Ka Lahui Hawaii, Volume II, Number 40, 28 September 1876 — Page 4

Page PDF (1.20 MB)

Na Ekalesia o Kawaiahao a me Kaumakapili.

Halawai Kakahiaka, la Sabati ..... hora 10½
Halawai po ..... hora 7½
Halawai Apana auina la ..... 3½
Kula Sabati ..... hora 9½

HAAWINA KULA SABATI.
HELU 2, SABATI OCT. 8
KUMU HANA—Ko Setepano olelo pale.
PAUKU BAIBALA.—Oihana 7:35—50.

35 O ua Mose la, ka mea a lakou i hoole ai, me ka i ana'e, O wai la ka mea i hoonoho ia oe, i alii, a i lunakanawai? oia no ka ke Akua i hoouna aku ai i ali,, a i ola, ma ka lima o ka anela ana i ike aku ai iwaena o ka laau ooi.
36 Nana no lakou i alakai iwaho, e hana ana i na mea kupanaha a me na hoailona ma ka aina o Ai gupita a me ke Kaiula, a ma ka waonahele i na makahiki hookahi kanaha.
37 O ua Mose la keia, ka mea nana i olelo mai i na mamo a Iseraela, E hoola mai ana ka Haku, ko oukou Akua, i kekahi Kaula mailoko mai o ko oukou poe hoahanau, e like me a'u nei; oia no ka oukou e hoolohe aku ai.
38 Oia no ka mea maloko o ka ekale sia ma ka waonahele, me ka anela nana i olelo mai iaia, ma ka mauna ma Sinai, a me ko kakou poe kupuna hoi ; a loaa no iaia na olelo hoola, e haawi mai ia kakou.
39 Aole i makemake ko kakou poe kupuna e hoolohe iaia, aka, kipaku aku la, a ma ka naau, huli hou no i Aigupita.
40 I ae la ia Aarona, E hana oe i mau akua no kakou, e hele aku mamua o kakou; no ka mea, o ua Mose la, ka mea i alakai mai ia kakou nei, mai ka aina o Aigupita mai, aole kakou i ike i kona wahi i lilo aku ai.
41 A ia mau la, hana iho lakou i bipi keiki, a haawi aku la i mohai na ua kii akua la, a olioli iho la lakou i ka mea a ko lakou mau lima iho i hana'i.
42 Alaila huli aku la ke Akua, a kuu mai la ia lakou e hoomana aku i ka puali o ka lani ; e like me ka mea i palapalaia maloko o ka buke a ka poe kaula, E ka ohana a Iseraela e, ua lawe mai anei oukou ia'u i na mea i pepehiia, a me na mohai, i na makahiki hookahi kanaha ma ka waonahele?
43 A ua kaikai oukou i ka halelewa o Maloka a me ka hoku o ko oukou akua o Remepana, i na kii a oukou i hana'i, i mea e hoomana aku ai ia lakou ; a na'u no oukou e lawe aku ma o aku o Baburona.
44 Ua loaa no i ko kakou poe kupuna ma ka waonahele, k$ halelewa hoike, e like me ka olelo ana i olelo mai ai ia Mose, e hana ia mea me ke kumu ana i ike ai.
45 O ka mea hoi a ko makou poe kupuna i lawe a kai mai ai me Iosua, i ke kuleana o ka lahuikanaka e a ke Akua i kipaku aku ai; mai ka maka aku o ko kakou poe kupuna, a hiki wale mai i na la o Davida.
46 Loaa no hoi iaia ka lokomaikaiia mai imua i ko alo o ke Akua, noi aku la ia e hoomakaukau i wahi e noho ai, no ke Akua o Iakoba.
47 Na Solomona nae i kukulu i hale nona.
48 Aka, aole e noho ka Mea Kiekie maloko o na luakini i hanaia e na lima; e like me ka mea i oleloia mai ai e ke kaula,
49 O ka lani ko'u nohoalii, a o ka honua hoi ko'u keehena wawae. Heaha ka hale a oukou e kukulu ai no'u? wahi a ka Haku, heaha hoi ko'u wahi e maha ai?
50 Aole anei na ko'u lima i hana keia mau mea a pau?
Mele, Him. 366 8—6. Leo.
1 Ina kuleana ko'u
Ma kela ao maikai,
Pau kuu uwe me kuu makau,
Hauoli wale ae.
Ina kue ko keia ao,
Ko lalo ko ka po,
E pale wiwo ole au
I ko lakou huhu.
Pule e kokuaia ka poe i hoomaauia, hanainoia, olelo inoia, i kupaa, i makau ole, i hauoli, i aloha i na enemi, &c.
Na Ninau a na Kumu.
