Ka Lahui Hawaii, Volume III, Number 5, 1 February 1877 — Page 2

KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII.
HONOLULU, FEBERUARI 1, 1877.

          E MAKAALA.—E halawai ana ka Papa Hooko o ka Aha Kula Sabati o ka Paeaina Hawaii i ka la mua o Feberuari, oia ka Poaha mua o ua malama la, hora 12 awakea, ma ke Keena Kuai Buke o ka Papa Hawaii. Eia na inoa o ua Komite nei.
J. F. Pogue.  H. H. Parker.
M. Kuaea.  S. B. Dole.
W. Holo.

          MA KEKAHI kolamu o ka kakou pepa o keia la, e ike iho ai na makamaka, i ka haiolelo naauao a ku i ke aloha a ko kakou Moi, i haawi ia i ka Poaono iho nei, maloko o Aliiolani Hale, i ka wa i haalele mai ai o ka Hon. E. H. Allen i kona noho. Ua ku kana mau olelo i ka hoihoi ana mai i na hoomanao aloha ana no ka mea ana e kamailio ana, a he mau mapuna leo kupono no hoi na kakou e heluhelu iho ai me ke akahele, a hoolilo iho i mau kuhikuhi ana, ma ke ano, he mau olelo pili i ke kulana o kekahi kanaka naauao, i malama ai hoi i kona manaolana a me kona makemake nui ia mamuli o kona ano a me kana mau hana.

Ka Aka Hooko Kiekie o ke Aupuni.

          Elike me ka lono i lohe lauahea ia e makou, a i haawi ia'ku hoi imua o ko makou poe heluhelu i kela pule i hala, no na mea e pili ana i ka manao ana o ka Mea Hanohano E. H. Allen, ka Lunakanawai Kiekie o ke aupuni, e waiho mai i kona kulana ma ia oihana, pela no i hooiaio ia ai, a makou hoi e hai aku nei imua o ka lahui Hawaii i keia la. Ma kekahi kolamu o ka kakou pepa o keia la, e ike iho ai ka lehulehu, i kona waiho ana mai ia noha kiekie a hanohano no hoi, a me kona halawai hope loa ana me kona mau hope hana, a me na lala o ka papa loio hanohano o keia kulanakauhale. Ma kekahi kolamu e ae no hoi, malalo o ke poo "na ke aupuni," e ike ia ai ka hoolaha aupuni, no ka oluolu ana i ke'lii ka Moi ka hookohu ana aku, ma ke ano he mau kahu kanawai no ka ahahookolokolo kiekie o ke Aupuni Hawaii o Hon. C. C. Harris i Lunakanawai Kiekie a Luna Hooko Nui no ke Aupuni. Hon. A. F. Judd i Kokua Mua no ka Aha Hookolokolo Kiekie a Hope Luna Hooko Nui no ke Aupuni. L. McCully, Esq., i Kokua Alua no ka Aha Hookolokolo Kiekie o ke Aupuni.
          No na mea e pili ana i ka haalele ana mai o ka Hon. E. H. Allen i kona kulana, he mea makehewa paha ia mokou ke kamailio ae, oiai, ua pane mua makou i kela pule aku nei, a ua maopopo no hoi o ka manao huliamahi o ka lehulehu, aia no ia mamuli o na hoomanao ana nona ma o kona ano, kana mau hana, a me kona kulana i na manawa a pau no ka imi a me ka hooikaika ana e kaulike ia ka pono i na mea a pau, mamuli o ka hooko pololei ana i ke kumukanawai a me na kanawai o ke aupuni, a ma ia mea i loaa'i he pomaikai i ka lahui holookoa. Ua hauoli nui makou, a me he la o ka lehulehu pu kekahi, i ka oluolu ana i ka Moi, e haawi aku ia ia i ka hanohano, ma ke ano e hoomau ia kona lilo ana i kumu e hooholomua ai i na pomaikai o Hawaii, ma ka hookohu ana aku iaia i Komisina noho ma Wasinetona, no keia aupuni. O ko makou manao io, ua kupono loa keia hookohu ana, aole no ka hooi wale ana aku i na pomaikai o keia aina ana i noho ai a kanikoo, aka, no ka mea, ke manao nei makou, ua lilo ia ia ia kulana, mamuli o kana mau hana hoopomaikai ia Hawaii i na au i hala ae a hoea mai i keia. Ma keia mokuahi e haalele mai ai oia i ke one ana i kamaaina ai o Hawaii nei, a me ia a me kona ohana, ke puana ae nei makou ma ka inoa o ka lehulehu, e lawe pu ia aku ke aloha o keia lahui mai o a o.
