Ka Lahui Hawaii, Volume III, Number 6, 8 February 1877 — Page 3

Page PDF (1.30 MB)

NA ANOAI.

          Ma keia Kilauea e huli hoi mai ana mai Kauai mai i ke kakahiaka Poaono, e holo mai ai ke Kiaaina Bush o Kauai, a huli hou aku no ke kahua hana hou.

          I keia la, ua manaoia e ku mai ai ka mokumahu mai Kapalakiko mai, a e huli hoi mai ai o H. H. Pareka. Ke haawi e ae nei makou i ke aloha nona.

          Ua minamina nui makou i ka lohe ana mai no ka loohia ia ana o Mr. W. F. Pogue i ka mai luaikoko, a ua ano ku i ka pilikia. Ke lana nei ko makou manao e hoohala ia ae na ulia a ka mai.

          I keia pule ae, e hoomaka aku ana ko makou pai ana i na moolelo a ka Rev. E. Bailey, ka elele a ka Papa Hawaii i hoouna aku nei i ka pae aina Maikonisia. Ua hauoli makou no ka lokomaikai ana mai no ka pomaikai o na makamaka.

          I ke ahiahi Poakahi iho nei ka haalele ana mai o ke Kilauea no Kauai, a maluna ona i holo aku ke Kokua Alua o ka Aha Kiekie L. McCully, ka Hope Loio Kuhina W. O. Smith, a me ka Ilamuku W. C. Parke, no ka malama ana i ke kau hookolokolo oia mokupuni.

          NA MAKE O KALAWAO, MOLOKAI—Keino k, Dec. 20, 59 mak., no Hauula, Koolauloa, Oahu. Kawaaiai k., Dec. 23, 54 mak., no Waialua, Oahu. Malauea k., Dec. 23, 65, mak., no Pauoa, Oahu. A. W. Pupulenui k., Jan. 13, 48 mak., no Waipio, Hawaii. Pihi k., Jan. 20, 45, mak., no Olowalu, Maui.

          I ka Poalua iho nei, oiai ke kuna Keoni Ana e kaalo ae ana mawaho o Makapuu ma, aia hoi, ua pa iho la ke poo o kekahi kanaka i ka buma o ka pea hope, haule aku la oia iloko o ke kai, a pau kona ike ia ana. Aloha wale kona halawai ana me ia ulia, a nalo iloko o ka luakupapau o ke kai hohonu. O ko makou manao, he maule ke kumu o kona ike ole ia ana, oiai, ua ikaika paha ka pa ana o ke poo, a haule aku la me ka maule a piholo.

          Ua haiia mai makou no kekahi poe elemakule a me kakahi mau luahine, e noho nei ma Kapalama, iloko o ka inea o ka ilihune, aohe ai, aohe aahu, a aohe hale. He wahi papai opala uuku iki ko lakou hale noho. Ua loaa aku lakou i kekahi o na lala hooulu lahui, a ua kokua ia me na waimaka aloha. Ua olelo ia ka Hon. P. Kanoa lakou i lawe mai, mai Kauai i na la ikaika, a malalo ona i noho hana ai a elemakule, a nawaliwali, hiki ole i ka hana, ua hookaawale ia'ku la ilaila. Mai like paha me kela elemakule i make mainoino mai nei i Maui, na ka holoholona i amu, i kana mea o ke koolua ole. Aloha ino. No ka hui hoola lahui ko makou mahalo piha.

          AKAMAI A ME KA MAALEA:—O ka Pake o ka aina pua, he lahui hooikaika hana me ka hoomanawanui, a he holomua ma ka imi waiwai; aka, o ka maalea a me ke kolohe, ua kuniia lakou no ia mea. O kekahi o keia ano, mauka iho nei o ko makou keena kona wahi i noho ai. He ano oluolu a hoopono kona hiona, a ke kamailio mai me kekahi, e mino aka mau ana oia, me he la e i mai ana, "wau nuinui aaole ia hana kea pilikia oe; wau nuinui malama pono, kea aole makemake kea kolohe." A no kona mau ano maikai, ua manaoio iho la kahi poe o ke kulanakauhale nei i kona mau ano oiaio, o ka "aole makemake kea kolohe." Ua hele aku la ua Losona nei, (oia kona inoa) a aie aku la he mau haneri dala i kela a me keia hoa o kona lahui wale iho, aka i na haole kalepa kekahi. Ku ae nei he hale ka nana, ma ke ano he uhi maka, i ike ole, a i noonoo ole ia kana wahi paani ana, a i keia mau la iho nei, ua ulu ae la he mau eheu, a lele kohana aku la ua Losona nei maluna o ke kuna Bonanza no Kapalakiko. Aole oia i hele aku e haawi i kona aloha i na makamaka hoa huli waiwai ona, aka, me ka lokoino, ua paweo ae la ma kela aoao, a i kekahi la ae, lohe ia'e la, o Losona ua holo-malu, a ua haalele iho ia makamaka ma me na bila aie he mau haneri kani a oi. Ua maalea ka hana ana. Ua kiiia ka palapala ae e holo ma ka inoa o Suekeau, (ua oleloia, aia ka mea nona keia inoa iloko o ka mahina kahi i noho ai) a i ka loaa ana mai, komo i ka poli o Suekeau mea Losona ae ana. Kau aku la iluna o ka moku me na eke dala ana i aie ai, a o ka heo aku la no ia. I ka loaa ana'ku i ka poe o luna o ka moku e pee ana, ua hoao ia  e hoihoi hou mai, e hoike aku ana kela i ka palapala hookuu, hiki ole ke hoopaa ia'ku. "O Suekeau kou inoa?" wahi a ke kapena. "Ae, wau inoa kela," o ka ike ole iho o ke kapena, a ina no paha o Afunataie ka inoa i kakau ia ua like pu no, a pau wale ka manao o ke kapena e hoihoi hou mai. O ka poe i hoaikane me ia, a makana aie aku i mau haneri dala, o lakou ka makou e aloha ae nei, oiai, aia kela ke au la i ke kai me na hulumamo i loaa wale ma ka maalea.

