Ka Lahui Hawaii, Volume II, Number 34, 17 August 1876 — Page 3
NA ANOAI.
I nehinei i ku mai ai ka mokumahu Kulanakauhale o Nu Ioka, he 14 la mai Aukilana mai.
I keia ahiahi e haalele mai ai ke Kilauea no na awa ku o Maui a e kipa ana i Kawaihae, a e huli hoi hou mai ana ma ia mau awa a ku ianei i ke kakahiaka Sabati ae nei.
Ma ka hale noho o B. Aua, ma Leleo, ua mareia e ka Rev. M. Kuaea o Puolohinano me Miss Luisa Kahewa, i ke ahiahi Poalima, Augate 11.
Ma ka Poakolu nei ma Pahoa i Waikiki waena, pau iho la o Hao w., i ke ahi i poha ia e ka aila honua, aole nae oia i make, aka, he mau hauna o ka manonao kai pahola iho maluna ona. Aloha wale.
Ua hookui ka moku okohola Illinois, Kapena Frazer, me kekahi moku e aku, i kai o Alika, a ua poholo. Ua hoi aku ke kapena me na sela i Kapalakiko maluna o ke kuna Gen. Harney, Kapena Tripp.
Mawaena o na ohua o onei i holo maluna o ka mokuahi City of New York, o Rev. B. W. Paleka. O ka akahi keia o ko Paleka hoi ana e ike i ka aina hanau mai kona holo ana mai i ka makahiki 1832, he 44 makahiki ke kaawale ana. Ua nalo paha na mea kahiko, a ua ano hou ae na mea a pau ke ike aku ia.
Ua ike iho makou i ka hai a kekahi nupepa haole i ka loaa ana mai ia Kauka Mohabia, ke kauka Inia, o kekahi makana nani a kumukuai kiekie, mai ka lahu Nu Zilani mai, no kana mau lapaau akamai mawaena o lakou.
HANAU.—Ma Waikahalulu, Honolulu, ua hanau mai he kaikamahine na Mr. Joe Aea me Mrs. Carrie K. Aea; o Carrie Lydia Aea, ma ka la 10 o keia mahina; ke puana ae nei makou me ka hauoli, e hahai mau ka pomaikai ia laua a hiki i ka hopena.
Owai la ka poe pegana nani o kamo ka Ilina kupapau Katolika ma Kulaokahua, i ka po Sabati iho nei, a hana iho la i ka lakou mau kalohe. Ua haihaiia na laau me na pua kanu a me na papa kuhikuhi. E loaa koke lakou a e kauia ka hoopai kupono, oia ka makou e manaolana nei. He hana ku keia i ka mainoino, a he mea pono e hooikaika ia ka imi ana i keia poe kolohe.
MAKE I ALOHAIA.—Ma ka la 28 o Iulai i hala aku nei, ua make o Hiu w. ma Honolulu me ka ike ole o na lehulehu e noho mai la i Kahuku. Ua haalele mai oia he mau keiki a he mau makua a he mau kaikunane.
Aloha ke kino ka hoapili o ka uhane,
Aoha ke kaikuahine o ka makani he malualua,
Elua hana a loko e hana nei,
O ke kanikau aloha nou e Hiu,
Aloha oe e kuahine hele loa.
W. S. LOKAI.
NUI KA LA MA ULUPALAKUA.—Ke nui mai nei ka la o ua aina papaala nei, he anoai paha na wahi hua panini iloko o keia mau la iho nei. Ke maloo mai nei na punawai a James Makee. Hookahi a'u mea aloha o na kahu kaa, oia no oe ua moe i ka lepo, aohe e ikeia 'ku na maka, aohe e auau ana keia lepo, no ke aha? No ka mea, aohe wahi e loaa'i ka wai. Nolaila, nui ka pilikia, a nui no hoi ka inea. Aloha oe e Hawaii Ponoi, ke hehi ku nei na keiki o Kina maluna o kou kuamoo. Aloha oe e kuu aina hanau kulaiwi makamae.
S. D. W. KANUHA.
Eia ka olelo a kekahi nupepa Amerika:—Nu Ioka, Iulai 20.—Ke mau nei no ka wela ikiiki me ka hahana. Nui a weliweli ka poino mawaena o na keiki liilii. No na la he 25 i hala ae nei, ua hiki aku ka avarika o ka make mawaena o na keiki malalo o 5 makahiki i ka 100 o ka la. Ma Burukelina, i keia pule iho nei, he 533 ka nui o na make, a he 390 o lakou he mau keiki malalo o 5 makahiki. O keia mau make, mai ka mai lolo kaa mai, mamuli o ka nui loa o ka wela o ka la. Pomaikai o Hawaii nei.
"Aole paha mare hanohano i ike ia mamua ae ma Kohala, Hawaii nei," wahi a kekahi leta ia makou, mai laila mai, "e like me ko Mr. Kimona a me Miss Pelekila. Aole ma ka nui o na mea ai a lehulehu hoi na mea hoolealea, ua lawa kupono no ia mau mea a oi aku, aka, ma ka hui pu ana mai o kekahi mau maka hanohano malihini o ke kaona alii o Honolulu, a na luana aloha pu me na kamaaina. Na ia mau maka hanohano i hoohanohano kiekie ka papaaina a me ko laua la i hoohuiia'i."