          No ka Ahahookolokolo Kiekie hou, aohe a makou mau kamailio nui ana, no ka mea, he mea hiki wale no ia kakou ke aui ae i hope, a hoomaopopo ae i ke ano a me ka moolelo o na lala oia aha. O ka Lunakanawai Kiekie hou, aole oia he malihini, aka, he kamaaina. Aole he kamaaina no waho, aka, no loko ou e Hawaii. Ua ike oia i ke au ou i noho ai iloko o ka inea, a oia kekahi o na makamua i makaukau a i hooko no hoi i kona iini e haawi i na kokua a pau i loaa i kona mana no keia Aupuni.
          O ke Kokua Mua, aole oia he mea e aku, aole no hoi he okoa, aka, he io a he iwi ponoi no ka aina nei. He Hawaii ia, a e like me kona Hawaii ana, pela no oia i hooikaika ai, a e hooikaika mau aku ana no no ka holomua o na pomaikai o kona aina hanau.
          O ke Kokua Alua, ua kamaaina a ua kuluma oia iwaena o kakou. He Hawaii oia ma na ano a pau, a o kona lili mau, ua ike laulaha ia, no ka hooi ana i na pono o ka aina ana i hoolilo ai i home.
          O ka Aha Kiekie holookoa i keia la, ke ku nei ma ke kulana o ke kahua paa, no ka mea, o na koo o ia kahua, ua hauoli makou i ka puana'e, he mau kanaka i ikeia no ka naauao, ke akahele, ke ake hooi ae i na pomaikai, a me ke kaulike ma na kaupaona ana mamuli o ka pohaku kahua, oia ke Kumukanawai a me na Kanawai. Ke lana nei ko makou manao no Hawaii, a me ia manaolana pu no na Kahu Kanawai hou a ka oluolu o ka Moi i wae pakiko ae nei, a hookohu aku no ka pomaikai o kona Aupuni.

No Kalawao, i Molokai.

          I ke ahiahi o ka Poalua i hala iho nei, ua haalele mai la ke kuna Warwick, i kolo ia'ku e ke Kilauea, no ke awa o Kalaupapa, ke kahua o na makamaka i loohia ia e ka mai weliweli he lepera, ma Kalawao, Molokai. Maluna o kona oneki, ua lawe pu ia aku kekahi mau hoakanaka, e noho ma ia lua kupapau o ke ola, oiai, ua loohia ia lakou e keia mai mainoino. Ua halawai pu makou me ko lakou mau helehelena mamua'e o ka haalele ana mai i na makamaka mahope nei, maloko o ka haukapila lepera, ma ka aoao ma Ewa o ka Halewai, a o na mea a makou i ike malaila, o na hiohiona kaumaha, o na leo paiauma e kumakena ana mawaena o ke kane a me ka wahine, a mawaena o ka makua a me ke keiki, a mawaena hoi o na makamaka, ua ku io no i ka menemene, ke kaumaha a me ka walohia e hiki ole ana ke holoi ia'e mai ka puuwai i ike ia mea he aloha.
          Aloha! aloha ka makua nona na hiohiona i hoano e ia e ka poino ulia o ka mai, e uwe helu ana me ka ehaeha, i ka haalele ana mai i na keiki, ka io hoi o ka puhaka a ka Makua Mana i makana mai, a o ka mea hoi a na lani i kuni paa'i i ke aloha iloko o ka umauma o ke kino kanaka. Aloha wale na keiki nona na maka i hoopule ia e na kulu wai o ke aloha, e uwe haalipo ana i ka ike aku i ka makua e hookaawale ia'ku ana mai a lakou aku no ka wa mau loa, aole hoi na ka make, aka, na ka ulia kuikawa o keia ao. E pau ana ka ike ana'ku i na maka aloha o ka makua, pau ka lohe ana i ka leo oluolu, a nele hoi i ka inoa makua, ka mea ia ia ka malama hala ole ana me ka makee mau no ko lakou pono—O! ua like me ka make! Ae! ua oi aku ka walohia mamua o ka make. A! owai? Ae! owai la ka makua i nele i ke aloha no ka opuu o kona puhaka, ka mea hoi ana i lei hiipoi ai me na maka kiai hala ole i ke ao a me ka po. A pela hoi me ke keiki no kona makua? Aloha! aloha nui.
          Aloha ke kane a me ka wahine, aloha ko laua noho ana me ka maluhia, i kuni paa ia ke aloha io mawaena o laua, a i lilo hoi ko laua mau la o ka noho'na i muliwai hookahi, e kahe ana me ka malie iloko o na la lehulehu, a hiki mai la keia ulia, wahi ia'e la ka oni paa ana oia aloha, a mokuahana ka noho'na o ka ohana. Aloha, a nui ka menemene i ka ike ana'ku i ke kane e haawi mai ana i kona paiauma hope loa ana no kona koolua, a pela hoi no ka wahine i hooneleia i ka makua o ka noho'na he kane.
