Ka Lahui Hawaii, Volume II, Number 36, 31 August 1876 — Page 2

Page PDF (1.30 MB)

KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII
HONOLULU, AUGATE 31, 1876.

KULA KAHUNAPULE

          E wehe hou ia ana keia kula ma ka Poakolu mua o Okatoba e hiki mai ana.
         
E pono i na haumana ke akoakoa mai ma ia la, a me ka poe hou e manao ana e komo i ke kula, ma ka hale kula i ka hora 10 o ke awakea. Malaila e hui pu ai me na kumu a e kuka pu no ka lawelawe ana i ka hana iloko o ka makahiki hou.

HOOLAHA KULA SABATI

          O na Kula Sabati a pau e makemake ana e loaa na Haawina Kula Sabati, i paiia ma na pepa, e hiki no ke hoouna mai i ka lakou mau kauoha ia maua, ma Honolulu nei, me ka auhau pu e uku mua ia. E pono e kauoha mua ia na haawina no na mahina eono a i ole i hookahi makahiki. O na kauoha a pau e haawi pu mai me ka inoa o ke Kula Sabati a me ko ke Kahu Kula Sabati. O ka auhau no na haawina, he 50 keneta no ka haneri.
C. J. LYONS, S. B. DOLE na Komite.

Ia wai ka Mahalo?

          He hookahi pule i hala ae nei o ka hiki ana mai o ka nuhou, no ka holo piha ana o na mea a pau e pili ana i ke Kuikahi Panailike. I ke ku ana mai o ka mokuahi me ka nu hou, a akaka ma kona kahiko ana i na hae mai mua a hope, ua holo ke Kuikahi, akahi no a pohala mai na manaolana o kela me keia e noonoo ana i ka pono nui i manaoia ma ia mea. He oiaio he kumu hauoli keia no kakou a pau, a o ka kakou hana aku ma keia hope, o ka apo i na pomaikai a pau i manao ia, e like me kekahi poe e noho waiwai nei o kakou, ma ke kanu ana i ka raiki, ko, maia, alani, lemi, a i kela a me keia mea ulu o ka aina nei.
          Iloko o ko makou hoomanao ana i na mea i kokua nui i ke Kuikahi no ka pono o Hawaii nei, ke haawi nei makou i ka mahalo pumehana piha i ko kakou MOI, oiai, ua manao makou, ke ole oia e holo kino aku nei, aole ee holoana ka mea i lia ia he pono no kakou. Ua aui iho makou maloko o na nupepa haole a me ke Kuokoa i kekahi wahi hua e pili ana nona, no ka holo ana o ke Kuikahi; aka, aole he wahi hua hookahi a ka naau aloha alii e kapa iho ai ua hoomanao ia oia. (He poina paha, he lokoino paha, heaha la?)
          Ke mahalo pu aku nei no hoi makou i ka Hon. Sargent, Luttrell, a me na hoa e ae i kokua ia laua, a i hooikaika hoomaha ole no ke Kuikahi; i ko kakou mau Komisina, ke Hon. E. H. Allen a me ka Hon. H. A. P. Carter, a i na hoa kalepa o ke kulanakauhale o San Francisco, oiai, he mau hoa'loha pumehana no lakou ma ka hooikaika ana.

Aole Oiaio.