P 35. Mose, hai mai i na mea e pili ana iaia, mai ka pauku 20 mai. 1 He keiki maikai. 2 Hanaiia i ekolu malama ma ka hale o kona makuakane. 2 Hooleiia mawaho. 4 Kiiia e ke kaikamahine a Parao, a laweia, a malamaia i keiki nana. 5 Ua aoia a naauao oia, a mana ma na olelo, a ma na hana ana. 6 A ma kona mau makahiki 40, kupu ka manao iloko ona e ike i kona poe hoahanau, iloko o ko lakou pilikia. 7 Ma kona hoao ana e kokua, kipaku lakou iaia. 8 Holo oia a noho malihini ma ka aina o Midiana, a loaa na keikikane elua malaila. 9 A hala na makahiki 40, ike oia i kekahi anela o ka Haku, maloko o ka lapalapa ahi o ka laau ooi. 10 Kauohaia oia e ka anela, e hele e hoopakele i ka Iseraela.
Nawai Mose i hoouna aku i ka poe Iseraela? A lilo oia i aha no lakou, a i aha hoi? A ola lakou ma ka lima owai?
P 36. Alakai Mose i ka poe Iseraela iwaho o ke aha? A hana oia i na mea aha? Ma ka aina hea? A ma ke kai hea? A ma ka waonahele hea? No na makahiki ehia? Mahea i kakauia ai keia mau mea? Pukaana 1 ka mokuna 3 a i ka mokuna 14.
P 37. Heaha ka Mose wanana no kekahi  kaula a lakou e hoolohe ai? Kanawailua 13: 15, 18. Nohea mai ia kaula?
P 38. Owai keia kaula? Maloko o ka ekalesia hea oia? Ua like paha ka olelo ekalesia maanei, me ke anaina o ka poe Iseraela. O Mose no iloko o ia anaina me ka anela o Iehova ma ka mauna o Sinai, i ka wa i haawiia mai ai na kanawai, na olelo hoola ke malamaia, Roma 3: 2; 7: 10. Eia nae kekahi ano; o keia kaula i like me Mose, o Kristo no ia, a hele pu oia me Mose, a me ka poe Iseraela ma ka waonahele. 1 Kor 10:4.
P 39. Makemake ole na kupuna e hoolohe ia wai? ia Mose a i ke kaula. A aha lakou iaia? a huli hou i hea? Puk. 32:1. 16:23; 17: 3, 4.
P 40, 41. Heaha ka Aarona kauoha? No keaha? Heaha ke ano o ko lakou Akua hou? a aha aku la lakou iaia? Pukaana 32:1—6.
P 42, 43 A pehea ke Akua ia lakou? Heaha ka puali o ka lani? Ka la, ka mahina, na hoku. Ma ke kaula hea i palapala ia'i keia mau olelo? Amosa 5: 25—27. Heluhelu; Owai o Moloka? Ua like paha ia me Baala. Ua hoomana ka poe Iseraela ia Baala ma ka waonahele. Nahelu 25, 2—5. Babulona, Damaseko, ua lawe pio lakou, ia Damaseko kekahi a ia Babulona kekahi.
P 44. Heaha kekahi mea i loaa i na kahuna? Ka halelewa hoike, Puk. 25; 40. 26: 30. Nawai i hana?
P 45. Mahea i kaiia'ku ai ka halelewa? Me wai? Owai ia lahui kanaka a a ke Akua i kipaku ai? Me na kupuna, halelewa a hiki i na la owai?
P 46. Heaha ka i loaa ia Davida? Heaha kona noi, kona makemake, kona hoomakaukau ana? E kukulu i hale no wai?
P 47. Ua ae ia anei ia Davida e kukulu i hale no Iehova? Nawai i kukulu?
P 48—50. Heaha ka i hooleia no ka Mea Kiekie? Heaha ko ke Akua noho alii? Heaha hoi kona keehina wawae? Heaha na ninau ekolu? Mahea i kakauia ai? Isaia 66; 1, 2.
Ua akaka ma keia mau olelo, aole o Setepano i kue ia Mose me kona mau kanawai, aole hoi i kue a hoowahawaha i ka luakini. Aole nae oia i hookiekie loa i ka luakini me he mea la aole wahi e ae e noho ai ke Akua.
Mele, Him. 399. 7—Leo.
1 Nani no ka Sabati,
Me ka aha halawai;
Hele mai na kamalii,
Me na kini ui nei,
Lohe, huli, imi pu
I ke ola no oukou;
Noonoo a hoopaanaau
I ka olelo a Iesu.
Na Ninau a ke Kahu.
Na makua. Ua maheleia ka olelo pale a Setepano i ekolu mahele. Mai hea a i hea ka mahele 1? Mai ka p. 1 a i ka p. 19. Mahele 2, mai hea? Mai ka p 35 a i ka p 50, oia ka mahele ma keia la.