          "O! e ka mana lokomaikai o na lani!
          Ua hewa io anei o Hawaii imua Ou?
          He oiaio anei ua inaina?
          Ke aloha Ou e ke Kalahala?
          Nou keia ola—keia no a pau,
          A o kou makemake ke hookoia,
          A ma ou la keia paulele,
          E ola o Hawaii i ke Akua!"

          I ka molehulehu o ke ahiahi o nehinei, ua loaa mai he leta mai ko makou makamaka mai, o J. W. Kaualoku, o Hanalei, Kauai, e hai mai ana no ka hou ia ana o Kauwa (k) e John, he Pukiki, a pakele kona ola mai poino. Ua hopuia ke kolohe a ua paa ma ka halepaahao. A keia pule ae e pai aku ai makou.

          Ua loaa mai he moolelo pili i na mea hou a me na hana ma ka Paemoku o Maikonisia, mawaena o na misionari a me ko laila poe, mai a Mrs. Kaaialii Kahelemauna mai, i hoi mai nei maluna o Hoku Ao, a no ka piha loa o ka oneki o ko kakou waa i keia pule, ua hookauluaia a keia pule ae. No kona lokomaikai ko makou mahalo piha.

          MAKE MAINOINO.—Ua make o Nahakuelua, he elemakule kahiko oia, he 70 a oi kona mau makahiki, aole i ike ia kona la i make ai, ua koho wale ka mea e kakau nei, ua make oia i ka Poalua, la 16 o Ianuari, ua loaa aku la oia i kekahi luahine, o Lima kona inoa, e waiho mai ana kona kino lepo iloko o kona hale ponoi, ua hele ka uhane mai kona kino aku. Ike iho la oia e waiho ana o Nahakuelua ua make, ua ano e kona helehelena ke nana aku. Ike iho la no oia ua pau kekahi wawae i ka ai ia e ka ilio, ua hoopaa ia no e ia ma ka puka o ka hale, a o kona hoanoho pu no ua ilio nei. O keia luahine a me kana keiki makapo, o laua na mea nana e malama keia Nahakuelua i kahi ai a me kahi ia, no ka mea, i ka Poaono i kaahope ae lawe mai la o Keliihiaku, ka mea makapo, he umeke poi me kahi ia. Hokai no hoi ua mea makamaka ole, pau na iwi i ka ilio, wahi a ka olelo.  NAHINA.
          [Aole io anei he lehulehu o keia elemakule? Ina he lehulehu no, ke manao nei makou ua pili keia i ka hoomainoino, a he kanawai no malaila.  L. H.]

Ka Hui aloha Hope Loa ma Aliiolani Hale.
Ka haalele ana o ka Meahanohano E. H. Allen i ka noho Lunakanawai Kiekie o ke Aupuni.
Na Olelo Hooholo Aloha a ka Papa Loio.
KA HAIOLELO WALOHIA A KE ALII KA MOI IMUA O KE ANAINA HANOHANO.

          Elike me ka mea i kaulana wale ia no ka hoihoi ana a me ka waiho ana mai o ka Luna Kanawai Kiekie E. H. Alani o ke aupuni i kona Palapala Hookohu Luna Kanawai Kiekie no ka huli hoi ana aku i ke one oiwi me ka hanohano i hooili hou ia aku e ke aupuni Hawaii maluna o kona hokua hapauea ma ke ano he Kuhina Noho a Komisina no keia aupuni ma ke alo poo aupuni o Amerika Huipuia ma Wasinetona.
          No keia mea i hoea maopopo mai mawaena o ke alo Alii o Honolulu, a me ka naau walohia, ua akoakoa ae ka Papa Loio o Honolulu ma ke keena o ka Loio Kuhina ma ka hora 11 o ke awakea Poalima, Ian 26, a i ka kukakuka ana a ia Aha, ua loaa ia lakou he manawa e hoomakaukau ai i na mamala olelo hoalohaloha e waiho aku ai imua o ka Makua o ke kanawai ka Luna Kanawai Kiekie E. H. Alani.
          Ma ka Poaono ae, la 27, ua haawi ia he halawai akea ma ke keena nui o Aliiolani Hale e ua Luna Kanawai Kiekie hapauea nei, a malaila i akoakoa ae ai he anaina nui o na hoa'loha e ake ana e ike a e lohe i na leo aloha hope o ua makua Lunakanawai la o ke aupuni. He mau minute a kani ae ka 12, ua piha e ae la ke keena nui i olelo ia i na hoa o ka Papa Loio, na Luna aupuni a me na maka hanohano o ke kaona nei a me ka lehulehu.