          Ma keia mokuahi aku nei no Kapalakiko, ua lawe ia aku he mau pua awa liilii, no ka hoolaha ana malaila. He ia ono keia, a ke ola malaila, e loaa ana ia poe ka ono o ka hoao ana i ka ia a ka Hawaii e hoohialaai ai me ka poi awaawa. E Bisi, e hele oe i awa momona, akahi okoa ka moni o ko makou haae i ka hoomanao wale ae no. E ai maka, me ona mau nioi mai.

E KA LAHUI HAWAII: Aloha oe:—
          Eia na inoa o na mea i hookaa mua no keia makahiki, i hookomo ia hoi iloko o ka papa hanohano ka LAHUI HAWAII:
          Meheula Luka,  Kaa  $1.75
          Nalu.   "  1.75
          Hen ry Wharton,  "  1.75
          Kukiha,   "  1.75
          Ke lawe ia nei he kanaha (40) poe no loko o kuu ope. Ekolu luna malalo o'u.
          Mamuli e halawai au, ke ae ka Haku me ka Luna Hooponopono. Me ke aloha.  S. N. EMERSON.
Waialua, Feb. 6, 1877.

          E KA LUNAHOOPONOPONO:—Eia na inoa no ka papa hanohano o ka kakou pepa no 1877. He kanalima a oi ka'u mau pepa i lawe ia'ku. J. Nahua $1.75. J. Watson $1.75. J. Manuela $1.75. D. Watson $1.75. Keliiolono $1.75. Kamana $1.75. Kailianu w. $1.75. Kekipi $1.75. Kaaia $1.00. Mahaokalai $1.00. Kamalala. $1.00.
J. MEEMANO.
Kaneohe, Oahu.

Ke ano o na hana a ka Haku ma ka Pae Aina o Maikonisia ma ka
MOKUPUNI O MILE.