Ma keia mau mahele elua he mau hooluolu wale no anei ka Setepano i ka aha hookolokolo? Hai mai i na olelo ano hoonaukiuki ia aha. P 9, 25, 26, 27, 28, 29, 39, 40—43, 48—50.
Na keiki. Hai mai i ke ano o Mose? 1 He keiki maikai. Ua hanaia i ekolu malama no ke aha? Loaa ka haina ia wai? 2 Hoolei ia oia iwaho no ke aha? a mahea oia i waihoia'i? no ke aha? A loaa ia wai? a lilo i keiki hanai nawai? Na ke kaikamahine a Parao. Hoomau anei oia i ka noho pu ana ma ka hale alii? Hai mai Hebera 11:24—26. Lilo Mose i aha? i alakai no ka poe Iseraela mai hea aku a i hea? Ma ke aha oukou e hoohalike ai me Mose? Ma ka haalele ana i na lealea, i na waiwai, i na hanohano o keia ao, a huipu me na haipule a hele pu aku i ka lani.
Ke kula a pau. Ma ka hele mua ana o Mose e kokua, e hoopakele i kona poe hoahanau, makemake anei lakou ia ia? Heaha ka olelo pakike a lakou i hoopuka aku ai ia ia? Ohumu anei a hooino lakou ia ia, a huli e hoi hou i Aigupita? A manao anei lakou e pepehi ia ia a make i kekahi manawa? A ia ia i noho ai ma ka mauna a loihi, heaha ka lakou i hana'i i Akua no lakou? Hoomana lakou ia wai? Owai Moloka? Owai ka hoku akua o Remepana? Naholoholo paha, oia kekahi hoku i hoomanaia ma Aigupita.
Pono anei ke kapaia keia mau olelo, he olelo pale no Setepano?
Heaha ka manao pili ia kakou?
Pono ke heluhelu i ka ke Akua olelo, e huli mau i ka Palapala Hemolele, i akaka na moolelo, na wanana e pili ana ia Iesu, me na kauoha a pau. E hele mau i na Kula Sabati me ka hoopaa pono i na haawina.
Hoike mai i ka pauku hoopaa p. 38.
Mele. Robina Gula 57—Leo Woodford.
Nani kuu Baibala,
Buke maikai ae;
Waiwai no ka uhane,
Waiwai makamae;
Mane no ka lani,
Wai mai ka lani mai,
No ka poe pololi,
Me ka makewai.
Pule i ala mai a mahuahua ka huli ana i ka baibala, i mahuahua na hoahanau Kula Sabati, &c.
Haawina no Oct. 15—Oih. 7: 51—60.

          HE MAHU PUHI AILA HOU.—Eia ma Puuopele, Waimea nei, he mahu puhi aila hou, no J. P. Parker, ke keiki lalawai o ka ua Kipuupuu o makou nei, me na pa maikai e hoopuni ana i kela mahu, no na bipi, a pela'ku.

          He moolelo no ka noho Kahu Ekalesia ana o Rev. E. Kekoa ma Kaluaaha i Molokai mai ka hoomaka ana mai a hiki wale i ke kipakuia ana me kuu mau wahi ukana, mailoko aku o ka hale o ua Ekalesia la.
          E KA LAHUI HAWAII, ua manao au, he pono ia'u ke hoike aku imua o ke akea, i ke ano  nui o ka moolelo maluna ae. Nolaila, ke nonoi haahaa aku nei au i ka oluolu o na Hookele, e ae mai ia'u e waiho ia mea ma kahi kaawale o kou kino, i mea e ike pono ai na kini ohana mai kela a me keia pea o ka aina.
          O Kahana ma Koolauloa i Oahu kuu home no na makahiki ewalu, mamuli o ka oihana hai Euanelio. Ua noho au a aloha ia wahi, a me ka poe a'u i ao aku ai. Ua hookuonoono ilaila, me ka manao, oia ka pahu-ku hope a huli ae keia noho ana. Aole ka pela ka manao o ka Haku.
          Ma ka la 15 o Maraki 1874., loaa ia'u ka palapala mai ka Ekalesia mai ma Kaluaaha i Molokai, mao ko lakou Komite la, oia o D. Kailua, J. Kaoo, a me S. K. Kupihea. A o ka manao nui oia palapala, oia keia, 1 Ka hooholo ana o na hoahanau e kahea mai ia'u i kahu no lakou: a o ka uku makahiki i hooholoia e lakou no ke ola o ke kahu, he elua haneri dala, e haawi ana i ka hale a me ka aina pu, i wahi e noho ai, a me na kokua aloha wale mai.
          Lawe au ia palapala, a noonoo no kekahi mau la, no ka pono ke ae aku, a ke hoole paha. Mahope iho o ka hala ana o kekahi mau la, ua loaa ia'u ka manao maopopo no ua palapala kahea kahu nei a ka Ekalesia o Kaluaaha ia'u, oia hoi, ua ae au.
