Ka Lahui Hawaii, Volume II, Number 44, 26 October 1876 — HE ULIA POINO WELIWELI He lono kaumaha mai ke kai anu mai o Alika! Haaleleia na moku me kanaha kanaka maluna o ka hau paa! Aneane keia he Kikina Laki Nui! Make kekahi poe maluna o ka hau! [ARTICLE+ILLUSTRATION]

HE ULIA POINO WELIWELI

He lono kaumaha mai ke kai anu mai o Alika!

Haaleleia na moku me kanaha kanaka maluna o ka hau paa! Aneane keia he Kikina Laki Nui!

Make kekahi poe maluna o ka hau!

[ No K.i ipomaikai o ko makon poe l»e--luhelii, ke |iai nei mnkou i koia kii maluna ae, i hoomaopoj>o ilio lakon i ke kulan.l 0 11:1 moku okohola, uia na moa hoi epili ana i ku iihk>K'lo pilia mialalo iho, n makou 1 imi ho«ukaika iliu noi no ko oukou pomaikai. K lioike ana koiai kii ika nna inokn i iko siku ai i ka h:iHyairrfīo J)rtAa\vi' ; ikaika o ko au, a o hooikaika ana lakou i !

ka imi i kahi e loaa ai ka pakele; i kaln ! manawa e homo ana no; ko nui loa ole ka I hnii, a ko ikaika !oa 010 inai ke au ; aka, i 1 ki'ia makahiki, ua nui loa ka hau, a ikaika . loa ko au, a niamua o ka puka ana o na ; liiokii. II I liui ae* la na apana hau i kalii ; hookalii no :na milo he hanoi i a oi, a paa , pu nkn ! i lakou. Ko iko nei oukou oka I poe lii'liilieln i ua inoku hau nui kiokio e i hookokoke ana kokahi i kekahi, ao na | wahi moku ko nilii mai ila mo ka pilioilioi nui, ino ko lakou manao ole i ka uui o na l"\valo e mok iki mai la iluna o ka hau hapapa, aka, ko hoomanawanui mai )a lakou e liemo. lle oiaio, liolnuina hooikaika ana a keia poe. a lie w<\liweli 110 lioi na pilikia, a ho ku i ke al»ha inioli no na lu - ■loholein a nie ke kulana o na koiki pepe'ii ia uuimi o ka moam aknu anu o Alika. A 110 i.i mea, 0 na makamaka e ; l ko oukou heliihelu ana i keia louo k iumaha w.ilo hia inal ilo uei, e hoomanao ae oukon i ka nui o ko niakoii hoomanawauui i ka i::ii ; ana i na iuea e hauoli i«;m aioukoa." t Ma ke ahiahi INulimn ili» m i i ku mii ai ka moku kiapa ok-»|j->la .V/ //';/•

Ek»>(, ( Fik»o no"s V Kapeiu Oaiii», m:u na k;\i ami 111.11 o Alik;\. iiio 11;; loim kiiu-iiaha, h»rt -akil 1:* l k.: .\;rnck;i Ok»hi>l;i o k.i l*.iki:>ik:i.Iho 'i.i;i )• o k i ho.vpniu i;i ;uia o ki !i:i;n. o h.\o ;■!<• k. > k-i m.-ik ihiki I>T 1, a ]>»in v m i!i- >.> :n> k i I kvi:v m:tk,*h:ki, ho l.> i»:»» ii, i:. i » :»ku la iwaona » ka h:iu mo m wnw u a mf k-i hihi li».vn in »\v uiiu » •ia k unk » 1 :\1» .iku &i ih uiui «vki ilu M u !»s» uvu » ka iiupop.i kilopa P. (\\ .1"'- , U.< >, amo ka lokomaikai o k» m,iki>u miki iiiki. »-a o .Mr. AlUort A. l.vnis kok ihi h.-i o na Alii o ka moku ./« ./..< .il,'7r ~ m i.i.i.i m.ii i.i m i miii loii» ma!.d<t lii» : *' M.i ka lu » A]« ail.i, m hui i'm ! a k i moka ki:iji.i T..tr- li • 1 ;;ir ko kilop i :i mai'iuia "'i.i ni i -;a akn la ko lvajn na o ko k.aj>ait l'a :• •»• Ui ia niaii niokn vlua iikokilii la iij» manuiA. oiai »»ok.« o ka noo |«aa, a ua | : .!ioK> ka liiiioi. — >1* L4 l:t <• <» luhū, har.{ v o