          I ka Moi e noho nei ma ka Noho Moi, Kou Moiwahine, ka Hooilina o ke Kalaunu, na kaikuahine Alii, na pualii, na makaainana, na hoa'loha, na makamaka, na Ekalesia Kristiano mai Hawaii a Kauai a me na hoa paaua iloko o ka Haku Iesu Kristo. Aloha pu kakou:
          Ua oluolu i ka Makua Nui o ka Lani, ka hoihoi ana mai ia'u, a hui iho nei kakou ma ko kakou one oiwi, ka aina a me na Pae Moku hoi a ka nai aupuni Kamehameha I, i nai ai, a lilo i hookahi, a kapaia "Ke Aupuni Hawaii." Ua oluolu pu no hoi ka  makua, ka haawi ana mai he manao lana hauoli i kana kauwa wahine nei, e hoike aku au i na ano a pau e pili ana no ka Pae Aina o Maikonisia, ke ano o ka noho ana o na kanaka, ko lakou mau home ka ai a me na mea a pau e pili ana, a na ka lokomaikai o na lani e kokua mai i ka na kauwa nei.
          1. Ka haalele ana ia Hawaii nei. I kuu wa e noho ana ma ke kula hanai kaikamahine o Waialua mokupuni o Oahu, ua koho au, e hele i Misionari i ko na aina e, ma ka hoolana ana mai a Rev. H. Binamu. I ka malama o Iune 15, 1869, ua hoohui ia wau ma ka berita o ka mare me Mr. S. Kahelemauna, na Rev. O. H. Kulika, oiai, oia ke kumu o ua kula 'la; ma ka la 20 ae, ua hiki loa mai i Honolulu nei a ua kukakuka me na makua o ka pono, a ua hooholo ka Papa Hawaii e holo io i Maikonisia. Ma ka Poakolu, la 7, o Iune, hora 7 P M, ua wehe ia he halawai haiolelo na na misionari e holo ana, a eia ko lakou mau inoa, Rev. H. Aea, Mr. S. P. Kaaia, Mr. D. Kanoho Mr. D. Ahia a me ka'u kane S. Kahelemauna, a ma na himeni, ua kokua pu makou. Ma ka la 8 ae, hora 2½ P M paha, he halawai haipule maluna o "Hoku Ao" ma Ainahou uapo, a ma ka hora 3 ponoi paha, lewa 'ku la o "Hoku Ao" mai ka uapo aku a holo aku la, a haalele iho la i ka hui kau o ke taona a me ke awa lai o Kou, a holo aku no ke kai lipolipo me ka huli hoi mai no nae o ke aloha i ka aina. O ka hoike no ia holo ana, ua pau mua i ka Elele o ka Papa Hawaii.
          2. Ka ike ana i na Pae Moku a me ka ike ana i na misionari. O Beru, oia ka makou mokupuni i ike mua'i, i ka auina la, ia po a ao ae, hiki ma ka mokupuni o Kapikeuea, pae aina o Kilipati, a ku malaila, o Rev. B. W. Kapu a me kona ohana, o Mr. Leleo a me Mrs. L. Leleo kana ewa na misionari; he oluolu ko lakou mau ola kino, a ua launa nui mai na kanaka me makou, a he hoike kula pu kekahi. O ko lakou mau aahu, he pa'u lauhala, i ulana ia, a he pa'u launiu ma ko lakou mau puhaka, a he olohelohe kekahi hapa, a o kekahi hapa o kanaka, he olohelohe loa no. Ua nui ka mahalo no na kauwa a ke Akua, no ko lakou hoomanawanui i ka hana. O ka ai oia wahi, ulu, hala, Ape. Haalele ia Kapikeuea, a holo aku no Kalawa, a ku ilaila, a holo aku ka Elele o ka Papa Hawaii. O ka misionari maia mokupuni, o Mr. Haina, ua kau mai oia maluna o ka moku me kana ewa, a holo aku no Apaiana. Ma Apaiana, o Rev. J. H. Mahoe ka misionari. O ka mea kaumaha i ike ia, oia ke kipu ia ana o J. H. Mahoe e na pegana, a ua nawaliwali loa maoli no, ua kau mai oia a me kona ohana, ua holo aku no Butaritari, malaila o Rev. J. W. Kanoa me Mr. R. Maka na misionari, ua holo mai laua a hookipa aku la i kekahi malihini ma ko laua mau home, ia Rev. H. Aea a me kona ohana, Haina a me kona ohana, Ahia me kona ohana. S. P. Kaaia me kana ewa, Mr. O. Mahoe me na keiki, D. Kanoho a me kona ewa, a me a'u no hoi. O kahi poe o makou, ua kipa'ku me R. Maka, a o kahi poe, me J. W. Kanoa. He oluolu a he maikai ke ola oia mau misionari malaila a me na ohana. Oluolu na kanaka, maikai ka aina, uliuli na mea kupu. O ka ai oia wahi, ulu, hala, niu, ape. O ko lakou mau aahu, he lole ka hapa i huli mai, o ka hapa i koe, he pau lauhala ko na kane he pau-launiu ko na wahine, a he ano hihiu ka hapa nui. Ma Butaritari, malama ia ka Ahahui Euanelio malaila, a ua hooholo ka aha, e hoonoho ia D. Ahia no Apaiana, ia D. Kanoho e noho, me Haina Kalawa. Ua malama ia ka ahaaina a ka Haku malaila, ua hookomo ia ma ka Ekalesia o ka Haku ma ka hoike manaoio, a o ka wahine a ke kaikaina o ke alii nui kekahi iloko o ia heluna. Pau na hana, hoihoi ia na kumu o kela a me keia mokupuni. O Kanoho me Haina, ma Kalawa, o Ahia ma Pualiti, ma kahi aoao o Kalawa, lulu lima pu makou, a no Ebona ka ihu. Ku ka moku ma Ebona, o na misionari maia wahi Rev. Snow a me Rev. D. Kapali, ua hookipa'ku ia mau makua ia makou, ma kahi o Snow, Rev. H. Aea, S. P. Kaaia a me ko laua mau ohana, o wau no a me ka'u kane, ma kahi o Rev. D. Kapali. He oluolu ke ola o Snow a me kona ohana, o D. Kapali, he oluolu no, a o kona ewa ke omaimai. Ua noho makou malaila, a ua holo aku o Hoku Ao no Ualana, a ua kau pu aku o Snow maia holo ana, a noho ma Ualana, a holo loa'ku ka moku no Ponape, ua lawe mai ia Mr Kuleke a me kana wahine. Ua noho makou no eono malama ma Ebona, a ua ike ia ke ano o ka noho ana o na 'lii, na kanaka ke ano o ka aina, ke ano o na hana a ka Haku maia wahi. Ua holo mua ma na mea ao, na mea pili i ka olelo a ke Akua, he ekalesia, a he poe haipule io a he kritiano io kahi poe o lakou. O Ebona, he aina momona a nui na mea ai, a eia na mea ai oia wahi. Ulu, hala, niu, ape, maia, a he nui aku. O na aahu, ua paa pono na kane a me na wahine i ka lole a ua ho-aahu ia na'lii a me na makaainana o na makua a me na keiki, a ua pale kana. Ma Ebona ua noho ka Ahahui Euanelio, a ua hooholo i keia mau mea. O Rev. H. Aea