          Ma ka la 23 oia malama no, (Maraki) 1874, kakau iho la au i palapala na ua Ekalesia la, mao ke komite la, a ma ia palapala, ua hoike aku la au i ko'u ae ana i ka lakou kahea. A ma ia palapala a'u i kakau ai ia lakou, ua waiho aku la au i kekahi noi ia lakou, no ko'u manawa e hoi aku ai me lakou.
          Mamua ae nae o ko'u hooholo manao ana e hele e noho Kahu Ekalesia ma Kaluaaha, ua pakui mai la me a'u na olelo keakea, e alai mai ana, e kaohi ana hoi ia'u aole e haawi aku i ka ae. Eia kekahi oia mau olelo, "Mai hele olua ilaila, he Ekalesia hana ino Kahu kela, he imihala, a pela aku."
          Aole no hoi au i hookanaluaia no ia mau olelo, no ka mea, ua ike no au, aia ma ke alanui o ke kea, kahi a na kapuai a kuu Haku i hele ai, e waiho ana no na mea hoohihia he nui wale. Nolaila, ua hopo ole no au ia mau olelo, a ua hooholo no i ka manao e hele. Ina paha e hana ino ia mai, a hana maikai ia mai paha, oia iho la no. No ka mea, aohe haipule kukini ana no ka pomaikai lani, i halawai ole me na enemi e keakea mai ana.
          Mamua ae no hoi o ko'u kakau ana i palapala na ka Ekalesia Kaluaaha, ninau mua ae la au i ka'u wahine, no kona manao i ka pono ke hele i Kaluaaha, a me ka pono ole. Ua pane mai no ia me ka oluolu, i ka i ana mai, "Ma kahi au e hele ai, malaila aku au." Nolaila, ua kakauia ka palapala na ka Ekalesia, e hoike aku ana i ko'u ae i ka lakou kahea.
          Ma ka pule mua o Aperila 1874, noho ka Ahahui Euanelio o Oahu, ma ke ano halawai ku i ka wa. Ilaila au i waiho aku ai i ka palapala kahea a kua Ekalesia la o Kaluaaha, a me ka lakou palapala pane no ka'u noi, a me ka'u noi hoi e hookuu ia'u, a me ka'u palapala aloha hoi i ko'u mau hoa kahuna hai Euanelio.
          Ua lawe ka aha a noonoo no ia mau mea, a ua hooholo e hookuu ia'u. Ma ka pule hope o ka malama o Iune 1874, komo mua aku la au i ua Ekalesia nei, a o ka helehelena mua a'u i ike aku ai no lakou, ma keia komo mua ana, he poe maikai a oluolu hoi, me he poe pololi la a makewai hoi, i ake e ai a e inu hoi. Pela ke ano o ua kihapai hou nei i haawiia na'u e mahi.
          Nui ko lakou launa ana mai, a he piha hauoli i ka nana aku, me he poe la e hauoli ana no ke ko ana o ka makemake. Aka, aole no nae au i hoopoina loa i na leo olelo mua a'u i lohe ai, ua ala mai no he hoomanao ana no ia mau mea; a waiho malie iho la no ma ka waihona piha ole, me ka manao iho no, e hiki mai ana he manawa no ia mau lohe mua. Kai no he kio, he oiaio no ka, hinuhinu ana no ka mawaho, awaawa ana no hoi maloko.
          I ka makahiki mua o ko'u noho kahu ana no ua Ekalesia nei, eia ka mea a'u i ike a i hoomaopopo hoi.
          1 Nui ko lakou mahalo mai i kahi kahunapule a lakou, aole nae pau loa i ka manao pela, he pai okoa mai no ma kuu alo, a kamailio lakou ia lakou iho no, me ka akena ana, i ka mea, a i ka ike, makaukau malamalama a pela aku. Aka, aole au i puniia eia mau akena ana, a me ia mau haanui ana hoi. No ka mea, ulu mai la no hoi iloko o'u kekahi noonoo koho wale ana, mamuli o ko'u maa, he ulumahiehie wale no keia, a pela io no ka auanei mahope mai.
          2 Holo maikai na hana o ko Iesu aupuni a makaala hoi ka hapa nui o lakou ma na hana haipule. Oia na ano nui maopopo o ua Ekaleisa la, ma ka makahiki mua o ko'u noho ana.
          I ka lua mai o ka makahiki o kuu noho kahu ana no ua Ekalesia nei, eia na mea maopopo lea.
          1 Aole holopono na hana o ko Iesu aupuni, nui na mea keakea, ulu mai hoi na manao kuee, a me na hoopaapaa ana ma kekahi mau kumuhana, a like ole na manao a me na noonoo ana ma kekahi mau mea, a ano mokuahana hoi.
