Ka Lahui Hawaii, Volume II, Number 41, 5 October 1876 — Page 3
UA HUIKALAIA.—Ma ka la Sabati aku nei i hala, ua oluolu i ke Alii ka Moi, ka huikala ana aku i ka poe no lakou na inoa malalo nei mai na hihia mai a ke Kanawai, a eia lakou: Aiana, Kekuihewa, Alohikea, Hulu, Hapa, Kailiuakea, Kahoalii, Kawika, Jno. Padekena, a me F. Padekena. Pela makou e pahola aku nei imua o na makaainana aloha alii; "Ua hoomanao mau Oia i na leo walohia uwalo, a ua ike Oia i ke kanaka nui a me ke kanaka iki o Kona aupuni."
NO AHIONA PAKE.—Maloko o ka nupepa Friend i ike iho ai makou, ua make mai nei keia hoa'loha pake i kamaaina mau ia kakou ma ka hoohuli ana mai i kona lahui iloko o ka pono o ka Haku Iesu. He haiolelo oia oiai oia ianei, a i kona holo ana i kona one hanau ponoi, iloko o ka makahiki i hala, ua kuu aku la kona luhi; a ua waiho oia he wahine Hawaii me na keiki e paiauma ana no ka papa ole. Me ia ohana i nele i ka lima akau ole ko makou aloha.
"E KII A KAI AE I NA UI ONEI".—E na keonimana o ka Papa Himeni o Kawaiahao, na hoa kohu pono o ia kaunu ana, e ala mai oe e ka nunulu, e kui lima pu mai me ke oeoe, na ka nehe nakulukulu o ke kai o Kalia e owaowa mai i ka hua o ke one e hoopiha a hu. E na lede nona na lei alii mae ole i ka ua kukalahale, ka hoa hooipo o ka pupu kanioe i noho kupinai i na kuamauna a na na leo nahenahe ia e aoao mai i ka naau e lia mau. Eia hoi ka'u poloai, e hoopiha mau mai oukou i ko oukou Papa Himeni, a e kono aku i ko oukou mau hoa. A no ko'u haohao ia Keaweamahi i keia mau pule, i kona aua ana ae ia Kahulikaiakolea, nau e noho ia nuu o ke alakai himeni. OGANA O KAWAIAHAO.
PUIA I KE ONAONA.—Maloko o keia Sabati iho nei, ke nana aku oe iloko o ke anaina kula Sabati o Kawaiahao, kaua mea o ka puia o ke ala o na pua hou, a me ka hoene o na leo o na manu liilii. E like me ka makou i hoolaha mua ai iloko o kela pule, ua hui na kula Sabati a pau o ua Luakini nei, ua nani na hana, ua ku i ka mahalo. Ua hiki mai o Kamoiliili me kona ano mau, he piha a he maikai. E like me ka puapuai mau ana o na wai huihui iloko o Kanewai, pela lakou e piipii mau ai. O na keiki kane hoi ko Waikiki-kai mea hou a makou i mahalo ai no ka pau mai iloko o keia hana. Nui no hoi ka olioli i na wahi keiki poola o Makiki me kahi kumu uuku a lakou, pela no hoi me Pauoa. Mau no hoi ka pii o na Pulapula o Kapalama. E pii a mau. No na alakai a pau o keia mau kula a me ko lakou kahu kula Sabati ko makou walohia.
"E hoe kakou.
E hoe a mau."
PANE I NA MAKUA MEA KEIKI
E KA LAHUI HAWAII E; Aloha oe:—
Ma kou Helu 35. Ua ike ia ka pane a na makua mea keiki ma, i ke kumu kula a lakou, ma na mea i haku wale ia e lakou iho, i mea e ino ai ka inoa o ke kumu, a ko paha ko lakou iini huwa, e hemo ke kumu, a noho ae kahi o lakou ma ia kulana.
Eia na mea i haku opu keemoa ia: "I ke kakahiaka, hele na keiki me na ho & o-o no ka hana i ka hora 7 a me 8, pulu ke kapa i ka ua, noho pela i na hora kula, aole pau pono, hele i ka hana no elua hora a oi, hoohana ma kana hana he kahu ai, aua ke keiki i ka wa lawe ai i ka lio, hili ia, a na na keiki e kalewa i ka poe mea dala, aole malama pono i ke dala hana, aole mahele like i ke dala i na keiki a pela aku."
Ma keia mau mea a pau i hoolaha ia, ua hana lakou ma ke ano enemi, a ike ole, a kuhihewa hoi, a eia ka oiaio.
Ua hele kekahi poe me ka ho no ka hana i na hora hana o ke kula, mahope o ka pau ana o ke kula mea helu, e like me ka ke kanawai o keia wa, he kula ma na mea helu, a he kula hana lima, he hoihoi ia ke keiki i pule ke kapa i ka hale, oia ka rula mau ma na kula.