          OIAI KA Ahaolelo e kuka ana no ka olelo hooholo e hoopau i na hana i ka la inehinei, a oiai hoi ka Hon. Mr. Preston e kamailio ana, ua hoopuka mai la oia ma ka heluhelu ana maloko o kekahi nupepa Amerika a i kope ia hoi maloko o ka nupepa Hawaiian Gazette a Hon. H. M. Wini, he mau huaolelo i hoopuka ia e kekahi lala o ka aha Senate o Amerika e pili ana i ka Elele Komisina o keia aupuni, oia hoi ka Lunakanawai Kiekie Allen, a penei na olelo a ua hoa Senate nei, oia o Norwood, o ka mokuaina o Georgia. "He mea kupaianaha loa i ko'u na lohe ana iho nei o ka Moi o kekahi aupuni e hoomakaukau ia nei he Kuikahi, he kuhina kona ia nei e hooikaika ana e hooholo ia keia Kuikahi, a o ka mea no hoi ia a ua kuhina nei e olelo nei he hopena poino a haulehia no ua aupuni la ana e malama nei ke holo." O keia mau olelo, aole he oiaio, a pehea la e hiki ai ka hoa hanohano Preston o Lahaina ke olelo ae me ka hooia a hoopuiwa hoi i na hoa o ka Hale Ahaolelo Hawaii, na ka Lunakanawai Kiekie Allen keia mau huaolelo, me kona ike no, he mau makahiki loihi, mai ka wa he kanaka ui a poohina, a ua noho kauwa hoi malalo o elima Moi, e hooikaika mau ana me ka lili no ka pono o Hawaii, ke kulana o ka mea ana i hoino ai mahope o kona kua. Ua hooikaika oia no keia Kuikahi, a ua waiho i kona hanohano a me kona waiwai a pau malalo o keia mea he Kuikahi, a pehea la e hiki ai iaia ke kamailio pela, a kue hoi i ka pono o ke aupuni ana i aloha ai, a i kona mau pono kino ponoi hoi. He enemi ikaika loa o Norwood, ka mea nana i hoopuka keia mau huaolelo, no ke Kuikahi. Ua u ku ia oia e hoino a e hooikaika e pepehi i ua Kuikahi la, a ua manao oia ma ka hoopuka ana ia mau olelo, oia ke kumu e make ai, aka ua hooia ia aku ka oiaio imua o na hoa o ka Senate, ua ike lakou a ua hooholo i ke Kuikahi ma ka ahewa loa i ka hoa nana i lawe mai ia mau huaolelo. Ua olelo ia, o kekahi kumu ia i holo ai ke Kuikahi, no ka huhu ana o na hoa i neia mau olelo hoino kumu ole a ka aoao kue, a haalele ai lakou ia aoao, a kokua koke mahope o na hoakaka a ko kakou Komisina ma o Senator Sargent la. O na olelo a ka Hon. Mr. Preston, ua ku kela i ka hoino maoli ma ke kua, a he hoino pu hoi i ka hanohano o ke aupuni a me ka noho Lunakanawai Kiekie o Hawaii. Ua kamailio oia me ke kumu ole, a ua puana i ka oiaio ole i hoopuka wahahee ia e Norwood o Amerika ma ke ano enemi no ke Kuikahi. Aole loa he oiaio o kela mau olelo!

Kuikahi Panailike.

          MA KA auina la o ka la 24 o Augate, i hala iho nei, ua ku mai la ka mokumahu Kulanakauhale o Kapalakiko ma ko kakou awa nei me ka lono, ua holo ke Kuikahi Panailike. Ma ka nana a ma ka hoomaopopo ana i na hiona o na hana a ka Hale Ahaolelo Senate o Amerika Huipuia, ua ike ia, ua nui a ikaika ka hakoko ana mawaena o na hoa'loha o ke Kuikahi a me na enemi. Ua ike ia ka hoomanawanui o ka Senator Sargent ma ka aoao e kokua ana i ka bila. I na la mamua iho o ke koho ana, ua ike ia ke ano nawaliwali, a me na hiohiona e haule ana ke Kuikahi, ia manawa i hoouna aku ai na keonimana hanohano a waiwai o Kapalakiko i keia mau palapala malalo iho, i kakau inoa ia e lakou a pau.
          Kapalakiko, Aug. 9, 1876.—Hon. A. A. Sargent, Wasinetona, D. C.—Ma o na kulana pili holomua a me na loina o ka pomaikai o keia aoao o ka aina, ke ake nui nei, a he mea pono e hooholo ia ke kanawai kuikahi Hawaii i keia kau, he mea ku i ka hoopoino ana i ka pono o ka aoao Repubalika ke make.
(Na na inoa lehulehu.)
          Kapalakiko, Aug. 10, 1876—I ka mea hanohano ka Hale Ahaolelo Senate o Amerika Huipuia ma Wasinetona, D. C. a me Hon. A. A. Sargent.—O ka hanohano a ke aupuni, a ka pono aupuni a me na pomaikai pili kalepa, ke ake nui nei a ke noi ikaika nei e hooholoia ke Kuikahi Panailike me Hawaii, a o makou na inoa malalo iho ke noi aku nei no ia mea.
(Kau inoa ia e na inoa lehulehu.)
          Ua hooikaika iho la o Sargent a hiki i ka po o ka la 14, a me ka maalea nui a me ka naauao o ka aloalo ana a me ka imi ana i kahi e puka ai, ua koho iho la na hoa a ua holo lanakila he 29 ma ka ae, a he 12 ma ka hoole.
          Ua paiia keia lono ma na nupepa, a ua hoea loa mai la i Hawaii nei; aole nae i loaa mai i ke aupuni Hawaii nei ka lono aupuni mai Amerika mai. Ua kakau inoa ia ka bila Kuikakhi e ka Peresidena Kalani, a o ka puka ae koe iloko o ia mau la iho o ka olelo kuahaua.
          Ano, ua hiki mai la ke Kuikahi i kali loihi ia, a e kali aku ana makou o ka lalau aku o Hawaii i na pomaikai i manao ia, a o kona lu mai hoi i kona pomaikai ke lalau ia aku.

Ka Oihana Koa!