          Oiai ka Aha e lai malie ana, ua hoea mai la ka Moi Kalakaua, i ukali ia mai e kona muli Alii. A ua ku ae la ke anaina iluna a i ka noho ana iho, ua waiho mai la o Mr. J. K. Unauna i ka haiolelo hoalohaloha ma ka aoao o na Loio kanaka maoli, o kana haiolelo mai mua a ka hope, ua koikoi na apona kulipolipo a ke aloha. A penei na olelo hooholo ana i heluhelu mai ai no ka Papa Loio:
I KA MEA HANOHANO ELISHA H. ALLEN KA LUNAKANAWAI NUI O KO HAWAII PAE AINA—ALOHA.
          He mea kaumaha a ehaeha hoi i ka naau i ka loaa ana mai o ka lono e waiho mai ana ka Mea Hanohano Elish H. Allen ka Lunakanawai Nui o ka Aha Kiekie, a me ke kaulike o ko Hawaii Pae Aina, i ka oihana ana i malama ai me ke akahele, a me ka hoopono iloko o na makahiki he iwakalua i hala.
          Ano ka mea hoi ma kona kupaa, a malama ana i ka maluhia o ke Kumukanawai, a me na Kanawai o na Moi o ko Hawaii Pae Aina, a me ka malama ana i na pono, na pomaikai, a me ke Kuokoa o ke Aupuni a me ka Lahui o ko Hawaii Pae Aina, ma kona alakai ana a me kona kuhikuhi ana me ka ewaewa ole i ka Papa Loio ma ke ano naauao, a hoopono hoi ma na hana a pau e pili ana i kana oihana Lunakanawai Kiekie o ke Aupuni Hawaii.
          Nolaila, e hooholoia e ke komi te i kohoia e na hoa o ka Papa Loio i akoakoa ma ke Keena Oihana o ka Loio Kuhina o ke Aupuni Hawaii.
          E hooholoia, e haawi aku na h oa o ka Papa Loio o ko Hawaii Pae Aina, i ko lakou mahalo kiekie, i ka Mea Hanohano Elisha H. Allen ka Lunakanawai Kiekie i waiho mai i kana oihana kiekie me ka waia ole, a e hoolilo hoi na hoa o ka Papa Loio o ke Aupuni Hawaii i kana mau hana maikai a pau i Kia Hoomanao mau loa no kona inoa hiwahiwa e kau aku ai ia hanauna aku, a ia hanauna aku, no ka wa pau ole, ma na mea a pau e pili ana i kana oihana Lunakanawai Kiekie i waiho mai nei.
          Hooholoia. E haawi aku na hoa a pau o ka Papa Loio i ko lakou mau hoomaikai a pau, a me ko lakou mahalo kiekie i ko ka Lunakanawai Kiekie ohana oiai lakou e noho ana me kakou.
          O makou no me ke aloha pumehana, a me ka naau haahaa,
Al fred S. Hartwell, Lawrence McCully, Sanford B. Dole, J. K. Unauna, Edward Preston, W. L. Holokahiki, Cecil Brown, William O. Smith, William R. Castle, E. T. O'Halloran, J. M. Davidson, George B. Kalaaukane, L. Keliipio.
          A i kona alu iki ana iho, ua pane mai la o Mr. L. McCulley i kana haiolelo ma ka aoao o na Loio mai na aina e mai. Mai ka mua a ka hope o kana, aohe wahi hoohalahala. Mahope o kana, ua ku mai o S. B. Dole a panee mai la i ka makana a na keiki loio haole i hanauia ma Hawaii nei ma ka haiolelo ana.
          I ka pau ana o ka haiolelo a na hoa o ka Papa Loio, ua waiho mai la ke kokua akahi o ka Luna Kanawai Kiekie, C. C. Harris i kana haiolelo, a pela me ke kokua elua A. F. Judd. I ke anaina e hoolono malie ana me ka puuwai walohia. Aia hoi, ua ku mai la ka Moi a haawi mai la i kana haiolelo; a penei no ia:
          He mea kamahao, a he mea kakaikahi no hoi, iloko o ka moolelo o ka honua nei, ka loaa ana o ka hui ana, ka launa ana, a me ka akoakoa ana o kakou ma keia wahi i keia la. Oia hoi ka iho ana mai me ka hui ana o ke Poo o ka Mana Hooko me ke Poo o ka Mana Hookoloko kekahi o na mahele nui o ko kakou noho ana ma ke ano aupuni.
