ke aloha" me kahi mau hoa ma ka makou hoomaopopo ana. O ka haina kupono no na mea e pili ana i ka Bila Haawina, eia no keia. Ma na puu nui, na aumako hoi i ike ia he koikoi maoli, ua hookuu lakou i ka makaha, a iloko o ka ikaika o ke kahe a ka wai, papapau pu aku la na iliili komo wale o ke kahawai i ka lawe ia. Ma na wahi mea liilii hoi, na wahi i ike ia he kupono, ua noke iho la ka liki e pani paa loa i ka makaha, a maloo ke kahawai ua hana pupuahuluia.
          Ua hapaiia ka noonoo ana no ka haawina dala he $16,000 no ka uku ana i na lilo o ka hele ana 'ku nei o ka Lunakanawai Kiekie Alani i na aina e ma ke ano elele, a ua hoopaneeia a hiki i kona hoi ana mai, i maopopo ai kona mau lilo io. Ua hooholo mua 'ku ka Hala he $10,000 no kona uku no elua makahiki. Ua ala mai ke kamailio loihi ana ma keia mea. Wahi a kahi o na heluna nui, "ua hele aku oia mamuli o ke kauoha a ke aupuni, a he pono i ke aupuni e uku aku i na lilo o ia hele ana ;" a wahi hoi a kahi o na heluna uuku, "ua haawiia he $10,000 no kona malama ana i ka oihana i haawiia iaia, aole nae ia i malama, oiai aia oia i kahi e ; alaila aole anei he mea pono e uku aku iaia e like me kana hana i hana'i no ke aupuni? E uku aku anei kakou iaia i $10,000 no kona hele ana i na aina e, a uku hou aku he $6,000 no na lilo ma ke ano elele? Ina pela, e haawi ana kakou iaia he $16,000 no keia hana he elele, oiai, aole ana hana e ae i malama; aole oia maanei i keia mau makahiki, a ua noho ke aupuni me na kokua Lunakanawai Kiekie wale no elua." Ma ka nana wale aku nae i na ano kamailio, me he la, o ka hopena no ka huaolelo a makou e moeuhane mau nei, oia hoi, "hooholo!"
          Ma kela Poaha aku nei, ua lawe mai la ke alii Kaai he bila kanawai e hoakaka ana i ka heluna kupono o na ohua e ae ia e kau maluna o na kaa lio hoolealea, a me ka nui kupono o ka ukana e kau ia maluna o na kaa lawe ukana. Ma ko makou manao, he mea kupono loa keia, oiai, ma kekahi manawa, a aole no hoi he kakaikahi oia mau manawa, e ike mau ia ana na kaa me ka piha i oi pakela aku mamua o ke kupono no ka huki ana o ka holoholona, a he mea mau hoi he nawaliwali a wiwi na lio, me ka hili ikaika, a noonoo ole o kekahi poe kahu kaa. He hana ku ia i ka hoomainoino holoholona, a he mea kupono e hoopau ia, a me he la o keia kanawai kekahi o na kumu e pau ai. Me he la, aole no e ahewa ia mai ana makou ke hanaia kekahi mea e hoakaka ana i kahi kupono a na kaa lio e hoakoakoa'i ma na la holo o ke Kilauea a me na ahiahi Poaono ma kai o ka makeke kuai ia. No ka mea, ua ike ia ma neia mau wahi, ua lilo loa ka pono i na kaa, a ua haiki kahi a na makaainana hele wawae e hele aku ai, me ke ano anoninoni i na poino ulia.
          O kekahi o na hana ano nui a makou i hoomaopopo ai, oia no ka hoohui ana i na oihana Kakauololo o ka makeke, Luna oihana wai, Luna alanui o Oahu a me ka Luna o na Hana aupuni, a ua hooholoia i uku he $6,000 no na makahiki elua no ka Luna Nui nana e malama keia mau oihana, me $2,000 no ke Kakauolelo.
          Ua hooleia na puu dala no ka uku o na Lunaleta o na mokupuni a koe o Oahu. Eia nae kahi mea kupanaha, i ka hiki ana i na lilo o ia oihana, ua hoao kekahi mau hoa e hooholo i $10,000; aneane $3,000 ka oi aku mamua o na lilo mua; aka, ua hooleia, a holo i ka $7,126.
