Ka Lahui Hawaii, Volume III, Number 8, 22 February 1877 — Page 2

Page PDF (1.31 MB)

KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII.
HONOLULU FEBERUARI 22, 1877.

E Mahi i ka Aina.

          O KA MAHIAI ke kahua o na pomaikai kino o kanaka ; mailoko mai o laila e lawe ia mai nei na mea ai e ola ai ke kino a me na mea kuai aku ia hai no ke dala, he waiwai no ka mea mahiai, a he o no ka mea dala. O ka oihana kahiko loa no hoi keia i haawiia mai i ke kanaka.
          Hana ia iho la ke kanaka i kinohi, a haawi ia mai kana hana ia wa, e malama i ka mahinaai o Edena. Ua ike ia ka waiwai o ka mahiai e ka poe naauao, nolaila, ua hooholo mua ia keia hana ma na aina a pau i kupono no ia hana. Koe na aina i noho ia e na lahui naaupo, a auwana wale. Aka, i ka wa e pii ae ai ka ike, o ka hoomaka ae no ia e holomua ka mahiai. O kekahi o na hana kupono o ka lahui Hawaii iloko o na kau i hala, oia ka mahi i ka aina. Ma ka nana ana i na hiona o ka aina i kela wa kahiko, na kuauna loi nui, na pa pohaku ma na palena mala uala, na auwai loihi i eli ia no ka lawe ana mai i ka wai o na kahawai iluna o ka aina—ke i nei makou ma ka nana ana i keia mau hiona, ua oi aku ka ikaika o ka lahui ia wa i ka mahiai.
          Heaha la ke kumu o ko ka lahui ikaika ole i keia wa ma ia hana ? Eia no: o ka makemake i ka loaa hikiwawe, me ka hoowahawaha i ka uuku o kahi loaa o ka mahiai. He maikai no ka loaa hikiwawe, ke loaa ma ke ano pono. Aka, he kakaikahi loa na loaa ana ma ia ano. O ka nui o na loaa o ko ke ao nei a pau, ma ke ano hakalia no ia, me ke akahele a me ka malama pono i na wahi hua. O ka mahiai, oia kekahi o na kumu loaa i pahola ia kona mau pomaikai maluna o ka lehulehu a pau i makemake i keia mea he hana. O na oihana naauao, ua kakaikahi ; o kekahi mau oihana hana mikioi, ua piha ; aka, aole i piha ka oihana mahiai, he nui na kowa kaawale i koe ; he nui ka waiwai i huna ia, e waiho mai nei iloko o ka lepo o na aina o kakou, a e loaa ana ia waiwai i ka poe mahiai.
          Ua kamailio mua no makou no keia kumu. A na na pomaikai waiho wale o kanaka Hawaii e ahu wale mai nei iloko o ka lepo, a e lilo aku nei no hoi iloko o na lima o ka poe hana, e koi mai nei ia makou e puhi hou i ka pu imua o ko Hawaii ponoi, a e hoala i ka manao mahiai iwaena o keia lahui. Ke helekiki nei ka au o ka manawa, o ko ka Hawaii au kupono keia. Ke komo mai nei ka poe o na lahui e ae ia nei e mahi i ke ko, ka laiki, ke kope a me na mea e ae. Ua pono no ia. Aohe o makou manao hoohalahala no lakou, ke noho pono a hana pono. Aka, he ikaika ko makou iini e ike i ke kanaka Hawaii ka lahui mua o keia paemoku, e mahi ana i kona aina ponoi mamua o ka haawi ana aku i kona hooilina, ka waiwai o kona poe kupuna, iloko o ka lima o ua mea e ae, no na wahi dala ku-ike e nalowale koke ana. O ka maia, ka laiki, ka pinake, a me ke ko ma kau wahi, he mau mea kupono ia ia kakou ke kanu, a he mau kumu loaa no hoi ia mau mea.
          E mahi oe, e ka Hawaii i kou aina ponoi, a e hoohua mai a mahuahua. Aka, i ole, alaila, na ka lahui e ae no e mahi. No ka mea, ke uwe nei ka aina no ka nahelehele, a no na holoholona. Ke kahea nei na kualono, a me na papu, a me na kahawai o kakou i poe nana e hele mai a e hoopau i na nahelehele a e kanu i na hua e waiwai ai. Pono oe, e ka Hawaii, e waele a e kanu a e malama i kou aina makuahine, a e haawi mai no ka opu o ka honua ia oe he ai a he waiwai.