          Ua loaa ia kakou i na wa a pau, ka maa, no ka hui pu ana ma ke ano aupuni, aka hoi, ma keia la, ua eehia ka manao o na mea a pau, no ka mea, i kela la, a i keia makahiki, e ike a e launa pu ana kakou me ia i ka la apopo, a i keia makahiki ae paha, owai la o kakou ke noho ana me ke ola ma keia honua. I keia la, eia oia me kakou, a ua hauoli kakou i kona noho ana mai ma kona ano kino a me kona kulana oihana he Luna Kanawai Kiekie no ka Aha Kiekie o keia aupuni, aka, mamua ae paha o ka hala ana ae o keia mau la e hiki mai ana, e nele ana kakou i keia mau mea a elua.
          Ke ku nei au ma kona aoao, aole wale ma ke ano Poo no ke aupuni, aka, ma ke ano he hoa aloha a he hoa no ka Papa Loio, a e manao ae na hoa o ka Papa Loio, ua kupono ko lakou akoakoa ana i keia la, a me ka loaa ana ia lakou ka manawa e hoika ai i ko lakou manao aloha oiaio a ii hiki ai hoi ia lakou ke alana iki aku i wahi mohai uuku no kona kulana maikai, kona naau hoohaahaa, launa aloha, kona kuoo me ka noho pololei.
          He kumu oiaio keia no kakou no na Hoa Loio o ka Papa Loio Hawaii e kaumaha ai; no ka mea, ke hele nei ko kakou makamaka ka makua nana e kuhikuhi a e alakai ia kakou mai ka hookaulike ana i na pono o na hana a ka papa loio i mua o na Aha, a me ko kakou omo ana i ka waiu o ka ike ma na kanawai mamuli o kana mau olelo hooholo i hooholo ai no na hihia i ulu ae iloko o kona wa i noho ai ma ka oihana.
          E manao ae ka Papa Loio i keia la, ua kiekie ko lakou kulana ma ko lakou lilo ana i hoa no keia papa, ke hoomaopopo ae lakou ua lawe ia, a ua hooiaio ia ka pololei o kana mau olelo hooholo e na Aha Kiekie o na Aupuni nui o ko na aina e.
          O ka hihia i hana ia maanei no Hoke, ua ikaika ka paio ana o ke Komisina Farani, me ka waiho ana aku i kona aupuni i na hoohalahala e pili ana no ia hihia. Ua ui aku ke aupuni o Farani i kona Aha Kiekie, a ua apono mai ko laila aha i ka pololei o ka hooholo ana o ka aha kiekie o keia aupuni i ua hihia la. Pela no hoi me ka hihia o kekahi kanaka Farani maluna o kekahi moku Amerika o ka "Nassau." Ua ui ia no e ke Komisina o Farani i kona aupuni, a ua hoapono hou mai no ka aha kiekie olaila i ka hooholo ana o koonei aha kiekie. Ua ui ia keia hihia hookahi i ko Amerika aha kiekie a ua hooia pu ia mai no e kolaila aha kiekie.
          Aole i poina ia'u a me J. K. Unauna i loko o ko mau opiopio, oiai oia e noho ana he kanikela no Amerika no Hawaii i ka malama o Novemaba, 1852, i ka haunaele nui ana ma ke kulanakauhale nei, me na luina o na mokuokohola e ku ana iloko nei o ke awa o Honolulu. Aia noi ua hele kohana ae oia mai kona hale noho ae a waho o ke alanui iwaena o ka puulu luina e hooweliweli ana, a hiki maluna o ka Papu (i wawahi ia iho nei) a noi maila oia i kona lahui kanaka Amerika, e malama i ka maluhia o na kanawai, a e hooko ia no ke kaulike o ko lakou makemake. O kona hoike ana ia i kona koa oiaio, oiai, ua kau mai ka weli o na mea a pau, a aole hoi i aa kekahi o na Alii moku e hoike i ko lakou mau poo ma na alanui o ke kulanakauhale ia wa.
