Ka Lahui Hawaii, Volume II, Number 40, 28 September 1876 — Page 2

Page PDF (1.26 MB)

KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII
HONOLULU, SEPATEMABA 28, 1876.

Ahahui Euanelio.

          E halawai ana ka .Ahahui Euanelio o ka Mokupuni o Oahu ma Waialua, i ka la 10 o Okatoba, A. D. 1876, hora 10 A. M. E eleu ae na hoa me ka makaukau i ko lakou haawina.  M. KUAEA.

KULA KAHUNAPULE.

          E wehe hou ia ana keia kula ma ka Poakolu mua o Okatoba e hiki mai ana.
          E pono i na haumana ke akoakoa mai ma ia la, a me ka poe hou e manao ana e komo i ke kula, ma ka hale kula i ka hora 10 o ke awakea. Malaila e hui pu ai me na kumu a e kuka pu no ka lawelawe ana i ka hana iloko o ka makahiki hou.

HOOLAHA KULA SABATI.

          O na Kula Sabati a pau e makemake ana e loaa na Haawina Kula Sabati, i paiia ma na pepa, e hiki no ke hoouna mai i ka lakou mau kauoha ia maua, ma Honolulu nei, me ka auhau pu e uku mua ia. E pono e kauoha mua ia na haawina no na mahina eono a i ole i hookahi makahiki. O na kauoha a pau e haawi pu mai me ka inoa o ke Kula Sabati a me ko ke Kahu Kula Sabati. O ka auhau no na haawina, he 50 keneta no ka haneri.
C. J. L YONS, S. B. DOLE na Komite.
HAWAII.

LEO UWALO.

          Mamuli o ke Kumukanawai o ka Aha Kula Sabati o ka Mokupuni o Oahu, a me kekahi olelo hooholo o ka Ahahui Kula Sabati o ka Pae Aina Hawaii. Ke kono ia'ku nei na Kahu Kula Sabati a me na elelepakahi o na Kula Sabati o ka Mokupuni o Oahu nei, e hele ae i ka hui Kula Sabati ma Waialua, Oahu, ma ka Poalua alua o Okatoba la 10, 1876.
M. KUAEA.
Luna Hoomalu, a Kahu Kula Sabati Nui o ka Mokupuni o Oahu.
Honolulu Sept. 25, 1876.

NA LUNAMAKAAINANA!