NA MEA HOU O WAILUKU.—Iloko paha o ka la 28 o Iulai, ua loaa aku la ia James P. Kaaimoku he moo loihi, o kona loa, he 10 iniha, ua like paha me he uwea liilii loa la ka wiwi. Kupanaha maoli na hana a ke Akua. Ma ka la 5 iho nei ka hanau ana o kekahi puaa ma Paukukalo, he ano kupanaha ka hanau ana, o ke poo, maka, waha, pepeiao, he mau ano wale no o ke kanaka, o ka ihu, ua ano like me ko ka elepani, aia hoi ma ka loae, he mea kohu ano lepe moa, a o kona kino a pau, he ano puaa no, a maluna'e o na onohimaka nui he mau maka liilii, he wa no hoi a koe a hookui na maka i kahi hookahi ina aole he wahi mea uuku nana i hookaawale. E ola ana no i ka wa i hanau mai ai, a mahope iho make loa. O Chas. Luscomb ka mea nana keia puaa ano e. Ua nui na makaikai i hele mai e ike i ke ahiahi Poaono nei. "O ka mea hiki ole i ke kanaka, hiki no i ke Akua."
S. P. K. NAWAA.
I kekahi holo ana 'ku nei a Kilauea a pae na ohua i Kohola, ua nui ka ke poluea a me ka luai, a i ka hehi ana 'ku hoi o kekahi o ko makou mau makamaka i ka aina, ua hoomaka ka haule ana o na paka ua, a mai ke awa aku a hiki i ke kahua wiliko, he mau hora okoa ia maluna o na lio i ka pouli i hele ai, aole loa ka i hoomaha iki ka ua, ua hele a peno kahi kapa i ka ili. Pomaikai aku la ia aina, a pehea aku nei la ka uka o Makawao ma, i Maui.
Aia ma ka aina i kapaia o Paakea, Waikiki-waena kekahi hale e ku la, he heiau no Laka, ke hoolaka nei i na pulapula oia wahi e hele e nana a lawelawe pu ma ia hana hope ole; auhea la ka lima o ke kanawai malaila? Me he mea la, pau pulu hookahi heiau e nanea ae.
—Ma ia wahi no, pakele ke ola o kekahi kanaka i kana wahine mare no i ka hailukuia i ka pohaku, eia ke kumu, i huhu ua wahine la no ka loaa pono ana o ke kolohe i ke kane mare e kii aku ana ke kane manuahi i ua wahine la, aka, hoopuoho e ia, mama ana i ka holo. Hilahila ole oe e kela wahine. MAPUNA.
MOKU I KA MANO.—Ma ka la 24 o Iulai iho nei; ma Olowalu, apana o Lahaina, mokupuni o Maui, ua pakele iho la o Papu (w.,) mai pau poo i ka Ia ilikani o ka moana. A penei ke ano: Ua hele aku la o Papu (w.) a me Kalani (w.,) i ka luu Wana ma ke kai o kahi i haiia maluna ae, a i ko laua luu hele ana a hiki ma kekahi wahi ku ae la ka lima o Papu i ka wana, a lilo iho la oia ilaila e wehe ai; a aole no hoi oia i ike aku i ka mano, he mau ana no kona wawae kana i ike, a manao hewa iho la oia he Puhi, a kahea aku la ia Kalani kona hoa: "E! Pau au i ka puhi e!!" Nana aku kahi wahine e kahe ana ke koko, a ike pu aku la no hoi i ka mano e holapu ana. O ko laua hoomaka aku la no ia i ka au wikiwiki a pae iuka, a i ke hiki ana i kaha one, maule iho la ka mea i moku a hehee iho la ilalo; a mahope iho ua pohala ae la, a eia oia ke ola nei. Aloha.
S. P. KEALIIAHONUI.
Olowalu, Maui, Aug. 24, 1876.
[Ua manao wale o Huaa, i moku au la no paha ia Kaalamikihau, no ka mea, wahi ana, oia ka mano nana e kiai mai ka Lae o Pohakueaea ma Honuaula, a hiki i ka wai o Waianuukolu ma Lahaina; mai hilinai na makamaka i ka ia nei, oiai o ko Huaa mau no ia o ka maha, aia no a wini oluolu iho la keia. L. H.]
Huakai makaikai ia Kauai.
[Kakauia no ka LAHUI HAWAII e Mr. D. Keaweamahi.]
[Koena mai kela pule mai.]
Alawa ae hoi mauka e makuu mai ana keia puu, oia no oe ka lae o ka Elepani. O Nounou keia, oia ka papu kahiko, Gen. Aikanaka, a i ka olali iho keia, oia hoi o Gen. Kawelo, neo na koa oluna o ua kapu nei. Ia nei kuu iho la kuu hoahele i ke oli, aole i kanamai ke kawewe, a apo koke aku la au i keia mau lalani mele a ia la e noke mai la, oiai ua maamaa lea loa kela i ke oli, a ma ka himeni hoi, oki loa hoi ia, lilo ae la hoi ia'u ka lea. A eia ua wahi mele nei ana i haukawewe iho-ai:
"Alaiia e Nounou a nalo ka Ipu-haa."