          O na lilo no na mea e pili ana i ke kanawai hookamakama, ua hooleia, a ke lana nei ko makou manao, na keia Kau e pulumi aku i keia ano noho'na lapuwale, a haumia no hoi.

UA HALA O JAMES ROBINSON.
(KIMO PAKAKA.)

          Ma ka auina la o ka Poalua iho nei, ua pahola ia'e la ka lono ma na kihi alanui o ke kulanakauhale nei, ua make aku la ma ka hora 12 awakea, ka mea nona ka inoa maluna ae, ke alii ona waiwai o keia kulanakauhale, iloko o ke 77 makahiki a me na mahina oi 9 o kona ola ana, a i ke 45 o kona mau makahiki ma Hawaii nei. Ua hanauia oia ma Ladana, i ka makahiki 1798. I ka makahiki 1822, oiai oia maluna o kekahi moku ma ke ano kamana, ua ili iho la ma na lae aa o Pearl a me Hermes. Ua noho na luina maluna o ia mau pukoa malalo o kana alakai ana, ua kapili iho la i wahi moku kuna uuku mai na papa mai o ka moku ili. I ka paa ana o ua wahi kuna nei, ua holo mai la lakou a hiki i Hawaii nei, a mai ia manawa mai, ua noho ma ka hana mau ma ka hana imi waiwai a hiki i kona make ana aku la. Ua manao wale ia, ua hiki aku ka heluna huina o kona waiwai mawaena o elima a me eono haneri tausani dala. Ua waiho iho oia he wahine me na keiki lehulehu a me na makamaka i kamaaina iaia he lehulehu wale. A keia auina Sabati ae e manele ia'ku ai kona kino lepo, ma kona home, iuka o Nuuanu.

HOIKE A KE KOMITE WAIWAI

I ka Hale Ahaolelo, ma ka la 12 o Mei 1876, e pili ana i ka Olelo Hooholo i waiho ia mai e ka mea Hanohano Edward Preston.
I KA MEA HANOHANO G. RHODES—
Peresidena o ka Hale Ahaolelo.
O kau komite i waiho ia mai ai ka olelo hooholo a ka mea Hanohano E. Preston, o ia hoi "e kauoha ia ke Komite Waiwai e noi aku a e hooikaika e hoihoi ia mai mai ke kakauolelo mua Henry Macfarlane, Esq., a me na kakauolelo mua a pau, i na dala i ohi ia e lakou mamua ae o ko lakou uku ponoi iloko o na kau Ahaolelo i hala ;" ke hoike aku nei kou komite penei :
Aole i huli aku kou komite mamua o na buke o ke kau Ahaolelo o 1874, no ka mea, aole lakou i ike i kakahi kumu i mea e hooko ai i ka makemake o ka olelo hooholo, e huli aku mahope o ka 1874.
Ke hoike aku nei kou komite, ua kauoha lakou ia H. Macfarlane e hele mai imua o lakou me kona mau buke, a e lawe pu mai i na hoike o na lilo a me na loaa o ka Ahaolelo o 1874, a ua nana kou komite i keia mau mea me ke akahele a me ka hoomanawanui.
Ua lawe ia mai imua o makou na palapala hookaa o Mr. R. H. Stanley, i make, oia ke kakauolelo no na la he 30 oia kau, a  mahope o kona pau ana, ua noho mai o Mr. Macfarlane i kakauolelo, a ua mau kona noho ana a hiki i ka pau ana o ia kau.
Ma ka nana ana i na buke a me na palapala hookaa o keia mau kakauolelo i hai ia 'la ua ike ia ua hoolilo ia aku na dala a pau i loaa ia laua no ka Ahaolelo, a o keia mau mea hiki ole i kou komite ke hoole.
O ka nui o na dala i hookaawale ia e ka Ahaolelo o 1874 he $15,000 no ia, a o na lilo maoli hoi he $16,443.03; nolaila, i ka wa a Mr. Macfarlane i hoopau ai i kana mau hana, ua koe kekahi mau bila i hookaa ole ia i hiki aku ka huina i ka $1,400, a oi ae.