a me Mr. Ieremia, no Mejero, o Rev. D. Kapali Mr. S. P. Kaaia, no Ebona, a o S. Kahelemauna no Mile. Mahope o ka hooholo ia ana o keia mau mea, ua kau aku makou maluna o  kahi moku okoa, aole o Hoku Ao, oiai, ua naha oia ma Ualana. Eia na ohua i kau aku mai moku, o Rev. H. Aea a me kona ohana, Mr. Iermimia me kana wahine, a o maua no hoi me ko'u hoa. Holo ka moku a hiki ma Jeluij, o Mr. Mataio ka misiona, a o kana mau ukana wale no ka mea i kiola ia aku iuka, a i kahi la ae, holo ka moku no Mile. I ke ku ana o ka moku ma Mile, ua lele aku maua iuka a me ko maua mau wahi ukana, a o ko maua wahi ia e noho ai, me ka makamaka a kamaaina ole, hookahi no makamaka a me ke kamaaina, oia no ko kakou Haku, ka mea e noho ana ma na wahi a pau. Ua holo loa ka moku no Mejero, e lawe ana ia Rev. Aea, ka misionari no ia wahi.
          E na makamaka iloko o ka Haku! Ma keia wahi, e mahele pono ana wau i na mea a pau a'u i ike ai no ka mokupuni o Mile, ka home malihini a ke aloha i noho ai, a e puana ae au i keia mau lalani himeni.
          "Aloha au i kuu aina
          Kuu Home malihini,
          Kulaiwi maka mae,
          Home nani oia mau."
          1. Eia na mahele. O ka mokupuni o Mile, aia oia ma ka Pae Aina o Makala, a ma ka hikina akau paha. He mokupuni o Mile i oi a emi mai i ko kekahi mau mokupuni e ae, a ma ko maua hale kaapuni ana no ka helu kanaka a me ke ao, ua hala ia maua elua pule. He aina nui o Mile, aole nae he momona, aole ona kuahiwi, aole nohoi he muliwai a me ke kahawai, he aina papa a haahaa, he mau kapuai wale no ke kiekie maluna ae o ka ili kai, ua ano like paha me Laie ma, ma Koolau o Oahu nei.
          2. Ka loaa ana o kahi e noho ai. Ua like no maua me ka manu nunu e lele wale ana, iluna, me ka loaa ole o kahi e ku ai na wawae, e like hoi me ka Noa hana ana, i ka wa i emi ai ke kai a Kahinalii. Ma ka lokomaikai o ke alii nui Drime, ua haawi mai oia i wahi no maua e noho ai a e kukulu ai i ko maua hale, he wahi pupu hale nae ko maua i noho mua ai, no na pule ekolu, a iloko no oia wa, ua paa ko maua hale ponoi, a noho iho la me ka maemae kupono ole o loko, aka, ua hoomanawanui no nae, a hiki i ka maemae kupono ana.
          3. Ka hoolakalaka ana i na kanaka. He hana nui a luhi ka hoolakalaka ana i na kanaka, a ua like loa no lakou me na holoholona hihiu, e holo pukaka ana ma o a maanei. Penei e maopopo ai; ia maua i hookokoke aku ai i na kane, wahine a me na keiki, o ko lakou wa no ia e holo ai me ka mama loa, a hi-o na maka ma o a maanei, me ka puana ae penei: "Ha! Ikaj inek!" ma ka olelo Hawaii, "luhi i ka holo." O na kumu nae o ko lakou holo, o "Torobaikin," ma ka olelo Hawaii hoi, "ka lawe ana i ka hanu." 2 "Ro ebak i junu lon." oia hoi, "poe kokoke ma ka lani." 3 "Ro ekonna boktok naninmij," o ke ano, Ka poe makemake e lawe mai i ka mai. 4 "E konan kowe kin kukure," Poe makemake papa i na hana lealea. Eia hoi; ia maua ma ko maua hale, ike aku la au, ekolu mau wahine e nauke ana i na uku o ko lakou mau poo; hele aku la au me ka nihi malie loa, a ia'u hoi i kokoke aku ai, ea ae la ka maka o kekahi mea iluna, a ike mai la ia'u, o ke ku ae la no ia a holo aku la me ka mama loa; a o kekahi mau wahine, moe iho la laua i ka honua ilalo ke alo, me ka paa no o na lima i ka ihu, a olelo mai la, "Kon jab torobaikin." O ke ano o ia ma ka olelo Hawaii, "O oe aole lawe i ka hanu!" Ia wa i hoole aku ai au ia laua, aole au i hele mai nei e lawe i ka hanu, no ka mea, aole ia'u ia wahi. "Aia la hoi ia wai?" wahi a laua la. I aku la au, Aia wale no ia i ke Akua. A i mai la laua la, "Aia ka i hea ke Akua au e olelo mai nei?" Pane aku la au, Aia no i ka lani a me na wahi a pau loa. Ninau hou mai la no laua la, "He kanaka nui loa no ka ia?" Aole au i pane aku no ia ninau a laua, no ka mea, aole i loaa nui ia'u ka lakou olelo, Iloko o keia wa, hoi aku la kekahi wahine, a koe iho la hookahi. O ka mea nui loa a'u i manao ai e hoomau i ke kamakamailio ana me ia o kuu makemake loa e ike i ka lakou olelo, a no ia mea, ninau aku la au i ka inoa o ka maka, ihu, waha, pepeiao, poo, lima, opu, wawae, hale a pela aku. Hahai mai no hoi kela, a hopu aku la no hoi au ma ka mea hiki ia'u, oiai e moe lolo ana no ko'u alelo ia wa, nolaila, aka mai la o ia i a'u. Aole no nae au i kuemi hope mai, aka, hoomanawanui aku no au e hopu, ua loaa mai o kahi, a koe aku no kahi. Hooki ae la maua i ka maua kamailio ana, a hoi kela, a hoi no hoi au,me kuu hoopaa no nae i na mea i loaa ia'u.
          Eia nae ; iaia i hoi ai a kona hale ponoi, hahai aku la oia i na mea a pau a maua i kamailio ai, me ka olelo pu aku no hoi, "Ua puni kakou, aole ka hoi he laweia o ke ola la!" Pane mai la hoi kona poe, "Ina pela, e hoomalimali mai ana ia oe." I aku la keia, "Aole, he oiaio kana mau mea a pau i olelo mai nei, a o na mea a pau a kakou i lohe ai no keia poe, he hoino wale iho no ia." Pane mai la no hoi kekahi, "He hoopunipuni wale no ia ana e olelo mai la ia oe, a heaha kau mea o ka manaoio wale ana aku no i kana olelo?" Aole loa au e manaoio ana i ka oukou. A no ka hooiaio loa o na olelo a keia wahine, ua hoopalupaluia na naau paakiki o kona poe hoa, a puana ae la, "E hele ka hoi makou e ike a e lohe hoi i ka oiaio o ia mea." Ku ae la lakou a hele mai la, a ike pono io no i na mea a pau; a na lakou no i hanai mai ia maua no na mea a lakou i kamailio ai me ka wahine. A na lakou no hoi i hahai wale mai no i no kapu akua a me na akua o lakou.