Ma keia kula ua oi wale na hora kula i kekahi wa, i pau pono ai i ke ao ia na keiki he 60 a oi o keia kula, a pau pono ka hapa nui, koe ke emi o na hora kula e like me ka lakou nei, holo a nui ka ike o keia kula i na pela? Iloko o ka wa kula, a ike ia ke keiki kolohe, haalele kula paha, paa ole paha o ka haawina &c., e hana oia ma ka pa kula mawaho o na hora kula, ke ole oia e hili ia me ke kupono.
Ma ke kula hana lima, elua hora hana wale no e like me ke kanawai, a no ka maa o keia poe i ka hoohana a oi mamua o na hora elua, oia ka mea i hai ai pela, oiai me lakou no ka hapa nui o na hana a na keiki, a na ka haole kekahi hana, he mahi ai kalo no, a na ke kumu hoi, he hana ai kekahi hana a ke kumu (kahu imu) ua wae ia na keiki kupono. Aole hoi i olelo ke kumu i kekahi o lakou, e hili ia ke nele i ka lio lawe ai, aole no hoi na lakou e lawe e kalewa, aka, na ka poe mea dala nele i ka ai ole no e kii mai i ka ai, oiai, he hahana ka wi ia mau la, a o ka hikimua i kahi o ka ai ka pono, lohilohi no, nele i ke pai ai.
O keia hana, a ma ka mahiai a ke kumu, ua uuku ia, aole lakou nei i hele i kahi o ka Luna Kula e nana ai i na pepa hoike hana a me na uku hoolimalima pu, a ike ia la hoi kekahi hana a ke kumu, ua uku ole ia, a ike ia la hoi na hana e ae a kekahi poe, ua kolohe ia, aka, ohumuhumu wale lakou ma kahi e me ke kuhihewa, a hoolaha hewa ma ke ano laipila i ka inoa o ke kumu. He mea ano e keia poe naauao, a kulana hanohano o ka hoopio i kekahi mea e pii ae ana, ma ke kulana naauao, a alakai i ka haumana opio ma ka pololei.
I ka wa a ka Luna kula e manao ai e mahele ke dala hana lima a na keiki. Ua haawi mai la na kumu a me kekahi mea kupono e ae e mahele aku iwaena o na haumana, e like me ka ikaika a me na la hana i loaa i ke keiki, a ua hana ia pela, aka; ahewa na makua. O ka lakou he mahele like no, oia hoi, i na eha dala a ke keiki ikaika, pela no ka ke keiki uuku palupalu. He nuhou keia mahele a lakou nei, a he nui na huhewa mau o keia poe, e enemi nei i ke kumu, a no ko lakou enemi, ua papa ia na keiki aole e hoopaa i na haawina, ua aua i kekahi mau la i na keiki, i hoopai ka ke kumu a hu mawaho o ke kupono, alaila, hoopii. E na makua o na kula e ae, mai hana me ka lakou nei. Welina i ka Lunahooponopono, a me na keiki o ka papa pai. Me ka mahalo.
NA KE KUMU KULA.
Ahaolelo Kau Kanawai
o ke Aupuni Hawaii
Ka Moolelo o na hana a ke Kau o
ka M. H. 1876.
LA HANA 117—Poalua Sepatemaba 19.
Halawai ka Ahaolelo e like me ka mau.
Komite Hooiaio Bila Kanawai. Eia na bila i aponoia e ke'Lii ka Moi.
1 Bila kanawai e kokua ana i ka hooholo mokumahu holo pili aina.
2 Bila kanawai e hoololi ana i ka pauku 846 o ke kanawai kivila.
3 Bila kanawai e haawi ana i kekahi uku poho no kekahi mau aina i hoopoino ia ma ka weheia ana o kekahi auwai a hawai paha.
4 Bila kanawai e hoopau ai i ka mokuna 4 o na kanawai o 1874.
5 Bila kanawai e hoopau ai i ka mokuna 28 o na kanawai o 1874.
6 Bila kanawai e hoololi ai i ka pauku 3 o ka mokuna 50 o ke kanawai hoopai karaima.
7 Bila kanawai e hoopau ai i ka laha ana o na mai mawaena o na hipa.
8 Bila kanawai e hoololi ai i na pauku 64, 65, 66 o ke kanawai kivila.
9 Bila kanawai e hoololi ai i ka pauku 500 o ke kanawai kivila.
Eia na bila kanawai i hooleia mai e ka Moi, aole i kakau inoaia mai.
1 Bila kanawai e hoopau ana i kekanawai e papa ana i ka hoopae ana mai a me ke kuai ana aku i ka opiuma, i aponoia ma ka makahiki 1874.
2 Bila kanawai e hoomahuahua ana i ka uku la o na kumu kula aupuni.
3 Bila kanawai e hookuu ana i na paahana malalo o na olelo aelike, aole e hana i na la kulaia.
4 Bila kanawai e hoopau ana i na pauku 11, 12, 13, o ke kanawai e pili ana i ka oihana ao palapala, e hoonoho ana i na Kiaaina o na mokupuni, i mau kahu kula nui.