          Hooili mai la kekahi mau luna a me kekahi mau hoahanau, no ke kahu ka hewa, me ka olelo ana, na ke kahu ka hewa i loiele ai ka luakini, a hakalia ka paa. Eia hou, na ke kahu ka hewa o ke dala luakini, i ka ae ana e hoaie i ke dala, &c.
          I ka laha ana oia mau olelo, ua kaheaia aku i halawai hoahanau, e hui nui mai. Ma ka malama o Aug. 1875, ua hui mai la, a imua o lakou ko'u hoike ana i ko'u manao a me ka hoakaka ana i ka oiaio ole o na mea a lakou i olelo ai. (Aia ma ka buke moolelo o ua Ekalesia la kuu manao a pau i hoike aku ai ia lakou.)
          Mahope iho, mihi mai na luna a ahewa ia lakou iho, a noi mai ia'u e kala aku. Ua hanaia pela.  (Aole i pau.)

Kumumanao.
UA KAUPAONAIA OE E HAWAII.

          Oiai au ma ke kahua o ko kakou nanehai i keia manawa, e wehewehe ana no ke kaumaha a i ole no ka mama ana o Lahui Hawaii. Aka, mamua ae o ko kakou kakahele loa ana aku i na manao ku hohonu o ko kakou nanehai, he mea pono ia kakou ke ho-aui iki ae i na ikoi o ko kakou mau noonoo maikai ana, a hookahua iho maluna o ka huaolelo "Kaupaona."
          O ke ano o keia huaolelo i hooponopono ia a i apono ia hoi e ka poe puniu noonoo e noho ana ma kela a me keia pea o ka aina, he ana ana. Aole nae hoi o ke ana ana ma ka loa a me ka laula ke kaupaona, aole hoi o ka mahele ana i na mea wai ma na Gila Paina &c., aka, o ke ana ana i ke kaumaha o kekahi mea kino e waiho ana maluna iho o ka honua, oia ke ano a me ka io maoli o ka huaolelo kaupaona.
          Ina oia ke ano a me ka io maoli o ka huaolelo kaupaona, alaila, he mea pono ia kakou ke hoomaopopo i kekahi mau mea ana kaumaha, oia hoi na Paona. Ekolu ano nui o na paona i ikeia iwaena o ke ao nei. 1 Paona Ume. 2 Paona Auka. 3 Paona Huiia.
          O ke ano o ka huaolelo "Hawaii," oia no na kanaka a pau e noho ana maluna o keia mau mokupuni ; mai ka Lani ka Moi, "Kauliluaikeanuowaialeale," Davida Kalakaua, ka mea e noho ana ma ka nohoalii, a hala wale mai hoi ia kakou na makaainana e noho ana malalo o kona malu, a me ka malu o kona mau kanawai. Ina oia ae la o Hawaii, pehea, e hiki ana anei ke kaupaona ia ma kela mau kaupaona liilii? Ke manao iho nei au a me oukou, e hoole like ana kakou, aole!
          Ina ua nele ae la keia mau paona i ka mea ana ole e ana pono ai i ka Lahui Hawaii, alaila, e pailata aku kakou i ko kakou mau noonoo maikai a hookomo aku ma ke awa lai lulu o ka manao mua.
          1 Heaha ke kaupaona e ana pono ai i ka Lahui Hawaii?
          Oiai, ua nele ae la kela mau paona i ka poka kaumaha ole e ana pono ai i keia Lahui ; e hoomaopopo kakou i kekahi moolelo, i loaa kekahi meheu o keia kaupaona.
          E haliu aku ka kou a hoomaopopo i ka moolelo o Belehazara, ka mea i nohoalii maluna o Babulona mahope o Nepukaneza kona makua i haule aku la ma ke ano mau o ko ka honua.