Ua ike ia ma na bila, ua nui loa na lilo o ia kau, a ua loihi loa no hoi ka noho ana, no ka mea, ua hoomaka ia kau ma ka la 30 o Aperila, a ua pau ma ka la 6 o Augate, ua like me 98 la.
Ua maopopo i kau komite aole i lawe ke kakauolelo Stanley i na dala he $15,000, i hookaawale ia mai loko ae o ka Waihona Aupuni i ka manawa hookahi a waiho aku ma ka hale Banako o Bishop & Co., a ma kona palapala kikoo wale no e loaa ai ke dala. Aka, o kana palapala kikoo mua i ka Waihona a i waiho ia ma ka Banako o Bishop & Co., ma ka la 20 o Mei, $1,250 a ma ka 27 o Mei, $1,400; alaila, noho mai la o Mr. Macfarlane, a penei kona mau kikoo ana i ka Waihona, Iune 1, $2,500; Iune 10, $2,000; Iune 30, $2,000; Iulai 16, $2,000; Augate 5, $1,000; a ma keia, ua maopopo, ua kikoo na kakauolelo i kela manawa keia manawa i makemake ia ai i dala no na lilo o ka Ahaolelo.
Alaila, ua nana na komite i ka nui o na dala i lawe ia e Mr. Stanley a me Mr. Marfarlane no ko laua uku kakauolelo, a ua ike iho makou ua lawe o Mr. Stanley no na la hana he 30, a oi aku a emi mai paha i na dala $469, a o Mr. Macfarlane no na la he 68, iloko o ke kau a me 20 la mahope iho o ka pau ana, 88 la ke hui ia, i na dala he $1,155.
Ma ka ninau ana o ke komite ia Mr. Macfarlane no kona uku no kela la keia la, a ua hai mai oia aole mea i olelo ia aku e ka hale ia ia no ia mea, aka, ua lawe oia i $10 no ka la. Aka, i na i ka wa nui loa o ka hana, a ua hana oia ma ka po, ua lawe oia i ka uku no ia manawa keu.
Ma ka nana o ko oukou komite, ua ike iho makou ua maa na kakauolelo i ka lawe ana i uku no ka manawa keu a lakou i hana ai iloko o na makahiki he nui i hala, a ua ae ke komite o na buke helu i kela mau lawe ana. O Mr. Stanley ke kakauolelo no kekahi mau makahiki ne nui i hala. A no ka nele paha o kekahi olelo akaka mai ka Ahaolelo aku ua lilo ka lawe ana i uku no ka manawa keu i mea maa mau.
Ua ulu mai ka manao ua hiki i ke kakau olelo e lawe i na dala he 20 no ka la, mai ko Stanley ae ia ana i kinohi e lawe keia mau dala, me ka hoomaopopo ia nae e komo iloko oia mau dala na lilo o ke kakau poepoe ana, a me ka unuhi ia ana i na bila kanawai a pela aku, aka, mahope mai, ua uku ia ka poe nana i unuhi a me ka poe nana e kakau poepoe i na bila kanawai mai loko ae o ka haawina, a nolaila maopopo ole iho la ka uku o ke kakauolelo.
Aka i keia manawa, ua pau ia maopopo ole, mamuli o ka olelo hooholo i hooholo ia iho nei e keia hale, i $10 ka uku o ke kakauolelo no ka la.
Ma ka nana ana i na buke a me na bila o ka Ahaolelo o 1874, aole i ike na komite ua lawe na kakauolelo i na dala i oi mamua o ka mea kupono no ka lakou hana; a nolaila, ke noi aku nei makou i ka Hale, e hoopanee loa i ka noonoo ana no keia Olelo Hooholo.