          No na akua a me na kapu akua o lakou. O Etao, oia ke akua nui o Makala holookoa, a ua lohe au ma ko lakou moolelo, mai a lakou mai no. Ma Mileka, kahi i hanauia ai o Etao, a ma ka hikina, ma kahi i kapaia o Ailineo. Eia ka moolelo no Etao: he nui ka laua mau keiki me kana wahine, a o ko lakou hale, he kumu laau nui. A ua oleloia, i ka wa e ola ana o Etao, aole i ike ia kekahi kulu pakaua hookahi ma ka mokupuni o Mile, a make hoi o Etao, akahi no a loaa ka ua malaila, e like me ko Etao akua, a he nui kana mau keiki iloko o ke kai, oia o kohola, mano, papai, opae, a pela aku. He ano papalua ko ka wahine a Etao, he akua a he kanaka. Elua nae mau keiki kanaka, a ua pili paha laua ma ke ano kanaka o ko laua mama, aole nae i hai ia mai ka inoa o ua wahine nei a me na keiki. I ka wa nae e noho ana o Etao ma ma ko lakou home kumu laau, a ma kekahi la, holo ia i ka lawaia, a iaia ma ka moana, kuko iho la kana wahine a me na keiki e pepehi iaia. I ka wa i hoi mai ai o Etao, ua pii na keiki iluna o ua kumu laau nei, a o kana wahine, ua pee aku la ma kahi e. O ke kumu nae o keia hana ana a lakou, no ka makau o pau lakou i ka ai ia e Etao, oiai he mea mau ia iaia. Huli ae la oia ma o a maanei, a ike ae la oia i na keiki iluna o ua hale nei o lakou, hoomaka ae la oia e pii, me ka manao, aia a loaa pau no i ka ai ia. I ua nae o Etao e pii aku nei, noke mai la na keiki i ka hailuku me na pohaku a me na laau, nawaliwali iho la ua Etao, a hoopau ae la oia ia manao ana pela. Mahope iho, hele oia e ai i na mea ai a pau o Mile, a pela no hoi me na ia oloko o ke kai; a ua olelo ia, pela ka i uuku ai ke kalo, maia, ko a me na ia ma ka moana. Ua oleloia no hoi ma keia moolelo, o ka hana nui ka a ua Etao nei me na keiki, o ke kanu maia, a ua paa pono o Mile i ka maia; a i kela la i pepehiia ai e na keiki, pau ai ka maia i ka ai ia; a ia pau ana hoi o na mea o ka aina, hele ai oia a make iloko o ke kai, a lilo i kino kohola, a ola ae la kana mau keiki i olelo mua ia ae nei. Penei e ike ia ai ke ana o ke kapu akua; i ka wa i make ai o Etao, ua nui loa ka ua ma Mile, a he mea hiki ole nae i na kanaka ke olelo ae "he ua," o punia e ka ino, a uhi pu ia ka aina e ke kai, a o ka pau no ia i ka make. He nui aku no na kapu i koe, a ua hoomau ia no ia mau kapu a hiki mai i na keiki, aka, hookahi no nae keiki kapu loa, oia o Jemio, a ma ka olelo Hawaii, he ia hihimanu. Eia no hoi kekahi ano kapu akua; he kapu na ilina kupapau, aole e hele na kane, wahine a me na keiki ma na poo o na he kupapau, he kapu loa, oia mau akua no ia o lakou a hiki i keia wa e kukuluia nei ka ekalesia o ka Haku ma Mile: ina e hele o ka make no ia. I kekahi la, hele aku la au i ka ilina kupapau o ke alii nui e hoao, oiai ua lohe au, he kapu na ilina, a o ka mea hele malaila, e make ana, aka, ia'u nae, hele no au a kokoke i ka pa ilina; a no ko lakou la manao paha o make io au, olelo mai la lakou, "Mai hele oe malaila o make oe." Hoomau aku la no nae au i ka hele ana imua, a komo iloko o ka pa, a hele au a ku ma ke poo o ka he kupapau o ke keiki a ua alii nei. Ia wa, kahea hou mai ke alii, "E ka wahine, mai hele oe malaila, o make oe." Ua hooneenee loa aku la au a kokoke ma ke poo o ka mea make, me kuu manao he oiaio, e lele mai ana paha ka hiu oi o ka hihimanu, a hou ia'u; oi ku no au malaila a loihi, a he ole ka o mai o ua mea hou nei. A no kuu ike, ua hoka ia mea kapu o lakou, hoi aku la au i ko maua hale, me kuu puka hou ole aku no hoi mawaho o ka pa. Lohe aku no nae au i ka olelo nui ae, "O ka make iho koe o ua wahi wahine nei!" Mahope iho, hoouna mai lakou i kiu, a i ka hiki ana mai i ko maua hale, ninau mai la penei, "Ka i no paha ua make oe?" I aku la au, O ke aha hoi ko'u mea e make ai? Pane mai la kela, "Ka i no hoi o ko hele ma kahi o ke akua o makou, oia kou mea e make ai?" I aku la hoi au, Aole nae hoi o'u make. "Oia ka hoi," wahi mai a ia la. E na makamaka, hoka anei a make ka poe o ke Akua oiaio? Aole! Aole loa. I kekahi la ae hoi, hopu aku la au he wahi eke launiu, a hele aku la au i ka ohi iliili, ma kela wahi mua no a'u i hele ai. Ike mai la nae ka wahine a ke alii ia'u, i ae la oia, "E! ei ae hou no ua wahi wahine nei! E hookuke aku oe, (ke kane) oiai he wahi wahine mahaoi." I mai ke kane, mai huhu oe, e kahea aku e hele mai." Pane hou no ua wahine nei, "He mahaoi, hookano, e kii aku ana au e pepehi." Pane mai ke kane, "Mai hana oe pela, ka i no a kahea  aku e hele mai." Hele aku no nae au a hui pu me lakou la, aloha aku a aloha mai. Ma ia hope iho, ninaninau mai lakou ia'u no ke Akua, kahi i noho ai, ka iho ana mai e make no kanaka, ka mana o ke Akua. Wehewehe nui aku au ia lakou, aia nae, ua nui loa ko lakou olioli. Hoopuka mai la ka wahine (ka wahine huhu) a ke alii i ka i ana mai, "Ka! he wahi wahine oluolu ka! Maikai kahi kamailio ana—Jera kwoe na. "I hoa oe no'u." oia ka unuhi ana ma ka olelo Hawaii. Nui no na kike olelo ana a makou, a hiki wale i  ko'u noi ana aku ia lakou e hookuu mai ia'u. Ia'u nae e makaukau ana e hoi, i mai la ua hoa aloha nei o'u, "O hoi, apopo oe hele mai e ao ia makou." Ae koke aku la au, no ka mea, o ko'u makemake ia o ko lakou huli nui mai. Hoi aku la au.  Aole i pau.

