Ka Lahui Hawaii, Volume II, Number 38, 14 September 1876 — Page 3

Page PDF (1.23 MB)

Ahaolelo Kau Kanawai
O ke Aupuni Hawaii
Ka Moolelo o na hana o ke Kau o
ka M. H. 1876.
[Koena mai kela pule mai.]

Hoike mai ke Komite wae no ka noonoo ana i ka bila e hoomalu ana i na ululaau, e noi mai ana, e hooholo loa aku i ka bila no ke kakau poepoe. Aponoia ka hoike a e heluhelu akolu ia ka bila ma ka Poakolu e hiki mai ana.
Hoike mai ka hapa uuku o ke komite 13 i holo ai i Kalawao, e noi mai ana aole i kupono na kumu hoopii a ke komite 13 mai Kalawai mai, a e hoopanee loa i ka palapala hoopii. Waihoia na hoike elua ma ka papa.
Ma ke noi, ua kapaeia na rula, a hoike mai ke Komite no ka Oihana Koa, no ka noonoo ana i ka haawina no na koa, e noi ana, i $70,606 no ka haawina o na koa, a penei ka hoonohonoho ana:
No na koa ku mau  $58,840
" Prince Own  6,876
" Leleiohoku  2,970
" Hawaiian Guard  2,000
Huina nui o ka haawina  $70,606
a e hoihoiia ka Batari ma Kakaako, oiai ua pilikia loa na mai ma ka Halemai Moiwahine, a he nui no hoi na lilo no ke kipu ana maluna o Puowaina; a o ka hoopii mai ka apana mai o Puna, e hoopau ana i ka oihana koa, e hoopanee loa. Hookahi lala i waiho mai i kana hoike, i $52,840, no ka oihana koa, a he $6,000 no ke kukulu ana i Papu hou. Waihoia ma ka papa a noonoo pu me ka bila Haawina.
Ma ke noi ua hapai hou ia ka noonoo ana no ka bila e haawi ana i ka pomaikai i na koa kumau, a ua waihoia ma ka lima o ke komite wae; Mr Barenapa, Halemanu, Birch, Leleiohoku, Waila.
Heluhelu mua mai o Mr Kalaukoa i ka bila e hoopokopono ana i ka Hae e ke aupuni.
Noi mai o Mr Waterhouse, e hoopanee loa. Hooholoia.
Hoomaha ka hale i ka hora 12.
Halawai hou i ka hora 1 P. M.
BILA HAAWINA.
Noonooia ka Bila Haawina imua o ke Komite o ka Hale, noho o Mr Kauai ma ka noho.
Noi mai ke Kuhina o ko na aina e, e noonooia ka haawina no ka hana hou ana i na hale aupuni, a e hooholoia i $15,000. Hooholoia.
Luna Dute nui  $6,000 hooholoia
Hope Luna Dute nui  3,600 "
Kiai oihana & ke awa  3,600 "
Luna Hale-papaa  2,400 "
Kakauolelo Buke Helu  $2,400
Noi mai o Halstead e kapae.
Ua hooholoia no i  2,400
Kokua kiai ma Honolulu a me na awa e ae he $1,800.
Noi mai o Mr Kanealii e kapae, a o ka Pilipo hoi, aole e hooliloia no kekahi hana e ae. Hooholoia.
Ma ke noi, ua noonooia ka hoike a ke Komite Koa, no ka haawina o na koa.
Hoike mai ke Kiaaina Dominis i na lilo no na koa kumau o ke aupuni, e like me keia malalo iho:
1—Kapena   $60 no ka malama
2—Lu tanela  50 "
3—Kakiana   10 "
4— "  8 "
50—Koa   5 "
28—Keiki puhi ohe  17.50 "
1—Kumu   -  $500
No ka ai  -  5,400
" lole  -  3,960
Hale a me ke kipu aloha  3,000
Kela me keia lilo  3,700
Huina nui no na lilo o na koa kumau i ka makahiki hookahi, he $26,420, a no na makahiki elua, ua like me $52,840; a ua noiia mai i $6,000 no ka Batari hou ma Kakaako, ua like ia me $58,840 no ka Oihana Koa kumau.
No ke ola o na koa, he $58,840.
Noi o Mr Nawahi e kapae.
" Prestona i $46,000.
Noi mai o Hon. Kuihelani, e hoopanee a ka la apopo, a e hapai hou ia ka noonoo ana no ka haawina o ke Kahukula Nui. A no ka lilo ana i ka hoopaapaa no keia mau noi elua i ka wa hookahi, nolaila, ua hoopauia ke Komite, me ka hai aku i ka Hale, e like me ia i hoikeia maluna.
Hoopanee ka Hale.
La Hana 95—Poaha 24.
Halawai ka Hale e like me ka mau.
Hoike mai ke Komite wae no ka noonoo ana i ka haawina no ka hana hou ana i na uapo, e noi mai ana, e hooholo loa aku i ka haawina, i $10,000, penei ka hoonohonoho ana.
Hana hou i na uapo o Honolulu  $8,000
" ka " Lahaina  1,000
" " " Hilo  1,000
Huina nui, he  $10,000
Waihoia a noonoo pu me ka Bila Haawina.
Heluhelu mua mai o Mr Nahaku he bila e hoololi ai i ka pauku 1448 o ke Kanawai Kivila, e pili ana i ka waiwai o ka mea i make kauoha ole, iloko o keia aupuni. Ua wihaoia no ka heluhelu aina.
Heluhelu mua mai ka Loio Kuhina, he bila e hooponopono ai i ke kuai ana a me ke kawili ana i na laau lapaau a me na mea o ia ano ma na hana akamai.
Noi mai o Mr Birch, e hoopanee loa ia keia bila. Hooleia.
Waihoia ka bila no ka heluhelu elua malalo o na rula.
Hoolaha mai o Preston he bila e hoopau ai i ka mokuna 39 o na kanawai 1874.
Hoolaha mai o Mr Halstead, he bila e auhau ai maluna o na loaa makahiki.
NA HANA O KA LA.
Heluhelu alua ia ka bila e hoohui a e hoololi ai i ke kanawai no na mea ku hoike imua o na Aha Hookolokolo. Waihoia imua o ke Komite o ka Hale. Noho o Mr Waterhouse ma ka noho.
Heluheluia mai ka pauku 1—6 a hooholoia, a o ka pauku mai ka 7—11, ua hooholoia me na hoololi, a hoopauia ke Komite, me ka hai aku i ka Hale, ua noonooia kekahi mau pauku, a ua waihoia aku ke koena o ka bila, oia ka hana o na la a pau. Aponoia ka hoike a ke Komite.
Hoomaha ka Hale ma ka hora 12, a halawai hou ma ka hora 1 auina la.
BILA HAAWINA.
Noonooia ka Bila Haawina imua o ke Komite o ka Hale. Mr Nawahi ma ka noho Luna Hoomalu.
No ke ola o na koa, he $58,840.