          A hiki mai i keia la, o ka loaa ana no ia o ka huina nui he 129 la o ka noho ana iho nei o ka Ahaolelo Kau Kanawai o ko kakou aupuni, a nolaila, o ka makou i hoopuka aku ai i kela pule me ka manao kanalua no ke ko o ka olelo hooholo a ka Luna o Wailuku, oia ka Hon. Mr. Birch, e hoopauia i ka Poaono i hala iho nei, ua hala wale, a ua komo loa mai iloko o keia pule. Oiai ke aneane io mai nei ka manawa e pau ai na hana Kau Kanawai, a o ka huli hoi aku hoi koe o kela a me keia wahaolelo o na makaainana a halawai hou me lakou ; me he la, o na nune mua loa e ala mai ana ma ko lakou mau noonoo ana, oia no na ninau ano mau ia kakou Hawaii; a me he la, he mau ninau no ia i kuleana'i kela a me keia makaainana e waiho mai imua o ka mea ana i hilinai ai ai haawi ai hoi i kona balota, no ka hele ana mai e imi i kona pono kaulike mawaena o ke aupuni a me na makaainana. Me he la, eia no ia nune: "Ua hana anei oe i kekahi mea e loaa'i ia'u a ia makou hoi ka pomaikai a me ka ole? A ina oe ua hana io, alaila, heaha la ia mau hana?" He mea pono no paha i na makaainana e ike i na hana io a ko lakou mau wahaolelo i hooikaika ai no lakou ; he mea pono ia lakou e lohe i ko lakou mau ano oiaio; a he mea pono loa no hoi ia lakou ke hoomaopopo i ko lakou mau kulana oiaio ; i hiki ai ia lakou ke kaupaona, a maopopo ke kupono a me ka ole no ke koho hou ana ma keia hope aku ma ke ano wahaolelo, a me ke kupono ole hoi no ia noho hanohano, a ku ole paha i ka hilinai ana 'ku ma kana mau hana a me ke kulana. O keia mau mea a pau, ua haawi mua no makou i ka manao e hoike aku imua o na makaainana, ma ke ano, he wahaolelo hoike oiaio a hopo ole no ka lehulehu.
          Aka, oiai makou e kamailio ana ma ka aoao o na Lunamakaainana i hooikaika no ka pono o na makaainana, aole loa no e hiki ana ia makou ke kapae i ka hoike laulaha ana 'ku i ke kulana o kela a me keia Lunamakaainana i hoike maoli i kona ake nui e hanaia ke kaulike, oia hoi, oiai e imi ana i ka pomaikai o kona mau haku makaainana, aole no oia i hoopoina i ka haawi ana i kekahi haawina o ia pono no ke aupuni, a aole hoi e anunu no kekahi aoao hookahi wale no ka pomaikai a hoonele loa hoi i kahi. O ke kulana o na kanaka o keia ano, ke manao nei makou, he kuleana ko na makaainana e kauoha mai ia makou e hoike aku, a he hana kuihe ole hoi na makou ka hooko ana ia makemake, oiai, ma ko makou manao oiaio a hookamani ole, he pomaikai no ka lehulehu, he ola no ka aina, a he mau iwikuamoo aloha aupuni a aloha alii oiaio na kanaka o ia ano, a o lakou ka poe kupono e noho maluna o ke kulana hanohano wahaolelo o na makaainana, no ka mea, he poe lakou i manao nui i ka pono kaulike me ke kapakahi ole iwaena o na makaainana a me ke aupuni, no ka mea, o ke aupuni, o na makaainana no ia, a o na makaainana, o ke aupuni no ia.
          Pela no hoi makou e manao nei e hoike oiaio aku i ka poe i nele maoli i ke aloha aina, nele i ka makee aupuni, a nele i ka lili no ka pono o na makaainana, ma na hana ku i ka hawawa, a nele maoli i ka naauao kupono me ka manao maikai, oia hi ka poe i hele mai mamuli wale no o ka pakika o na kamailio ana, a nele maoli i ka mea e holomua ai ka pomaikai o ka aina; oia hoi ka manao akahele me ka noonoo maikai; ka makaukau a me ka lawa kupono i ka ike no ia oihana; a me ka lawa pono i na haawina no ka noonoo ana a hookumu a hoala i kekahi mau kumuhana, kekahi mau kanawai, a me kekahi mau kumu e ae e holomua ai ka waiwai a me ka pomaikai o ka aina, a e mau ai hoi ka noho maluhia ana malalo o kona hae nani, me ka mau o kona kuokoa maluna o ke kahua "ua mau ke ea o ka aina i ka pono." O ka poe i hele mai a hoolehelehekii wale iho no; o ka poe i hele mai a noke wale iho no i ka liki a me ka walaau naaupo kumu ole; o ka poe i hooholo i na kanawai a me na puuu dala nui me ka noonoo mua ole; a o ka poe hoi i malama ole i ka inoa maikai o kona apana a me kona kuokoa! Ke manao nei makou, aole loa o lakou kuleana e noho maluna o ka noho hanohano o na makaainana, a hoahu ae i ka hopena o ka lakou mau hana hawawa a ku i ka poino maluna o ka aina makuahine i aloha nui ia, a me na mamo oiwi o ka iwikuamoo o Hawaii; a he mea pono e hai mua ia 'ku ka lono ma na kiho o ka aina no na wahaolelo o ia ano, i loaa'i ke alakai a me ka hoike oiaio no na makaainana; a ke puana ae nei makou, o ka nupepa KA LAHUI HAWAII ka o-le kani nani e pahola aku ia mau lono maluna aku o ka ilikai, pii aku ma na kuahiwi, pa-e aku ma na awawa, a lohe ia ma na kualono i na la e hiki mai ana.

KA HAUOLI KUIKAHI!