He hana koa.

E KA LAHUI HAWAII; Aloha oe:—
          E ahonui mai kou kino, e hookaawale iho i kolamu i hoike aku ai oe i na mea a pau, i kekahi hana ku i ke koa a me ka kaulana.
          I kekahi mau mahina i hala aku nei, ma ke KUla Hookahakaha Nui o na Koa Kaua Lio o Auseturia; aole paha i emi iho ka nui o na koa lio Hussars, malalo o 30,000 tausani, i makaukau no ka hoike ana i ko lakou akamai ma ke kahua, he wahi kaikamahine nona na makahiki eha, e ku ana mamua iho o kahi a ka  poe makaikai e ku ana, e ike i na h ana o ka la, no ka puiwa paha, a no kekahi kumu e ae paha, ua holo aku la ua keiki uuku nei imua ponoi o kahi a ke kaua lio e holo mai ana, ua nui halulu ka honua i ke kapuai o na lio, a e holo mai ana ma ka laina pololei i mua o ua keiki nei, ia ike ana aku a na mea a pau, ua aneane ka pilikia i ka keiki uuku, ua piha lakou i ka menemene, o ka makuahine o ka keiki ua ike ole oia i kana mea e hana ai, ua piha ia oia i na manao pono ole, no kana keiki, o ka Emepera Wahine pu kekahi i hoopuka ae i na huaolelo kaumaha, no ke keiki uuku, pela pu no hoi ka puuwai o na mea a pau, me he mea 'la, ua loaa paha na mea a pau ia haawina hookahi i ka ike ana aku.
          Iwaena konu o ka puali koa lio kekahi koa opio, kino puipui eleu, ma ka laina mua o ua poe nei, aole oia i kaohi mai i kona lio, aole no hoi i hoano e ae i kona kulana, aka, me ka eleu nui oia i huli hiki wawe iho ai ma ka aoao o ka a i o kona lio, hopu iho la oia ua keiki nei, a hoonoho iho la iluna o ka omuku o kona noho, me ia holo nui no o ka lio, ua malama ia ka pololei o ka laina, me ka halahu ole ae mawaho o ka ili wai.
          He tausani o na tausani na huro i haawi ia mai no ke koa opio, mai ka waha mai o ka poe maikai. O ka mea i oi nui aku kona hoomaikai ia mai oia no ka Empera Wahine a me ka makua o ke keiki. Mahope iho o na hana, ua oluolu i ka Empera Joseph o Auseturia ma ka omau ana aku, me kona lima ponoi, i ke kea hanohano o Maria o Theresa, ma kona umauma oia hoi, ka umauma o ke koa opio hussars. Ua hana ia keia mea imua o ka maka o ka Emeperela kane a me na keiki alii a me ka ohana alii a pau o Auseturia, a pela no hoi imua o na haneri tausani i hele mai e ike i na hana o ka la,  Me ka mahalo,
I. KAAI.
Kaakopua, Ian. 20, 1877.