Noi o Hon. Kapena Roke, e hoopau ka Oihana Koa; i $6,000 no ka Batari hou, a he $10,000 no na kiai o ke'Lii, he 10 ko lakou nui; huiia he $16,000.
Hoopanee ka Hale.
LA HANA 96.—Poalima, Augate 25.
Halawai ka Ahaolelo e like me ka mau.
Ma ke noi ua kapae ia na rula, a heluhelu mai o Mr Nahaku he hoopii i kakau inoa ia e na inoa he 221 e noi mai ana e helu ia na dala peso a me sol i 100 keneka oiai, ua pilikia loa lakou no keia emi ana. Waiho iai ke komite waiwai.
Hoike mai ke komite no ka malama ola, no ka noonoo ana i ka hoopii a ka poe he 10 o Kalawao, e noi ana e hoihoi ia lakou i ko lakou mau home. Ua manao ke komite e waiho a noonoo pu me ka bila e hookuu ana i na mai lepera e hoi i ko lakou home. Apono ia ka hoike.
Hoike mai ke komite wae no ka noonoo ana i ka bila, e kuai kudala ia na aina aupuni, a me ka hoolimalima oia mau aina ka manao ia e kuai, e noi mai ana e hooholo aku i ka bila me na hoololi. Waiho ia a noonoo pu me ka bila.
Hoike mai ke Kuhina Kalaiaina, no ka olelo hooholo e ninau ana i ke Kuhina Waiwai ina he koena dala kekahi o na alanui o ka mokupuni o Oahu nei. Ua hoike mai ua pau i ka hoolilo ia. Waiho ia ma ka papa.
Heluhelu mai o Mr Kalaukoa, he olelo hooholo, e kauoha ia ke Kuhina Kalaiaina e papa ia aku ka luna dute nui, aole e kipaku wale i na kanaka Hawaii me ka lakou mau mea kuai, mai ka hale mokuahi mai. Waiho ia ma ka papa.
NA HANA O KA LA.
Heluhelu alua ia ka bila e hooponopono i ke dala o ke aupuni. Waiho ia i ke kamite wae, Waterhouse, Walker Green, Waila, Pilipo.
Ka ke noi a ka Loio Kuhina, ua noonoo ia ka Bila Haawina imua o ke komite o ka Hale. Mr Nawahi ma ka noho.
No ke ola o na koa  58,840
Noi o Mr Nakaleka  35,840
" Kauai  70,000
Oiai e noonoo ia ana, ua hoomaha ke komite ma ka hora 1 P. M.
Ma ke noi ua kapae ia na rula a hoike mai ke komite hoiaio bila kanawai. Ua luolu i ke'lii ka Moi ke kakau inoa ana i ka olelo hooholo e hookaawale hou ana i $6,500 no na lilo o keia Ahaolelo o 1876. Aponoia.
Noonoo hou ia ka haawina no ka oihana koa. Mahope o ka hoopaapaa loihi ia ana ua ninau ia keia mau noi malalo iho nei, a ua hoole ia.
Noi ke komite koa $70,686.36, hooleia ole 19 hoole a he 17 ae.
Ke noi a Mr Preston $46,008, hooleia. He 31 hoole, a he 6 ae.
Ke noi a Mr Pilipo $40,000, hooleia. He 33 hoole, a he 5 ae.
Ke noi a Mr Nakaleka $55,000, hooleia. He 30 hoole a he 10 ae.
Ke noi a Hon Kapena Roke $16,000 hooleia. He 15 ae, a he 16 hoole.
Hoopau ia ke komite me ka hai aku i ka Hale aole mea i hooholo ia. Aponoia.
Noi mai o Mr Preston e hoopanee ka Hale a noho hou ma ka hora 10 o ka Poakahi. Hooleia.
Hoopanee ia a ka hora 10, kakahiaka o ka la apopo.
LA HANA 97—Poaono Augate 26.
Pane mai ke Kuhina Kalaiaina no ka ninau a ka olelo hooholo e hoahewa ana i ke kipaku ia o na kanaka kuai mea ulu mai ka uapo mokuahi mai. O ke kumu no ka piha loa aole wahi kaawale.
Heluhelu mua mai o Mr Birch he bila e kau ana i auhau maluna o na loaa makahiki.
Waiho mai o Mr Birch he olelo hooholo e hoopuka aku ke Kuhina Kalaiaina e malama ia ka la 2 o Sepatemaba i la kula ia no ka hooholo ia ana o ke Kuikahi Panailike. Waiho ia ma ka papa.
Noi mai o Hon S K Kaai e hapai hou i ka noonoo ana no ka haawina o na koa a e noonoo ia ma ka Poakahi. Ae ia.
Hoolaha mai ka Loio Kuhina he bila e hoopau ai i ka pauku 23 o na kanawai o 1874.
NA HANA O KA LA.
Heluhelu alua ia ka bila e laikini ai i na poe pepehi puaa a hoopanee loa ia.
Ma ke kapae ia ana o na rula, ua heluhelu mai o Hon S K Kaai he olelo hooholo e kauoha ana i ke kakauolelo o ka Hale e uku aku i na lunamakaainana i pa hookahi haneri dala mai loko ae o na $6,500 i hookaawale hou ia no na lilo o keia kau. Ma hope o ka pau ana o kekahi mau olelo a ka mea nana ka olelo hooholo, ua noi oia e ninau ano a hooholo ia.
Minau ia ka olelo hooholo a hooholo ia, e 24 ae, a 17 hoole. Eia ka poe ae e hooholo: W P Leleiohoku, H Kuihelani, H A Kahanu, W T Martin, S K Kaai, L Aholo, J Kahuila, D W Kaiue, L W P Kanealii, K Kamauoha, G W Pilipo, J Kauai, E Helekunihi, A P Kalaukoa, S Aiwohi, J Nawahi, G W D Halemanu, S Mahoe, J A Nahaku, S M Naukana, J Nakalekp, S W Mahelona, L Kaina.
I ka wa i hooholo ia ai ka olelo hooholo ua haalele iho ka Peresidena i ka noho no ke kue o keia olelo hooholo i ke Kumukanawai. Noho o Mr Aholo ma ka noho.
Ia manawa uluaoa mai na hoa, e hoopanee a hookahi pule, e hoopanee a kahea hou ia e ka Moi aku, ua haule nae wale no a pau ia mau noi.
Ia wa noi o Hon H A Kahanu e hapai hou i ka noonoo ana.
Ia wa i pale naauao mai ai ka Loio Kuhinu no ka haiahi o keia olelo hooholo i ke Kumukanawai a me ka hoonuinui i ko ke Keiki Alii lilo ana i alakai no ka haiahi Kumukanawai.
Mahope o kekahi mau hoopaapaa ana, ninau ia ka hapai hou e noonoo a haule. He 20 hoole, 18 ae, a he 4 kanalua.
Ma ke kapae ia ana o na rula, ua waiho mai o Hon S K Kaai he olelo hooholo e hoike mai na komite no ka noonoo ana i na bila kuai opiuma a me ka pale aku i ka mai e laha ana maluna o na hipa i keia Poakahi ae. Ae ia.
Hoopanee ka Hale.