KA PONO MA AMERIKA.
Haiolelo a Rev. H. H. Paleka ma Kawaiahao, Feb. 11, 1877.
(Heluhelu ia ka Halelu 111.)
NA HIONA O KA AINA.

          INA e hoomaka kakou e holo mai Honolulu aku maluna o kekahi o na mokuahi no Kaleponi, mahope o na la ehiku a ewalu paha e hoea mai ana na kuahiwi uliuli o ka aina. O Kaleponi ka inoa o ka aina. O ke awa e ku aku ai, o Kapalakiko ia; he kulanakauhale ia maluna o na puu. Ua eli ia no hoi na alanui iwaena o na puu; ua kukulu ia no hoi kekahi mau hale ma na wahi kiekie, a ma ke alapii oe e pii aku ai mai ke alanui aku a loaa ka puka komo o ka hale. O ke awa o Kapalakiko, he akea loa a he maikai maoli ke nana 'ku i ka paapu ana mai i na moku me na hae o kela a me keia ano. Ma ka aoao hikina o ke awa ke kulanakauhale o Okalana. He kulanakauhale hou keia, a ua hikiwawe loa kona ulu ana.
          Maluna o na kaa ahi kanaka e holo ai mai Kaleponi aku a hiki i ka aoao hikina o ka aina. Ina e ee oe maluna o ke kaa ahi i ka hora ewalu o ke kakahiaka Poakahi a hoomaka e holo, e holo kiki ana oe i ka po a me ke ao, koe na wa hoomaha no ka paina ana, pela oe e holo ai a hiki i ke ahiahi Poaono, aole nae oe e ike aku i kela aoao o ka aina. Elua la hou aku e holo ai, alaila, hoea mai na kapakai o ka moana Atelanika, a me na kulanakauhale o Piladelapia, Nu Ioka a me Boseton. O keia holo ana no na la ewalu mai kahi aoao a hiki aku i kekahi aoao o ua aina nui puni ole nei, he mea ia e maopopo ai ke akea maoli o ka aina. He palahalaha ke nana aku oe, aohe kokoke mai o na kuahiwi, he mamao loa. A he nui no na haole i na wa mamua i hanau ia mauka o ka aina a nui, a elemakule, a make aku me ka ike ole i ke kai. He nui o Amerika ma ka aina.
          O kekahi mea a ka malihini e kahaha ai me ka mahalo no hoi, oia ka lehulehu o kanaka. Ma na kulanakauhale nui e ike ia ai ka lehulehu o kanaka. Ma Kapalakiko he mau haneri tausani; pela ma na kauhale ma ka hikina aku. A ma Nu Ioka ua hiki aku ka heluna o kanaka i ka miliona a keu. Ma kekahi mau alanui, ua hooke na kanaka no ka paapu loa, elike me kakou e ike nei i na ahiahi Poaono ma ka makeke. Ma Nu Ioka, ua pii au iluna o kahi oioi o kekahi luakini kahiko loa, elua haneri a keu na kapuai ke kiekie, a i ka nana ana ilalo i ke alanui, ua like kanaka me na naonao ka paapu o ke alanui. Ma ka pa hoikeike nui ma Piladelepia, ua kanalima paha tausani kanaka i komo i kela la a me keia la, a oi aku i kekahi mau la. O ka hoikeike malaila i oi ae i na mea e ae a pau, oia na kanaka. He mea kupanaha ka nui o na kanaka a me ko lakou ano. E loaa ana ia oe na ano a pau o ke kanaka iwaeua oia lahui.
          O ka nai o na mea e holo ai ka hana kekahi mea a'u e mahalo aku ai. He mea ole ka loa o ke alanui a me ke kaa wale o na kulanakauhale ma ia aina i ka uwea olelo me ke kaa ahi. O na nuhou o Europa a me Enelani, ua lohe koke ia ma na wahi a pau o Amerika. O na mea hou o na kauhale o ka hikina o Amerika, ua hoolaha koke ia no ma na kapakahakai o ke komohana. O kekahi hana akamai loa, oia ka hoolaha mua ia o na kikiao makani e hiki mai ana. Ua hoolaha mau ia ke ano o ke ea, ka makani, ka ua, a pela aku i kela la a me keia la. Ina he makani nui e hiki mai ana i ka la apopo, ua ike mua ia e ka poe kilo me na mea hana a lakou, a ua hoolaha e ia ma na kapakai me na hoailona maopopo, a pela i pakele ai na moku holo moana he nui wale i na poino o ke kai.
          Ma na mea e ae he nui na hiohiona o ko laila poe i like me ko keia pae moku o kakou. He nui na hale noho i noho ia e na haole i haule malalo iho o ka awelika o ko Hawaii nei. Aohe ilihune mawaena o kakou i like me ko laila. Ua komo au iloko o na hale kahi i ike ole ia ka ilihune a me ka pilikia elike me ia iwaena o kakou. Ua ike au i kahi poe he pakini ke pa e ai ai, a o ke ko a me ka laiki, iloko o ka pepa kahi i wahi ia no ka nele i ke pa a me ke bola. Ua ike au i kahi poe, hookahi wale no noho o ka hale, a o ka papa hele kahi e moe ai.
          O na pilikia o ko laila poe, ua like me ko kakou, a oi wale aku. Me ka luhi e ai ai ke kanaka i kana ai. O ka noho ana o ko laila mau ekalesia, na kaumaha o lakou, na hookuina, na hoohihia, na hoowalewale, na kumu e pauaho ai a e kaumaha ai ka manao, ua like loa no me ko kakou nei.