Pau ka nanea ana i keia wahi, hao ae la na kepa o Lihue i na wahi lio o maua, oia kokoe no ia a hiki i ka Lulu o Waimahanalua, o kauhale keia o Moikeha, aole no hoi i u ia hoi kau ana maua i ke kula o Mailehuna, e wiki e au iho ana maua i ka muliwai o Kealia. Ma keia wahi, nui ka laiki, o na keiki wale no o ka aina pua, e wala ana me na oo kope, me na palau e eku ana i ka lepo, ua lohe no hoi au no ka Hui o Chulan ma keia aina mahi laiki. Haalele ia Kealia pii ma o, holo aku o ke kula o Homaikawaa, hala ia kula, iho aku la a pii a iho he mau awawa, lai ana maua i ke kula o Kamalomalo. O keia ka palena e moku ai o Puna a me Koolau, nana wale ae la no i kona mau hiona ke ki-au la no na wawae o na lio, a iho ana i Anahola, he wahi maikai keia, ua nui na kanaka e kanu laiki ana, a lohe iho la au o kahi keia o kuu makamaka i noho ai, oia o Mr. S. Haaheo, kipa aku la ma kona home, ua hala kela i ke kanu laiki, nolaila aole i hui me ia a hele no, aka, ua ili ko'u mahalo nona i kona lawelawe i keia hana, o kekahi keia o na kumu kula haole i noho kumu ai i Kaumakapili. O Mr. Keone ka haiolelo o keia ekalesia, aole nae kela i Kauai, eia no paha i Oahu nei. Aia no hoi ma ke kua o keia Anahola e ku ana kekahi puu nui, oia no oe ka manu aukuu ka lele iho maluna o Anahola. Penei na lalani mele e pili ana i keia puu kalalea:
"Hii puna i ke keiki puu i ke alo o Moikeha,
I na pae puu hala iluna,
Iho Kalalea au ana i ke kai."
A ma ka aoao hema o keia puu he puka poepoe, o Kapukalani ka inoa, no keia puka ka moolelo pahaohao i ka kamaaina olelo mai, oia keia: I kehele ia ka e Maui i ka makau ia Manaiakalani huki ia e ia, a oia ka kela pohaku e moe la ilalo o ke kai, i ka lae o Kaena, Oahu, ua kapaia ua pohaku la, o pohaku o Kauai, aole nae i manao ka malihini he oiaio ia. Haalele ia Anahola, holo aku o ke kula o Aliomanu, a hala ia ihope, kau ana maua i ke kula o Papaa, hala mai ia, iho aku o Moloaa, he mau kauhale no ko keia wahi, a he halepule katolika ke ku ana, maikai no keia wahi, aka, aole nae he mau laau uliuli e hoopuni ana. Ia nei i haalele mai ai ka la i ko makou hele pu ana, a hoi aku la kela e moe i kona home ma o aku o Lehua, kahi hoi i oleloia, "ua lawe au la o Lehua i ka la." A o maua hoi, kipa aku la ma kahi o Mr. Kahele, ua hookipa maikai mai o Mr. Kahele a me kana lede ia maua, he mau mea kuonoono keia, he hale laau nui ko laua, me na ohana, aia i keia hale ke kaikunane o ka wahine mare o ke kumu o Keoneula, oia o Mr. Walter Hill, ua mare i ka wahine, me ka laua keiki, ua moe maua ilaila ia po.
Poakolu, Iulai 19, hora 6 A. M. haalele ia Moloaa, holo aku maua o ke kula o Kealaakaiole, he mau wahi hale no ko keia wahi, oia no paha na hale e ku ana i ka honua, o ka nui, aia wale no i ke kahawai, hala keia wahi, iho aku o ke kahawai o Waipake, pii ma o a komo i ka ulu kukui o Kauhakake, ilaila maua i ike ai i na kumu a me na lala kukui ua paa wale no i ke kakau ia i na inoa, Pilaa ka inoa o ka aina kahi a keia ulu kukui e ku nei, he wahi maikai no keia. A hala keia ulu kukui me kona nani, komo aku maua o ka ulu hala o Waiakalua, ua honi aku maua i ke ala o ka hala i keia wahi, oia no oe ka lipoa ala o Ohiawaka. Aia mauka o keia wahi e kau mai ana o Halaulani, he kuahiwi, a ma kona alo iho e huli ana i kai, he kahonua, oia o Kahihikolo. No keia wahi kekahi mele a'u i lohe ai, oia keia: "Ei aku ka lua la o ka laau haale o Kahihikolo." A no keia wahi no hoi na hua Mokihana e lei ia nei. Nolaila, ke puana ae nei au i keia mau lalani mele:
"Auhea wale ana oe,
E kuu lei Mokihana,
A'u i kui a lawa,
I lei no kuu kino."