          KANAHIKU tausani dala e noi ia nei imua o ka Ahaeielo no ka oihana hulu welo i ka makani a me na pihi hulali i ka la, i kuuwelu ia iha hoi e na kaula gula a me na pilali pahee. Kanahiku tausani dala no ka oihana koa! A a e ae ana no anei na hoa hanohano o ka Ahaolelo, na wahaolelo o ka lahui, a o na koo hoi a na mamo i hoouna mai ai no ka hookele ana i ko lakou aina aloha malalo o ko lakou mau wahi lilo kupono mai nei, e like me kahi loaa uuku i loaa ia lakou? Aole ! Auhea la ka waiwai ? E ninau iho kela a me keia kanaka i komo ia e ka naau kanaka makua a piikoi ole e loaa mai ana mai keia oihana mai. Ehia la ka huina o na dala i lilo mai kinohi mai no keia oihana ? O ka huina, ina e huluuluia, ua oi aku mamua o $70,000! ae! ua oi aku a ua oi loa aku no! a heaha ka ka lahui, heaha ka na Lunamakaainana e ike nei, a heaha hoi kai loaa mai ia Hawaii no ia mau tausani dala i na la i hala a hiki mai i keia la? Aole wahi hua i ike ia. He mau puali koa io no, ae, a he mau aahu nani, he mau pahikaua a me na pu, na papale mahiole a me na pilali! a heaha ka hana a ia mau mea? Auhea ka haunaele ma ka hale koa i ke au o Lunalilo? A pehea hoi ka haunaele ma ka Hale Hookolokolo? Ma ka haunaele mua, o na koa kai ala mai a kipi, a ma ka lua, ua hui pu na koa me na kipi, a aole hiki i ke aupuni ke kaukai aku maluna o lakou. A ua lilo i mea henehene i ke aupuni.
          Ke manao nei makou he mea pono ke hookaawale ia i puu dala kupono no ka hoolawa ana i na lilo no kekahi mau heluna koa e lawa pono ai no ke kiai ana i ka maluhia o ka Moi a me ka ohana 'lii; aka, o ka hoolilo ana i mau $70,000 no kekahi mau puali mawaho ae o ia mau koa alii ponoi, ua kue loa ko makou lunaikehala ia mea, a me he la, aole no e nele aku ana ke kaniuhu o na makaainana ina e hooholoia, no ke koikoi o ka haawe a ku i ka pakaha maoli. O ka ninau paha keia e ike ia ai ka Hawaii no Hawaii, a hoike ae i ke aloha io a me ke koa e hana a e hooikaika no ka hoomama ana, a aole hoi no ka pakui hou iho o ua kaumaha hou maluna o na hokua poohiwi o na oiwi o ka aina makuahine hookahi. Ke kali aku nei makou me ka hakilo, me he la, ke hai mai nei ka moe no kekahi wahi anuu iki, a ke haule io aku lakou nei iho malaila, alaila, ua oiaio ka moe, a na makou ia e puana aku imua o na makaainana, a waiho wale na iwi o Hua i ka la.
          Mahope iho o ka paa ana o keia mau mamala olelo ae la maluna i ka hoonohoia, ua kau mai ka ukana kaniuhu maluna o ko makou hokua i ka hai ana 'ku i ka lono imua o na makaainana, "ua hala aku la ka Puulena aia i Hilo; ua imi aku la ia Papalauahi." Ua hooholo ka hapa nui o ka Ahaolelo ma ke ahiahi o ka la inehinei, e hookaawale ia, aole i $70,000 wale no, aka, i $70,686.36! E Hawaii! Auhea kou mau hoola iloko iho o kou mau oiwi? Eia ka po i ae i keia a i hauoli no ka hookaumaha hou ana iho? Ka Mea Kiekie Leleiohoku, na 'lii Kanoa, Kuihelani, Parker, Moanauli, Kaai, na Hons. Kaiue, Kamauoha, Lilikalani, Kauai, Birch, Naili, Helekunihi, Barenaba, Nahaku, Wana, Naukana, a me Kaina, huiia he 18. Ka poe i ake e homama a i haupu ae no na makaainana, oia ka Loio Kuhina Kakela opio, na 'lii Rhodes, Kakela, Kahanu, Smith, na Hons. Kahuila, Kanealii, Pilipo, Halstead, Gay, Kalaukoa, Aiwohi, Nawahi, Mahoe, Waterhouse, Preston, a me Mahelona huiia he 17. Aole koho ka Hon. Nazareta, oiai he Lunahoomalu oia ia manawa no ke Komite, aka ua maopopo ma ke kue no ia.
          O na Kuhina Kalaiaina, Ko na Aina E a me Waiwai, Kiaaina Dominis, Hons. Aholo a me Halemanu, ua hookuuia ma ke noi aole e koho. Ano, e Hawaii, e kulu iho auanei kou mau waimaka, a e nana nou iho, owai la ka Hawaii e ola'i o Hawaii? Nou ko makou mau iini aloha ana, i kou paluku mau ia me ka hamare koikoi e kou mau mamo ponoi, mai na 'lii a na makaainana. E nana pono a e hoomanao. Aloha ino!