oiai ko kkijis . lr. fi, ' o kn ana i'ok» o i( .iuatia k »i !i<-h >im, ua iauo mū l i ko .u i ka liaa a hoekui m:ti I » m«> iia m»kti u i, * ho»;ii.»k » ka li>K>xuikui ana a lii'm wa'o i k» wa « Ih'Um ai ko k« i« i»wt\ M » k » a 7 ua h.>t».ka ku k«> k «|»<ti.ii nu> ua k.ui.ka o l.i -<»». a ua lio.ii » i» u» ; ak ». i» Aliiaiii. u » )>iiiii Ikmi mai la iit> i k» hau a |>,a h.<u. 1 » j>». ho t>w«' n:ii ka i loho ii. a i ka h»a» ir.u ia aua «> na |>«'iniij *i» h»i, u.i !.>;i;i < ih«> l.i ho'3o inilis o ka wai i!oko o ka »|>n 0 ka moku. I ka ia aus o nnu UaU*, »ia lo\* ak*t l» o kaho tk»ika mii *»»* w.ii m.u kokihi )»uka mi*i *»> «» k.i m«>ku, a i ka lnvio l» »n ».a ani »>na )>.itimi, ua i» ii li u ih.> i.i ho f£ k.i »>» o u.i mih * wai iloko t> k.i umi mimuo, U iiumu i, u.i lnomaki in.li U ko komo aua m »i ,> k»> auu «> ki h»|»>h«>)>«» i >m in«v» a |>a », a mo knii a jn mni U k« »n» a k.i l' , kau. <>1.1 ma; J » k>' K-Hh*!»* o lt»o-«a » t»Y«*i|.Ai x i»i» na jw>»io k*ihi i ; om >.* h.v>> m>ka mai I»ki M»ai oi kio».» »n«i mo k 4 ikaik-l Kv.i. Kko|>il»i mm U kv n» lta, 3 hiwkihi x\4lono p >110 i k.«o, o ki U>\«i *iia i na w*!»i ukm» .1 «H> n* s htv>m.in*w **iui niiluiu o k« h.iw «- hio nni ' ka h ki. ! ka lioi a 1 «» 1* j>», ui |>nr»i J»s n*ai la k» m»>k«» i k* h\i « !..aj»iii„* *, i« liiiiM. .1 «> U4 k*>,aka * |»«a. ui i>K'» !l. «• 11 I- X» > .1 1 f..,|<k> , k» »1 \., k.i k. \i ivvr :»i » k « |i;". » «> i,.» k« k <1, »«»!o »<«> l oij*-.ttii.tiio;i lui m i |mm>) 1 1-..i* 11» ki aahu a r>« ko »!» I k i h.«t> 0 k\ .' .» 1 « v k » 1* V. I,» }>'„*: ,Wi,> 5',., ;j| »« »« 'ka : «i maiun o k* 5.*«. a »♦.*;•!*» A .| 1.1 ol' »M l.'J <m kli. 41 « im) , *»: I 1 kl X »' fc >'.; I» M»': »,•»», . ii *«>ii »- k» »* Li >» » t » >:, i

Hwuna ka f īho ia ea beb m malaaa ® Jt* bOt <b«.'ke kaso jmi «u>a he sŪb waapa a roe ka has&e ana ao hoi i na wahi mei ti e hiki aoa. Elea mile ka hpkiia ana o keleahi waap», a nō ka nai o ka opili a o>e - ke ino o ka hau, aa haaleie ia, a o ka poe e hoki ana, mal.una j o ke kua ua w«i»i ponoe laweai. I kala 11 sroe lihiki akn |a na nieaa paa i kaaina me ka lawa ole o na waiii pono ola kino,