5 Bila kanawai e hoololi ai i ka pauku 1 o ka mokuna 41 o ke kanawai karaima, e pili ana i ke kinai ana i ka ona.
6 Bila kanawai e loaa ai ka lapaau naauao ana, oia hoi, e kauoha ana i na kauka lapaau e hele koke i kahi o ke kanaka mai ke kiiia mai, ina he ilihune, a he waiwai paha.
7 Bila kanawai e hoololi ai i ka pauku 243 o ke kanawai kivila.
8 Bila kanawai e hoololi ai i ka pauku 101 o ke kanawai kivila, e hoemi ai i ka laikini waapa.
9 Bila kanawai e hoopau ana i ka auhau kino hookahi dala.
10 Bila kanawai e hooponopono ai i ka lawaia ana.
11 Bila kanawai e hoololi ai i ka pauku 237 o ke kanawai kivila i hoololiia i ka 1862.
Noi o Hon Kaai e kapaeia na rula, a e hapai houia ka noonoo ana, no ka bila kanawai e hoopau ai i ka auhau kino. Hooholoia, he 21 ae a he 10 hoole.
Eia na mea i ae, Leleiohoku, Moanauli, Kaai, Aholo, Kahuila, Kaiue, Kanealii, Kamauoha, Kauai, Naili, Helekunihi, Barenaba, Kalaukoa, Aiwohi, Nawahi, Helemanu, Mahoe, Nahaku, Wana, Nakaleka, huiia he 20. Eia na hoole, Gay, Waterhouse, a me Preston, hui me 7 alii, like me 10.
Waiho mai ke'lii Kaai, he hoololi e lilo keia i kanawai mai ka la mua aku o Maraki. Hooholoia.
NA HANA O KA LA.
Heluhelu akoluia keia mau bila malalo iho ma ke poo a ua hooholoia.
1 Bila e hoololi ai i ka pauku 1420 o ke kanawai kivila.
2 Bila e hookuu ai i na paahana, i na la koho balota.
Heluhelu akoluia ka bila e hoololi ai i ka pauku 17 o ka mokuna 41 o na kanawai karaima. Hooholoia.
Heluhelu akoluia ka bila e hoololi ai i ka pauku 19 o ka mokuna 41 o na kanawai hoopai karaima, ua hooholoia.
Heluhelu akoluia ka bila e hoololi ai i ka pauku 1106 o ke kanawai kivila. Hooholoia.
Heluhelu akoluia ka bila e hoololi ai i ka pauku 1144 o ke kanawai kivila. Hooholoia.
Hoakaka mai ka Peresidena, no ka hiki ana mai o ka lunamakaainana hou i kohoia no ka noho hakahaka o Honolulu.
Noi o Mr Aholo e waihoia ka palapala hookohu ma ka lima o ke komite o na aha hookolokolo a na lakou e nana. Hooholoia.
Heluhelu aluaia ka bila e hooponopono ai i ke kuai ana i na laau lapaau a me na mea oia ano. Waihoia no ke kakau poepoe.
Heluhelu aluaia ka bila e hoololi ai i ka pauku 1448 o ke kanawai kivila, i hoololiia i ka 1872. Waihoia no ka hoopanee.
Heluhelu aluaia ka bila e hoomaopopo ai i ka loihi o ka manawa e noho ai ka Ahaolelo.
Heluhelu aluaia ka bila e hooponopono ai no ka hana a na komisina palena aina. Oiai e noonoo ia ana, ua hoomaha ka Hale ma ka hora 12.
Halawai hou ma ka hora 1 P. M.
Hoike mai ke komite o na aha hookolokolo, ua apono lakou i ka palapala hookohu o ka lunamakaainana hou o Honolulu. Aponoia.
Noonooia ka bila maluna, a ua waihoia no ke kakau poepoe, a e heluhelu akoluia ma ka Poaha, a me na bila e ae a pau i hooholoia iho nei.
Hoohiki ia ka lunamakaainana hou o Honolulu.
Heluhelu aluaia ka bila e hoololi ai i ka pauku 56 o ke kanawai kivila, e pili ana i na laikini kuai lole. Waihoia ka bila no ke kakau poepoe.
Heluhelu aluaia ka bila e hoololi ai i ka pauku 35, o ka mokuna 55 o ke kanawai karaima. Hoopanee loaia.
Heluhelu aluaia ka bila no ka hooponopono ana i na waiwai o ka poe make, e pili ana i ke kuai ana i na waiwai paa i mea e kaa ai ka aie o ka mea i make. Waihoia no ke kakau poepoe, a e heluhelu akoluia ma ka Poaha.