          Ma ke ku ana mai o ka mokumahu lawe leta mai Kapalakiko mai, ma ka Poaha o ka pule i hala, ua loaa mai la na lono pili aupuni oiaio, e hai mai ana, ua hooholo loa ia ke Kuikahi Panailike, ua hopu aku la ka lehulehu ia mau lono me ka hauoli, a ua lilo ia la a me ia po i manawa hoike no ia mau hauoli ana. I ka hora 12 o ia la, ua haawi ia na pu kuniahi aloha mai ka batare Puowaina mai, a ua hookuu ia 'ku na hae e kowelo ma na kihi a pau o ke kulanakauhale. I ke ahiahi ana iho, ua malama ia he kaola kukui lamalama ma na alanui, na ahikao lele a me na mea pahu-pahu o na ano lehulehu. Ua alakai ia ke kaola kukui e ka Bana, a ua pii aku a hiki i ka hale noho o ka Hon. Mr. Carter, a ilaila, ua loaa aku la ke Kuhina Noho o Amerika, ka mea Hanohano Henry A. Peirce, a mahope iho o na kukai olelo hauoli a pili hoalohaloha, mawaena o ke Kuhina, ka Hon. Hanale H. Kaaka, a me ka lehulehu i hiki aku, ua haawiia ae la he mau leo huro hauoli ekolu, a maki hou mai la i ke kaona nei, kipa aku la ma ka pa o ka Hotele Hawaii, halawai me ke Kanikela Amerika, a ua haawi mai la no oia i kana mau huaolelo haiolelo hoohauoli e pili ana i keia Kuikahi nui i manao nuiia, a ua pakui ia 'ku la no na leo huro hauoli ekolu, a hele loa 'ku la a hiki i ka hale aupuni, a malaila, ua loaa 'ku la ke 'lii ka Moi, na Kuhina o ke aupuni a me kekahi poe hanohano e ae. Ua pane aku la ka Hon. Mr. Carter imua o ka Moi penei:
          "E oluolu ia oe e ka Moi:—O makou o kou mau makaainana aloha alii, ke pahola aku nei imua ou i ko makou mau mahalo piha no ka loaa ana mai o keia manawa maikai ia makou, no ka hoomaikai ana 'ku ia oe no ka holo loa ana o ke Kuikahi Panailike me Amerika Huipuia.
          Ke hoomaikai aku nei makou ia oe, e ka makua, no ka holopono ana o ka mea a kou mau mua o ka nohoalii o Hawaii i kau nui ai, oiai i ke au o kou nohoalii ana, mamuli o kou mau hooikaika.
          Ke hoomaikai aku nei makou ia oe, no ka mea, e ka makua, ua hooia ia mai makou e kau mai ana i na pomaikai holomua maluna o kou mau makaainana, he mau hooia hou ana no ke kuokoa paa o ke aupuni, a he hoomahuahua ana i ke kahua kupaa o kou nohoalii. Ua kau aku no maluna o kekahi mau Moi ka haawina o ke alakai ana i ko lakou mau makaainana i ke kulana o ke kiekie a me ka hanohano ma ke alahele o ke kaua a me ka luku, aka o oe, e ka makua, maluna o ka meheu o ka maluhia pili aupuni, ua loaa mai ka pomaikai o kou aupuni, a ua kukulu ia hoi maluna o na kahua kupaa.
          Ke hoihoi mai nei makou i na hoomanao ana me ka hauoli, i na hooikaika ana a ka poe i imi i na kumuhana no ka hooholomua ana a hoea mai ka manawa maikai o ka holo loa ana, a ke hoomanao nei no hoi makou, e ka makua, mena hoomaikai aloha alii, i kou mau hooikaika kino ana me ka manaolana; a ano, ua hala ae nei na la o ke kali loihi ana no ka hooholo loa ana i keia mea, ke hoakoakoa pu nei makou me ka hauoli no ka pahola ana 'ku imua ou i ko makou mau hoomaikai paulehia ana ma keia la maikai, a o ko makou mau manaolana, e ola loihi oe me kou lahui makaainana, no ka noho hauoli pomaikai ana mai na hua mai a kou mau hooikaika ana."
          (He mau huro hauoli kai haawiia mai e na makaainana.)
          Ua pane mai ke Kuhina o ko na aina e, ka mea Hanohano W. L. Green penei:
          "E Mr. Carter a me na Keonimana:—Ua kauoha mai nei ke 'lii ka Moi ia'u e hai aku ia oukou i ka nui o kona hauoli i ka ike ana 'ku i keia mau hookahakaha ma keia manawa maikai, ka la hoi o kakou i lohe mai ai i ka holopono ana o na manaolana mamuli o kana a me kona mau mua o ka hooikaika ana. Aole no hoi i poina i ke 'lii ka Moi i ka nui o kou mau hooikaika ana e Mr. Carter, me kona Elele ma Wasinetona, no ka hooholo ana i keia mea nui—ke Kuikahi Panailike me Amerika Huipuia. He Kuikahi, e Mr. Carter a me na Keonimana, a ke 'lii ka Moi i hoomaopopo ai, e like me ka oukou i pane mai nei, oiai e hoomahuahua aku ana i na pomaikai a me na waiwai, e hookupaa pu iho ana i ke kahua naueue ole o ke kuokoa ana o ke aupuni. A ano, e ke alii ka Moi, e Mr. Carter a me na Keonimana, ke noi aku nei au e ae ia mai e hai aku no'u iho a me ko'u mau hoa Kuhina, i ko makou mau manao hoomaikai piha no na hooikaika kino o ka Moi no ka hooholo loa ana i keia mea a oukou e hauoli nei i keia manawa. Aole no e kuihe ia ke olelo ae, ua manao ole ke alii ka Moi i kona ola ponoi, mamuli o ke komo ana iloko o ke anu huihui o ka hau a me na ea malihini no ka imi ana i keia pomaikai no kona aupuni a me kona lahui; a o ka poe i aloha io i ka Moi mamua, e hooi palua ia 'ku ko lakou aloha alii Moi i keia la.
          Ua ike no au e Mr. Carter a me na Keonimana, ke manao nei kekahi poe he kumu hookulanalana keia i ke kuokoa o keia aupuni; aka, no ke aha? Ua oi aku anei mamua o ka hoolilo ana mai ia kakou ka makeke kalepa nui o Amerika Huipuia no ko kakou mau waiwai? E hoohalike io ana ia kakou ma ke ano kalepa, me he la he mokuaina no Amerika, a aole loa i kau mai i kekahi puolo koikoi maluna o kakou, a ua waiho mai ia kakou e hana i ko kakou ano aupuni e like me ke ano mau, a e malama i ko kakou mau kumuhana no ka malama maluhia mau ana i ko kakou kuokoa. (Ua loihi aku na huaolelo a ke Kuhina i ku i ka maikai a waiwai, aka, no ka haiki o kahi manawa, a me ka piha o ka pepa, ke waiho aku nei makou. O kana mau huaolelo hope loa, penei no ia:) E ae mai ia'u e ninau aku ia oukou e na Keonimana, aole anei e lilo kekahi Ahakuhina i mau kipi no ko lakou aina—o Hawaii nei—ina ma ko lakou ike ana i kekahi kumu hoopomaikai nui e like me keia, a hoohemahema no ka hopu ana i ka manawa kupono no ka hooholo ana i keia Kuikahi, a hoomahuahua nui aku i ko kakou mau pomaikai a me ka waiwai, a hooikaika nui hoi i ko kakou kuokoa ma ia hana ana?
          Nolaila, ma ko'u hoopau ana, ke noi aku nei au ia oukou a pau loa i keia manawa, e hai pu mai me a'u ma ka haawi ana i ekolu mau leo huro no ke alii ka Moi a no keia Kuikahi pomaikai nui!"
          Ua hohola ae la na leo huro kupinai o ka hauoli, a huli hoi aku la kela a me keia puuwai i hoopihaia e na manaolana.