          Ke hoomanao nui ae nei no wau, i ka hilinai nui ana o na Alii Aimoku i pau aku nei, Kauikeaouli, Liholiho, Kapuaiwa a me Lunalilo i kona ike, kona akamai a me kona hoopono. I ka 1853, iaia i pani iho ai i ka hakahaka o ka noho Kuhina Waiwai a me ka Luna Kanawai Kiekie o keia aupuni, i ka 1857, ua komo mai oia i loko o na oihana aupuni a pau me ka paulele ia o kona mau manao a pau ma na aha kukakuka malu a me na hana e ae o ke aupuni. Ua noho oia iloko o ka aha kuka malu, a me na 'lii kane a me na 'lii wahine i pau aku nei i ka make. O na 'Lii wahine: o Hakaleleponi ka Moiwahine, ke Kauonohi, Alapai, Konia, Keohokaloke a me Keelikolani, a o na Alii kane, o Kamehameha III, Kamehameha IV, Kamehameha V, Keoni Ana, Paki, Kekuanaoa, Namakeha, Piikoi, Kapaakea a me Kapena, o ka poe i pau aku nei i ka make. Ua lilo au i hoa no ka Aha Kuka Malu i ka 1857, a ua hiki a'u ke hoike i ka paulele nui o na mea a pau i ke koikoi o kona mau manao iloko oia Aha a he hilinai nui na Alii i kana mau olelo ao.
          Eia au iwaena o oukou ma ko'u kulana, he hoa no ka Papa Loio o Hawaii nei ; kekahi o ko'u mau kulana kiekie a hanohano hoi, a e pono e hiilani kakou ia kulana e na hoa me kana mau hana. I la oia no kakou no na hoku liilii, i alakai no ko kakou mau ike, ko kakou naauao, a me ka kakou mau hana a pau.
          Ua piha kona mau makahiki i noho ai iwaena o kakou i na hana maikai, a ua ili mai maluna ona na hoohanohano ia he lehulehu, e na 'lii a pau i make aku nei a me ke aupuni ana i hoohana iho ai a haawi manawalea ai i kona ike a me kona naauao, a i hookupa ai.
          O ka'u wahi kanaenae hope nona, no ka mea, e haalele mai ana ia kakou. E haawi kakou ka Papa Loio i ko kakou aloha nui loa iaia, a ke owili nei au ia'u iho a me ka lahui holookoa iloko o keia aloha hookahi.
          I ko ka Moi noho ana iho, ua ku mai la ka Lunakanawai Kiekie, a pane mai i na haiolelo i waiho ia aku imua ona, a iloko o kana mau puana a pau, ua anoni pu ia iho la ka waimaka, a na ia mea i hookaulua mai ka pahee o kana heluhelu ana. A no kona luuluu loa i ka aweawe ilihia a ke aloha, pane mai la ia me ka ha'uha'u i ka Papa Loio e ku ana iluna penei: "I hookahi mea i koe e na keonimana; ALOHA OUKOU! A haliu ae la ia a waiho aku la i na hoa'lohaloha ana ia W. C. Parke ka Ilamuku o ke aupuni. A mahope o keia, ua hookuuia ke anaina.
          Ua minamina makou i ka hiki ole ana ke haawi aku i ka haiolelo piha, oiai, o ka piha loa ana no ia o ka pepa, aka, e haawi ia aku no ma keia hope elike me ka hiki.

Ka huakai a ke Kiaaina o Kauai.
Kana Haiolelo mua imua o na Makaainana o Koloa, ka pane aloha a na Makaainana.

          I ka hora 10 o ke kakahiaka Poalima, ua pae aku la ke Kiaaina J. E. Bush, ma kana huakai ike i na makaainana o ka Moi ma Nawiliwili. Ua holo aku oia ma ke Kilauea, i ka hora 4 P. M., me ka ukali ana aku o Mr. P. P. Kanoa, oiai o kona hiki ana mai no ia ma Honolulu nei i ka Poakolu, ua huli hoi koke aku la no o Mr. Kanoa, e hookamaaina no ko lakou Kiaaina opio, he mau hailona e hoike ana i ka ike a me ka oluolu o ko laila mau keiki kamaaina i ko lakou Kiaaina hou. Ua hookipa mai na kanaka a me na haole i hiki ae ma ke awa pae o Nawiliwili, me ka oluolu. Mahope iho o ka luana ana no ka manawa pokole ma ka hale o ka Hope Makai Nui o Kauai, Mr. William Lowell, ua hookipa aku la o