Heluhelu aluaia ka bila e pili ana i ka hoohalahala ana no na olelo hooholo o na aha hoomalu a me na aha apana. Hoopanee loaia.
Heluhelu aluaia ka bila e hoololi ai i ka pauku 3, a e hoopau ai i ka pauku 9 o ka mokuna 40 o ke kanawai karaima. Waihoia no ke kakau poepoe.
Heluhelu aluaia ka bila e hoomahuahua ai i ke dute maluna o kekahi mau waiwai. Waihoia no ke kakau poepoe, a e heluhelu akoluia ma ka Poaha. He 33 ma ka ae a he 10 ma ka hoole.
Eia ka poe ae e hoomahuahua i ke dute maluna o kekahi mau waiwai, Aholo, Kaiue, Baraunu, Kamauoha, Lilikalani, Kauai, Birch, Naili, Gay, Helekunihi, Barenaba, Halemanu, Nahaku, Wana, Naukana, Preston, Kaina, hui me 13 alii, like me 30, o lakou nei ka poe i ae, e hoopii aku i ke kumukuai o keia mau waiwai i dute ia a ina e kii aku kakou e kuai, alaila, poha ko kakou mau lae, i ke kumukuai kiekie, e hoomanao e na makamaka.
Eia ka poe hoole, i emi ke kumukuai oia mau waiwai, Kiaaina Kanoa, Kahuila, Kanealii, Halstead, Kalaukoa, Aiwohi, Nawahi, Mahoe, Waterhouse, Mahelona, huiia he 10, na mea i kanalua, Pilipo a me Nakaleka, nolaila, ua hooholoia.
Heluhelu aluaia ka bila, e hookuu ai i na mai lepera e hoi i ko lakou mau home.
Kamailio mai ke Kiaaina Kapena ma ka aoao e hoole ana i ka ho hoi ana mai i na mai lepera i ko lakou mau home. I ka ninauia ana, ua waihoia ka bila no ke kakau poepoe, me ke kapae ana i ka pauku 9 o ka bila, a e heluhelu akoluia ma ka Poaha.
Noi o Mr Birch e hapai houia ka noonoo ana no ka bila e hoololi ai i na pauku 483 a me 484, o ke kanawai kivila, i hoololiia i ka 1870, e hoomahuahua ana i ka auhau o ka waiwai paa a me ka waiwai lewa, i hookahi keneta no kela a me keia dala hookahi. Hooholoia.
Heluheluia ka pauku 1 o ka bila e hookaumaha ana i hookahi keneta no ke dala.
Hoololi mai o Mr Nawahi i hapalua keneta ka auhau maluna o kela a me keia dala o ka auhau waiwai paa a waiwai lewa.
Hoololi mai ke Kuhina Waiwai, i ekolu hapaha keneta ka auhau.
Hoololi mai o Mr Birch e hookuuia i 20o dala, aole e auhauia e ke aupuni.
Hoopanee.
LA HANA 118.—Poakolu, Sepatemaba 20.
Halawai ka Ahaolelo e like me ka mau.
Hoike mai ka hapa nui o ke komite wae no ka noonoo ana i ka bila e kau ai i ka auhau maluna o na loaa makahiki, e noi mai ana e hoopanee loa i ka bila. Waihoia ma ka papa, a lawe mai ka hapa uuku i ka lakou hoike.
Hoike mai ke komite hooiaio bila kanawai, ua aponoia e ka Moi keia mau bila malalo.
1 Bila e hoohui, a e hoololi ai i ka kanawai e pili ana i na palapala ganisi, no ke kokua ana i ka ohi ana i na aie.
2 Bila e hoomalu ai i na ululaau.
3 Bila e hoololi ai i ka pauku 1, o ka mokuna 4 o na kanawai o 1870.
4 Bila e hoololi ai i ka mokuna 56 o ke kanawai karaima.
5 Bila e hoololi ai i ke mokuna 86 o ke kanawai karaima.
6 Bila e hoololi ai i ke kanawai e pili ana i ka pau ana o na hihia, a me na hoopii mamuli o ka make, &c.
7 Bila e hoakaka ai i ke ano, a e hooponopono ai i ka hoopuka ana o na palapala koi, na palapala papa aku, &c.
8 Bila e hoololi ai i ke kanawai o na mea hoike.
9 Bila e hooponopono ai i ka hana a me ka lawelawe ana ma na hihia karaima.
10 Bila e hooponopono ana i na hoopii i koiia e kekahi mau mea elua a oi aku
paha, no kekahi waiwai o kekahi mea i make.
11 Bila e hoopau ai i ka pauku 2, o ke kanawai e haawi ana i ka mana i na lunakanawai apana a hoomalu paha, e hookolokolo i na hihia launa hewa, &c.
Heluhelu mua mai ke Kuhina Waiwai he bila e hoaie ai i $300,000, a e hoopau ana i ka bila kanawai aie miliona.