KA IKAIKA O KA PONO.

          He olelo kaulana ko kakou; "Ua mau ke ea o ka aina i ka pono." Ua hoike maopopo ia ka oiaio o keia olelo ma Amerika. Iloko o na makahiki i hala ae nei, ua halawai kela lahui me na hookuina he nui wale; a iloko iho nei o keia mau mahina, ua pihoihoi ka lahui mai o a o no ke koho Peresidena, no ka maopopo ole o ka mea i puka. Ua paonioni na aoao elua, a ua makemake kekahi poe e hoohaunaele, a e wawahi i ka maluhia o ke aupuni. Ma na mokuaina o ka hema, he nui na hana hoomainoino, a ua hoopoino ia ke ola o kekahi poe. A iloko iho nei o keia mau manawa pilikia, o ka pono wale no ka mea i mau ai ke ea o kela aina. Ua oi aku ka ikaika o ka pono mamua o na hana apiki a kekahi poe, a ua paa ke aupuni, a ke hoi hou mai nei ka maluhia. He mea kamahao ka ike ana aku i ka holo mua o na hana pono malaila.
          O na ahahui kokua i ka poe ilihune a me ka poe pilikia o na ano e ae kekahi hua o ka Pono ma Amerika. Aole kakou nei i ike i ka ilihune elike me ko laila poe. Mamua aku nei, ua ike ia ma kekahi alanui ma Bosetona, he wahi kaikamahine, nona na makahiki 8, me ka lole weluwelu, ua hele na wahi lima a uliuli i ke anu, wiwi no hoi kona helehelena, i ka pololi, he wahi ie ma kona lima, a ma ke alanui, malalo iho o kekahi hale hanohano kahi ana i helu ai iloko o ka lepo, ka hau, a me ka opala, e imi ana i na wahi paapaa palaoa a me na hunahuna mea ai i kiola ia. E ohi hele ana ia i na hunahuna i loaa a hoo iloko o kona wahi ie. O kona ola ia ana e imi ana iloko o ke anu. Aloha wale! Aole paha kakou i ike i ka pilikia elike me ia iwaena o kakou nei. Ua komo kino au iloko o kekahi keena uuku maluna loa o kekahi hale; eha alapii e hiki aku ai; he umikumamalua kapuai ka loa, a pela no ka laula o ua keena nei; eono kapuai ke kiekie, a emi mai Ua loaa ia'u ioko oia rumi he kanaka opio, he iwakalua a keu na makahiki; hookahi wahi papakaukau, a maluna o laila, he wahi puolo laiki, a he ko, he popo palaoa, a he kiaha waiu; hookahi wahi noho o ka rumi, maluna o ka noho he pela, a maluna o ka pela he wahi keiki nona na mahina eono e moe ana; ua halii ia ka moe maluna o ka papahele ma kekahi aoao o ka rumi. Ua ninau au i ke kanaka, "auhea ka makuahine o ke keiki?" I mai kela, "ua hele aku nei e imi i hana, a owau kai noho e malama i ka maua keiki." "Heaha kou mea i hele ole ai i ka hana, a noho hoi ka wahine e malama i ke keiki?" Pane mai kela, "ua mai au, aka, aole au manao no ia mai ina he kamaa, ua nele au i ke kamaa e hele ai iloko o ka hau; he kamaa ko ko'u wahine, nolaila, oia o mau kai hele."
          Aole au i ike i ka ilihune elike me keia ma Hawaii a puni. He nui ia poe ma na kulanakauhale o Amerika. Aka, aole i haalele ka poe waiwai ia lakou e nele. Olelo mai kekahi luna nui ia'u, maloko o na hale makai o Bosetona, he 64,000 poe ilihune i hoopii aku iloko o ka makahiki 1876 i kela mau hale i wahi e moe ai no ka po, no ka ilihune. Ikaika no hoi ka poe waiwai i ke kokua ana i na pilikia. Ua kukulu ia na ahahui o kela a me keia ano e pono ai. Ma Bosetona i ka la mua o keia makahiki, ua