Mr. P. P. Kanoa, ma kekahi o kona mau hale e ku ana ma kahakai, oia ka hale i kapaia "Waialeale." Luana iho la ke Kiaaina ilaila, he la hookahi e hooluolu iki, a i ke ahiahi Poaono, kai aku la no Koloa, me na hoa kupono no ka hele huakai ana aku i ke ahiahi, ua loaa mai la i ko Koloa mau kamaaina; ua hopu mai la hoi ke keiki Lunakanawai Apana Maioho, a hookipa aku la i ka huakai a ke Kiaaina me kona mau hoa he lehulehu. Ma ka la Sabati, ua hele aku ke Kiaaina i ka pule me ka manao e launa a e ike me na makaainana o ka Moi, a oia kona launa mua ana ma ke akea me ka lehulehu o ia Mokupuni, kahi a kona Haku i hoonoho aku ai ia ia e noho. He mea ano e, ma ko makou hai ia mai, ka piha pono loa o ka Halepule ma Koloa; ua hiki ae o Dr. Smith a me kona ohana, a me kekahi poe haole e ae. Mahope iho o ka pau ana o ka halawai pule a ka Rev. Mahoe, ua haawi ae ke Kiaaina i kana haiolelo launa. I ka nana'ku ua hauoli na makaainana, a ua hoomaopopo lakou i ka io a me ka waiwai o na huaolelo naauao a ko lakou Kiaaina. E heluhelu ia no me ka makahehi kana mau olelo ku i ke aloha a me ka naauao malalo iho nei:
          "E NA MAKAAINANA O KA MOI, ALOHA OUKOU:—Mamuli o ka hiki ole ana mai o ka Hon. D. Mc. Bryde a me ka Makai Nui, no ka holo ana aku nei o kekahi i Honolulu, a no ka pilikia hoi o kekahi i ka omaimai o ka ohana, ua lawe mai nei au i ka Lunakanawai Apana A. W. Maioho, e hoolauna aku ia'u ia oukou. Ua lohe oukou i ka hookohu ana mai o ko kakou Moi ia'u i Kiaaina no oukou no ka Mokupuni o Kauai nei, e pani ana i ka hakahaka o ka Mea Hanohano P. Kanoa, ko'u mua i waiho mai i ka oihana.
          Ua maopopo ia'u he nui ko oukou aloha i ko oukou Kiaaina mua iho nei, kona noho ana a me kona launa ana me oukou, a me kona lawelawe ana i ka oihana ma kona ano makua no oukou. E hoao no hoi au e loaa mai ko oukou aloha a e ike mai ia'u, e like me ko oukou aloha a ike ana ia ia.
          Eia au ke ku aku nei imua o oukou no ke kalaiaina ana, i ka aina o ka Moi. O ka mua, no ka Moi. Oia hoi ka noho'na maluhia iwaena o kakou. O ka lua, o ka imi ana aku ma ke kalai ana a me ka huli ana e hooikaika pu me oukou i na mea e pomaikai ai kakou.
          E like me ka noho ana i ka wa kahiko, pela iho la no ka noho ana i keia wa, aole nae ma ka hoihope ana ma na hoomana kii; aka, ma ka hiipoi ana mai i ke kanaka, a o ke kanaka hoi i ke 'Lii. He mea nui oukou i ka Makua Moi o kakou, a pela hoi oukou e hoomanao ai e na makaainana i ka Moi a me na 'Lii. Oia iho la no kekahi mea nui a kakou e hana ai i laupai ai ka aina. O ka Moi ka mea nona ka aina, owau kona kanaka, oia hoi ke Konohiki, a o oukou na hoaaina. Ma ia mea e maopopo ai ia kakou a pau, aia a huipu mai oukou me a'u ma keia noho ana, alaila, pomaikai kakou, a pomaikai hoi ka Moi i ka ike ana iho, ua ola kona Lahuikanaka. O ko ke 'Lii ike mai, ua pomaikai a ua waiwai kakou, alaila, ua lawa iho la ia i kona manao.
          He pomaikai ka ko kakou Moi i imi aku nei no kakou a pau, a ke imi nei no hoi no kona lahui, a o ko kakou manawa keia e apo aku ai a lawe ae i mea e waiwai ai kakou. He mea mau i ka mea a ka Moi a kona lokomaikai i hoonoho ai ma keia kulana i kona ike a launa ana me ka lehulehu, e hoike aku i ke ano nui o kana mau hana i manao ai e hoohana no ka pono a no ka holomua o ka lehulehu. Ua ike au he hana nui kai ili mai maluna o'u.