Ma ke noi ua kapaeia na rula, a heluhelu aluaia ka bila, a ua waihoia i ke komite o ka Hale ma ka la apopo.
Hoike mai ke komite wae no ka noonoo ana i ka bila e ae ana e kuai i ka opiuma, e noi mai ana e hooholo loa aku i ka bila me na hoololi no ke kakau poepoe. Aponoia.
Hoike mai ke komite wae no ka noonoo ana i ka bila e hoololi ai i ka mokuna 84 o ke kanawai karaima e pili ana i na kai karaima, e noi mai ana e hooholo loa aku i ka bila no ke kakau poepoe. Aponoia.
Hoike mai ke komite wae no ka noonoo ana i na mea e pili ana i na hao kuni e noi mai ana, e hooholo loa aku i ka bila me ka lakou mau hoololi, no ke kakau poepoe. Aponoia ka hoike, a ua waihoia aku ka bila no ke kakau poepoe, a e heluhelu akolu ia ma ka Poalima.
Heluhelu mua mai o Hon. Kaai he bila e hoopau loa ai i ka pauku 480 o ke kanawai kivila i hooleia mai ai e ka Moi, e hoopau ana i ka auhau dala hookahi o ka auhau kino.
Rula mai ka Peresidena aole hiki ke noonoo houia keia bila, mahope iho o ka hoole ana o ka Moi.
Hoopiiia ka olelo hooholo a ka noho, a ua hoahewaia ka rula ana a ka noho. Nolaila, ua kapaeia ua rula, a ua heluhelu aluaia ka bila, a noonoo nuiia.
Eia ka poe i haiolelo ma ka aoao kokua i ka bila, Pilipo, Aholo, Kaai.
Eia ka poe i kamailio ma ka aoao kue, Kuhina o ko na aina e, Birch, Kakela makua.
I ka ninauia ana, ua kakauia na ae a me na hoole; he 24 ae, a he 10 hoole. Nolaila, ua waihoia ka bila no ke kakau poepoe.
Hoomaha hou ka Hale ma ka hora 12.
Halawai hou ka Hale ma ka hora 1.
Ma ke noi ua kapaeia na rula, a heluhelu mua mai o Mr Halstead i ka hoike a ka hapa uuku o ke komite wae no ka noonoo ana i ka bila e auhau ai i na loaa makahiki; e noi mai ana e hooholo aku i ka bila. Waihoia a noonoo pu me ka bila.
Ma ke noi ua kapaeia na rula, a hoike mai ke komite o na aha hookolokolo no ka noonoo ana i ka bila e hoohana ana i na paahao ma ko lakou mau apana iho, e noi mai ana, e hooholo i ka bila no ke kakau poepoe, a e heluhelu akoluia ma ka Poalima. Aponoia.
Hoike mai ke komite wae no ka noonoo ana i ka olelo hooholo e pili ana i ka haawi ana o ke aupuni i na ponowai ma ka apana o Hamakua, Maui, e noi mai ana, e hooholo aku i ka olelo hooholo. Aponoia ka hoike.
NA HANA O KA LA.
Heluhelu aluaia ka bila e hoololi ai i na pauku 483a me 484 o ka kanawai kivila, e pili ana i ka hoomahuahua ana i ka auhau waiwai paa a me ka waiwai lewa.
Heluheluia ka pauku 1 o ka bila, a hooholoia me ka hoololi i ekolu hapaha keneta no ke dala; he 27 ma ka ae, a he 14 ma ka hoole.
Eia ka poe hookaumaha i ka lahui ma ka hoomahuahua ana i ka auhau o ka waiwai paa a waiwai lewa, Aholo, Kaiue, Barenaba, Kamauoha, Kauai, Birch, Naili, Helekunihi, Halemanu, Wana, Naukana, Preston, Kaina, hui me 14 alii, like 27 poe ae, e kau iho ana i ka auhau hapakolu mamua o ka waiwai mua.
Eia ka poe i hoole i ke kau hou ana iho i keia kaumaha maluna o ka lahui, e hoomanao e na makaainana, Ake, Kahuila, Kanealii, Pilipo, Lilikalani, Halstead, Gay, Barenaba, Kalaukoa, Aiwohi, Nawahi, Mahoe, Waterhouse, Kuihelani, Mahelona, huiia he 14 wale no.
Heluheluia ka pauku 2 o ka bila e hooholoia.
Heluheluia ka pauku 2 o ka bila a hooholoia, me ka hoololi e hookuuia i 300 dala, aole auhauia.
Noi mai o Mr Pilipo e hookomo aku i pauku 4 no ka bila, aole e auhauia ma na apana o Kona Akau, Kohala, Makawao, Puna, ma keia bila kanawai.
Rula mai ka Peresidena aole i kupono ka hookomo ana mai i keia pauku hou. Hoopii o Mr Pilipo i ka rula a ka noho. I ka ninauia ana, ua hooleia ka hoopii.