haawi wale ia he mau tausani popo palaoa no ia poe. Ua kukulu ia na hale ai ma kela wahi keia wahi, a ua haawi ia na balota i ka poe ilihune kupono ke hanai ia, a me ka balota e komo ai lakou e ai a maona. Ma ka la 16 o Ianuari iho nei e hele ana au ma kekahi alanui ma Nu Ioka, a mawaho ae o kekahi hale, ike aku la au he lalani loihi o ka poe ilihune, na kane me na wahine, me na ie ma na lima e kai lalani ana iloko o ka rumi malalo o kekahi hale. Miki koke aku la au a i ke kiai puka, a noi aku la au e ae mai ia'u e komo e makaikai. Ua ae koke mai oia me ka oluolu loa, a kahea aku la oia i kekahi mea nana au e alakai a e kuhikuhi. Iloko oia hale kahi a'u i ike ai i na mea ai he nui wale, ua ku na paila a kiekie, a e puunaue ana na kuene i na puolo kupono i kela a me keia o ka poe pilikia. Ma kekahi mau kulanakauhale, ua wehe ia na hale ai i ke awakea o kela la a me keia la no na poe pololi; aole nae ae ia ka poe palaualelo e komo. No ka pomaikai o ka poe ilihune kupono wale no keia mau pono i hana ia.
          Pomaikai loa o Hawaii nei no ka ike ole ia o na pilikia ilihune elike me ko kela aina; aka, he kakaikahi ka poe pololi no ka ilihune iwaena o kakou. Aka, mai manao kakou no ia kakaikahi ana o ko kakou poe ilihune, e haalele aku ia lakou. E pono e malama kakou ia poe, e kokua aku. E imi i hana no na ilihune kupono i ka hana; a e lawelawe maoli kakou e malama i ke ola o ka poe hiki ole ke hana.
          Oiai he nui na mea ino a me na ulia poino iwaena o ko Amerika, a me na kina; aka nae, ua oi loa ka nani a me na pomaikai. He ikaika loa ka pono malaila. He holo na hana pono, a he pupu no hoi ma kau wahi. Aka, o ke ano o ka lahui, he ahonui; he poe hoomanawanui kela lahui; he mikiala ma na hana maikai.
          Ma na wahi a'u i hele ai, he nui loa na ninau a ko laila poe no ka lahui kanaka Hawaii. Me he mea la ua aloha nui ia kakou ka poe o keia pae moku. E kiei ana lakou ia kakou, a e kau nui ana ko lakou manao i keia lahui. Me he mea la, he mea nui oukou imua o ko lakou mau maka. No keaha la? No ko kakou nui anei ? Aole. No ko kakou waiwai anei ? Aole. No ko lakou makee anei i ko kakou aina, me ke ake e lilo ia lakou? Aole loa. No ko lakou manao anei ua kaulana a akamai kakou? Aole pela. Eia ke kumu o ko kakou ike ia mai me na maka oluolu e ko na aina e, he pulapula keia lahui no ka Pono;o ka anoano o ka Pono i kanu ia maanei iwaena o ka aina naaupo, oiai aole lahui, aole aupuni, aole palapala, ua kupu ia anoano a ua ulu. Ua lilo ka hua makeke i laau ulu pono. O ka lanakila ana keia o ka Olelo a ke Akua. O ka Pono o Kristo ma keia pae aina, oia ka mea nana i hiu i keia lahui iluna a ike ia mai e na aina naauao. Pomaikai ka aina, pomaikai kakou a pau i keia pono. Ua pono oe e Hawaii; ua pono kou lahui; ua pono kou aina, aole nae i pono ia oe iho; aka, ua pono i ka Haku, ka mea nana oe i imi, a ao a alakai a hiki i keia wa.
          E hoopaa kakou i ka Pono a paa loa mawaena o keia lahui. Mai hoi i hope. I maemae kakou ma ke kino a me ka naau. E ao i na hana pono, a e hoolohe i ka Haku.