NA ANOAI.

          E holo kaapuni ana ke Kilauea ia Kauai i keia Poakahi ae, Sept. 18.

          O ka Ahapaio o Kapalama ka i hoolahaia'i ma ke Kuokoa mamua aku nei, ua lohe mai makou ua maloo loa.

          Nui na leta a na makamaka o na ano lehulehu, a no ka piha loa o ka pepa, ke waiho nei makou a ka manawa kupono.

          HOOPOLOLEI.—Ma ka hapai hewa ana o ka mea hana papa pai i ka moolelo o na hana o ka Ahaolelo i ka pule i hala, ua komo ka hapa o ka la hana 95 ma kahi o ke 94, a ke pai aku nei makou i ka pololei i keia pule.

          MALOO KA AINA.—Ua lohe mai makou ma Koolau, Oahu, ua maloo loa ka aina, pela no ma Waialua; ua palu na bipi i ka lepo o na kahawai no ka nele i ka wai ole.

         ELINA.—Ua koi ia mai ko makou lunaikehala e hookaulua i ka hoa'loha Elina a keia puloe ae; no kamea, o ka manao a makou e pai aku nei ma ka aoao mua, he waiwai nui kona, a ke noi aku nei makou i na makamaka e heluhelu ia, a keia pule ae, alaila, o Elina aku.

          Ma Kapalama, ua maule iho la kekahi kaikamahine opiopio, nona paha na makahiki i hiki aku i ka 15. O ia noho no me ka maikai, o ka hehee iho la no ia maule loa no na minute he 10, a ua pohala hou oia mamuli o ka nui lomi ia. O Welonika kona inoa.

          Ua lono mai makou, ua hoopau ia o Napoliona Nihi, mai ka noho luna ana no ka Makeke o Honolulu no ka ona mau; a ua waiho ia aku ia Namauu keiki no ka manawa. O ka makou maa mau, ina e hina ke kumu, e maloo wale na lala. O ka makou e pule nei, i kanaka haipule oiaio, ka luna e koho hou ia ai ma ia wahi, i helelei ole na kenikeni o ke aupuni, a i malama ia ka maluhia o ka Makeke, a me ka lehulehu. Aloha ino no Napoliona!
MAKAAINANA.

          Ma ke awakea Sabati aku nei, make hikiwawe loa iho la o Kini hana uwati, (S. K. Rawson.) Ua haule oia ma ka aoao o ke alanaui, mawaho iho o kona hale hana, ma ka aoao mauka. O keia make hikiwawe, ma kekahi mai mai no ia oloko, i hoohikiwawe ia e ka naau kaumaha mamuli o ka hana pono ole a kana wahine, a makou hoi e manao nei e hoike akea aku, ma keia hope.

          Ua kaumaha makou i ka lohe ana mai, ua make aku la, ma ka la 2 o keia mahina, ma Hilo, o Mrs. Maraea Brown. Ua waiho oia iloko o ka mai loihi no eono mahina, a hiki i kona la i make aku la. He wahine keia i kamaaina i na kanaka o keia kaona, i ka manawa e noho ana me kana kane mua, ke Lii Keoni Ii, a kamaaina hoi ia Hilo mamuli o kana kane hou, o John T. Brown. He 30 a oi kona mau makahiki.

          Piha ino ka Hale Hookolokolo Hoomalu i keia mau la iho nei, a ina paha e holo ke kanawai aea haukae, o ka piha no ia o Kawa i ka la hookahi. Hilahila makou i ka lohe ana i kekahi kanaka e hoopuka ana i na olelo kupono ole, ua haawi ia ka wahine a kahi a lilo iaia, me he 'la he holoholona. No kana mau hana hewa, a me ia mana hoopunipuni ana i manao ai, ua hoopai ia i $60 me $2.50 koina.

          UA PA OE I KA POHAKU.—Ae, owai kai pa? O Io. I pa i ke aha? i ka pohaku. Eha ke poo, hai ka eheu, i ka pao ana i ka huewai, naha ka ipu, ulu aku keiki i na wahi a Io e pao ai. E makaala ka poe kuleana o hiki aku auanei o Io i na waena o lonolau, o ka eleao koke no ia.

          HE HEE NUI.—Ma Kailua ae nei o Oahu, ua hele kekahi wahine i ka lawaia, a loaa aku la he hee, hoopaa mai la ua hee nei i kona mau wawae a mai pilikia ka wahine; aka, me kona kahea ana, ua holo koke mai la kekahi wahi keiki me ka laau a pomaikai ka pakele ana o ua lawaia nei.
          UA HALA.—Ma Kikihale, ma ka la 12 iho nei o keia mahina, ua kii ia mai la e na lima menemene ole o ka make, o Emalia Leinaha, a manele ia aku la ma kela aoao. Ua make oia i ka 23 o kona mau makahiki, a ua kaa oia i ka mai no na mahina eono, malalo o ka lawelawe ana a ke kahuna Hawaii, a make wale aku la. Ua haalele mai oia i na makamaka a me na kini lehulehu ona mahope nei e paiauma aku nona.
D. KALAUHALA.

          KE ONE O WAIMEA.—Ua naha ka muliwai ma Waimea, Oahu, a ua pono ole hou ia alanui. Ma keia mau la iho nei i hoao ai kekahi kaa me na lio a aneane poino, i kauo ia e na paniolo me na lio ka mea i pakele ai, mai poholo loa a nalowale. He mau bipi hoi kekahi i hoa ia e na paniolo a i ka hiki ana o na holoholona iluna o ke one, poholo iho la a nalowale loa, aia ka hoea hou ana i luna ma kahi e hai ai ka nalu.