He mau Mahoe.

E KA LAHUI HAWAII E;—Aloha oe.
          E oluolu oe e hookomo iho ma kahi kaawale o kou kino lahilahi, a nau hoi ia e hai mai imua o ke akea. Ma ka la 16 o Iune 1876, ua hanau ia he mau mahoe wahine na Mrs. Kahaku. A ma ia manawa mai, ua malama loa ia no, e na makua me ka maikai.
          A iloko o Nov. 18, ua kau mai ka nawaliwali maluna o kahi mahoe, hoomaka mai mai ia manawa a hiki iloko o Dec. 9, ua lawe ia aku la e ka Makua Mana Loa. O kona mai i make ai, he puuholo mai ka lima a ka wawae, me ke ano wela i hui pu ia.
          A i ka manawa i make ai o kahi mahoe a hiki i keia wa, ke kau nei maluna o ka mahoe e ola nei he mai no i ano like iki me ko ka mea i hele aku. Ua olelo ia ma ka Baibala, "O ka poe i like me nei, ke aupuni o ke Akua."
Owau iho no.  T. S. K. NAKANEUA.

CECIL BROWN,

Loio a he Kokua ma ke Kanawai
A HE AGENA NO KA HOOIAIO ANA I NA Palapala no ka mokupuni o Oahu.
Helu 8 Alanui Kaahumanu, Honolulu, H. P. A.

WILLIAM R. CASTLE.
(Kakela Opio.)

LOIO!
MA NA ANO HANA PILI KANAWAI A pau, e lawelawe koke ia me ka hikiwawe. Na Palapala Sila a me na Palapala pili aina o na ano a pau, e hoomakaukau ia no.
Keena hana, ma ke kihi o Alanui Kaahumanu a me Kalepa, Honolulu.  [51]

KAUKA LEKA!
[ DR. LATHROP].