Ka Olelo Hooholo o ka Poaono nei

          Ua uumi makou i ko makou mau manao e pili ana i na hana a na hoa hanohano o ka Hale Ahaolelo o keia kau, me ka manao ana he mea maikai ka waiho i na olelo kalakalai e pili ana i ka hana i hanaia e lakou, no ka mea, aole makou i manao e hookui aku i kekahi kumu hookahi i ka lakou mea i hana'i, o lilo paha i kumu hookanalua i ka manao kuokoa o kekahi o na hoa hanohano o ka Hale. Aka, iloko o keia mau la, ua komo mai na manao no ka pono o ka lehulehu e kamailio no na hana ano e o keia kau i makili liilii mai ka hoomaka ana mai o ka Ahaolelo e noho, a hiki wale i ka hu ino ana a kaa mawaho o ka palena o ke kupono iloko o keia mau la aku nei.
          Aole mai ka hoomaka ana o keia mea he Ahaolelo, a hiki i keia wa makou i ike ai i kekahi kau loihi e like me keia, aole no hoi i ike ia kekahi kau nele o ka pomaikai o ka lehulehu e like me keia. Me he mea la ua kuemi ke kulana o ka Hale i keia wa i hope, a ma kahi o ka pomaikai ke ike ia nei he omamalu ke uhi nei i ka pono o ka aina mamuli o na hana a na Hoa Hanohano o ka Hale Ahaolelo o keia pae aina. O ka olelo hooholo i hooholo ia ma ka Poaono iho nei no ka pakui hou ana mai i kekahi uku me ka uku mau o na hoa hanohano o ka Hale me ka uhai pu i ke Kumukanawai, he mea ia e kaumaha ai ka manao o ka poe a pau i aloha io i ke Kuokoa ana o ke Aupuni Hawaii. O ka la e hehi wale ia ai ke kanawai e ka Mana Hana Kanawai, ke manao nei makou he la poeleele ia no ka lahui kanaka Hawaii.
          No ka imi ana aku i ke kumu o keia ano e o na hana o keia kau, aole makou i manao he mea pohihihi loa, aia no ia i ke ano a me ka helehelena o ka Hale. E like me ke ano a me ka manao o na hoa, pela no hoi ke ano a me ka hopena o ka lakou mau hana. Iloko o keia kau o ka Ahaolelo ua ike pinepine makou i ke kue o kekahi mau hoa i na mea i hapai ia a i noanoo ia no ka pomaikai o ka lehulehu. A ke manao nei makou ua hoopomaikaiia ka lehulehu no ka uuku o keia poe. I ko makou hahai ana i ko lakou moolelo, he hiki ke hooili ia maluna o lakou kekahi hapa o na lauwili a me na kue ano ole e hooloihi ana i na hana o keia kau e hoopoino ana i ka pomaikai, a e alai ana i ka holo mua o na hana e loaa ai ke ola i ka lehulehu holookoa o keia paemoku.