Ua ike iho na komite no ka oi loa ana o na lilo o ka Ahaolelo o 1874, mamua o na dala i hookaawaleia, ua koe keia mau bila mahope aole i hookaaia, a ua koi ia mai e hookaa aku. Ua hooiaio ia keia mau bila imua o ke komite o ke kakauolelo mua Mr. Macfarlane, he mau bila oiaio, a no ka mea, he mea pono e uku ia na bila no na mea i kauoha ia e ka Ahaolelo Kaukanawai o ke Aupuni; nolaila, ke noi nei makou e kauoha ia aku ke komite o na buke helu e uku aku i keia mau bila penei:
I ka Mea Hanohano W. L. Moehonua, koena o kona uku Lunamakaainana . . . . . $ 50 00
Ia C. E. Williams, e like me kona bila i huiia me keia . . . . . 60 00
Ia H. Macfarlane, e like me kona bila . . . . . 202 65
Ia Hawaiian Hotel, e like me ka bila i hui ia . . . . . 895 00
Ia W. C. Parke, e like me ka bila i huiia . . . . . 116 50
I ka Luna Leta Nui, koena uku no na pooleta . . . . . 38 00
A ke noi aku nei hoi na komite, e hooholoia keia mau olelo hooholo mahope iho nei, "Ma keia hope aku, o na bila kikoo dala o ke kakauolelo o keia Hale i ka Waihona Aupuni, e kakau inoa ia ma ke kua e ka Luna Hoomalu o ke komite o na buke helu ma ke ano hoapono, i mea e hookaa ia ai ma ka waihona.
2. E kauoha ia ke komite o na buke helu e haawi aku i ke kakauolelo o keia Hale i $10:00 no ka la, i uku nona a ma keia hope aku, aole e ae ia kekahi uku no na manawa hana keu."
Ke waiho aku nei kou komite ma ka papa i na olelo hooholo maluna ae, a me na bila a lakou e noi nei e ukuia, na buke a me na bila hookaa o ka Ahaolelo o 1874.
J. MOTT SMITH
PAUL ISENBERG
ED. K. LILIKALANI
L. AHOLO
G. W. PILIPO
Komite Waiwai.

          Ua loaa mai ia makou ka lono mai kau mai, no ke ala ana ae o kekahi haunaele mawaena o na Pake hou mai nei i laweia aku nei ilaila, a me na kanaka kamaaina o ka aina. Ua haunaele maoli, a me na oo , na kipikua, na pahi a me kekahi mau mea poino e ae ka paio ana, a ua pau i ka eha kahi poe, a e ole na luna o ka hana, pau ai. E hai ana kekahi lono, no na kanaka Hawaii ka hewa, a o kekahi hoi no na Pake. E loaa mai ana paha ka lono maopopo no keia mea ma keia pule ae.

Ka Palapala Aelike mawaena o ke Aupuni
a me Allan Herbert no ka Hotele Hawaii i hoike ia i keia Kau Ahaolelo.

KEENA WAIWAI, Mei 10, 1876.
I na Mea Hanohano na 'Lii a me na Lunamakaainana:
E like me kekahi Olelo Hooholo i hooholoia e keia Hale Hanohano, ma nehinei ua ili mai ka hanohano ia'u e waiho aku imua o oukou i ka palapala hoolimalima o ka Hotele Hawaii, a me ka papa hoakaka o na Dala i loaa mai ka mea hoolimalima a hiki i ka la 1 o Aperila 1876.
JNO S. WALKER.—Kuhina Waiwai.
PALAPALA AELIKE.
Akahi. Ke ae nei o J. Mott Smith e hoolako aku ma ka aoao o ke Aupuni Hawaii i ka Hotele Hou, e hana ia nei ma Honolulu, Oahu, me na lako i kapa ia na lako ku-mau o kekahi Hotele, i huipu ia me elua ¾ o ka Papa Bilioki, me na moena kupono, na pela moe a me na pono e ae o ia ano ; mekini no ka hana ana i ke ea aa, (Gaslone) a me na kukui no ia mea, e kuai ia na lako hale ma Honolulu, a i ole ia ma Kapalakiko, malalo o ke alakai ana o ka mea nona ka aoao elua ; oia o Allan Herbert, malalo no hoi o ka nana ana o Henry W. Severance, ina ma Kapalakiko a ina ma Honolulu, malalo o ka nana ana o ka mea nona ka aoao elua; oia o Allan Herbert, malalo no hoi o ka nana ana o Henry w. Severance, ina ma Kapalakiko a ina ma Honolulu, malalo o ka nana ana o ka mea nona ka aoao mua, a i ole ia o kekahi mea paha i koho ia eia.