          I ka po mua o ka ha o na makahiki o kona nohoalii ana, ua hana oia he ahaaina nui, a hoakoakoa mai la i na 'lii a me na kanaka koikoi o ka aina. Oiai lakou e paina ana me ka lealea, hoao ae la o Belehazara i ka waina; a komo mai la na manao pahele a Satana, a hei aku la hoi i ka upena ku a ka Lawakua, a pau poo pau hiu hoi i ke anapuni a Limaloa. A kauoha ae la oia e lawe ia mai na kiaha o Iehova. A inu iho la lakou me ka lealea, aka, oiai ko lakou mau lealea e luakaha ana maluna o kela a me keia mea pakahi, hoouna mai la ke Akua i kekahi hapa pulima, a kakau ae la i na huaolelo ma ka paia o ka hale, oia hoi, "MENE, MENE, TEKELA, UPARESINA." A na keia mau hopunaolelo i hoohaiki mai i ko ke alii mau manao, a haalulu mai la kona kino, a pu-ke ae la kona mau kuli kekahi i kekahi. A kauoha ae la oia e hoakaka ia mai ke ano o kela mau huaolelo, a wehewehe mai la o Daniela, MENE, ua helu mai ke Akua i kou aupuni ana, a ua hoopauia hoi. TEKELA, ua kaupaonaia oe ma ka mea kaupaona, a ua ikeia kou mama ana. PERESA, ua maheleia kou aupuni a haawiia aku no ka poe Media a me ka poe Peresia. Nolaila, ua maopopo o keia alii ka mea mua i kaupaonaia ma keia kaupaona. E like no hoi me ka mea i oleloia, aia ka honua a me kona mau mea a pau iloko o na lima o ke Akua. Pela no au i manao ai oia no ka mea kaupaona nana i kaupaona ia Belehazara, a pela pu no hoi ia Hawaii nei. No ka mea, ina aia na mea a pau iloko o kona lima. Aole anei e hiki ana iaia ke hoao i kela a me keia lahui e noho ana ma ka ili honua? Ke manao iho nei au ua hiki no, alaila, aohe mea e kanalua ai, o ka hooia wale iho neo koe oia no ke kaupaona. Nolaila, e haliu aku kakou e hoonana aku i ka lua o ko kakou manao.
          2 Ka hope o ke Kaupaona ana.
          E like me ka mea i hoakakaia ma kekahi mau buke hoomanao, "aohe hikimua i nele i ka ukali, aole hoi he ukali i nele i ka hikimua." Pela no ko kakou nanehai i keia manawa. O ka loaa ana o ka mea kaupaona ka mua, a o ka hua o ke kaupaona ana ka hope. Iloko o ke ano nui o ka noonoo ana, ua maopopo ka hua a me ka hooia i maopopo loa, oia hoi, o ke emi mai o kona kaumaha. Ma ka hoomaopopo ana iwaena o keia lahui, ua maopopo, ua emi io mai ke kaumaha, aka, koe nae hoi ke emi ino loa ana.
          Penei e hiki ai ke hoomaopopo i kona kaumaha ana a me ka ole. Oiai no o Belehazara e nohoalii ana, ua ikea mai la kona mama ana ma kona hana ana i na mea kue ia Iehova, nolaila haalele mai ke Akua iaia, a komo aku la oia a me kona aupuni iloko o ka poino, oia hoi ka pau o kona noho alii ana, kona make ana a me kamahele ia ano o kona aupuni. Malaila, ua maopopo he poino ko ke kanaka a lahui paha, ke kaupaona mai ke Akua iaia. Pela no o Hawaii nei, no ke emi ana o kona kaumaha, ua hookomoia iloko o kekahi mau poino.
          (a) Ke emi o ka noho pono ana.—Ua maopopo ma ka nana ana iwaena o keia lahui, mai ka M. H. 1840 mai ua akaka ua emi na paa mare, a hapa hoi na ohana maemae, a nui ka ona, hula a me kekahi mau poino e aku. (e) O ke emi lahui ana. Oiai i ke au mamua o ka M. H. 1820, he nui na kanaka, a ua hoemiia mai e ka ona, ke kaua a me ka punilealea. Aka, aole keia o ka hua a na misionari i hoohua mai ai. Aka, e like me ka hoea ana mai o ka pono, pela no ka hoea pu ana mai o ka mea keakea i ka pono, a ke koe nei no ia mau kumu a hiki i keia wa. Malaila, ua maopopo e like me ke ano o ke emi ana o ka lahui ma na hana maikai, pela no ke kue ana mai o ke AKua iaia. E like me ke kanaka i hapai pu ae i ka mea mana a koikoi, aia ka oi o kona hooikaika ana maluna o ka mea koikoi, a emi hoi ma ka mea mama. Pela no auanei ke Akua e hoemi mai ai i kona manao ana ma keia lahui, no ka mea, ua emi kona kaumaha, a kau nui aku kona manao maluna o na lahui e ae i loaa ole ke kumu e kaupaonaia'i. Aka, o ka mea i koe, o ka hoolauna ana aku me ka manao 3, ka hopena hoi o ko kakou kamakamailio ana.