          O ko'u ano e ku aku nei imua o oukou i keia wa, he makua no oukou, he hoalaha, he alakai, he hoa kuka  no na pono, a he houpo no ka lehulehu e hilinai aku ai no ko lakou mau luuluu, a no ko lakou mau pilikia. Ua aa au e lawe mai i keia mau ano a pau maluna o'u. Ua hauoli au i ka loaa ana o ke kulana a me ke kahua e hiki ai ia'u ke hooikaika e hooko i na iini o ko kakou Moi. Ua kiai au i kana mau hana, ua hoolono wau i kona leo, i na hana a me ka leo o kona Kaikaina Alii, i ko ka Moiwahine Kapiolani, a me ko ka Moi mau Kaikuahine Alii. A ua lana ko'u mau manao, eai ma ka Mokupuni o Kauai nei e ko ai na ake a me na manao o na Moi a me ka Ohana Alii. Ua hiipoi au i na olelo a ko kakou Moi, a ua ike au i ka nani o kona mau manao no kona lahui. A ua lawe mai au i alakai no'u ma ka'u mau hana iwaena o oukou. Wahi a ka Leo Alii iloko o kekahi halawai ana, i hele kino ae ai Oia, e paipai i na manao hoopono o kona lahui, "E na makaainana, ke nana aku nei au ia oukou a o ke kanaka hoopono oia ko'u kanaka." Pela wau e hahai aku nei i  ka puana a ko kakou Moi, a olelo aku; o ka hoopono ka hana mua e ola ai ka aina, a o ke kanaka hoopono oia ko'u kanaka. E ike a lalau aku a hoonoho ae ma kahi kupono hiki ia'u. O ka hookanaka makua, aole o ka hoolilo loa i ke kino i ka lealea.
          E na makaainana o ka Moi, mamua o ko'u hoopau ana i ka'u mau olelo i keia manawa imua o oukou, ke kauoha aku nei au ia oukou e hiipoi i keia mau olelo, "E hoomanao i ke Akua, e hoolohe i ka leo o ke 'Lii, e malama i na wahi elemakule a kakou, e hiipoi i ke aloha mawaena o ke kane a me ka wahine, e malama i ka maluhia o ka noho kane a wahine, e malama i na keiki, i mau ai ka noho ana ma keia aina nani." O keia mau mea a pau, e loaa no ia oukou ke hahai i ka manao o ko kakou Moi—"E hoopono."
          I ka hoopau ana i keia ke nonoi aku nei au i ko oukou aloha, a i ko oukou kokua no ka hooko ana i ka pono, a na na lani e ike mai i ka kakou mau hana lokahi. Ke hele nei au e kaapuni i ka aina, e ike a e launa pu, me na makaainana o ka Moi, a i ka hiki ana mai o ke 'Lii ka Moiwahine Kapiolani, e ukali hou aku no wau ia ia ma kana huakai hoola e kaapuni ana i ka aina, a ia manawa kakou e hui hou ai, a e lohe ai oukou i kona mau manao aloha no oukou.
          I ka pau ana o ka haiolelo a ke Kiaaina, ua hopu mai la na kamaaina i kona aloha ma o kana mau olelo 'la, a haawi mai la i ka olelo pane malalo iho, ma ke ano he hookipa pumehana na na kamaaina i ka makua hou i hoonoho ia'ku e ke Poo o ka lahui, no ka pomaikai a me ka holomua o Hawaii, a penei ka pane:
          "I ko makou Makua Kiaaina, J. E. Bush, (Ailuene Busi;) Aloha oe:—O makou, a ma ka inoa o na makaainana aloha o ka Moi, o ka Apana o Koloa, ke haawi aku nei makou i ka lima akau o ke aloha pumehana ia oe. He oiaio, o ke kulana au e noho mai nei, kahi hoi a ka Hon. P. Kanoa kou mua i waiho mai. He oihana nui a koikoi kau e lawelawe aku ai; no ka mea, ua ili pono maluna o kou noonoo noiau ana na hana a pau i pili i ka pono a me ka pomaikai o ko ka Moi Aupuni. A oiai, mamuli o ko ka Moi hilinai i kou ike a me ka noiau, e lilo auanei kau mau hana i mea e pomaikai ai ka lehulehu. He oiaio, he malihini oe i na makaainana o keia Mokupuni, aka, ke lana nei ko makou manao e kamaaina ana oe mamuli o keia oihana nui a hanohano i ili mai maluna ou. A na ia kamaaina e kono mai i ka lehulehu makaainana e puili aloha aku ia oe, a e kokua i na hana a pau i pili i ko ka Moi Aupuni. A ke lana hou nei ko makou manao e kokua ia oe ma na hana pili i ko ka Moi Aupuni, oia ka "Hooulu Lahui." A i ko makou hoopau ana i keia, ke haawi aku nei makou i ka lima akau o ke aloha maluna ou, oiai, o ke aloha ka mea nui mawaena o kakou. A ke nonoi pu aku nei hoi makou i ka lokomaikai o ka Makua Lani, e kokua mai i kau hooponopono pili Aupuni ana a mau aku. Aloha oe.
O makou o kau mau kauwa haahaa me ka hoolohe.
A. W. Maioho
W. M. Kekoa,  Na Komite.
J. Walewale,
Puniwai.
          Ke lana nei ko makou manao e hookoia na manaolana o ka Moi a me ka lahui no Hawaii, ma o ke Kiaaina opio J. E. Bush, o ka Mokupui o Kauai.