A ke ae nei o Allen Herbert e hoolako i na pa o na ano a pau, me na mea aniani, na pahi a me na me na mea oia ano, a me na pono kuke o na ano a pau ; na pale pakaukau, na kawele nuku, na kawele maka a me na mea a pau i komo ole iloko o na mea i hoakakaia maluna, na ka aoao mua e hoolako. O na mea i hoolakoia e A. Herbert e like me ko lakou ano, ka maikai a me ka nui e hiki ai ke lawelawe ana i kekahi Hotele helu akahi. A ua hoomaopopo no hoi mawaena o na aoao a elua o keia ae like, aole e oi aku na pono, (koe ka mikini hana ea aa,) e hoolako ia e ka aoao mua i na Dala Eiwa Tausani. A ua aelike ia no hoi mawaena o na aoao elua, e hoomaka aku o Allan Herbert, i olelo ia, e noho iloko o ua hale nei, mahope koke iho o ka paa ana, a e lawelawe aku ma ke ano he Hotele Helu Akahi, malalo o keia mau mea i hooholoia, oia hoi na Allan Herbert i olelo ia, e uku i na lilo a pau o ka Hotele, na poe lawelawe, na mea ai, na kukui hoomalamalama a me na lilo e ae a pau o kela ano keia ano, a e malama oia ma ke ano oiaio a pololei i na loaa a me na lilo ma na buke kupono i hoolakoia eia no ia hana, a oia mau buke e hiki no i ka mea nona ka aoao mua ke nana i na manawa a pau ana e makemake ai. A ma ka pau ana o kela a me keia hapaha makahiki, e mahele ia na puka, ina he puka, elua mahele like, aka, ina ma kekahi hapa ua poho; alaila, e hoopanee ia a i ka hapaha e hiki mai ana, a pela aku a hiki i ka wa e ikeia ai ua puka, alaila e mahele e like me ka mea i oleloia maluna. Hookahi hapalua e lawe ia e ka mea nona ka aoao mua, no ka pono a me ka pomaikai o na ona o ka Hotele ma ke ano he uku hoolimalima, a o kekahi hapalua hoi e laweia e ka mea nona ka aoao elua Allan Herbert, no kona luhi a me kona lilo mua. O keia mau mea i aelike ia maluna, e mau aku no ia a hiki i ka la 1 o Okatoba, 1876; me ka hoomaopopo mau ia nae, ina ma ka pau ana o ka makahiki mua, oia hoi ma ka la 1 o Ianuari, 1873, a mamua'e paha oia la ua hiki no ia Allan Herbert i oleloia, e kuai i na lako hale, no ke kumukuai mua o ia mau mea, a e hoolimalima i ka hale me ka pa no ka uku hoolimalima a me ka manawa i hooholoia ma ia wa, a ina hiki ole i na aoao a elua no keia aelike ke hooholo i ka uku hoolimalima; alaila, e uku ia ka uku hoolimalima e like me ka mea i hooholo ia e kekahi mau kanaka ekolu i kohoia, hookahi e koho ia e ka aoao mua, a hookahi e kohoia e ka aoao elua, a na keia mau mea i kohoia pela, e koho aku i ke kolu. A ke ae nei ka mea nona ka aoao mua e lawe i ka uku hoolimalima e hooholoia e ua poe la, me ka hoomaopopo pono ia nae o na mea ekolu i kohoia he poe noho mau ma keia Pae Aina, a he poe ku kaawale. A ua hoomaopopo hou ia no hoi, ina e lawe ole o Allan Herbert i ka pomaikai i oleloia mamua, he hiki no iaia ke hana pela ma ka la mua o Ianuari o kela a me keia makahiki, a hiki i ka pau ana o keia aelike. A ua aelike hou iano hoi, ina e kauohaia ua Allan Herbert nei,  alaila, e haawi oia i bona kupono i apono ia e ka mea nona ka aoao mua, no ka hookaa pono ana i na dala i loaa mai mamuli o keia aelike i ka mea nona ka aoao mua, a no ka malama pono ana i na lako hale a me na waiwai i waihoia aku iaia.