Ka Hawaii Kiu Ilikini o Frank Gruard!

          Maloko o ka nupepa kii haole o Nu Ioka, o ka la 26 o Au g. ua ike ia iho ke kii o keia kanaka kiu Hawaii a makou i kamailio mua 'ku ai, e noho mai nei ma ka aoao o na koa Amerika malalo o Gen. Kuruka, ma ke kaua mawaena o lakou a me na Ilikini Saiuka; a penei kona wahi moolelo pokole:
          "O Frank Gruard, ke alakai o na kiu o Gen. Kuruka, he kanaka oia no Honolulu, ke kulanakauhale alii o ka Pae Aina Hawaii, a ua noho ma ke ano sela iloko o kona mau la opio ma na palena kai o ka Pakipika. Iloko o 1865 ua noho iho la ma Kapalakiko, a o ke kahu kaa lawe leta ka hana mawaena o Kalefonia a me Monatana. I kekahi o keia mau huakai ana ma keia alanui mehameha, ma ke kapakai o ka Muliwai o Galatani, oiai oia hookahi wale no, ua powa ia iho la oia e kekahi poe Ilikini Crow, a oia a me ke eke leta ua lawe pio ia. Ua laweia oia he mau mile loihi mai ke alanui aku, a iloko o ka ululaau mehameha waonahele, ua haoia kona mau wahi aahu, a hookuu ia'ku la e hele oia wale iho no. Pela oia i hele auwana'i me ka pololi a me ka opili, he wahi apana huluhulu wale no kona wahi aahu, a o ka uhini a me kekahi mau mea e ae kona ola, a o kona mau pilikia ua nui no ka ehaeha a me ka weliweli. I ke kokoke ana mai o ka poino io, a oiai ua haalele oia i ka manaolana e ola ana a e loaa ana paha iaia ke ola, aia hoi, i kekahi kakahiaka nui, ua loaa mai la oia i kekahi mau Ilikini Saiuka he 60 ko lakou heluna. Mamuli o kona ano pilikia loa a me kana mau hana aloha, ua nui ka makemake o na Ilikini iaia, a ua lawe ia'ku a hiki i ko lakou mau home mawaena o na kuahiwi waonahele, a ilaila kona wahi i malamaia'i. Malaila kona wahi i halawai pu ai no ka manawa mua loa, me ke alii Ilikini Sitting Bull, a ua makemake koke mai la no hoi ua alii nei iaia nei, me ka manao he keiki na kekahi o kona mau koko hookahi o ke ano olelo okoa. Aole no i ano hoike aku keia i ka oiaio maoli o kona koko, a ua ulu ae la kona kino me ka makemake mau ia e na Ilikini no kana mau hana akamai a me ka eleu, a ua hui pu aku la ma ka hele ana ma kela wahi a me keia wahi me kekahi mau Ilikini opio me ke keakea ole ia mai, a me he mea la, oia maoli no kekahi o lakou. Ua hele pu oia me keia alii Ilikini ma kana mau huakai pakaha, a iloko o ka manawa pokole, ua lilo oia kekahi o na oi ma ka holo ana maluna o na lio hihiu o na Ilikini me ka noho ole a me ka punuku wale no, a oia no hoi ka oi ma ke ki pu, aole loa e hala kana poka i kahi ana i manao ai, a oia ka helu ekahi o ka eueu ma ke kiu ana. I ka hui Ahaolelo kaua nui o na Ilikini, ma kahi i kapaia o ke Ao Ula, iloko o Sepatemaba iho nei, oia kona manawa i holomalu ai mai na Ilikini, a pakele aku la ia a hiki i ke kahua o ke aupuni, a halawai me na haole, a mai ia manawa aku, ua hooliloia oia i kiu alii no ka aoao o ke aupuni. He kanaka kino kiekie oia, nunui kona mau ami, a he ano ili ulaula kona. Ua ano like kona mau helehelena me ko ka Ilikini, a no ka noho ana he 9 mau makahiki mawaena o lakou, ua like loa kona mau hana me he Ilikini'la. Ua loaa mai nei iaia ke kauoha e lilo i alakai kiu no Gen. Kuruka, no ka uku he umi dala no ka la. He 24 ka nui o kona mau makahiki, a o ka aahu o ka haole kona, aole hoi e like me ko na Ilikini. Ma kona manao, aole no e pau koke ana ka paakiki o kona makua hanai, ke alii Ilikini, ma ke kaua ana, a ina lakou e pau ana i ke auhee, e hui pu aku ana no me kekahi mau lahui e aku. He maheleolelo oia no kekahi mau olelo lehulehu i paa pono iaia, a aole loa e hai iki i kona moolelo ma Hawaii nei, a he huna haalele loa i kona inoa Hawaii." Owai hoi keia Hawaii? A auhea kona mau makamaka? Me he la, he mea paakiki ke loaa, ina oia e hoomau i ka huna ana i kona inoa, a me na inoa o kona mau makua a me kona ohana.