POINO MA KA MOANA!!!
Hulihia ke Kuna Iolani!!
Make o Kapena A. Powers a me ke Kuene!

          Mai ka lokomaikai mai o Charlie Borabora, ka malamamoku o ke kuna Iolani, ua loaa mai keia malalo iho e pili ana i ka hulihia ana o ko lakou moku, a me ka poino ana o ke Kapena a me ke Kuene.
          Ma ke kakahiaka Poalua, hora 10 A. M. Feb. 13, haalele makou ia Maliko i Maui a ku aku la ma ka mahiko o E. Bal's i Molokai ma ka hora 4 auina la ; ilaila, hookahi ohua haole mai Maliko mai i lawe ia e a'u iuka. I ko'u hoi ana mai, ua lu ia iho la na pea, a ua kauoha mai la ke Kapena e huki hou i na pea, i ka pau ana, eha pea i uu ia e kau ana. Iho aku la na kanaka e ai, a paina no hoi maua me ke Kapena. A pau ka maua ai ana, lilo ia'u ke ku ana o ka hoe, iho aku la ke Kapena e hoopiha i kona ipu baka a hoi mai la a noho ma ko'u aoao maluna o ka palekai. Ia manawa, e kau mai ana ka ihu no Honolulu. I ko makou holo ana mai, ua pa mai la he elua mau kikiao makani, a ia mau kikiao makani a elua, ua hoihoi no au i ka hoe iluna, no ka mea, hookahi wale no pea i piha i ka makani, a hele aku la ka moku me ka oluolu ; aka, mahope iho, ua kii mai la ke Kapena a lawe aku la i ka hoe mai ia'u aku, a i ka pa ana mai o ke kolu o ke kikiao makani, aia hoi ua hoihoi aku la kela i ka hoe ilalo, a pii mai la ka moku, piha na pea a pau, a o ka huli aku la no ia o ka moku a pololei na kia ilalo, me ke kila iluna. Me ka maha no nae i huli ai. Ia manawa o maua no a elua kai haule, paa no nae ua haole nei i ke kua'u o ka hoe ilalo.
          Ia wa, mahope iho, ua haule loa mai la kela iloko o ke kai, a paa ia'u ke kaula. Kahea aku la au iaia e paa mai i ko'u lima, a ua paa mai no oia. Au aku la maua a paa ka hoe, a ilaila kahi i lana ai. A no ka nui loa o ka ale me ka luaiele ia o ka moku, ua hemo hou mai la maua. Ia wa ua lalau mai la ke Kapena a paa mai la kona mau lima ma ka a-i o ko'u kuka, a emi iho la au malalo. Ua kahea aku au e hookuu a e au like no maua, aole nae oia i hoolohe. He umi minute paha ko'u paa ana malalo, a manao iho la au e poino ana au, ia wa ua wehe ae la au i ko'u kuka a hemo a lilo aku la iaia, a luu iho la au malalo ona a puka aku la ma kahi e. Ua kahea mai no kela ia'u, a ua kahea aku no hoi au iaia ma ia hope iho; aka, no ko'u paupauaho loa, ua hiki hou ole ke kokua aku, a o ko'u pono iho ka'u i noonoo ia manawa. Ekolu ona kahea ana mai i'au a o ka nalo loa no ia.
         