ahe hookahi wale no wahi paa lole o k:v mea hookahi. lioko oka manawa maia na oka hau, he keu o ka pilikia i ke nnu a me ka pololi, a ua ku inaoli no i ke alolia aole i manaoia e loaa ana kekahī kokua, a i ina noie e loaa, ina no la o ko iakou uoho i no ia iinila a heaha aku la ka hopeua, iie i pan an:i palia i ka opili a me ka make, nie ; ka ike hou ole i ka-nui a mu na makamaj ka. Aka, ina ka !a 13 o lulai, ua laaa'ku he ekolu niau nioku, niahope iho o ka huli ana, a na ia mau moku i hnokipa aloha aku ia hikou ; a i ka la 18. na hui aku ia me kekalii maii moku e aku, a palekana.-' Penei hoi ka moolelo n Mr. Albert A LvoiiB i hai inai ai ia makoii no ka hapanui o ke Aumoku i paai ka hau: " o ka nialamn o Anpiie, ua ik" imi ia ke Koliola inaloko o ke kai «> Aliffa, ma kahi o 'iui uu.ku i'pau aku la i ka haalele ia, a ina ka naiia am, aia ka heluna

nui loa i k* Akau, a no ka mnikai no hoi o ka mak.nii, a me ke ano uukii o ka han, ua manao iho la inakoii e ukali aku i na ia e like me ka hiki ia mako». Iloko o keia nianawa, ua ikeia ka hooinaka ana o ka lakio na inoku, oiai ho luau la po|K>hi ia wnle uo ia, aua lehulehu no hoi na ia ma o a ni ianei ona moku, a me he la he mau la w.nle no koe, o ka piha no ia o kela a mo keia inoku, a o ka huli hoi mai no ! ia, iiio ha puuwai i piha i ka hauoli, no ka | loaa ana o na pomnikai o k.\ hooikaika ana ame ka iiooinanawanui ana i ko anu a nie ka lulii oka nioana Alika ; aka, ho okoa ka ka ukana a ka manawa no makou, noka niea, oiai makou e nam * anai ka hoiv p;l a i na paiiu i ka aila, aia hoi.ilnko o na la hope o Au<;aU\ ua hoohikilelo ia ko uiakoii.inau manaoUna, a o na hauoli ana I hoi ua lilo i kan ualia, i ka ike ana iho, na j pnni naa pti mai la makou i ka h.m, ake ! eoe mau mai la ine ke au i o niakou nei. ' I ko inakou h >omaojK>po ana i koia moa ' u.i kau mai la ka ukana koikoi maluna o ! moa k. i.i .mea pakahi, n«> ka hooika- ' ana e :ini aku i wahi e j>akolo ai na nio- i