Haalele maua i na hala o Waiakalua, holo aku maua a iho i ke kahawai o Waiuli, pii ma o ike i na auwai a ka Puhi, huli hoi a nana makai, e ahua mai ana hoi keia puu nui, o Kilauea keia, a ma kona alo makai e huli la i ka moana, he wahi mokupuni uuku, o Mokuaeae ka inoa. Haalele maua ia wahi, holo aku a iho i ke kahawai o Puukumu, o ka palena keia e moku ai o Koolau a me Halelea, pii ma o hele aku o ia wahi a kiei ana ia lalo o Kalihiwai, he muliwai keia, iho aku a hiki ilalo, a i ka nana ana i kahi e hiki ai ma o, nui no ka pilikia, mawaena aku o ka muliwai, hohonu loa, a ma ka nuku muliwai hoi, popoi mai ka nalu, puluelo kahi kapa ke iliki mai, he pono na ke kai maloo. Oia paha kahi pilikia o Kauai ma ka hele ana, a ma kekahi mau wahi e ae, maikai no. Haalele maua i keia muliwai, pii ma kela pale a hoea iluna o Kalihikai. Kipa maua ma kahi o Mr. Peter Nowlien, ua hookipa ia maua me ka maikai e Mr. Peter Nowlien a me kana lede Mrs. Lahela Peter Nowlien, he mau makamaka oluolu loa keia i na malihini, he heahea, he kaeee, he akeukeu, a aia maluna o laua ko maua mahalo piha. A mai ia laua mai, ua loaa hou he mau lio no maua e holo loa ai i Haena. Ua haalele maua ia Kalihikai i ka hora 11 A. M., a hele aku la maua ma kapa kahakai a haalele au i ke alanui aupuni iuka loa, a ia maua e hele nei, hele aku la maua a hiki i keia wahi pohaku, o Kahuoi ka inoa. Penei ka moolelo o keia wahi pohaku: "Ina e lana ana ka aweoweo make a puni keia pohaku, alaila, e ai ana ko Kauai poe a puni i ka ia, a ina o kekahi hapa wale no o ka pohaku kai puni i ka ia, alaila, o kekahi hapa wale no o Kauai ke ai i ka ia, pela no ka a hiki i keia wa. Haalele i keia wahi, hele aku o Wanini ia, a hala mai ia, ku ana maua i ka pali o Hanalei, alawa mai la ihope, e punohu mai ana na hala o Luia, aia no hoi mauka ae o ke alanui iloko o ka ulu hala o Pooku, he heiau. A nona keia mau lalani mele a'u e puana ae nei:
"Kani ka pu a ka ua i ka laau,
Lele ka poka i ka hala o Luia,
O-le lua i ka maha o Pooku."
Nana hoi ia lalo o Hanalei, oia no oe ka moa uakea na hale noho o na kanaka hana, a me na hale wiliko, na halenoho o ka Ona nona keia mahiko, oia o C. Rose. Aia ma ke alo o keia mau hale, he muliwai nani e moe ana mai kai a komo loa iloko o kumu pali, a ma na aoao o keia muliwai e hoopuni ia ana e na laau uliuli a me na lau o ke ko, a ma keia muliwai no hoi e lawe ia mai ai ke ko i ka hale wiliko maluna o ka kao. Nani a hihiu na mea hana ma keia hale wiliko, na ka Steam wale no ka hoohana ana i na mea a pau. O Kikiula ka inoa o kahi e ku nei na hale.
Pau ke kilohi ana i na mea o ka hui mahiko, kau ma ke kao, huki ia aku la a kau ma kela aoao o ka muliwai ; aia maanei o Limanui, he wahi pana ia ; aia maua ilalo o Hanalei kahi i kakae ai, nui na kauhale ma keia wahi me na laau nani e hoopuni ana i na hale, aia hoi ma ke alo o keia kaona he one nui e moe alo ana, o ka inoa o keia one o Mahamoku, nona keia mau lalani mele a'u e puana ae nei :
"Ke hopu aku i ke one o Mahamoku,
Pahee i ka limu kaha kanaka o Manuakepa"
Aia hoi ma keia aina, e ku ana he halepule, o Waioli ka inoa, o R. P. Puiki ka haiolelo o keia ekalesia, aole nae kela ilaila, ua hala kela i Lihue i ka mai o kona pokii G. Puuloa. Pau ka makaikai ana i ke ano o ke kulanakauhale o Hanalei, huli hoi a nana i na pali e ku ana ma ke kua o Hanalei, aole i kana mai ke kao-kao iluna ke nana aku ; aia iluna o keia mau pali kiekie e ike aku ai i ka wai o Namalokama, oia no oe ka manu koae e kikaha ana i ke alo o ka pali, a ma kona aoao hema ae e ku ana keia pali kiekie oia o Mamalahoa. Oiai au e ninaninau ana i ke ano o keia mau pali e oli ae ana ko'u hoa i keia mau lalani mele:
"Maikai na kuahiwi nani na mauna,
Ka a-ula wai o na Malokama,
E o ana ia Mamalahoa."