Heluheluia ka pauku 4 o ka bila a hooholoia.
Noi mai o Mr Birch e hookomo aku i ka pauku 5 no ka bila e mana keia kanawai mai ka la mua o Maraki 1877.
Heluheluia ka bila holookoa, a me na hoololi, a hooholoia no ke kakau poepoe, a e heluhelu akoluia ma ka Poalima; he 29 ae, a he 13 hoole.
Hoopanee ka Hale.
HAIOLELO A KA HON. G. W. PILIPO
no ke Kanawai, e auhau ana i ka hookahi keneta no ke dala hookahi i ka waiwai paa a me ka waiwai lewa ma ka la 20 o Sepatemaba, 1876.
E KA PERESIDENA:—
Ke ku nei au ma ka aoao e kue ana i keia Bila Kanawai, a mamua o ko'u hoike ana aku i keia mau manao, ua pono au ke pane ae i kahi mau olelo ia mai e na Hoa e kokua ana i ka Bila Kanawai e noonoo ia nei.
Mai ka Luna mai o Koolaupoko: Ua kokua nui oia i keia Bila Kanawai, a ua manao oia, he kanawai maikai loa keia. Malia, ua like io kona makemake me ka makemake o na makaainana o kona apana, a he hauoli lakou i ka hoololi hou ia aku i kaumaha hou no lakou. Ma kuu manaoio, aohe no ka makaalnana oia apana i makemake e auhau hou ia malalo iho o keia kanawai, a koe wale no, ina he mea i hoopomaikai ia e ke Kuikahi.
Mai ke Kuhina o na aina e mai: Ua olelo mai oia, he $50,000 ka loaa o ka waihona aupuni ma keia kanawai. O ka loaa e olelo ia nei, he loaa ia i hookaumaha i ka lehulehu, he loaa i noi ia aku, a i hapuku 'ku i ka lehulehu me ke kaumaha. O keia anei na pomaikai a ke Kuhina o na aina e i olelo mai ai, no ke Kuikahi Panailike, he auhau hou maluna o na waiwai? Me ka leo moakaka, ke olelo nei au, o ke kau hou ana i auhau hou, he hookaumaha ia; o ke kau hou ana i auhau hou, he hoopilikia ia. Aole i lawe mai ke Kuikahi Panailike i keia $50,000 mai loko mai o kona mau pomaikai, iloko o ko kakou waihona waiwai, a ke koi mai nei, na ka lehulehu ka e hookaa mai.
O keia Kuhina ka mea nana i olelo mua, he nui na pomaikai e loaa mai ana, ke hooholo ia ke Kuikahi. O keia anei na pomaikai la, e auhau mai? He keu o ka like ole.
1 A olelo hou mai, he mau loaa makahiki maikai keia. O ka loaa ma ka hookaumaha aku, he maikai loa ia i ka manao o ke Kuhina. Pehea la ka manao o na hoa o keia Hale, he wahi kanaka ia ia kekahi wahi kekake, ua hoouka ia a kaumaha kupono i kahi ukana, a me ia kaumaha no nae, hoouka hou iho la oia i ukana hou elike me mamua ke kaumaha; heaha ke ano oia kanaka? Ua olelo ia mai e ka Buke Nui: "O ke kanaka ino, aole ona manao no ke ola o kona holoholona." Ua like keia Kuhina pela, ua manao oia, o na loaa e auhau papalua ana maluna o ka poe waiwai, he mau loaa maikai ia. He kulana anei ia o ke Kuhina e noho no ka pono o ka lehulehu?
He mea hiki keia Hale ke nana pono iho i ke ano pono o keia auhau hou. He kaumaha, a he kaumaha, e ae anei kakou he mama ia.
Mai ka Luna mai o Wailuku: Ke hooholoia keia kanawai, he aloha ana ia i ke kanaka, "a e pomaikai ana na makaainana o Wailuku." Ke ike ole ia nei ma keia kanawai ka pomaikai ana o na makaainana ma keia mea; a ina nae e hoololiia ke kaumaha ma keia kanawai he mama ia, alaila, he pomaikai io keia o ko Wailuku poe, aka, ma ka oiaio hala ole, he hookaumaha ana ko lakou Lunamakaainana i kona poe makaainana, aole hiki iaia ke olelo iho, o ka auhau ia ana a papalua iho i ko ka auhau mua, he mama ia, a he pomaikai hoi. O ka makaainana i auhau ia i keia wa ma ka waiwai, he $5.00, a ma keia kanawai, e auhau ia ana oia i $10.00. E pomaikai ana anei na makaainana o Wailuku, ke hoole nei au. Aole au i ike iki i kahi e olelo ia nei he pomaikai.