No ka oiaio o keia ua kau maua i ko maua mau lima, a hoopili i na sila i keia la 22 o Novemaba, A. D. 1871, ma Honolulu i olelo muaia.
[Sila]  J. MOTT SMITH,
Kuhina Waiwai.
[Sila]  ALLEN HERBERT.
Imua o ke alo o CHARLES T. GULICK.

KA HOIKE O NA DALA I LOAA MA KA WAIHONA AUPUNI MAI KA MEA NANA I HOOLIMALIMA KA HOTELE HAWAII.

1874—Iulai 11, keia mau dala . . . . . $ 800 00
Okatoba 14, keia mau dala . . . . . 105 00
1875 —Ianuari 18, keia mau dala . . . . . 654 95
Aperila 12, keia mau dala . . . . . 500 00
Iulai 7, keia mau dala . . . . . 1,000 00
Okatoba 9, keia mau dala . . . . . 1,000 00
Huina loaa no elua mak. e pau ana i Maraki 31, 1876. . . . . $4,059 95
J. O. CARTER,—Luna Buke Helu.

Ia Aiana ma.

I KA LEHULEHU LAWE Lahui Hawaii; a i ka poe a pau e ike ana. ALOHA—
          Ua kahea ia mai au e halawai me kela inoa maluna imua o oukou i keia la: Ua ike au ma ke Kuokoa o ka Poaono nei, i kekahi olelo ano lua holookoa, e kahea pahenehene ana i ka Olelo Hemolele, (Baibala,) a ua ane no e kahea pu ia ka inoa o ka mea nana ua olelo hemolele la e ua nupepa la, me kona mau Lunahooponopono, ma o Aiana la, ka mea nona ka inoa ponoi a laua i huna ai.
          O ka nupepa LAHUI HAWAII, ua kukulu ia no ka holo mua a me ka pono o ka Lahuikanaka Hawaii ; a no kekahi mau mea e ae, a me ka iini nui ia o ka pepa, ua konoia mai na Luna o ka pepa e ka lehulehu mai Hawaii a Kauai, e hoonui a e hoomahuahua ae i ke kino o ka pepa, a ua ae ia ke noi, ua hoomauia ka pepa. A ma ko'u ike ana iho hoi ma ke Kuokoa , ua minamina loa au i ke komo pu ana mai o kona Lunahooponopono haole Mr. H. M. Wini, e kokua pu i keia leta a na hoa'loha haukae o kona hope lunahooponopono kanaka maloko o ko laua pepa. Ma ua leta la a Aiana, ua kaheaia ka Baibala, i kumu e hoinoino pilikino aku ai i ka nupepa LAHUI HAWAII, alaila, he hoohenehene ana no ia o lakou nei i ka olelo hemolele, i mea e hoowahawahaia'i ua olelo la; ua kue lakou nei me Aiana i ka pauku 2 hapahope, mok. 34 o na Kanawai Hoopai Karaima, a aole ma ia ano wale no, aka; ua hoao no lakou e uhaki i ka hoakaka 8 o ka mokuna 28 oia kanawai no; alaila, aole anei ua Ohumu ino oiaio loa na luna o ke Kuokoa a me Aiana i ka Papa Hawaii, na keiki kukulu kepau o ka nupepa, a me ka nupepa, a he hoohaiki ana hoi i ka pono o ka lehulehu ma o ka nupepa la.
          Ua nihi kuahili mai nei o Aiana, no ka pane a Pilipo ia Kaina, a pehea oe i ka Kaina pane pilikino mua ia P? ua mahalo oe, ua ku i kou aoao,—ka pane a Poola ia oe e Nakuaau, pehea hoi kau pane hupo rula ole? oiai aole na Poola i hai mai o oe ia, aka nau no i puoho ae a ikeia ae la o ke kanaka loihi keokeo homale ano hokii malama hale kuai awa o Kahanu. A pela no o Halemanu o Mr. Bolles, a me James Kaili, aole laua i haiinoaia, aka, e like no me kou ike i kau mea i hana ai a walaau ae la; pela no laua i ike ai i ka laua mea i hana ai a hauwalaau pu mai la laua me oe, a hookahi ka oukou kakani ana. Aka, o kou imi hewa mai i ka nupepa ma o ka Baibala la, ua kue kanawai oe a me na luna o ka pepa.