          O KEIA ano o na hana a ka hapa nui o na hoa o ka Hale Aholelo o ko kakou Aupuni ma ua Poaono i hala iho nei, ma ke koho ana i haawina hoomahuahua ae i ko lakou mau uku pakahi, he mea ku i ka hoohilahila ana i ka puuwai o kela a me keia kanaka Hawaii i aloha i kona one oiwi. Ua manaoia, ua kohoia o kekahi kanaka ma ke kulana Lunamakaainana no ka mahuahua a ano kiekie o ka ike a me ka naauao, a no ke aloha a makee i ka pono a me ka maluhia holomua o ka alna a me ka lahui—e lawe-ana lakou a pau he hoohiki paa a hemolele no hoi; e kokua i ke Kumukanawai i ka hoomaka ana o ke kau Ahaolelo—aka, ua kahaha makou i ka hoomaopopo ana aku ia lakou, e uhai akea ana i na olelo moakaka o ua Kumukanawai la, ma ke koho ana e hoonui ae i ko lakou uku! Ua kukulu paa ia ke Kumukanawai maloko o na Aupuni Kumukanawai a pau, a ua manaoia he mea ihiihi a kapu loa; a i oi pakela loa ia'ku hoi ka malama ia o ia kapu ma ka manao o kela a me keia lahui e noho maoli ana malalo o ia mea he Kumukanawai, a i malamaia hoi ko lakou mau pono me ka hooia ia malalo o ka maalahi. I kekahi manawa, ua uhai no kekahi poe Moi i ke Kumukanawai, e like me ka mea i hoike ia a i heluhelu ia ma na moolelo, i kumu e loaa mai ai na mana a pau a lakou i iini nui ai e lilo no lakou iho; aka, he mea hou loa, i ike a i hoomaopopo wale ia no ma Hawaii nei—o ka lahui ponoi, ma o ko lakou mau Lunawahaolelo 'la, ke makemake nei a ke hoao nei e wawahi a e hookauliilii i na oa o ka hale i hoahu ia'i ko lakou mau pono a me na kuleana, a o ke kahua hookahi hoi o ko kakou mau pono.
          He mea hiki wale no ia makou ke hoomaopopo ua nele io no na Lunamakaainana i ke dala no ka noho'na la o keia mau la aku. He wahi nui o ka lilo o Honolulu nei, a ua loihi wale ka manawa o ka noho ana iho nei o ka Ahaolelo—ua oi aku mamua o hookahi haneri la, a he oiaio no paha, ua pau loa na wahi dala a na hoa. Aka, ma ko makou noonoo akahele ana, aole loa i loaa ia makou kahi e ike iho ai, he kumu kupono ia no lakou e uhai i ke Kumukanawai. Oiai hoi makou e manao ana a e kamailio ana ma ka aoao e hoahewa ana i na Lunamakaainana no keia hana a lakou; me he la, ua hiki ole ia makou ke aua iho i ka puana ana'e i ka leo ahewa maluna o ke Aupuni. Aia maluna o lakou kekahi kumu i hoololoiahili loa ia'i keia kau, a loihi hoi na la i hooliloia ma ke kamailio wale no! Ano, ua oleloia, e hoopau ia'na ka Ahaolelo, a e hoi aku no na hoa i ko lakou mau home, a e haalele iho ana i na hana no ka hoopau ana ke noho hou i kahi manawa aku, a e hiki aku ai hoi ka huina lilo hou aku o ka Waihona Aupuni mawaena o $10,000 a me $15,00. Ke puana hou aku nei makou, ke manao nei me ke ano kuokoa, ua hewa na hoa Lunamakaainana no ka hoao ana e uhai i ke kumukanawai i loaa mai ai na dala no ko lakou mau pilikia; a ua nele hoi na Kuhina i ka aponoia no ko lakou ano hoopalaleha a ano makaukau le, a ma ia mau kumu i ulu mai ai keia mau ano kupikipikio, no keia hoololoiahili a lauwili a me keia mau lilo hou ana'ku.
          Ina he mau kumu e ae ka na hoa Lunamakaainana i manao ai, alaila, he mea pono paha ia lakou e kii pololei aku ma ia mau kumu, mamua o ka hoike ana ia lakou e like me keia, aka, na ke au o ka manawa e hoike mai, ke kamailio nei makou ma ko makou ano, he wahaolelo no ka lahui, me na mea a makou e ike a hoomaopopo e pili ana i ko lakou mau pono, aole hoi he wahaolelo no na mea i ike ole ia. He manao okoa ko ia mea.

Na Anoai o ka Ahaolelo.