          Ua bapetizo ia ka moopuna a Mr. Walter M. Gibson, (Kipikona) o Lanai, ma ke Sabati i hala iho nei, ma ka halepule Sana Aneru, (Beritania,) a ua kahea ia kona inoa o "Hooulu," mamuli o ka manao nui a me ka makee o Mr. Gibson i na hiona o ka ninau "hooulu lahui." O ka inoa piha o keia kama, oia o Walter Hooulu Hayselden, (Walata Hooulu Heseladena.) Elike me kona ake nui ma ia mea, pela no oia e hoike mai nei, a ke pule nei makou, e ko ia mau iini ana a kona puuwai, a e pomaikai o Hawaii ma kana mau hooikaika ana a pau no kona aina makuahine hanai.

          MAKE I ALOHAIA.—Ma ke kakahiaka o ka la 4 iho nei o keia mahina, make aku la o D. Auamo; he eha ma ka opu kona mai i make ai. Ua pili mau keia eha iaia no na makahiki 2 a 3 paha, a hiki wale no i kona wa i nalo aku la. Ua noho oia me ka Hon. D. McBride, no kekahi mau makahiki; a no ka loaa ana iaia o keia nawaliwali, nolaila, ua haalele iho oia i kona haku, a ua hoi mai i kona aina hanau me kona  mau makamaka, no ka imi ana i wahi pono. He kanaka oia i aloha nui ia e kona mau makamaka, a he hookipa kupono i na malihini. Ua waiho iho oia he wahine a he keiki. Aloha ino!  D. KUA.

          O na leta elua mai na aina e mai e puka aku ana ma keia la, ua kakauia e kekahi kaikamahine Hawaii i holo aku nei no Amerika a me Europa. Ua mahalo nui makou i kona mau manao a me na hoakaka ana i kana mau mea i ike ai, a ke manao nei makou ua pomaikai na makamaka o ka Lahui Hawaii ke ike iho i ua mau leta nei. Ke haawi ia aku nei ko makou mahalo i ka lokomaikai o ka makamaka nana i haawi mai, a ke lana nei ko makou manao, e hoomauia aku na leta o keia ano, a e ukali ka maluhia a me ke ola maikai ma kana huakai, a hiki i ka hehi hou ana i ka lepo o ke one oiwi, a halawai hou me na ohana.

          "LEA KAHELA."—Owai la auanei o Lea Kahela? Ia wai la auanei e kau ai keia inoa iloko o na hahana ana o ka Poakahi ae nei? Ina oe ka Ua Kuahine o Manoa, uoki; mai haawi hou oe i kou kilihune maluna o na lau lehua a malo wale; a e loku iho oe iluna o ka mea iaia o Hailokeaka. Ina hoi oe e ke keiki auaukai o Apua, hana ia iho kau puu, ina iho paha o Keaka Kalapu iloko. Ina hoi oe e ka manu Oo o Kaumakapili, ka oo kani kua mauna o ka nahele, e noho pu no oe me na amakihi, a mai kani mai oe i kahi o kanaka, no ka mea aohe oe i maa. Ina hoi oe o Kumuhea, weheia mai kau kanoa, eia mai kau mana o mauliawa auanei. Ina hoi oe o ke keiki moe wai o Kapalama, ke hea ia mai la oe e hoolei aku i kau hua lemi no ke Kuikahi Panailike, a na lakou ae nei e kowi mai, wehe ia mai ko lanai a akea i piha. Ina hoi oe ke keiki o Koiuiu, e lawe ia ana paha oe e ka pihaa o kahawai a i kahi a ke au e hoopae wale ai, a pae aku aha i Kapua. A ina ka mea hana kikila, hana iho oia a paa o kulu auanei ka wai malalo. Aka, e hamau iki iho kakou a Poakahi, ike ia owai o "Lea Kahela."

Huakai makaikai ia Kauai.
[Kakauia no ka LAHUI HAWAII e Mr. D. Keaweamahi.]
Helu 6.