ku, ak.a, o liko mo ka oiaio o ka m.ilamal.i- ' 111.1 o k.i la, ]>f]a 110 ka oiaio o ka ike ia'ku «> ka j>:l.k.a, I ka j>aa loa ana o na nn>ku 1 ka h.m, a 11.«• ka lawo ikaika ana o ka iiiakam lulohuhu ui.ai ko kukulu homa .11,11, iiu kt- k«> omooh- aii.a hoi o ko aula- , wo la mak«vu 1 ka :»kau 1 >a ; ua iko ih» la mako.i, uia 0 uolio j>u ;vna iuak.>u mo ni ; m> ku, k» m »kt>u niau h»:no aukai h«>i i alt !i» nm ;ii, o l;»wo j>ll ia ana mak»>u i ka ak.iu lo » ;» «i kahi hoi ia i «>i |»ako!i aka »> ko :»n;i a mo ka !iaiijvii. a :itv! o 11» h«>i ho k >o aliailono aua. Nolaila, hoomakaukau i!»t> la o oiii i mau waiii moa ai, a 1110 na . \» aiii |»>.!» 0 ao «' liiki ana. I ka la J « » Au>jnt\ mo na ]>uu\r;\i kanrt:i!r\. 111 !n ilo'.o :»ku li n.ikou i na moku. ino ka \\aiw:»i nni. oiai at>hr j>i!ii m«>ka i huiio ih» i;i.i!:»!,> «> l.'W» l»airii aila ilokooia r anawa. l'a aeia ko!.i a mo koi.i kanika o l> vi\vo kt»:;a kiu i I<> ' [npia hinena a me k.ilii io l>ij»i j»aikai uuku. a m*« luv>kahi j>\a 1010 jno kahi kapi i ka iiu 110 ka moi, aii Ri.is;;.'*a 1,1 ti lnu o helo »i, * inA e kaumih> !»» ko k.u» o ko kanika. aliila e mal'.iliil ;!» iii:», » ko-aa «»»>•.;i ani n» ia. »>ii ke ki;imu «> k.i l „ititnim.\ ii an.i o k«»ia j»a«>Ux Liwo aku la i ni w.il»i j>u»!o malun.i o ki hiii a hila h >ok.iU: milo, aliili.'w*»bo il.nla. h»i lu>a o na \vaaj«, a huki mai U iu> rnlu::a o ka hau * h;ki iliil.i, Uwoaku an* o na w ahi j»ao!«s a haU ho niiK h»*i W»n 0 na wiapi X,>liua i!«»ko o na mi,o W 1 * «»i mai ki moku a l»,ki i ki *in* « n»ak\>« 1 hoio «i mp k.i h.K»mw;att\inui * m* ka otilo!i* nnlniii «i k.i hm. u* »0 i« ni»in>»h o ko makv>a h\M Ih>« •>«» i koJa » i:;o koia * noljuU «* iik« U t»o !r .1 o; «» k* hoso «ua nialtu»a o ki hau. Naaa'ka U »*k»a t im RtaV«» « Iki»wimsm m U i ko ia«fc*« *»*« «ffftki jvw,o k»n«\ m mha a mt ni w*»x\-i» kinw * «« * ko4a * mm» k*-.a i w*Uw* «i, lt<f j\U>« Wo Mii. k*4 l,\l ko k-lhi JV»Ov « W IM** £y*\ * M> «M» h>t, m-f>»« K\* «k« U i k« ImM»U m bi k«j»)»« o k» m««a«» «k»«, h* b», Mih,\|\o »S > «> k«> msvk\»« ViM*k«īVik «w* i-.>«U»>» » k* k*« »»0 *(m U « «m tl«i llv\kv* k>«« o k* *»»« »» kl» ktm* « k« Aw&k O 15. kt ««* l ko klKO» |M«t. «M» l«k Ki»lr >.«.-» >»«> k* >k*ik* MM |p Uwa, « 1 k« !»1 «n.l I*l * k.l n««kivi Kv»V«ko o 1* «v»«, i» 4; J»a *r li *»r ki wmi*»,;* «. k* k»««* kiH n»*Ul \ h* tikt» >«• k* IMb: « «m koNi K.k,>ntMY«»{jv« nt«,4» «»« i*ft. «* j»,« m, im. n«rC»n* o k*k; jvwv » u* hah *k« ko Uk.\« ii > »«,»** m«Vf swr k* m»»M> cm 4> k* k,\jw>a*. ) k«f>»* m\sj»vi, kv li«U wrt 4iKt»!t «m> k* r>t»oj[v*f*» <>»• o k« m«« ui o P* tV\:k* 9« »>ll ki #i«v a 0 k« <y>3» «)»«hv » k* u>*k<rv a tr«u)h>»* •*. «I*»U. j

maeao iUk& 0 kek«fei ped «*• le loa io nae-ioaa e s>n* ka o I» o|>iH e «a» o BHtko« » fwi i k* mw ke, a no ko Ukou n»atiao pela, tt% hnli iioi liou'ak* k Ukoo iluna o M «wk|9, be6o o ko l»kon Uelapa, mahope iho keia o k* Iih1« ant o «lea la Eae po o fea lielo ana o»«ioim oka h»a. Ke miiwmiiiA nei »n i ka limī »e,o ki |o kei« poo, iie Onwmi ; a ke katimali» nei aa i ka pnana ae, he pomaik«i nui i m *o- o ole ia e ke kan«ka i m.-uii i ka uoho ana i* wabi, ko l ikou pakelp. Mh ko'u tuKtixo ui<(oli iUo, ua kuliiliew.i Ukoo i kn Uui bou aon. i liopa, a lua Uo Ih o k.i iiHpenH tio i» * inkou i iiui hUu 1;i. Aule 110 lieii 110 ka uiMk-iu u'nle D<» ke kumu o ko iakuu Imi lion aua, aki». iih paue mnoli ae no kahi jK>e o iakou I»onei : "U i uele ko makou mau lnl)i, uh lianle pu ko inakou man «nHUhoIaUH, a e «ho lio k-» Wrtilto anu o ke kiuo * make pu m« k« inoku i» noi, he makmhuwu ka hoi an.i." NuUiln, he kaUUliahit ii) ioli kalii kumu. *