          3 Ka manawa i kaupaonaia'i.
          Ma ka hoomaopopo pono ana i keia mea, ua maopopo oia no ka manawa mai ka M. H. 1840 a hiki loa mai i keia mau la e naue nei, no ka mea, iloko o keia manwa i hana nui ai na kanaka i na mea kue i ko ke Akua makemake, a panai mai la oia me kekahi mau poino e kanuia iwaena o keia lahui. O keia mau hana kue i ko ke AKua makemake ke kumu i kaupaonaia'i keia lahui. Nolaila, e na hoa opio Hawaii na kupa ponoi hoi o ka aina, na pulapula hoi i koe o ka hooulu lahui, e kalele iho i ko oukou mau manaoio hana ma ka pono o ka Haku, e loaa mai no auanei ka hopena pomaikai. I kulike ai hoi me ke au o ko kakou Moi, he au "Hooulu Lahui." Pela hoi oukou e o'u mau pokii o ka imi naauao i uhaiaholo ai ka noho'na i ka home hoonui ike, e kokua pu mai ma keia kumu hookahi a pela e lilo ai ke au o ka lanakila ma ko Hawaii aoao, a pela e komo ole ai keia lahui iloko o ke alanui o ka poino a me ka palaho, a pakele ae hoi mai ke komo poo loa ana aku i ka lua pa-u o ka make mau loa.  SAMUEL KAMAE.
Lahainaluna, 1876.

HE MOOLELO
—NO—
TAMAKI IONAKANA IAKEKONA
KA PUHI OLALI O KA HEMA, KE AHIKANANA O KE KAUA KIPI KULOKO O AMERIKA HUIPUIA, I KA WA O KE KAUA HULIAMAHI O AMERIKA.
[Unuhiia e Lutanela Robert Hoapili.]
MOKUNA V.

          HAALELE ia iho la ia wahi mahope, a nee iki aku la, i wahi e oili mai ai o na koa aupuni pa ke poo i ka pauku laau, a na lakou hoi ia e keakea aku i ole e hele huhu mai na elele a ka make, a i ulu ole ae na manao kaniuhu, a puana ae, pa papau kakou he aa ko ka hale."
          Ma keia loli hou ana o ke kulana hooili kaua, ua loli hou na puali kaua a pau malalo o ua Puhi Olali la, nolaila ; o na puali koa a pau imua, malalo o Kanela Ashby, ua haawiia iaia ka malama ana o na alahaka me ko Col. Buruka mau pukaa ma ke ano he kokua, a huipu ae la i kahi hookahi. Me keia ka nee pualu ana aku o na koa o ka hema, a hoomaka iho la ka ulele ana o na aoao elua, a pa, a wala, a hina, a nee, ka ua mea o ka pilikia o na koa aupuni, aohe wa a kahi loa iho ka neo. Hoomau aku la o Iakekona me na koa i ka nee ana imua me ka hoolele mau ana i na poka pahu i na koa aupuni, e hoomaka ana ma ke kihi akau, a kahania ma ke kihi hema o ka puali. O na koa hoi malalo o Col. Echols Puali helu 27, hoomaka hou la lakou e kaua ki-hakahaka, i ka puali helu 21, malalo o Palton, e like me ka mea i hai mua ia aku ai; aohe he wahi puali koa iki malalo o Gen. Ganete i hiki mai e kokua. Ua nui ka mahaloia o keia mau puali elua, oia ka puali helu 21, 27, Elua ka peki ana i hope, a elua hoi ka pahee ana imua o ua mau puali nei. Ia ulele hou ana iho hoi, aohe wa a pau hiu pau pulu, na koa o ka aoao aupuni, a mama na wawae i ka holo, aohe o kae mai, "he keke papai no Honolulu, ma ka niho ka wini e oi ai." Kau hana!
          Hookahi mea kaumaha, ua welewelenia iki ke alukai o ka puali helu 27, oia hoi o Col. Echols a ili aku la ka hookele ana ia Leut. Col. Grigsby, he wahi taaka eleeleu no hoi keia, ua hookele aku oia me ka pupuahulu ole, a me ka paa o ke kulana.
          Na keia mau wahi puali o ka hema i wehe kalae i na hana koko o ia la; aka, i ka Hema nae i hiki hou mai ai me ona mau puali koa hou, hoea hou mai la ko ka Akau mau tausani koa hou, nolaila i puana ae ai ka Hem: "Malia e huihui nei kuu manawa, he malihini ka ko ka hale ua hiki mai." Ua lilo no ia he mea ole imua o na koa o ka hema, me he mau opala e puehu liilii ana i ka makani. No ke pukonakona no hoi paha kekahi i awili pu ia me ka manao ikaika, me ke kupaa; nolaila hele kapalulu na hana me ka inoa lanakila a kaulana ma keia mea he hoouka kaua.