Na Anoai o ka Ahaolelo.

          O na hana o ka pule i hala iho nei, aole no i ano nui ma na mea pili kanawai, o ka bila haawina wale no ka mea nui imua o ka Hale. Aka, ua hiki no paha ke oleloia, ua holomua na hana, a i keia la a i ole o ka la apopo paha, e pau ai na hana, a e hoopanee ana ma ka Poaono ae nei. Ua kahe ka wai, elike me ke ano mau, o na dala ma na haawina, a ke pehu nei ka bila haawina i kahi o miliona a me na tausani okoa. Aole no hoi e hiki ia makou ke hooloihi loa i ke kamailio ana ma na hana o ka Ahaolelo, oiai, ua paa loa ma ka bila haawina.
          Ma ka Poaha o kela pule, ua hooholo ia e hoihoi aku ka mokumahu Kilauea i na hoa o ka Hale i ko lakou mau home, a e kaapuni ia Hawaii. Ua hooholo ia ka bila kanawai e hoomahuahua ana i ka auhau o ka waiwai lewa a me paa he ¾ keneta. I ka Poaono, ua heluhelu mua ia ka bila a ke Alii Kaai e hoemi ana i ka auhau kino a i ka hapaha dala, a ua hooholo koke ia no ke kakau poepoe. Ua kue ikaika mai ke Kuhina o ko na aina e i keia mea, me ka hai okoa mai no e noi aku ana ia i ka Moi aole makemake kakau inoa. Ua pane mai ke Alii Kaai i ka pono ole o keia mau olelo a ke Kuhina, a mamuli o kona ano loea mau ma ke kamailio, ua ko no kona makemake.
          Ma ka Poakahi, ua noi mai na Kuhina e hapai ia ka noonoo ana o ka Bila Haawina, aka, no ka pau ole o na bila kanawai i ka noonoo ia, ua kue aku la kekahi mau hoa, a ua haule io no.
          Heluhelu mai la ke Alii Kaai i keia Olelo Hooholo:
          Hooholoia, ua lohe ia ua hooholoia e ka Aha Kukamalu i noho ma ka Poaono Sept. 23 nei, e kauoha ana i ke Kuhina Waiwai e lawe aku iloko o ka waihona waiwai o ke aupuni, i na dala inoino "Solo" a me ka "Peso," e hoihoi ia mai ana e ka poe nana e paa nei, a e haawi aku ke Kuhina mai ka waihona dala ae o ke aupuni i mau dala maikai.
          A no ka mea, ua ike ia ua hoolilo aku ka poe nana i paa mua ia mau ano dala ma ka mahina o Iulai, a ke paa ia nei i keia manawa ma ka lima o kekahi poe hapa wale no ka poe hoi na lakou i lawe mai i kela dala me ke kumu waiwai emi loa.
          E hooholoia: Ina e hana ia ana elike meia i olelo ia ae la maluna, alaila, e ili ana ka pomaikai nui maluna o ka poe nana e paa nei i keia mau dala i keia manawa.
          A no ka mea hoi, oia hana ana a ka Aha Kukamalu elike me ia i olelo ia maluna, ua manao ia ua kue i ke kanawai.
          Nolaila, ke hoole a ke apono ole loa nei keia Hale Ahaolelo, ia mau hana ana a ka Aha Kukamalu elike meia i olelo ia maluna.
          Aliiolani Hale, Sept. 25, 1876.
          Ua ala mai la na leo kupinai kalakala, a mahope o ka  hoopaapaa ana, ua hooholo loa ia ka olelo hooholo, me ka hoololi a ka Hon. Mr. Birch, "a e kauohaia ke Kuhina Waiwai aole loa e hooko i ke kauoha a ka Ahakukamalu ma ia mea."
          Ma ka Poalua nei, ua heluhelu ekolu ia ka bila kanawai e hoomaopopo ai i ka nui o ka ukana a me na ohua a na kaa e lawe ai, a ua hooholoia.
          Hai mai ke Kuhina Kalaiaina e like me ka olelo hooholo o ka Hale, e makaukau ana ke Kilauea, no ka hoihoi ana'ku i na hoa ma ka la 2 o Okatoba ae nei.
          Ua hapaiia ka bila haawina, a ua hooholo wale no a hiki i ka huina $50,000 no ka Hoopae Lima Hana, ua ala ae la he ano haunaele. Ua noi mua mai ka Hon. Pilipo e hoopanee loa, kokua mai ka Hon. Nawahi, a i ka ninau ana, ua haule ke noi. Ia manawa, ua noiia e hooholo i ke $50,000, hoololi aku ka Hon. Birch me na huaolelo kue i ke $50,000 a i ka $20,000; hoololi mai ka Hon. Kahuila i $10,000; a ninau ano ia. I ka ninau ia ana, ua haule ke $50,000 a me na hoololi a na Hon. Birch me Kahuila. Ia manawa koke no, hoololi mai ke alii Kaai i $35,000. Ku mai ke Kuhina o ko na aina e a kamailio mai i ka hoololi, a ua ku pu me ka Hon. Mahelona a noi e hoopanee. Ua hoole mai ka Peresidena i kana noi, a kauoha mai la e noho, aole nae i ae aku ka Luna o Ewa & Waianae. A penei ke ano o ka haunaele:
          Hon. Mahelona—E ka Peresidena, ke ku nei au malalo o ka rula 38, e olelo ana he hiki ke ninau ia ke noi e hoopanee i ka halawai i na manawa a pau.
          Pe residena—E noho koke ka mea Hanohano o Ewa & Waianae ilalo.
          Hon. M.—Aole loa au e noho a po keia la!
          Hon. Nakaleka—E ka Peresidena, aole loa e hiki ke laweia mai ka hoololi a ke alii Kaai, oiai aole mea imua o ka hale, a ina oe e noi mai e hapai hou ia ka noonoo no keia haawina a hooholoia aolaila hiki, aka ina aole, aole loa e hiki, no ka mea, ua hala iho nei ka manwa, a ua ninau ano ia.
          I keia manawa ke noke mai la no ke Kuhina i ke kamailio, a e noke ana hoi ka Peresidena i ke kauoha i na hoa e noho me ka pane ana mai, "aia i ke Kuhina o ko na aina e ka Papa." Ia manawa i ulu ae ai ka haunaele, ku like ae la na hoa, a me na puupuu i noke iho ai i ka paluku i na pakaukau, a me na leo huhu okalakala, a puka mai la na huaolelo, "aole loa makou e ae e pani ia ko makou mau waha a hiki i ka hopena o keia mea!" Lalau iho la kahi i na noho a me ka leo nui a pane ae la, "ua makaukau makou no ka pilikia mahope o ko makou aoao!" a he nui wale aku. I ke ano maha iki ana iho, ua pau aku la ka hapanui o na hoa i ka hoi, me ke ku no o na mea paio, a i ke kakaikahi loa ana o na hoa i koe iho, ua hoopanee mai ka Peresidena i ka halawai.
          I ke kakahiakaPoakolu o ka mea mua, oia no ke pelu ana iho o ka Bea hae o ka Poalua aku, o Ewa a me Waianae, i kona huelo malalo o kona mau uha hope, mio hope mai la na pepeiao, a me ka leo ano mauiliawa, ua mihi aku la. Kahaha! Pau ke kuhihewa i ke koa Hawaii! Oia no nae paha, ao no i ke koa ao i ka holo. I aha ai no la hoi ka hoaana wale iho no, kai no paha he oiaio, eia ka he haawi pio wale. Hu no hoi ka aka.
          Ua hooholoia e hoihoi aku ke Kilauea i ka mea hanohano Helekunihi a pae ma Nuu, i Hana, ma kana huakai hoihoi Lunamakaainana.
          Ua hooholo ia he $100,000 no ka mokuahi holopiliaina hou; a he $20,000 kokua no na moku mahu leta o na aina e.
          Ua waiho ia mai he 13 mau bila kanawai i kakau inoa ia e ka Moi.
          Ua hai mai ke Kuhina o ko na aina e, e noi ia mai ana na hoa e hele aku no kekahi paina i keia mau la iho; ma ke ano he aloha no na Kuhina, a ke kinau mai nei o Pinaau ina o na mea kakau nupepa kekahi e aloha ia mai ana e na ma na kiekie.
          Waiho mai ka Hon. Mr. Birch i keia Olelo Hooholo:
          Hooholoia: Ke haawi aku nei keia Hale Ahaolelo i ka mahalo kiekie i ke Kuhina o na aina e a me ka Loio Kuhina no ko laua hooikaika loa a me ka paipai ana i ka mana hooko, e hoole i ke kakau inoa ia ana o na Bila Kanawai a na Lunamakaainana." No ka hu o ka aka o kahi mau hoa a nuha hoi kahi no ke ano iniki hoomakeaka henehene o keia wahi olelo hooholo, nolaila ua pepehia a pau ka hanu.
          Ke makemake nei o Pinaau e haawi ae, i kekahi mahalo i ka Luna o Ewa a me Waianae, no na leo mele hoene o ke ahiahi Poalua nei, a puanuanu ai kona puuwai i kau a mea o ka lea kuewili maoli no: a me kana haiolelo wiwo ole o kekahi kakahiaka ana ae, ma ke ano, "ke mihi aku nei au."
          O ka bila haawina o na koa, ua emi i ke $60,686, ma ke noi a ke Kuhina Waiwai.

Huakai makaikai ia Kauai.
[Kakauia no ka LAHUI HAWAII e Mr. D. Keaweamahi.]
Helu 8.