0 k<> makou koeim iho, ua hooHeaikn Mku iiii, a i kekahi mnu 1* tu*i, p;ic tn;i;t hihi »ku l i mnkou i kn aina me kn Imuoli. L« mnuku o k» aina b lielo anii, n t kekalii la, ua pilm ne la ko in «kou oiao puuwai i ka hauoli i ka ike Hiia akn i keknhi mnu naoku e ku mti iina. Ih mnnnwa no hoi, lohh »kn U h«' wahi kuono mn-hne iu<iioko o k;i lihu. o pouo ana i k i wanpa ke holo akn iniu.i, k»m no Ih m «kon m;ihiua o ti;i WH;i|vt i» inakou i kiiiiOHi, ;i hoi» «nlie uku 1» a hiki iua ni:»o moku nei. Me ke kHninHha makou i ike aku ni ua pa» no ia m»u tnoku i k» hau elike me |o makou. No keia mea, .hoi hou aku la rn;«kou i ka ainn, me ka m iiMo e eli i m iii lua lihlo iuhl <lo o k » honua, no kn noho aiiH ilailu a hiki i kola kikiiia. HooniHka kn eli ana, ka huii ana ma o ii ni;ianei i wahie, a ine ka huli an* i ni ame ka in. ok* totUi, ke kffa, k* lnen a me iih mann ka rae<i i manao nui i», no ka inea. he nni lo;i malaiia. Ilaila whu i ikeai i k;i pololi maoli, ke ai ia 'hi k:i manu nie na ine » a pau o loko, ine ke kali ole ilio. E uwe kanikou Hiia kahi poo iu> ka piliki:i, no ke ;»uu, k < ui >ke, h me ko aloha i na mHkuinnka uiiihope nei.

Akn, iloko o kei» loannw» o k» piliki.i, eliko mu l|M oinio o k*n* Olelo Ileiiinlolt\ <iia no k;i ra >k)t nloiia o Ua l!*k« Lmi ko nnn-i «loha mū Uia makou, a iloko o kona Aloli i iiemolelo, « i hoonn;i mai l t lie walii mukaiii ma ke kokulu aknu, a kinni aku la lioi i ka makuii m\ ka kukulu hero>». N* k«ia nnkani i iio-owukn iki «e i ka hau ma k thi o n;i iimo oioku nei e ko «na, a m*l<<ko oi.i \v*hi kow;i uukn i hemo *k« sii h ImU kit hnu. » koin.i akn 1« i kalil o

ke k;«i, K»»u nvii Ui u* h«o knlien in mnkoii, h mt» kit hunoli- in»koj i «win*i «»k»i ii m ihui;» o 11« \v.t»p4 n kau uka la ni ilun.i o nn p »i»«hcle oin mao hale Un% Malu»le it iho li n* wahi met ni w.iona o o!u» mokn. n ln» I{X) knnik» i