Aia hoi ma keia kakai pali o Kaukaopua, Hihimanu a me ko-uko-u, he mau wahi pana wale no keia; pau keia, hele aku a au i ka wai o Waioli, he wahi muliwai ia, a aia ma ke alo o ko maua wahi e hele 'ku nei he puu kuninihi o Kamakaihuwaa, a ma kona aoao hema na ohia o Kupakolili, a mahope aku no hoi o keia mau puu, e ku mai ana keia puu hou, o Kawelopuu ia, he puu kaua i ka wa kahiko, pau ka nana ana i keia wahi, holo aku maua a au i ka wai o Waipa, ianei pulu peno na wahi lole o maua i ka hohonu o kahi e hele aku ai, pae ma kela kapa, holo hou no a luu i ka wai o Waikoko, hala hope keia wahi kahawai ia maua, moe aku la ka ihu o na lio no luna o Kalualauoho he lae ia, ilaila, ku iki maua e nana i ke ano o Hanalei a me ke awa kumoku, he nani a maikai ke nana aku. (Aole i pau.)
He wahi papa leo mawaena o Huaa a me Kalaauala.
Ma ke kakahiaka Poalua nei, mahpoe o ko maua inu wahi kope ana ma ka Hale Inukope o Kihikahiko, kau ae la ma ke kaa a holo aku la iuka ma Alanui Nuuanu, a hiki aku la ma alanui Hotele me Nuuanu, loaa aku la o Kalaauala a kau pu ae la makou ma kahi kaa, o Maemae ka ihu, a i ka hiki ana i alanui Kula me Nuuanu, pae ana ka leo kahea, "E ku ke kaa! e ku ke kaa!!" Ku iho la makou a haliu'e la, eia ka o Huaa. "Aloha na keonimana," wahi ana. Aloha oe, wahi a makou.
"Owai hoi keia maka hou?" wahi ana me ka Hano hooio. O Kalaauala, wahi a kuu hoa. Nonoi mai la oia e ku loihi makou, a ua ae ia ke noi, a hoomaka iho la o Huaa me Kalaauala e kukai olelo.
H. He mau ninau ka'u i manao ai e ninau aku ia oe e Kalaauala, ina he hiki ia oe ke pane mai, a ina aole, he mahalo loa no wau, no ia loaa ole ana he mau pane. Me ka aka hoohenehene iho o ua o Huaa.
E ninau mai, wahi a K— me ka minoaka pihoihoi ole, a waipahe no hoi.
H. Pehea kou manao no keia olelo pane au ma ka Lahui Hawaii o kela pule, ke halawai aku ia me Aiana, e hoike mai ana anei na hewa a mihi mai; a i ole ia, e pane mai ana no paha?
K. I ka wa e halawai aku ai ia mau olelo oiaio me ka holoholona e maka'u no ia a weliweli, me ka pepe iho ilalo no kona hewa, me he la o mihi ana; aka, ina e halawai aku ia me ke kanaka maka keleawe, e pane kikoola mai paha ia ma ke ano hoakamai olelo, a uhiuhi lau mamane, aka, e kali no oe.
H. Pehea la kou manao, ina e hailiili ia mai ana oe ma na inoa o na akua hoomanamana kahiko, e like paha me Palamoa, Kuamu, Kumukahi, Kalaipahoa, a Unihipili paha, a aia paha o na eepa o Waolani, e like me ia i hailiili aku ai ia Poola ma?
K. Aole au e kaeo ia mea, no ka mea, aole au i kapa aku iaia ma kekahi o na diabolo, a aole no hoi o'u maa ma ia hana. Koe ka mea noho kuai awa; i inu aeia ona i ka awa, pipili mai na mea o ia ano. A wahi a kuu lohe, he mau lapu inu awa ka ia, a oia no paha kona mea i maa ai i ka heahea ana i na akua anaana ona.
H. Pehea la oe, ina e manao ia mai, aole kupono ka oihana laa me ka hoolaha nupepa?
K. Ua kupono loa, no ka mea, o ka hoolaha nupepa ano like me ka Lahui Hawaii, oia kekahi kokua ikaika no ke kahunapule, hoolaha aku ke kahunapule i ka malamalama iwaena o kanaka, pela no ka nupepa; aole kuhikuhi na nupepa Lahui Hawaii o Kalaipahoa ke akua e pule ai na kanaka Hawaii; aka, kuhikuhi aku no ka nupepa, aia ke Akua oiaio ma ka lani, pela no ke kahunapule; he kokua laua kekahi i kekahi; o ka nupepa he hua ia i ulu noloko mai o ka hoomana Karistiano. Heaha hou ae e ke hoa?
H. Ma na manao lili wale mai, ina o ka LAHUI HAWAII ke poo o ka nupepa; a no ka nele manao ole o ka poe lili, ua haku epa iho la, a hoikeike ae, ua kue ka nupepa, (huelo) i na kanaka Hawaii, (poo,) A pehea oe ia?