          Eia ka mea i loaa ia makou ma keia pii ana, he poholehole i ke kuku o ka lauhala. Haalele i keia wahi me ka nauki i ka ike ole ia luna o Haupu, kahi nona keia mau lalani mele a'u e puana ae nei, "O Haupu mauna kilohana i ka lai, I kuia Keaolewa Kalanipuu e au nei i ke kai, Alo mai kukui poanaaha o Huleia."
          A huli ae la makou ma ke ala e hiki aku ai i Kemamo, holo aku oia wahi a hiki i kahi e powa ia'i kanaka, he one ia. Ia nei, halawai mai la ka ike a ko makou mau maka me na iwi-poo o kanaka, a me na mea e pili ana i ke kanaka. Aloha iho la i na uhane o ka poe i make mamuli o na lima aloha ole o ke au naaupo! Haalele ia wahi, pii aku la i ka pali o Kipu, a iho mao hiki ana ilalo o Kipu. He maikai no keia wahi, eia nae he ano mehameha, a he mau wahi kauhale kakaikahi ko keia wahi, a he mau wahi elemakule ke noho ana. Eia i keia wahi kahi plai iki o Kipu, ua ana au i ke kiekie o keia wahi pali, aole i oi mamua o ekolu kapuai ke kiekie.
          A penei kahi moolelo e pili ana i keia wahi, he wahi kaheka kai keia ma ka nana iho, aka, i ka wa kai maloo, e ike iho ana oe he wai ke lana ana, a he ono ka wai ke inu iho, aka, hoi, i ka wa kai piha, aole e ikeia ka wai, oiai ua pili loa keia wahi i kahakai. O kahi keia o Kamapuaa i moe ai, iaia i haalele ai ia Hawaii a holo mai i Kauai nei, oiai oia e moe ana ma ua wahi nei, ikeia mai la oia e Kauahoa, ke keiki kaeaea o Kauai, oiai oia e noho ana iluna o Haupu, i ka moe o keia mea ilalo o ua wahi nei, nolaila, kupu ae la ko ia nei manao e nou i ka pohaku, a mamua o kona nou ana i ka pohaku, puana ae la oia i keia mau huaolelo, "Ina e nou au ia oe i keia pohaku, a he kanaka oe, a manao oe e alualu mai ia'u, aole au e loaa ana ia oe, no ka  mea, ua holo ia e a'u o Kauai nei eha puni i ka la hookahi, nolaila, aole au e loaa ia oe."
          Pela iho la ke kaena ana o Kauohoa, aole nae i ike o Kauahoa o Kamapuaa keia, ka mea nana i waiho-lepo ka lua o Pele i Kilauea, Hawaii, ka puhi olali hoi mai Hawaii a Kauai. Pau ae la na olelo kaena a ua o Kauahoa, o ka hopu aku la no ia i ka pohaku a nou ilalo o Kipu, i kahi a Kamapuaa e moe nei, i ka hemo ana'ku o ka pohaku mai kona lima aku, a anehe aku la oia e holo, o ka wa iho la no ia o Kauahoa i paa ai i ka hopuia e Kamapuaa, a hiki ole iho la ka mama o ua o Kauahoa nei. Puhili iho la i ka mama o Kamapuaa, ina aole i mihi mai imua o Kamapuaa, ina la ua pio ka oe ahi, pau ka oe hana.
          Aole no nae i manao ka malihini he oiaio keia mau olelo no ka mama o Kamapuaa, oiai ma ka'u hoomaopopo ana i ka loihi o keia wahi a Kamapuaa i alualu ai ia Kauahoa a loaa iluna o Haupu, me he la aole i emi malalo o elua mile.
          Pau keia, uleu aku la makou a hiki iluna o Kemamo, he punawai keia, a ma ka'u hoomaopopo ana i keia punawai, aole no i ku i ka mahalo, eia nae o ka inoa ka mea i kaulana, a ke kuhihewa nei hoi au i ko'u wa e noho ana i Oahu nei, he punawai keia ua hanaia a maikai, a kio-wai nui la hoi, eia ka aole, ua anaia e a'u ka loa a me ka laula, a aole i oi mamua o elua kapuai ka loa, aole hoi i oi mamua o akahi kapuai ka laula, aole hoi i alua kapuai kona hohonu, ua ukuhi au i kona wai me ka omole, a e like me ka loihi o ka  omole, pela iho la ka hohonu o ka wai, eia nae, ia makou i hiki aku ai ilaila, he puulu bipi ke hoopuni ana i ua punawai nei.
          Eia nae, aole au i poina i ka hoomanao ana i na wahi lalani mele himeni e pili ana i ua wahi wai nei, a oia keia: "E pii au e ike la, I ka wai o Hemamo, Ia wai no hoi i ka lipo la, I ka ohu o Hanalei." A eia no hoi keia wai iwaena o ka pali, ma ke ala hele mai Koloa aku a hiki i Huleia. Haalele ia Hemamo hora 4:30 p. m., no Koloa, a hoi loa no Lawai, a moe malaila ia po, ao ae Poakolu, hoomaha no a moe hou nae ma kahi o G. Charman i Koloa, a ma ka Poaha ae liuliu no ka hoi ia Honolulu, nolaila, haalele ia Koloa, a huli hoi no Nawiliwili, oiai oia kahi e kau ai ma ka mokuahi Kilauea no Honolulu nei, a ia makou e uhai a holo ana, kono aku la au i ka lokomaikai o H. Charman e alakai ia'u i uka o Waiehu. He wai lele ia, a oia no hoi ke kumu o ka muliwai o Wailua, aole no hoi kela i hoole mai i ka'u kono aku, nolaila, o ko maua uleu aku la no ia, a ia maua no hoi e holo nei, makemake mai la o Mrs. Aana C. Cash e holo pu me maua, a me kekahi e iho, aha makou ma keia huakai, nolaila, holo aku la makou he kinikini loa na alu awawa a hiki ana i Kilohana Kaaweawemoku.
          He wahi powa keia, a penei kahi moolelo: He puu keia o Kilohana, aia ma keia puu he alanui hele i ka wa kahiko a hiki no i keia wa, ina ka hele mai ka malihini me ka haawe o ka ukana a hiki i keia wahi, aole pono e hoomaha, e hele no, a pela hoi ina he hee ka aweawe o ka haawe, alaila, aole pono e lohi iho, e hele no ka pono, lohi iho no, moku ka haawe i ka powa, a make pu no hoi me ke kino, nolaila, kapa ia ai ia wahi o Kilohana Kaaweawemoku, hala hope keia wahi ia makou me kona moolelo awahia, komo aku la iloko o ka laau, he kohu Panaewa keia wahi, ka hihipea o na laau, ka holo mai hoi o ke ala o Kamaile, a me Kaawapuhi, ke kani mai hoi a ka leo o ka manu iluna o ka laau, nolaila, hu mai la ko'u aloha i kuu aina hanau, i ke kani mai a ka leo o ka manu i ke kula o Haili. A nona keia mau lalani mele himeni a'u e puana ae nei:
          "Ina kaua e ke ala la,
          Oi malu ke kula i Haili,
          Ke hone mai nei na manu,
          O sweet rose bird i ka iu.
          Hoea mao o keia ulu laau, holo aku oia wahi a hiki ana i Waiehu, i ka'u nana ana i keia wahi, he keu a ka nani keia wai lele, a ma ka'u koho aku no ke kiekie o keia wailele, ua hiki paha ma kahi o iwakalua anana ke kiekie, a oi aku paha, pau ka nana ana ia laila, holo hou ae la makou a hiki i Kawelowai, he wahi paihi iki keia, no ka akahi anana paha ke kiekie, a maloko o kona wahi wai e lele mai ana he ana, he hiki ke noho ia malaila, o kahi ka keia e auau ai na 'lii, a i ka makaikai ana i keia wahi, he keu ka maikai, aole i loihi loa keia wahi mai Waiehu mai, oia kahawai hookahi no nae o laua, auau i ka wai o Kawelowai a huli hoi no luna o Kilauea, oiai ke aneane ae la e hiki i ka wa e kani mai ai ke oeoe, lohi iho no, "lohi i ka hope moku," wahi a ka olelo. Nolaila, ke uleu wale 'la no makou, a mamua o ko makou haalele ana i Waiehu, a me Kawelowai, puana ae la au i keia mau wahi lalani mele, a oia keia:
          "E ake ka manao e ike,
          I ka wai lele o Waiehu,
          I ka lele maopu i na pali,
          I ka ohu nee mai ke pili.
         