k iu mai inilnn » o k.i Tlu\r lin>fkcrs, «] l»o na tl»n4 o k 1 F' »Y»of. G ke! kolu i> ka lookn, oi« k« Rinnhi>tr, u« (10Im .iku o nnk ikiu i k* homo o ka Im|>» i uni o m iuoku mo ka 010, aka. {>« m*»a ! rn i»jh>j>o u,> u>o i» m »ko!i u j\*u, ok« l »wo ;»k« no i-i 0 ko «n i k« hau,* n« k* 1 liau ii«>i o lawo 'ku ī iia nn.ku « i ; ka akau I >a, kihi iiīki 010 li,\i i ke k*tia-; k* ke liela *ku. a o ko Ukou Ik\j>oq*, .•«olu» moa © ik«*. o ka jwjK«po no k « moa i* no lakou. A)ob* tor« io k* !uli>. I ko 1» ik m luili lioi an* mai. ho w«.si hiki u«> j>»li4 i k\ l» m i«t» kou ok* «īn* noi ko iHH>aiioi\t»j>o iho, «oh« hīki k*' oni jx»no *«►. liuii«noo n«>ho ai ht«iiuk». iiolo o hiki ko mov ilaki no k« |>i j ln iiio l«\*. O k«Ki «>, ho ofc»l« |M|m! I» m««i« o k* U. hook«hi w-thi bi> j>i j>««k*i «uk*. « hook«hi kUMi Wki, me ko li «mm ki> ko|x». N«i lm »(m> «>h». k« pok4t « «u* k« k««w«K« «* m*k«>«,« «1« fciki oW u\i ImU «o i k* »ui 0 k* U«tt>4i i k« ):«• »im o j ki bolt»iina« i b »w* « ; V;; j V Na lnw> l»uut« ~\l«Kkm*i o $1« h*k«k« ib* U kok«Wi luin» F*fctfel «m , k« «MUMamokii, <**«» oMikMe • nki w*i j «n»> « tt« hrtoaK>b\«« 0*« » k« K«p*m« < «»*h»\fw\ « h\4\k «>iUU w*tt ww Nh, n«lt\liM«ktt WMW«M»*« o »« IMiilH A«k*s !

—Il>v\k«hi *«h» IM iu i U |*»b Uk* »«*kw mm k* U» »«*«•*« »> «9 k» »*k« i tt»«h\k «k« U i Al«fc«t im« k*+~ n» i»biH«ikr(hw«M, « h«Ak«hi «lii tt»>»k«. l»o )H\k* «M>kū 4 |«4m I«||> - N«i I» k» «*i««i « m «nU i Vilili » ®k« bw «I» a«» k« k* w«m«v r» iwa w k«k»ht |*w> bwb 11»««« i U i k» w* i hwM» tik« «i n«kiMi s m MMk«. « «* h»««««W «* l»4»lw - M» k» h«*k»t K'*. mHiU U k* «ki o k« IVk«kv W «M»» l«»)li M UM, h* «k«» {«««.

vawttiH M Imw «a» lliii iilill »oe, & ea!qwBlb " "twlly|r lakon i ka maka, a k«l»lu ae, WH loaa m*j ia lak<«t, ekda i mk»ji a hookahi e man ana no I&*hoI Haāmia <» ilon» o b motn, i n» <J&, &«& <n i Hooolola n«. AJoba vde. . —I ka imalele ia aaa oaa moka, aa a@ i* kela r oie keia o na laiai e kii aku i ni| papaalfereQa. U* h<Jao kekaki liikioi o uka a hao i ka berena o laa» o ke Cteru BtU aka, aa faaha ak« ka mAeameieu, fa maJ oawa, «a heki «e |a ka īl&iai j kaaa pahi, a oki mai la i ka uaalamamoku, a na mokia iho U kona palaka huiahelu a me ka palo. mai aMooaaoa, moku ka pakeke, a knia ka oi o ka palii ma ke kanm o ka pap&aapaua iloko o kona pakeke. Ia mani m ua lioio mai ke Kapeaa me ka iwi mlu, % holo aku Ia ka Ilikiiii. Pakele ke oia mai silo, —O kekahi Ilikioi, e hoao aaa e aihae i | ka pea ilana o ka U, aka, pakika Aelak*. j na wawae a haule iho la aa ka aoao o ka j moku, a ps me ka ikaika iiaua o ka hau, a I aole loa i oai hoo ae kooa kiao, aole hoi i I hauu hoo, no ka mea, aa make toa ia ma. I uawa koke no. | Ua like ke kiekie o fca han me ke kuahiiri, a he maa mile ekoioa oi ka loa, a peja no hoi ka iauia. Ahe h»;» ka paakiki • ka poliaka a-la. a aoia hoi e hiki i ka h»o a me ke kila ke hooiuiike aka.

—Ua hoomaopopo aa mea a paa i keia pUikia ws-dh&roaffia, bo ka mea, « k» nele ame ka hane ka hopeoa ; u» hoo. mauao no nae me ka haaoii i kalokoaaikai o Mana Lua, a me ke «doha o aa makamaka o Hawaii oei, ka aiaa hei i knia. uia i keia mea he o^ohola.