K. Haohao au ia mea. a he keu no hoi a kuu akaaka, heaha la ia mea a ka huelo i hoeha ai i ke poo? He hoeha anei ke ao au i na poe opio o ka lahui e lawelawe mana hana, aole ka palaualelo? He hoeha anei ke ao aku ia oe mai inu awa olua? he hoeha anei ke ao aku, mai hilinai ma na hoomana ano ole e ulu mai nei? he hoeha anei na kuhikuhi a me na alakai kupono ana? O ka hoeha ole anei ka olelo aku e kii kakou e kuai nui i ka awa a olua a pau mai ia makou?
H. Ina paha e manao mai ana o Aiana i ano poai hemolele wale no ko loko o ka nupepa, aole na mea e ae, na hua zizania. Pehea hoi oe no ia?
K. E nana oe i kuu olelo pane, a e hoomanao ia; na ka lehulehu ka nupepa, oia hoi, ua noi mai na ano kanaka a pau, (poe pono a hewa) e hoonui ae ke kino o ka pepa, a e hoomau ka puka ana. A no ia mea, ua mahele pono na Lunahooponopono; no na mea pili hoomana a me na olelo ao kekahi hapa, no na kaao kekahi, no na olelo hoolaha kahi no na mea hou hoi kahi, a no na palapala kahi, aohe no he mau hua zizania, aole no he kuahaua mai o ka pepa, e lawe i mau noho kapae no olua, aka, nau no i koho nou iho, aole na ka pepa; he hua oo aneiia? Mai manao kuhihewa oe na ka poe pono wale no ka pepa e kokua ai oe ia manao lalau akiaki o Aiana, malia nae paha ua nauki kela no ka wela hahana o na Anoai o ka Aha Kau Kanawai, na itamu, a me na mea e ae; alaila, e i aku oe,
"Ua eha paha oi ala,
Ke pakaawili mai nei."
H. Pehea oe, ina e haku wale mai ana kela, ua hoohaahaa oe a me ka nupepa i kekahi poe malalo o na holoholona?
K. Heahaia hoohaahaa a maua i hana ai me ka pepa? Aole paha e like me ia ka i mai: "pau hilinai ia nupepa a me Lunahooponopono iaia—pau hilinai ka poe maikai keia pepa me lunahooponopono ia ia." He kanaka anei karaima ka Luna o ka Lahui Hawaii, ua laweia anei kona mau pono kivila? He pio anei oia na ke kanawai, i kupono ai kela hoolaha akea ana a Aiana he mea "hilinai ole ia?" Ke lana nei au ina e loaa aku ia i kuu kae auhuhu, aole ia e paa ana i ka lua, e imi anaia i wahi hou, a i ole ia, e liki mai paha auanei i na pono kivila o lakou me U.
H. Pehea la kela mau pauku kanawai, ua pili pono anei?
K. Mahalo, he uwepaia e pipili ai ka waha o ka mea lalau, a he houpoo wale mai ka hana, aia kaua a ike aku.
H. Pehea ua like anei ke kulana o ka nupepa Kuokoa me ka Lahui Hawaii?
K. Ae, ua like ko laua kulana a elua, he pili hoomana ke Kuokoa, a he pili hoomana no hoi keia; na ke kanaka Hawaii ke Kuokoa, a na ke kanaka Hawaii no keia nupepa. Eia kahi mea like ole iki, he puu dala ku kaawale ko Kuokoa na ke aupuni mai, ao keia pepa aole, aia wale no ke ola i na kanaka Hawaii.
H. Pehea la ua like anei ke kulana o ka Lunahooponopono o ke Kuokoa me ko ka Lahui Hawaii?
K. Ae, ua like no, no na kumu, 1 he mau haole laua elua, 2 he mau oihana ka laua elua, a e ola ana laua ma na oihana pakahi a laua, 3 he mau keiki laua na na maua misionari, 4 he mau Karistiano io laua elua, a he lokahi ma na mea pili hoomana; he like ole iho la anei ia?
H. Pehea oe ke pale kuawili mai kela ma ke kamailio ana i kahi mau mea?
K. Auhea oe, ina he oiaio, ua pa ka hee i ke kakala, alaila, aole no e nele ana ka hoakamai olelo mai, e hoomikioi ai, i manao ia aole i hoka. Ina e lohe o Pali, he hookolokoloia mai koe.
H. Pehea e pane hou ana no anei oe?
K. E ka makamaka, ua manao anei oe "he hala o hoi hou iho." Hookahi no olelo ana i ka mea naauao. He minamina ka momi i ka lu wale aku.
Ma keia wa, ua hele o Huaa, a ua haele like no laua a elua a koe wale iho no maua. Huli ae la maua ma Alanui Kula, a huli ae la ma Alanui Puowaina, a hiki i alanui Moiwahine huli ilalo nei, ma Apua, ike iho la i ka loko ia a Jack Uhenelua Kanikawilina, ua hoi ka ia i ka malu, a he Aukuu ke kau ana. Haupu ae la au i ka bea me ka moa palupalu. Haalele ia wahi, a hiki i ka hale oihana. KAAHELE.
HE HAUNAELE MA WAIOHINU, HAWAII.