          Me ke ano kaniuhu a me ka nalu iho iloko o makou, no na hana a ko kakou Ahaolelo, ke puana aku nei makou malalo o keia poo, i na hana a keia Ahakiekie o ko kakou aupuni no ka pule i kunewa aku la. Me he la ma ko makou hoomanao ana, aole paha i ike ia mai ka hoomaka ana mai o keia mea he Ahaolelo ma keia Paemoku na ano hana e like me ko keia Kau, i ike ia a i hoomaopopo ia hoi iloko o ka pule i hala iho nei, a hoea mai i keia.
          Ua kamaililio pokole aku makou ma ka pepa o kela hebedoma, no kekahi mea i hoala ia no ka noonoo ana o na hoa hanohano o ia hale, ma ke ano, "o ko makou manao ma ko lakou kulana ma ia ninau." Aole makou i kamailio me ka manao e hoino wale i kekahi Lunamakaainana, aka, ua kamailio e like me ko makou ano he wahaolelo, e hoahewa ana a e apono ana hoi ma na mea a makou i ike ai he pono a he pono ole paha. Ua nana makou me ka nieniele ana iloko iho o ko makou pahu noonoo, e kiekie ana me ka ninau iho, ina he pono, a me na hiona o kekahi wahi ike i loaa ia makou, ua haiia mai ka haina, ua pono ole, a nolaila, ua kamailio makou me ke kue ana ia mea.
          O keia ninau a makou e kamailio nei, oia no ka olelo hooholo e koi ana e hookaawale ia i puu dala hou no na lilo o keia Kau Ahaolelo, a mailoko ae oia puu dala, e uku ia na hoa Lunamakaainana pakahi i $120. O keia ninau ano nui, ua kamailio laulaha ia e na hoa, a mahope iho o ka noonoo akahele ana, ua hooholo iho la ka hapanui, ua kue io ka i ke Kumukanawai, a ua hooleia.
          Ma ia hope mai, ua waiho hou ia mai la he olelo hooholo ano e ae, e noi ana e hookaawale ia i $6,500 no na "lilo" o ka Ahaolelo o 1876, a ua noonoo pu ia ma ke ano kukakuka. Ma keia olelo hooholo, ua oleloia, aole no i kue i ke Kumukanawai, oiai, aole i koi ia e haawi hou ia i mau mau dala "uku'' no na Lunamakaainana, ua hooholoia. Ua hooholoia nae mahope iho o ka hakoko ana o na hoa ma na aoao a i elua, e kalai ana me ka ikaika i ko lakou kulana ma ka apono a me ke kue. Me ka hahana o ka manawa, ua hooholoia, a iloko oia manawa, ua haalele iho la ka Peresidena Hon. Rhodes i kona noho, malalo o na kumu, ua kue maoli ka manao o ka olelo hooholo i ke kumukanawai, a he hookulanalana ana ia i ke kahua o ke aupuni malalo o ua kumukanawai la. Ua hoi aku la ka Hope Peresidena Hon. Aholo ma ka noho, a malalo o kana mau hooponopono ana i malama ai ka Hale i na halawai a hiki mai i ka Poalua nei.
          O ke komite ia lakou ka hana, mahope iho o kekahi manawa, ua hoike mai la imua o ka hale, ua oluolu i ke Alii ka Moi ka apono ana i ka olelo hooholo, ma kona kau ana i kona inoa maluna o ua olelo hooholo 'la. Ma ia hope mai, ua hapai hou ia mai la he olelo hooholo, e kauoha ana i ke kakauolelo o ka Ahaolelo, e kikoo aku i na dala he $6,500 i hookaawale ia e ka Hale, a i apono ia hoi e ka Moi, a e uku aku i na lilo a ka Ahaolelo, a e haawi ae hoi i $100 pakahi i kela a me keia hoa Lunamakaainana.
          Mahope iho o ka heluhelu ia ana o keia olelo hooholo, ua ala mai la na manao kue a apono, a pakui mai la hoi na paio ikaika ana mawaena o na hoa. O ka Hon. G. W. Pilipo, (ka hoa hoi nana ka olelo hooholo,) ka mea mua i lawe i ka papa, a kamailio mai la me ka moakaka a me na huaolelo kuoo, no ka pono o kana noi, a me ka hoakaka piha e hooia ana no ke kue ole i ke Kumukanawai, elike me kana hoomaopopo ana a elike hoi me kona ike. Ua ninau aku la oia i na Kuhina o ka Moi, ina e haawi mai ana lakou i neia mau dala e noi ia nei e ka Ahaolelo. Ua kamailio oia, aole ma ke ano makee, wahi ana, aka, no kona ike maoli iho i ke kulana o na hana, a me ka hoomaopopo ana aole e pau koke ana no kekahi mau la lehulehu wale.
          Ma ka puka ana mai o ka ninau a ka hoa hanohano i na Kuhina, "ina lakou e haawi mai ana i ke dala i noiia a me ka ole," ua pane mai la ke Kuhina o ko na aina e, i ka i ana mai, "ua paa ka manao o ka Moi a me na Kuhina, aole e haawi iki i kekahi keneta o kela dala ina ma ke ano uhai i ke Kumukanawai, aka, ina ma ke ano o na lilo maoli o ka Ahaolelo, alaila, aole loa lakou e aua."
          Ua pane hou aku ka hoa hanohano, e ninau ana, ina he mana hiki i na Kuhina ke aua i keia dala mahope iho o ka hookaawale ana o ka Ahaolelo, a me ka apono ana hoi o ka Moi, na mana kiekie maluna ae o lakou? Na ka Moi lakou i hookohu aku, a he mau kauwa lakou no kona makemake, a o ko lakou hoole ana i keia mea, o ko lakou kue ana no ia i ka makemake o ko lakou haku, oia hoi ka Moi, ka mana oi kiekie ae hoi maluna o lakou, na Kuhina. Ma kona manao, oiai e loihi loa aku ana na hana, a ua nele hoi na hoa i kahi loaa e lawa ai na pono o ka noho'na a hooko i ka hana a ka lehulehu, ma ka hooloihi maoli ana o na Kuhina i na hana o ke aupuni, nolaila, ke loaa ole keia ola o na hoa a lakou e noi nei, hookahi wale no hana i koe, oia ke noi ana 'ku i ka oluolu o ka Moi e hoopau mai i ka Ahaolelo, a e hoi aku kela a me keia hoa i kona home.
         
I ka pau ana o kana mau huaolelo, ua ku mai la ka -Loio Kuhina o ke Aupuni, W. R. Kakela, a me na huaolelo moakaka, ku i ka naauao, a me ka leo ano kuoo, e kahea mai ana ma ka inoa o ke Aupuni Hawaii malalo o ke Kumukanawai, i na manao hookanaka a me ka noonoo naauao, e akahele, a e haalele hoi i ko lakou manao no keia pakui hou ana i ko lakou uku oiai, he kue loa ana ia i ke Kumukanawai, a he hookulanalana ana hoi i ke kahua o ko kakou aupuni. Ua ikeia ka io maoli o kana mau huaolelo, a ua ano holo ae la ke ano maeele maloko o na aa koko o kekahi poe, ka poe huli aku o ka manao mahope o kana.
         