          Hele aku la o Col. Fulkerson me kona mau mahele koa, oia hoi ka helu 23 a me ka helu 27, i kokua pu ia mai e ke alakai ana a Col. Taliaferd & Lieut. Col. Carson, a ma ka hema hoi o ko Col. Echols mau puali i hookahua pono ia mahope mai o kekahi pa pohaku, malaila hoi kahi a na enemi e nee mai nei imua me ka hooikaika mai a hoomaka mai la ke kaua me ka hahana loa, maanei no hoi i ala like mai ai na kipi me ka uwila a lele aku la lakou imua me he mau tiga la, ua nonoke lakou no kekahi mau hora, a lele liilii aku la na koa aupuni ihope me he opala puehu la i ka makani, me ka nahaha liilii o na kolamu koa o ka akau, me ka nui o ka poino, a lilo pu mai la ma ka lima o na kipi kekahi mau pahu hae. (Colors) Ia manawa, me ka eleu nui no hoi na keiki o ka akau i hooponopono hou ae ai i ko lakou mau kulana, a hoomaka hou iho la ka ulele ana o na aoao elua, aole hoi i liuliu iho, kaalo ana o Col. Fulkerson, a ia wa, ua kipaku hou ia aku na koa o ka akau ihope, o ka lua keia o na hoohokaia ana. Ia manawa koke no, ike mai la hoi na puali e ae o ka hema ua komo kino ka puali helu 27, ia wa no i komo mai ai na puali helu 2, 4 a me 33 o Vireginia malalo o ke alakai ana a Gen. Garnett, Col. Allen, Lieut. Col. Raynold a me Cumming, o ka hoomaka ana mai keia e hahana ke kaua, o ka Bataliona helu 1, P. A. C. S. malalo o Cop. Brigford, oia ka puali hiki mua o na puali a pau o ka hema, ua kaua lakou a hiki i ka wa i weluwelu liilii ai, a mai ka hapalua o ka hora 5 a hiki i ka hapalua o ka hora 6 P. M., ua mau no ke kaua ana o na aoao a elua, wahi a kekahi mea kakau o ka London Tribune, ua hoike mai oia penei: "Ua hanana launa ole ke kaua i keia la, ua kahe mai ke koko e like me na waimapuna, ua ku ka paoa o na ea o ka lewa lani i na koko o ke kanaka, na lio, na kaa pu, na huila, a me na mea kaua e mokaki ana, a no ka poe eha ka walania o ko'u naau, aole hoi o ka poe make ua make lakou, o ka poe eha ka hoi, i ka wa i mao ae ai na punohu uwahi, ike aku la au i na tausani poe i eha e uwe ana, e uwi ana na niho, e haukeke ana, e ku-o ana, a he ku i ka manaonao ia'u ma ka nana ana me ka naau kaumaha, i iho la au iloko o'u, ina paha owau ke Akua, alaila, e hoohui no wau i na aupuni a pau, a hoolilo i hookahi manao, hookahi olelo, hookahi hana, i ike ole aku ai ko'u mau maka i na mea weliweli e like me keia mau mea a pau a ko'u mau maka e ike nei."
          Me ka makaikai pakahi ana aku i na haawina o kela me keia, he mea ku i ka weliweli. O kekahi poe, ua moku na lima, i paa iki i ka alualu ili, aohe wawae, o kahi poe, aohe maka, aohe poo, aka, e kamau ana no kahi hanu, ina e hui ia na leo o keia poe i hoomainoino ia e na eha a ke kaua, ua ku i ka hoeha i ka naau. Ma na koa kipi ka mahalo nui ia, oiai ua nele lakou i na mea kaua kupono ole, ki aku ko lakou mau laina koa mua a pau, hoi mai hoi lakou mahope, me ia mau pu no hoi e ki aku ai na laina hope, a pela iho la lakou e hoololiloli mau ai na wa a pau, e kaua mau ana imua o na enemi. A ua hoopaa maoli no lakou e kaua a hiki i ka wa e make ai mamua o ka hee wale ana aku.
          O ka puali o ka poe Dutch o ka Akau nana aku kakani launa ole na mea kaua, me ka owaka o na wahi waha e hoopuka ana i na olelo ino no ka aoao kipi i kaua iho nae ka hana me ka puali helu 27 o Vireginia, uoki i papau nui ana i ka holo, aole o kae mai, ma keia holo ana, ua hoouna ia kekahi mau kaua lio malalo o Gen. Garnett; ua ku iki mai lakou a kaua a pau, holo aku ana, "aohe i loaa iho," e ole e keakea ia mai e kekahi mau mahele koa e ae o ka Akau, pakele ai ua poe ala, ina ua pau hiu i na bea hae o ka Hema. Ua kaua na puali me ke ano pihoihoi me he mea la, e kuu pau hope loa ana i ko lakou mau ikaika, haalele kiko waena a pau, ia wa, kauoha ae la o Gen. Garnett i kana mau koa i like ole aku ka nui me ko ka Akau, e emi iki mai i hope, i pale aku i ka hele uluulu ana mai o na koa o ka Akau, a loaa hou hoi he mau kokua hou no lakou nei, a hooluolu hoi ka poe luhi. Ua nee io mai no na enemi me ka pulalelale mai, aka, ua pale hou ia aku no i hope.  (Aole i pau.)