E KA LAHUI HAWAII; Aloha oe:—
E ae mai ia'u e hai aku i keia mau wahi mea hou.
Ma ke kakahiaka o ka la 8 o keia malama, ua ala mai la he haunaele mawaena o na pake a me ka luna hana, he 8 ka nui o na pake i lele aku me ka lakou mau ho maluna o William, me ka manao paha e lawe i kona ola, aka, ua pakele oia no ka loaa ana iaia o kekahi ho i kona lima, a me ia ho oia i uhau ai maluna o lakou, a hookahi o lakou i moku ke poo, ua kukonukonu ka eha maluna o ka pake a me William. Eia lakou ke paa nei ma ka hale paahao, e kali ana no ka hiki mai o ka wa hookolokolo. O ke kumu o keia haunaele ana, ua ala mai no ia ma ka hapa la pinepine ia o na la hana o na pake, a no ia mea, ua kuko lakou e lawe i ke ola. He poe pake hou loa keia. Me ka mahalo. J. K. HENELI.
Waiohinu, Hawaii, Aug. 8, 1876.
HE WAHI NANE.
Ke hooia aku nei au me kuu manaopaa, e lilo ana keia i ipo aloha na kahi poe, a i kumu mai no ka poe maa ole i ka luu ma na wahi hohonu. O ka pahu aku nae ka'u i ka ihe, o ka alo mai ka oukou. A eia mai ke kuinao kaomi, heaha ka ikaika kalele? A oia hoi keia, heaha ka puana a ka moe? (nane.)
Ma kekahi kulanakauhale o ke ao nei, e ola ana kekahi kanaka waiwai, ua kapaia oia ka "Ona Miliona," a i ke kokoke ana mai o na la hope o ua kanaka waiwai nei au ae la ia i hooilina nona, a hookahi wale no hooilina kupono o kana keiki uhauha oia wale kona koko i koe e ola ana, aka, ua hoowahawaha ia nae no ka puni lealea a me ka uhauha. Ua hana iho la ka makuakane i palapala Kauoha no ua keiki la me ka hoakaka pu ia o na kumuhana maloko o ua palapala la; a ina e loaa ua mau kumuhana la a hooiaio ia, alaila, ua lilo no ua keiki la na waiwai a pau o ka makuakane, a i loaa ole na kumuhana, o kona neo no ia a palakai.
Eia ke kumuhana: Aole no e hiki i ua keiki nei ke hele aku me ke kapa, a kapa ole hoi, aole hoi ke kii i ke ao, a i ka po paha. Ua paa ka manao o ka makuakane ma keia kumuhana, no ka mea, ina e hele au keiki imua o ka poe kiai me ke kapa a me ke kapa ole paha, e nele ana, a ina oia e kii aku i ke ao, e hooho ia ana; a ina e kii i ka po, he aihue ia. Pehea la ua keiki nei e hana ai i loaa iaia ka Palapala Kauoha, a i ili ai maluna ona ka waiwai a pau o ka makuakane. E kuailo mai ka poe imi nane. SAM'L. K. KALAIKINI.
Lahaina, Maui, Aug. 14, 1876.
Olelo Hoolaha
HALE KUAI!
KE HAAWI ia aku nei ka leo ahailono imua o na makamaka a pau o'u. UA WEHE AE NEI AU, ka mea nona ka inoa malalo, he HALE KUAI HOU, ma KAIOPIHI, KOHALA, HAWAII.
o G. C. Akina, Pake.
Aia malaila e loaa ai na LOLE NANI HOU LOA, no na kane, na NANI IHIIHI LILO I KA WAI no ka Kaikamahine opio me na Wahine, a me na Kamalii, no ka uku make pono loa. He emi loa ka lole o na ano a pau, me ka oluolu o na kumukuai. O ka poe a pau e kipa mai ana a kuai, e loaa no na MANUAHI ia lakou me ka nele ole.
6 mo. G. C. AKINA —Pake.
KAA LIO KUAI.
E ninau ia Kale Kauka.
Hookahi KAA LIO nani maikai, a paa no hoi, me ka lawa pono i na hemahema a pau o ke ano o ke KAA, e kuai ia no i ka mea e makemake mai ana no ka uku haahaa loa, kupono no ke Kanaka Hawaii. O ka mea makemake e ike a e hoomaopopo, e kipa i kuu wahi, a e ninau ia'u.
[31-4 t] C. H. JUDD, (KALE KAUKA.)
A. McWAYNE.
Mea Hoomakaukau a Kuai Laau Lapaau.
MA ke kihi o Alanui Papu me Kalepa. E makaukau mau ana me na Waiala o na ano maikai loa, na Kopa Ala, na Limu Huahuakai, a me na mea he nui. O ke ano Aila Hamo Lauoho oi loa o ka maikai maloko o ke Kulanakauhale nei, no ka hapaha dala wale no, (25k.) no ka omole. E kipa mai e hoao i ike pono.
E haawiia no na kukakuka pili i na lau lapaau i kela me keia manawa o ke ao a me ka po.
29-3m.