I keia manawa, ua kawa loa ka moku mai ia'u aku, a aohe ike ia aku. Noonoo iho la au a hookahi wale no mea i koe, o ko'u au ana aku i ka aina o Molokai, no ka mea, ua pa pono ka makani ilaila, a na ka makani no au e lawe aku. Aua aku la au no kahi mamao loa, aia hoi, ua ike aku la au i kekahi mea mamua pono o'u. A i ko'u kokoke ana, eia ka o ka moku no. Ua kau pono ka ihu i ka makani, a e nee aku ana no nae i ka aina me ke kila no iluna. Paa aku la ia'u na kaulahao o ka ihu, a hoomaha iho la au. Oiai au malaila, au mai ana kekahi kanaka, a kahea aku la au, a pane mai la kela o "Joe." Maopopo iho la ia'u o ke Paniolo oluna no o ka moku. Mamuli o ko'u kokua ana, ua kau aku la maua iluna o ka iwikaele, a halawai aku la me ekolu kanaka e nonoho ana. Aole no makou i liuliu, lohe ia aku la kekahi leo kahea mahope, a i ko makou pane ana aku, ua kahea mai la kela e hoolei aku i kaula, aka, aole e hiki, no ka mea, ua huli ka moku, a aohe no hoi kaula. Kahea aku la makou e au ae mamua, a i kona au ana ae, ua paa mai la iaia ka likini, a paa ai. Me ke kuikui ana, he elua e paa i ke kila, a hookahi e hookuukuu, a loaa ai oia a kau iluna. Ia manawa, ua noi makou imua o ke Akua, ma ka pule ana Iaia; no ka mea, ua hoomaopopo no makou ua pilikia, a aole i liuliu mahope o ka pule ana, aia hoi, ua hoike ia mai la ke aloha o ke Akua, no ka mea, huli iki ae la ka moku, a luu ia aku la a hemo ka waapa. Me ke kaula makou i huki ai a kau iluna o ka iwikaele; no ka mea, ua huli no ke alo ilalo, a i ke kau ana iluna, ua huli pono ae la. Kau makou a pau iluna, he eha hoe e paa ana, a i hauhoa kaula ia ka mea i hiki ai ke hoe ia. Ia wa, ua kauoha au e huli aku makou i na mea i nalowale, a ua hooikaika makou no ka manawa loihi, aole nae i loaa. Me na leo nui makou i kahea ai, a aole he leo pane mai. Me ke kaumaha makou i hoomaopopo iho, ua poino laua, a haalele iho la, a holo pololei aku la no Lanai. Ia po, ua pae makou i uka, a ike i kamaaina oia wahi, a ua hookipa aloha ia makou. I ke kakahiaka ana ae, e lana mai ana no ka moku i kahi o makou i hulihia ai, no ka mea, ua malie loa iho la ke kai. Ia la ae, ua hoao na kanaka o Lanai e kukulu hou i ka moku, aole nae he hiki. I kekahi la ae, ua ike ia aku ke kuna Uilama e makou, a holo aku la makou maluna o kahi waapa, a kau iluna ona, mailaila aku a Lahaina, a ku mai la o Kilauea, kau mai la maluna ona, a hiki i Honolulu nei.
          He elua o makou mea i poino, o ke Kapena, oia o Capt. A. Powers, a me ke kuke, a ua nui ko makou aloha.

Na Kamahele i ka uka o Puna.
Mahele 3.