"E noonoo na hoa hanohano," wahi ana, "he mana Kiekie loa ka Moi, a he mana kiekie no hoi ka Ahaolelo, aka mai poina kakou i ka hoomanao ae, aia he mana hou ae i oi aku ke kiekie maluna o keia mau mana a i elua, he mana hiki ole ke uhaki ia, me ke ala ole mai o kekahi ulia pilikia, a oia ka mana o ke Kumukanawai! Aia keia mana maluna o na mana e ae a pau, a aia hoi maluna o ia mana ke kahua o keia mea he aupuni, a nele ia mana, nele pu na mana e ae a pau, a nele pu hoi ma ke kulana aupuni kuokoa e noho ana malalo o kona Kumukanawai a me na Kanawai. A nolaila, he elua wale no ninau e waiho nei imua o Hawaii a imua hoi o na Aupuni naauao i apono mai i ko kakou kuokoa; ma na mea e pili ana i na loina o keia olelo hooholo, oia keia: He hiki anei ia Hawaii ke malama i kona maluhia a ke hooholomua i na hana ma ke ano aupuni kuokoa malalo o ko lakou Kumukanawai? a aole paha! A ina kakou e hoole ana i keia olelo hooholo, alaila eia ka haina; ae! he hiki no, a he kumu ia e loaa mai ai ka mahaloia a e hooi aku ai i ka ikaika o ko kakou wahi Aupuni nei imua o na Aupuni nui naauao a pau o ke ao nei; aka, ina kakou e ae ana a hooholo i keia olelo hooholo, e kue ana hoi me ka wawahi ana i ke Kumukanawai, ke kahua hokahi hoi i "mau ai ke ea o ka aina i ka pono," alaila, eia ka haina, aole! e hiki ia Hawaii ke malama i kona kulana malalo o kona Kumukanawai; a heaha la ka hopena oia mea? Ke ano hopohopo nei au no ka hoea ana mai o na kumu hoanoninoni i ke kulana o ke aupuni, a ano like paha auanei me kekahi mau Aupuni o Amerika Hema, ua nele i na manao maikai a me ke kulana ano like me ko na aupuni nui a naauao o ka honua nei. Nolaila, ma ko'u manao, ua koho na hoa ma ke ano kuhihewa, aole hoi ma ke ano kolohe a anunu, ma ka olelo hooholo i hala. Ke lana nei ko'u manao, e ike iho no lakou i ka hana pono, a e hoole loa i keia olelo hooholo. (Maanei ke minamina nui nei makou no ka loaa koke ole ana mai o ke kope o keia haiolelo, oiai ma ko makou manao, he haiolelo waiwai, aka, e pai aku ana makou ia ma keia pule ae.)
          Ua kamailio mai ka Hon. Mr. Birch ma ka aoao e kue ana i ka olelo hooholo, ma ke kahua he kue maoli i ke Kumukanawai, me ka wehewehe piha ana mai ma na pauku e pili ana i kona kahua a me kona manao oiaio maoli.
          Ua kamailio mai na Hons. Nahaku a me Mahelona ma ka aoao e hoole ana i ke kue o ka olelo hooholo i ke Kumukanawai, a ua hoakaka mai i ko laua kahua.
          Ua kamailio pu mai me ke'lii Kaai, "o ke kai malina a Ehu," e hoole loa ana i ke kue a ka olelo hooholo, oiai, aole loa i oleloia e "uku" ia na Lunamakaainana, aka, ua oleloia e "haawi" aku ia lakou i $100 pakahi. He nui ka hana i koe, a pehea la e hiki ai ke hana ia ka hana o ke aupuni a me ka lahui ke nele na paahana i ke ola e hiki ai ke hana? Eia kekahi, o ka haawi ana i na Lunamakaainana i ola kupono, alaila, e hiki no ke hoomau ia na hana, aka, ina e hoole ia, alaila, e hoi ana paha lakou, oiai, aole e ola ke noho iho, a o ke kahea hou ana 'ku no ka hopena i Ahaolelo ku i ka wa, a ma kahi o keia mau tausani uuku e manao ia nei, e hiki aku ana i ka $15,000. Ua oolea no kana mau huaolelo a ano ku no i ka mahalo ma ke ano noeau.
          I ka pau ana o kana, ua kahea ia ka ninau,a i ke koho ana, ua hooholo ia ke noi e hoopanee loa; he 19 ae, he 12 hoole, a 3 kanalua.
          Ua minamina makou i ka hoomaopopo ana, i ka ae ana o kekahi mau hoa e alako ia e ka manao inaina, a kapa aku kapa mai he mau "aihue" a he mau "hoopunipuni."