          Haalele ia Kekaha no Pokii hala mai ia hiki ana i Waiawa, o kahi keia o U. Kanuka, he luna kula no ka apana o Waimea a hiki i Mana, a ma kona pa, piha pono i na hua ai oia ka manako, a me ka niu, a me na mea e ae. Pau ke kilohi ana ia laila, ke niau la no na wahi wawae o na wahi lio o maua, a kipa ma kahi o H. W. Kaluahi, paina ilaila, a ia makou e papa olelo ana, kuhikuhi mai la kela i ka malihini ia Waiolono. He one, a ma ka huli mauka mai o ke one o kauhale o Limaloa; he wahi hale hookahi nae ia e ku la no ke kahu malama hipa a ka haole, a ua pau paha i ka hina ko Limaloa mau hale, a ma ia wahi no hoi he mau kumu niu, hookahi kaona me akahi niu keu, a he loko ai kekahi. Haalele i kona wahi, haukawewe aku la maua iloko o na hua kikania a hiki ana i Kaunalewa, kahi nona keia mau lalani mele a'u e puana ae nei: "Noenoe aloha ia'u ke kaha o Kaunalewa, Ke kaha o ka alia lolo mauna." Hala hope keia wahi, holo aku oia kula, a hiki ana i Kamao, eia ianei keia wahi kaulana o Kaawaloa, a penei ke ano o keia wahi: He awawa keia, a ma kona mau aoao, he ano kupanaha, oia keia: Ma kekahi aoao, he laau wale no, a ma kekahi aoao hoi, he pili wale no a hiki i kuahiwi ke ulu ana, a nona keia lalani mele a'u e puana ae nei: "Kapa laau ke kapa pili o Kaawaloa."
          Haalele ia laila, moe aku la ka ihu o na wahi lio a hiki ana i ka wailiula. Olelo mai la ko'u kokoolua ia'u, ke ike la oe i kela loko-wai nui e lana mai la, ae aku la au, i mai la no kela ia'u, he nui ka ia maloko o kela wai, oia ke awa, amaama, a me kekahi mau ano ia e ae. Ia i'la no nae e hai mai nei ia'u, ke hoomaopopo la au i ua wai nei, oiai o kahi mua au i ike aku ai he wai, aohe iho la he wai, he puu lepo nui ke ahua mai ana, pela aku ka nee ana o ka wai a mamao loa, alaila, akaka iho la ia'u, he alapahi kai la hana ia'u a e hoao mai ana e hoohoka i ka malihini; aka, mamua o ka holopono ana o kana mea i manao ai, ua koho e aku la no au he wailiula. I 'ku la au i kuu hoa, e kuhi ana no hoi paha oe he ole loa ke keiki o Honolulu, au i hoopunipuni mai nei ia'u he loko wai kela, he nui wale na ia. A e kuhi ana no hoi paha oe, ianei wale nei mea he wailiula. I na la ani aku la mahope, ua makaikai nui ia nei mea. He wailiula i Honolulu, aia hoi ma ke alanui Maunakea, a me kekahi mau alanui e ae. I ka nana aku nae iaia, aohe wahi mea a maliu iki mai, ke lo-u la kela i ka aka; a mai eo io no au iaia, ina aole au i hanina ike iki i nei mea he wailiula; aka, hu ae la ka maua aka.
          Haalele ia laila, holo loa aku la a hiki ana i kauhale o Mana, kuai aku la maua he ipu kahiki no ka hapaha mai na kamaaina mai o laila, no keia aina no hoi keia mau lalani mele a'u e puana ae nei: "Hoohanini mana i Kawaiopua, Hoaleale i ke kaha o Kaunalewa." A ma ka'u hoomaopopo i keia wahi, he keu a ka wela a ano ikiiki no hoi i kau a mea he wela a ka la; koele iho kanono lua, aohe wahi e hooluolu ae ai, oiai aia ma ke alo o kauhale noho, he mau lalani one nui, a ma ke kua mai hoi o kauhale, he pali, eia nae, wahi a kamaaina, ia hona lakou i ka olu o ke kukui lau nui, aole hoi elike me Honolulu ka olu i ka "waipiula." E kuhihewa ana paha kekahi o na makaikai i hiki ianei no keia kumu kukui, oiai ke hoomanao iho paha lakou aole i ike he kukui ko keia aina, aka, e hai ae au i kahi i ku ai keia kukui; a penei kahi moolelo no ua kukui nei: Aole keia he kukui maoli nei, elike me ia e ku nei ma na awawa o ko kakou mau wahi moku, aka, o keia kumu kukui, he ano okoa iki ae, oia keia: O ka hele ana ae o ke ao a alai i ka la, nolaila, malu iho la lalo o keia wahi, aohe wela nui, ani mai la hoi kahi makani, he olu wale la no ia, nolaila, a kapa ai koonei poe i keia malu ana o ka la i ke ao, he kukui lau nui, a oia iho ia ke ano o keia kukui.