Cho. E hoi e ka olu,
          I ka wai o Kawelowai
          Ia wai a na 'lii,
          E ake ai e ike."
          Haalele ia laila, huli hoi a kau iluna o Kilauea; haalele ia Nawiliwili i ka hora 4 p. m. no Honolulu.
          Mamua nae o ka haalele ana i ka lepo o Kauai, a hehi i ka papahele o Kilauea, ua hui mua aku la me na makamaka aloha, a ma ka'u ika ia Nawiliwili i kela la, he keu a ka nui o na kanaka, ua hele mai kahi poe kanaka me ka lakou mau mea kuai, oia hoi na lei Mokihana, Maile, Hala, a o ka poe hoi e huli hoi nei no Honolulu, huli pau mai la i kekahi mau lei, a i ka lei ana ae, he keu a ka ponunuhu iluna o ka moku. I ke Kilauea hoi e kue kaiue nei i ka moana, hoomanao ae la au i kahi haole puhi ahi mamua, a nona paha keia mau wahi lalani mele a'u e puana ae nei: "A ia Kilauea i ke kai, Ke ui mai nei na palaka, Ke hana mai nei hana io i kana hana, O ka wili kue a ka huila." Oia mau kue o ka huila a komo ana i ke awa ku moku o Kou.
          Ma keia huakai makaikai, ua koe i ka malihini ka ike ana i na pali o Kalalau, oiai aole i loaa ka wa pono e hiki ai ilaila, nolaila, ke hookuu malie aku nei au i ka'u  maka sila, a maluna o ka L. H. a hala loa ae maluna o na keiki ulele hua kepau ko'u mahalo piha. Aloha!