Aole no hoi au i ike i ka ae ana aku i kekahi auhau koikoi, he hana ku i ke aloha ia. Aole loa e hiki ana ke hoololi ia ka oiaio o keia mau mea a pau. O ka auhau koikoi ana i kahi lahui, he hana lokoino ia, he hana aloha ole ia. I ke kokua ana o ka Luna o Wailuku i keia kanawai hookaumaha, he hana aloha ole io ana ia i ko Wailuku poe. Ua ike nae au, ua kupono no keia ano auhau i kekahi mau mea kakaikahi oia apana, oia hoi, o na ona mahiko, no ka mea, no lakou na pomaikai e loaa ana ma ke Kuikahi; aka, no ka lehulehu, aole he wahi kulu o ka pomaikai i komo iloko o ko lakou pakeke; aka, he haawe nae ka ko lakou Lunamakaainana e haawi nei. Eia ka'u mau mea e manao nei e kamailio no keia kanawai.
O keia Kanawai, he keiki hiapo keia na ke Kuikahi Panailike i hoohanau mai.
He auhau keia e hoopiha ana i ke poho o ka waihona aupuni no ke Kuikahi. Ua olelo ia, o na poho o ko kakou loaa aupuni mamuli o ka hooholo ia ana o ke Kuikahi, he $60,000. Ua hoopoho ia kakou no ka pomaikai o kekahi poe uuku loa iwaena o keia aupuni, a ua kue hoi keia hoopoho ana i ko kakou kumukanawai, Pauku 13, "Ke hoomalu nei ka Moi i kona aupuni, no ka pono o na kanaka a pau malalo ona; aole hoi e imi ia ka pono a me ka hanohano; a me ka waiwai o ka mea hookahi, a o ka ohana hookahi paha, a o ka poe ano hookahi paha o kona lahui." Ua manao ia, ua oi aku mamua o 50, a 60 paha ka poe i hoopomaikai ia ma keia Kuikahi, aka, ma keia Kanawai, ke kau mai nei, he auhau hou koikoi no ka lehulehu, i mea e hoopiha ai i ke poho o ka waihona aupuni. Ua aneane he 10,000 a oi iki, a emi iki mai paha, o na kanaka i auhau waiwai ia. Ua manao ke Kuhina Waiwai he $50,000 e loaa ana malalo o keia Kanawai; he hana ku anei i ka pololei, ke wehe ia kahi mau loaa o ka waihona aupuni no ka pomaikai o kahi poe uuku, a i mea e hookaumaha aku ai i ka lehulehu? He hana ku i ka maikai anei ia a kekahi aupuni Kristiano e kau ai i kanawai no ko lakou lahui? Aole e ae mai ana ka mea e noho ana ke aloha no ka lehulehu i ke kanawai o keia ano.
2 He auhau keia i kau papalua kaumaha maluna o kela a me keia mea i auhau waiwai ia. O ka auhau e hookau ia aku ana malalo o keia kanawai; o ka mea i auhau waiwai paa ia keia wa, he $5.00, e auhau ia ana oia ma keia hope aku i $10.00, a pela hoi ka mea i auhau ia ma ka waiwai lewa i keia wa, he $4.00, a ma keia kanawai ma keia hope aku, he $8.00, a pela aku no e pii papalua ma na auhau o keia ano.
O na Lunamakaainana a pau, ua kauoha mai ko lakou mau Haku, e wehe i ko lakou mau pilikia, e pale aku i na kaumaha. Eia ke kaumaha ua hiki mai ; a he wa keia a kakou e paio ikaika ai ma ka aoao o ko kakou mau Haku, i ole ai kakou e hooili aku i keia kaumaha maluna o ko lakou mau hokua. O ko'u kauoha keia mai na makaainana mai o Kona Akau, a ua hiki mai au ma kahi kupono a'u e hakoko ai no ko lakou leo, a ina no hoi owau hookahi, a ina o makou no a pau, a ina e na 'Lii, a me na Kuhina, mai ae kakou i keia auhau hou i kaumaha maluna o na makaainana. E lokahi kakou ma ke kue ana.
He puu dala nui io ka loaa ana, ma keia Kanawai, penei:
Waiwai Paa, 1874, 1875—$58,644.64
Waiwai Lewa, " "—47,988.00
Ma keia hope aku, penei ka auahau ana:
Waiwai Paa, 1877, 1878—$117,289.28
Waiwai Lewa, " "—85,976.00
Ma keia loaa nui, oia anei ka pomaikai a ke Kuikahi i lawe mai ai? Aole. Aka, o keia ka ke kiaha awaawa, awahia, a ua Kuikahi la i lawe mai ai, na na poohiwi o Hawaii e auamo ai.
(Aole i pau.)
MAKEMAKEIA
Elua mau kanaka opio!
I ELUA MAU KEIKI MAIKAI, I HIKI AKU na makahiki i ka 15, no ke ao ana i ka Oihana Tela Humu Lole. O ka loihi o ka manawa no ka noho ao ana, eha makahiki. I mau keiki makaukau ma ka olelo haole. E ninau ia WM. JOHNSON.