          Ma o na lono oiaio i hilinai ia, ua kanalua ole au i ke kamailio ana ia oe e Aiana malalo nei. Pehea la oe e M. Nakuaau e pan mai nei i ka LAHUI HAWAII malalo o na olelo ano lua-naaupo, a hoowahawaha iho la oe i ka olelo makuahine o ka aina, oia ka olelo Hawaii, a hoohepa iho la kau olelo me ka hoopunipuni akea loa malalo o ka inoa a na luna o ke Kuokoa i apono ai, Aiana. He makau anei oe Nakuaau i hookamani mai nei? No ka lawa ole anei o kou manao lili ma kela inoa ou H. City, i pane mai ai oe malalo o Aiana, a o Aima paha? Pehea la oe i manao ai e kakau i kou mau manao malalo o na inoa lehulehu; i kuhihewaia anei he nui ka poe kue i keia nupepa? Hilahila ole no oe e Mose Nakuaau i keia hana au. Heaha ke karaima i hanaia e ka luna o ka LAHUI HAWAII i hoao mua ai oe me au luna nupepa e laibila, a kue pu hoi i kahi mau kanawai e?
          I ko'u manao, he hewa hiki keia i ka Papa Hawaii e hoopau aku i ka hoolimalima ana o ka LAHUI HAWAII malalo o Wini, oiai, ua hoaoia ka malu o ke kanawai e kue; ua kaheaia ka Baibala e hooheneheneia, a ua aneane no e hoinoia ka inoa o ke Akua e ua mau luna nei o ke Kuokoa, ma o ka laua punahele, o Aiana, a laua i huna ai i ka inoa ponoi o ke kanaka nana i lawe mai ka Baibala i kumuhana e hoinoino ai i ka nupepa. Aka, ina e naauao ka Luna haole o ua pepa la, e ao aku i kona hope, a i lohe ole e kapae. Me ka mahalo
Na'u na KALAAUALA OPIO.
Honolulu, Aug. 7, 1876.

          Ua pahola ae na leo aka hehene ma na paia o ke keena Ahaolelo i kekahi o keia mau la i hala iho nei, a no ke ano koni loa o ko makou iwihilo i kau a mea o ka paa ole iho o ka aka, me he mea la, ke mau nei no ke ano mamae o ko makou iwiaoao. O ke kumu o keia aka ano e o na hoa a me ka lehulehu makaikai, oia no keia: Ma ua la nei, ua hookohu ia mai la kekahi o ko makou mau makamaka hanohano oia aha ma ka noho lunahoomalu no ke komite o ka hale, ma kekahi mea e noonoo ia ana. Mahope iho o na kukakuka ana, ua puka mai a na leo kahea o na hoa, e kukala ana "ninau," "ninau." Mamuli o ka maumaua o na leo kahea, ua ku ae la ua Mr. Lunahoomalu nei a pane mai la,—me ke ano kuoo a me ka hoopololei i kona kino, a pane mai la me ka leo moakaka:—"O ka poe a pau e manao ana pela, e hapai i na wawae iluna!" Ia manawa, ua hohola ae la na leo hehene akaaka o na mea a pau, a puni na keena nei. Ua nalu iho makou i loko iho, e ninau ana, heaha la ke kumu o ka hewa ana o keia ninau, a ua hookomoia ka huaolelo "wawae" ma kahi o na "lima;" no ke ano pioo paha? no ke ano pahee paha o na huaolelo a i ole, he hepa maoli paha. Aka, ua manao makou, he ike no ia 'la i ke ano kaheawai o na puu dala nui a lakou 'la iho e noke ana i ke olokaa, a ua makemake aku la e hoao, ina no ka piha hauoli e holo, alaila, e kau ae i na "wawae" a e waiho lewalewa hoi na "lima." Hu ka aka a mamae ka iwi aoao.