          Haalele ia laila, holo aku la maua a hiki i Polihala, i keia wahi, pau ka hiki ana i ka lio ke hele, a hookahi wale no alanui e hiki ai ke hele ma Polihale a Haena, oia ka waa. Ke alawa ae i ka pali, aole no i ka pali a pali, ma keia mau pali nae, he lau mania wale no, aohe laau ulu. Aohe hoi pela ka pale ma kela huli, oia o Ke-e; he nui na mea ulu.
          Pau ko'u nana ana i ka pali, huli ae la ko'u nana ana i ka Pahapaha i ka luhiehu mai iluna o ka pohaku iloko o ke kai, hemo ae la ko maua wahi aahu, a luu aku la iloko o ke kai, ia maua e noke la i ka auau kai, uleu aku la ko'u hoa i ka hopu i na i-a oluna o ka pohaku, oia ka Opihi, Aama, a me ka Pahapaha. Pau ko maua auau ana, hoi ae la a kula, i aku la au i ko'u hoa, ihea e loaa ai he wai no kaua e inu ai? I mai la kela, eia iho iloko o keia one kahi i waiho ai, ia wa, noke mai la kela i ke ka i ke one, a loaa iho la ka wai, i ko'u inu ana i keia wai, he keu a ka huihui, ua like no ka ono o keia wai me ka wai piula o ke kaona nei, a emi iho no paha ko ka piula i kahi wa i ka wa wela o ka la, a o keia wai e moe malie ana iloko o ke one, a hiki i ka wa i makemake ia e inu. Ua pili loa keia wai i kahi a ke kai e poi mai ana.
          A mamua ae o ko maua huli hoi ana, ua noke mai la ko'u hoa i mau lei Pahapaha no maua, a i ka lei ana ae punohunohu lua kela. A hoomanao ae la au i keia mau wahi lalani mele:
          "A Polihale au,
          Lei Pahapaha e."
          Haalele ia Polihale, huli hoi maua ma ke ala a maua i hele mai ai, a mai Polihale a ka one kani o Nohili e moe ana keia one nui, a ma ka'u koho no ka loihi o keia one, ua hiki paha ma kahi o ekolu mile a emi mai paha. A ia maua e hele nei, ua haalele aku la maua i ke alanui mua, a ke hele nei maua ma ke alanui e hiki ai i Nohili. O kahi keia nona ke one kani. A i ko'u makaikai ana i ke ano o keia one a me ke kumu i kani ai, oiai ma ka hoomaopopo ana i ke one o kekahi mau wahi e pili koke ana i keia wahi, he ano like wale no ke one mai o a o, eia nae, ma ka hoao ana 'ku ia one, aohe e kani ana, a ma keia wahi hoi e kani ana ke one, aole no hoi o ke kani ae nei, o ke kani e puiwa ai ka lio, oia iho la ke kani, ina e kukulu koke mai ka lio ma kahi o keia one i ka wa e moe ai ke kanaka ilalo, a huki hoi kekahi, alaila, e puiwa ana ka lio. O ka wa oi loa ka, o ke kani, oia ka maloo loa o ke one, aole i pulu i ka ua. O ke kulana o keia one, penei ke ano. He keokeo wale no ke one a pau mai o a o, aia keia wahi ma ka welau hikina o keia lalani one nui, a o ka palena pau mai no hoi ia o ke one; o ke kiekie o keia one, aole i oi mamua o 8 anana mai kona kahua ilalo, a hiki iluna o kona welau. A i ko maua hoao ana e moe, a kauo kahi o maua, aole io no ke kani, a ke apo mai i ke one a upiki ae e kani ana no, ua hele au ma kekahi wahi e aku, a hana e like me ka maua hana i hana'i i keia one, eia nae, aohe wahi mea a kani iki ; nolaiila, ma ka'u hoomaopopo iho, kupanaha na hana a ke Akua. A no keia one keia mau wahi lalani mele a'u e puana ae nei.
          "Aia la i ke one kani o Nohili,
          Aia ilaila ka piko a ke aloha."
          Haalele i ke one kani, huli hoi mai la maua no Waimea, ia maua e hoi nei ma keia wahi, he keu a ka maikai o ke kula, oia o Mana, e holo ka lio a moe okoa. Oia holo ko maua a hiki ana i kauhale, kahi noho o kuu hoahele, oia o J. Kumalae, i Waimea. Noho malaila i ka Poaha a me ka Poalima, a ma ka Poaono huli hoi no Koloa, kahi nona keia mau lalani mele a'u e puana ae nei:
          "A ka noe au o Koloa,
          Alo ana Haupu i ka makani."
(Aole i pau.)