Tela Humu Lole, Alanui Kaahumanu. 40 3t 43
O KA UKU WAI mai Iulai 1, 1876 aku a hiki i Ianuari 1877, (he uku mua wale no) eia ka manawa, nolaila, o ka poe he mau uku wai ko lakou aole i hookaa, e hele mai lakou ma kuu Hale hana e hooponopono ai, mamua ae o ka la 30 o Sepatemaba. O na wai aole i ukuia mahope o ia la, e okiia no me ka hookaulua ole. H. S. HOWLAND,
773 4ts 776 Luna Wai.
Olelo Hoolaha
HALE KUAI!
KE HAAWI ia aku nei ka leo ahailono imua o na makamaka a pau o'u. UA WEHE AE NEI AU, ka mea nona na inoa malalo, he HALE KUAI HOU, ma KAIOPIHI KOHALA HAWAII.
o G. C. Akina, Pake.
Aia malaila e loaa ai na LOLE NANI HOU LOA, no na kane, na NANI IHIIHI LILI I KA WAI no na Kaikamahine opio me na Wahine, a me na Kamalii, no ka uku make pono loa. He emi loa ka lole o na ano a pau, me ka oluolu o na kumukuai. O ka poe a pau e kipa mai ana a kuai, e loaa no na MANUAHI ia lakou me ka nele ole.
6 m G. C. AKINA—Pake.
OLELO HOOLAHA.
I KA POE a pau e makemake ana i na Pila a me na Ogana no na Halepule a no na hale e ae. Hookahi wale o ano Ogana maikai loa, oia na Pila i hanaia e BURDETT. He kaulana loa kana mau Pila no ka maikai o ka leo a no ka ikaika no hoi, a no ka loaa ana no hoi o na ano lea a pau.
Kumukuai.
Mai ke $50 a i ke $1,000, e like me ke ano o ka Pila i makemake ia. E ninau ia D. D. BALWIN ma Lahainaluna. Oia ka Agena no ka Paeaina Hawaii. [23. 3m.]
E LOAA NO I KA POE E MAKEMAKE I NA
INIKA KAKAU,
PENI, PEPA,
WAHI-LE TA,
BUKE,
MA KAHI O
TARAMU.
Manae iho o Kini Hana Wa ti.
KAHI HOI E LOAA AI IA OUKOU
NA BUKE!
Oia hoi na nupepa i humuia, a e kuniia ka inoa mawaho o ka buke, a ka mea makemake ana, eia no ma kahi o
TARAMU.
KAHI E LOAA AI KO OUKOU MAU
Papa Kuni Inoa!
No ke kuni ana i na Lole,
Na INIKA a me na BALATI,
—NO KA—
$1.50 NO KE KUNI KELEAWE,
2.00 NO KE KUNI DALA.
EIA MALALO IHO NA OLELO KUHIKUHI.
NO KA LAWELAWE ANA I KA
Inika kohu mau a Thos. G. Thrum,
HE INIKA KEIA E HOAILONA AI NA LOLE KEOKEO.
[E kawili mua ia ka inika, alaila e hookulu iho hookahi kulu maluna o kahi apana aniani, e hooma-u pono ia ka peni hulu; hoomoe iho ka papa inoa maluna o ka lole i hoomaemae maikai ia; pena iho me ka wikiwiki a ike ia ke kohu ma kahi aoao; alaila iho ma ia aoao me ka alana lole i wela kupono, a i ole ia e hoopili aku i ke aniani uwahi o ke kukui mahu; alaila kaulai aku i ka la i mau hora. Ina e hooko pono ia keia mau rula, o ke kohu mau no ia o ka inika. O ka holoi mua ana o ka lole mahope o ke kau ana o ka Inika me ka wai wela me ke kopa, aole me ka wai koekoe. E holoi maikai ia ka papa inoa me ka peni hulu, a waiho aku.
Malaila no e uku ia ai na uku kiekie e like me ka nui oh na makahiki o na poo leta Hawaii o na ano a pau, mai kahiko mai a i keia manawa, o na poo i pau ko lakou waiwai ma na leta. ( 1y) TARAMU.
WIL DER & Co.,
(WAILA MA.)
AIA MA KE KIHI O
ALANUI PAPU me MOIWAHINE!
Ua hoolako mau ia me ke kuai ana aku i na
Papa me na lako Kukulu hale
O NA ANO A PAU.
NA PANI PUKA!
PUKAANIANI,
OLEPELEPE,
LAKA,
AMI-LIILII,
AMI-LOLOA
PENA o na ano a pau,
AILA PENA,
VANIKI, &c.
Na Balak Pena me Puna,
Na Pepa Hale me na Lipine Pepa.
Aniani, Paakai, &c.
O na mea a pau maluna ae e kuai makepono loa ia aku no ke DALA KUIKE 1-1y