          Mahope koke iho no o keia ulumahiehie o ke kue ia o neia wahi puu dala uuku, ua waiho ia mai la he olelo hooholo hou, ma ke ano kanawai e hookaawale ia i $20,000 no na lilo o ka huakai a ka Moi i Amerika, no ka imi Kuikahi, a iloko o na minute pokole loa, ua hooholo ia iho la me ka aneane ana e huliamahi na hoa a pau. Ua kanalua ka Luna o Puna a me Kona Akau a me ka Hon. Z. Nazareta no keia mea, me ka hoole ana, oiai, ua hoopuiwa ia mai lakou me ka hele uluulu a haawi ole ia mai o ka manawa e noonoo ai. Ma ko lakou manao, o ka manawa kupono no keia mea, oia no ka waiho ana mai o na Kuhina maloko o ka bila haawina, aka, ua hoohemahema lakou. Ua hapai hou ia ka noonoo, a ua waiho ia a noonoo pu me ka bila haawina.
          Ma ka Poalua iho nei, ua hapaiia ka noonoo ana no kekahi olelo hooholo a ka Hon. L. W. P. Kanealii, e noi ana i ka oluolu o ka Moi e hoopanee i ka Ahaolelo ma ka hora 12 o ke awakea Poaono, a mahope o ka hoopaapaa loihi ana, ua waihoia i kekahi komite wae, a hoike mai i ke kakahiaka Poakolu ae. O ka Hons. Birch, Kauai, Preston, Castle a me Kalaukoa na lala o ke komite.
          Iloko iho nei o keia pule, he eono koho ana o ka Hale ma ka haawina o na koa. He $70,000 ka mea i makemakeia, a ua hoole ia he elima mau noi hou no na heluna mai ke $70,000 a i ka $16,000, a ke waiho nele nei ia oihana me ka puu dala ole.
          Ua hoihoi hou ia ka Peresidena o ka Hale ma kona noho ia la hookahi, a ke noho nei ma kona kulana mua.
          Inehinei, ua hoike mai la ke komite i waihoia 'ku ai ka olelo hooholo e noi ana i ka oluolu o ka Moi e hoopau i keia Kau Ahaolelo, e noi mai ana no ka apono ana 'ku e hoopanee ia e ka Moi i ka hora 12 awakea o ka Poaono e hiki mai ana.
          Mamuli o keia mea, ua ala ae la na hoopaapaa hou ana mawaena o na hoa. Ua kue ikaika mai la ke alii Leleiohoku i ka apono ana i keia olelo hoike a ke komite, ma ke kahua he kue i ka Pauku 28 o ke Kumukanawai, a he haalele ana hoi i na hana o ke aupui a me ka haku Moi me na makaainana i makemake ai, me ke ano pomaikai. He 16 mau Bila Kanawai e waiho nei no ka hana ana, ka Bila Haawina, ke poomuku nei a me na hana e ae he lehulehu. Ke manao nei na hoa e haalele. Ua kuike kaulike kana mau olelo, e noonoo ana no ka pono o ke aupuni a me na makaainana.
          I ka pau ana o ka ke alii kamailio, ua ku aku la ka Hon. Mr. Preston a kamailio me ke ano kuoo, a poha ae la kona leo me ke kalakala, e hoike ana i ka pono o ka olelo hooholo a me ka pomaikai, ke hookoia.
          Ua kamailio pu mai me ka Loio Kuhina, e ku ana ma ka aoao o ke aupuni a e kue ana i na olelo pilikino a ka Hon. Mr. Preston no ka Lunakanawai Kiekie Alani. (E ikeia no ma kekahi kolamu okoa.)
          Mahope iho o ka hapai ia ana o ka ninau, ua koho ia ke noi e hoopanee loa i ka olelo hooholo, a ua hoopanee ia he 23 ma ka hoopanee a he 11 me ka hoole.
          Ua hapai ia ka noonoo hou ana i ka itamu no ka oihana koa he $58,840. Ua noi mai la ke 'Lii Kaai o Kona, e hoonui ae i $70,000. Hoololi mai ke 'Lii Leleiohoku i $70,686.36. Ua ala mai la he kamailio loihi ma keia mea, a ua kokua mai la ke Keiki Alii Leleiohoku.
          Ua kamailio ikaika ka mea hanohano o ka Paia Ala i ka Hala, e kue ana no ke ano naunu a no ke kupono ole o keia puu dala nui, a e kue loa ana ma ka inoa o kona mau haku makaainana.
          Ma ka ninau ana, ua hooholo ia ka hoololi, a ke 'Lii, he 18 ae, a he 17 hoole, a holo iho la he $70,686.96 mau ala. Ua hooholo pu ia he $6,000 no na lilo o ka Lunakanawai Alani, a he $8,000 no kekahi Komisina noho ma Amerika. Kahe ka wai!