OIAI UA HOI HOU MAI NEI AU I HOnolulu nei e noho ai, ua hapai hou ae nei au i ka'u Oihana. O ka poe e makemake ana e lapaauia e a'u, e loaa no au ma ka Hale noho o Kapena Kano (Sao W), e pili koke ia i ka Hale Hotele Hawaii.  (2-tf)  778 2m 789

          E IKE AUANEI NA KANAKA A PAU O kela a me keia ano, mamuli o ka waiho ana mai o John Pukiki a me Manuela Pukiki ia'u i ka mana piha o na aina o laua, oia hoi o Leaha a me Kaohepili. Nolaila, ke hoomalu a ke hookapu loa'ku nei au i ua mau aina la, aole e kii kekahi kanaka a mau kanaka paha i na waiwai o luna o ua mau aina la. E laa na wahie, la-i, lauhala a me na mea a pau. Aole no hoi e ae ia kekahi kanaka a mau kanaka paha e hele wale maluna o ua mau aina la me ke kuleana ole, ina e loaa ia'u, e hopu no au ma ke ano komohewa a aihue hoi, e hoopii no au e like me ka kakou kumukanawai e pili ana i keia mau mea. Owau no me ka mahalo.  P. R. MAHOE.  Luna Aina.
Kalihi-uka, Oahu, Ian. 28, 1877.  5 3t.

NO KE KUAI AKU!

          O KELA hale noho ma ke kihi a Alanui Beritania a me ke ala Paauhi. E hoonee koke ia mai laila aku ke lilo i ka mea kuai ma kona mau lilo ponoi iho. E haawi wale ia'ku no na kolu hapai hale no ka hoonee ana.
E ninau ia  J. G. DICKSON.
(Ma ka Pa Papa o Lui ma.)  5 4t

          MAI KELA la a mau loa aku, aole e ae ia kekahi Lio, Bipi, Hoki, Piula a me ka Puaa e hele maluna o ka aina o Kupehau, ma Kalihi-uka, koe wale no ka poe i loaa aku na pila hookuu mai a'u aku no ko lakou mau holoholona ponoi.  D. K. KEKINO.
Kalihi-uka, Kona, Oahu, Ian. 29, 1877.  5 3t

WIL DER & Co.,
(WAILA MA.)

AIA MA KE KIHI O
ALANUI PAPU me MOIWAHINE.
Ua hoolako mau ia me ke kuai ana aku i na
Papa me na Lako Kukulu Hale
O NA A PAU.
NA PANI PUKA!
PUKA ANIANI.
OLEPELEPE,
LAKA,
AMI LIILII,
AMI LOLOA.
PENA o na ano a pau,
AILA PENA,
VANIKI, &c.
Ma Balaki Pena me Puna,
Na Pepa Hale me na Lipine Pepa.
Aniani, Paakai, &c.
O na mea a pau maluna'e, e kuai makepono loa ia'ku no ke Dala Kuike.  [3—1y.]

HE PAPA KUHIKUHI MANAWA HOLO
O KA
Mokuahi Hawaii
KILAUEA!
KAPENA MARCHANT!

Poakahi, Feb 12, hora 5 pm . . . . . No Hilo
Poakahi, Feb 19, hora 5 pm . . . . . No Kona
Poakahi, Mar 5, hora 5 pm . . . . . No Hilo
Poakahi, Mar 12, hora 5 pm . . . . . No Kona
Poakahi, Mar 19, hora 5 pm . . . . . No Hilo
Poakahi, Mar 26, hora 5 pm . . . . . No Kona
Ma na holo ana a pau a Kilauea i Koaa, e hiki loa ana oia i Honomalino, ma Kapalilua.
Aole kaapuni hou aia a hai hou ia'ku
Ma na huakai no Maui a me Hawaii, e haalele ai ke Kilauea i ka hora 5. A ma na huakai o Kauai, i ka hora 4 P M. Ma ka hoi ana mai, e haalele ai ke Kilauea ia Kawaihae hora 10 A M., Makena e like me ka mea i hoolaha waha ia, Maalaea a hiki i ka hora 7 a. m. E hoolahaia aku ina e hooliloia ka manawa holo.
Uku Eemoku mai Honolulu aku.
A hiki i Kaunakakai pela maluna mai . . . . . $5.00
" Lahaina, " " . . . . . 6.00
" Maalaea, " " . . . . . 7.00
" Makena, " " . . . . . 8.00
" Mahukona, " " . . . . . 10.00
" Kawaihae, " " . . . . . 10.00
" Kailua, " " . . . . . 10.00
" Kaawaloa, " " . . . . . 10.00
" Hilo, " " . . . . . 12.50
" Kau, " " . . . . . 15.50
Uku kaapuni ia Hawaii . . . . . 22.00
A hiki i na awa o Kauai . . . . . 8.00
Uku kaapuni ia Kauai, . . . . . 12.00
Uku ohua Hawaii oneki, . . . . . 2.00
Aole aie no na uku ohua.
Ma ka Hale Oihana e loaa'i na palapala.
Aole keena o hope e lilo, aia wale no a kaa mua mai ka uku moku. Aole e ili ka hewa no na paiki, ukana a puolo paha, ke ole e kakauia ka loaa ana mai.
E hookaa'ia ka uku ukana i ka wa e noiia aku ai.
SAMUEL G. WILDER (Waila,)
A gena.
Keena ma ka Hale Kuai Papa o Waila ma, kihi o Alanui Papu a me Moiwahine.  788 3m 799