OLELO HOOLAHA.

          E IKE AUANEI na kanaka a pau o kela ano keia ano, owau o ka mea nona ka inoa malalo nei, ke hookapu aku nei au i ka poe mea bipi, lio, miula, hoki, hipa, kao, puaa, moa, palahu &c., aole e hookuu wale i ko lakou mau holoholona maluna o kuu aina kula hoolimalima, oia hoi o Auwaiolimu ma Pauoa; ina e loaa kekahi o keia mau holoholona i oleloia maluna, e hele wale ana maluna o Auwaiolimu, alaila, he mana hiki ia Aki ke hopu a hoouku aku i ka mea nona ia holoholona i $1.00 no ke poo, a ina aole e uku mai ka mea nona ia mau holoholona, alaila e hiki no ia Aki ke hoopaa iloko o ka Pa Aupuni. Ua hookohu aku au iaia i keia la i Luna Nui malama kula.
A. MANUEL.
Pauoa, Honolulu, Sept. 12, 1876.  1t*

          E KUAI kudala ia ana ma ka Pa Aupuni ma Waiawa, Ewa, Oahu, ekolu lio helehewa, 1 lio k hulupala laekea keokeo loihi, eha kapuai keokeo, hao LB uha hope ak. 1 lio w kalakoa lokia, laekea loihi me ke keiki, hao ] uha hope, hema H uha hope ak. 1 Lio hulupala puakea, kuapuka laekea loihi, hao TB uha hope hem B uha mua hem ke hiki aku i ka Poaha la 21 hora 9 o ke kakahiaka o Sepatemaba 1876 e kuai ia e like me ke kanawai kivila.
J. S. KAANAANA.
Luna Pa Aupuni o Ewa a me Waianae.
Sept. 13, 1876.  1t*