E. STREHZ,
[AILUENE]
MALAILA E LOAA AI NA ANO LAAU A pau; a me na wai hoomaemae o kela a me keia ano. E hamama mau ana ka ipuka ma na po Poaono a pau. Ma ke kihi o Alanui Papu a me Hotele, ma Monikahaae. 1 1y
J. W. CROWELL,
(KEONI KOLOWELA).
AIA ma Alanui Moi, ma nae iho o ka Hale Kahi Umiumi, Malaila e loaa ai ko oukou hoa'loha, me na kiaha Waimomona o na ano a pau, i awiliia me ke anu huihui o ka hau iniki o ka uka iu o Nuuanu. E naue ae a ike maka iaia, he makamaka oiaio. 19-1y
OLELO HOOLAHA.
E IKE AUANEI NA KANAKA A PAU ma keia Hoolaha. Owau o ka mea nona ka inoa malalo iho: ke papa, a hookapu aku nei i kuu aina, oia ke Ahupuaa o Mapulehu, ma ka mokupuni o Molokai. Aole e hele na kanaka kane, wahine, keiki, ma kuu aina a lawe i kekahi mea maluna o ua aina la, aole no hoi e kii i na mea ma ke kai, aole e hele a lawaia, ua kapu loa, mai na palena a pau o keia ahupuaa; a eia keia:—Ua kapu na lio, bipi, hoki, miula, puaa, ilio, aole e hele wale, koe nae ka holoholona a ka poe i hoolimalima pu me a'u. J. G. KANAE.
Pukoo, Molokai, Iulai 31, 1876. 2 t (1*)
OLELO HOOLAHA.
I KA POE a pau e makemake ana i na Pila a me na Okana no na Halepule a no na hale e ae. Hookahi wale o ano Ogana maikai loa, oia na Pila i hanaia e BURDETT. He kaulana loa kana mau Pila no ka maikai o ka leo a no ka ikaika no hoi, a no ka loaa ana no hoi o na ano leo a pau.
Kumukuai.
Mai ke $50 a i ke $1,000, e like me ke ano o ka Pila i makemake ia. E ninau ia D. D. BALWIN ma Lahainaluna. Oia ka Agena no ka Paeaina Hawaii. [23. 3m]
E LOAA NO I KA POE E MAKEMAKE I NA
INIKA KAKAU,
PENI, PEPA,
WAHI-LE TA,
BUKE,
MA KAHI O
TARAMU.
Manae iho o Kini Hana Wa ti.
KAHI HOI E LOAA AI IA OUKOU
NA BUKE!
Oia hoi na nupepa i humuia, a e kuniia ka inoa mawaho o ka buke, a ka mea makemake ana, eia no ma kahi o
TARAMU.
KAHI E LOAA AI KO OUKOU MAU
Papa Kuni Inoa!
No ke kuni ana i na Lole,
Na INIKA a me na BALATI,
—NO KA—
$1.50 NO KE KUNI KELEAWE,
2.00 NO KE KUNI DALA.
EIA MALALO IHO NA OLELO KUHIKUHI.
NO KA LAWELAWE ANA I KA
Inika kohu mau a Thos. G. Thrum,
HE INIKA KEIA E HOAILONA AI NA LOLE KEOKEO.
[E kawili mua ia ka inika, alaila e hookulu iho hookahi kulu maluna o kahi apana aniani, e hooma-u pono ia ka peni hulu; hoomoe iho ka papa inoa maluna o ka lole i hoomaemae maikai ia; pena iho me ka wikiwiki a ike ia ke kohu ma kahi aoao; alaila iho ma ia aoao me ka alana lole i wela kupono, a i ole ia e hoopili aku i ke aniani uwahi o ke kukui mahu; alaila kaulai aku i ka la i mau hora. Ina e hooko pono ia keia mau rula, o ke kohu mau no ia o ka inika. O ka holoi mua ana o ka lole mahope o ke kau ana o ka Inika me ka wai wela me ke kopa, aole me ka wai koekoe. E holoi maikai ia ka papa inoa me ka peni hulu, a waiho aku.
Malaila no e uku ia ai na uku kiekie e like me ka nui oh na makahiki o na poo leta Hawaii o na ano a pau, mai kahiko mai a i keia manawa, o na poo i pau ko lakou waiwai ma na leta. ( 1y) TARAMU.
WIL DER & Co.,
(WAILA MA.)
AIA MA KE KIHI O
ALANUI PAPU me MOIWAHINE!
Ua hoolako mau ia me ke kuai ana aku i na
Papa me na lako Kukulu hale
O NA ANO A PAU.
NA PANI PUKA!
PUKAANIANI,
OLEPELEPE,
LAKA,
AMI-LIILII,
AMI-LOLOA
PENA o na ano a pau,
AILA PENA,
VANIKI, &c.
Na Balak Pena me Puna,
Na Pepa Hale me na Lipine Pepa.
Aniani, Paakai, &c.
O na mea a pau maluna ae e kuai makepono loa ia aku no ke DALA KUIKE 1-1y
MOKUNA IV.
HAWAII.