E IKE AUANEI NA KANAKA A PAU

ma keia, o na mea nona na inoa malalo iho, ke papa loa aku nei ia oukou, aole e hookuu wale i ko oukou mau holoholona o na ano a pau e hele wale a hoopoino i na mea kanu o luna o ko maua mau LOI Hoolimalima a waiho la ma ke ku aina o Puaaloa, Ukumehame, Maui, a me na LOI hoolimalima o maua me Pahula k., e pili pu la no. O ka mea hookuli i keia, e hooukuia no i Elua Dala no ke poo hookahi, a i ole, e hanaia no e like me ke Kanawai.  JNO. KALILI.
KAAE.
Ukumehame, Maui, Sept. 8, 1876.  (38 3 ts.)

OLELO HOOLAHA.

I KA POE a pau e makemake ana i na Pila a me na Ogana no na Halepule a no na hale e ae. Hookahi wale o ano Ogana maikai loa, oia na Pila i hanaia e BURDETT. He kaulana loa kana mau Pila no ka maikai o ka leo a no ka ikaika no hoi, a no ka loaa ana no hoi o na ano lea a pau.
Kumukuai.
Mai ke $50 a i ke $1,000, e like me ke ano o ka Pila i makemake ia. E ninau ia D. D. BALWIN ma Lahainaluna. Oia ka Agena no ka Paeaina Hawaii.  [23. 3m.]

Olelo Hoolaha
HALE KUAI!

KE HAAWI ia aku nei ka leo ahailono imua o na makamaka a pau o'u. UA WEHE AE NEI AU, ka mea nona na inoa malalo, he HALE KUAI HOU, ma KAIOPIHI KOHALA HAWAII.
o G. C. Akina, Pake.
Aia malaila e loaa ai na LOLE NANI HOU LOA, no na kane, na NANI IHIIHI LILI I KA WAI no na Kaikamahine opio me na Wahine, a me na Kamalii, no ka uku make pono loa. He emi loa ka lole o na ano a pau, me ka oluolu o na kumukuai. O ka poe a pau e kipa mai ana a kuai, e loaa no na MANUAHI ia lakou me ka nele ole.
6 m  G. C. AKINA—Pake.

WIL DER & Co.,
(WAILA MA.)

AIA MA KE KIHI O
ALANUI PAPU me MOIWAHINE!
Ua hoolako mau ia me ke kuai ana aku i na
Papa me na lako Kukulu hale
O NA ANO A PAU.
NA PANI PUKA!
PUKAANIANI,
OLEPELEPE,
LAKA,
AMI-LIILII,
AMI-LOLOA
PENA o na ano a pau,
AILA PENA,
VANIKI, &c.
Na Balak Pena me Puna,
Na Pepa Hale me na Lipine Pepa.
Aniani, Paakai, &c.
O na mea a pau maluna ae e kuai makepono loa ia aku no ke DALA KUIKE  1-1y

E LOAA NO I KA POE E MAKEMAKE I NA
INIKA KAKAU,
PENI, PEPA,
WAHI-LE TA,
BUKE,
MA KAHI O
TARAMU.

Manae iho o Kini Hana Wa ti.
KAHI HOI E LOAA AI IA OUKOU
NA BUKE!
Oia hoi na nupepa i humuia, a e kuniia ka inoa mawaho o ka buke, a ka mea makemake ana, eia no ma kahi o
TARAMU.
KAHI E LOAA AI KO OUKOU MAU
Papa Kuni Inoa!
No ke kuni ana i na Lole,
Na INIKA a me na BALATI,
—NO KA—
$1.50 NO KE KUNI KELEAWE,
2.00 NO KE KUNI DALA.
EIA MALALO IHO NA OLELO KUHIKUHI.
NO KA LAWELAWE ANA I KA
Inika kohu mau a Thos. G. Thrum,
HE INIKA KEIA E HOAILONA AI NA LOLE KEOKEO.
[E kawili mua ia ka inika, alaila e hookulu iho hookahi kulu maluna o kahi apana aniani, e hooma-u pono ia ka peni hulu; hoomoe iho ka papa inoa maluna o ka lole i hoomaemae maikai ia; pena iho me ka wikiwiki a ike ia ke kohu ma kahi aoao; alaila iho ma ia aoao me ka alana lole i wela kupono, a i ole ia e hoopili aku i ke aniani uwahi o ke kukui mahu; alaila kaulai aku i ka la i mau hora. Ina e hooko pono ia keia mau rula, o ke kohu mau no ia o ka inika. O ka holoi mua ana o ka lole mahope o ke kau ana o ka Inika me ka wai wela me ke kopa, aole me ka wai koekoe. E holoi maikai ia ka papa inoa me ka peni hulu, a waiho aku.
Malaila no e uku ia ai na uku kiekie e like me ka nui oh na makahiki o na poo leta Hawaii o na ano a pau, mai kahiko mai a i keia manawa, o na poo i pau ko lakou waiwai ma na leta.  ( 1y)  TARAMU.