          I keia wa ahiahi noenoe huihui, eia mai la makou ua hiki i ka home, a, ke uhi paapu iho la ka noe ma na wahi a pau a puni ka lua, aka nae hoi, ua palekana mai la makou, oiai, ke olala nei makou ma ke kapuahi iloko o ka rumi hookipa, a ua pau ae la kahi anuanu, a ua hoolawa hou ia mai la makou me ka mehana, e malohi ai ke kino, a e lulumi ai na maka no ka hiolani ana iho, a e hoapaapa iho ana hoi i na lihilihi no ka naue ana aku ma ka moeuhane e ike i ka Paia ala o Puna, a ke Anuhea e puana ae ai—a—e
          Ina he aloha ilaila,
          Kahi i hoapaapa ai,
          Ua hele a luhi e ke hoa,
          I ke kula o Kanoenoe.
          A oiai ke hiolani nei makou iloko o ka maluhiluhi nui, eia ka, o kahi lilia o ke kula, ua hia-a loa ia oia; a kahea mai ana i ka loke a me na hoa luhi, e puka aku makou iwaho e nana i ka a o ka pele. Oiaio ka hoi! Makena io ka hoi ka a! Ma ka nana ana aku ia po, ua hele a owela ka lua i ke ahi a ka wahine, a he nani okoa no hoi ia ke nana aku. O ka noe hoi keia a makou i ike ai e uhi paa ana, ua mao loa ae la; o na ohu-wai hoi, ke kolo malie ae la no me ka palanehe ole. O na pupu kani oe hoi, ke kani hone liilii mai nei no ma ko lakou mau home mauna. Elua a ekolu ko makou puka ana i waho e nana ai i ka a ana o ka pele, mamua a ka wehe ana mai o ke alualu, a liuliu aku hoi, no ka iho ana i kai o Puna. Ia makou no ke ao, o ka hauwalaau ae la no ia o na manu, liuliu na wahi puolo, noke aku la no hoi e kui lei rose, hele no hoi a ohuohu na hoa luhi. I anei makou i ike ai i ka makena o ka pupua o ka rose hihi ano memele liilii, ua kanu ia a pili ma ka pili pa. He anu hoi keia wahi, aka, na ka mahu e hoomau iho me kona mau huna wai liilii e alohi ana i ka lewa, a hikiwawe ae la ka ulu ana o neia ano rose, a he pua mau hoi ia ano rose i na wa a pau loa; pela mai ka poe kamaaina oia wahi.
          Mahope iho o ka pau ana o ko makou paina kakahiaka, ua hoomaha mai la makou e iho no Puna. Ua uleu na hoa a pau, a haawi aku la i ke aloha hope loa ia Home Mauna a me ko laila kini. Aloha aku la no hoi i ua mau kupuna nei, i ko makou haalele ana'ku ia laua. Ia makou e hele nei, ua hele a pahee ka holo a na lio, lilo i Puna i ke au a ka hewahewa. E kapalili mau iho ana na lau ohia ma ko makou mau papalina me he mea la e iniki mai ana, a i mai, "E na Kamahele, e nihi ka hele i ka uka o Puna." O na hoa keia, ua hele a paulehia loa, e ake ana kela a me keia e lilo nana ka hookele ana mamua, ia wa, a makou i holo mai ai a hala aku na huina o na alanui o Hilo a me Puna. Ua hoomaka mai la makou e pii iluna o kekahi ahua, a oiai e like me ko makou pii ana mai iluna ae, pela no ka hoomaka ana o na laau e lolou ae. I ka hoea ana aku iluna pono o ua ahua ululaau nei, a huli ae na maka i hope a nana pono aku maluna o na ululaau, a alawa ae hoi iluna i ka lani kalae, a na kukuna olinolino o ka la e puahi ana me ka hoomahana iho i ka huihui o ke ea; auwe no hoi, ua hoohihi loa ia iho la ka puuwai o neia makakila a pipa ae la ma hai o ke alanui i lipo ia e na wehi o ka nahele; a huli aku la na maka e nana maluna o na hiohiona aloha o ia uka mauna. O Emeline ma kona kulana, me kona puuwai i piha i ke aloha o kana ipo Elina, pela hoi, ua waianuhea ia neia mau puuwai no na hiohiona aloha o ko makou aina makuahine—kahi a na lani e hawanawana mai nei iloko o makou a i mai, "Iloko o na aheahe malie, a malalo iho o na lipo lau laau, anoano o ka uka, malaila na welina aloha oiaio, kahi a ke aloha i lia ai."
          A oiai makou iloko o ka lipo laau e hele nei, auwe, he makena ka hoohihi aku o na maka i ka paapu o ka painiu, a he makena no hoi ko lakou la peahi mai ia makou e pau aku makou i ka lele ilalo e lulu lima pu me lakou, aka, aole nae i nooko ia ko lakou mau noi ana, oiai, ke hao la no ka mana o kahi li-hau i ka hoo-pe a ka ua i ka nahele. Hoomau aku la no makou i ka holo ana, ano hoea aku la i waho o ua ululaau nei, a ike ia aku la ka huina aouli o waho loa e pili ana me ka ilikai, o keia ike a ko makou mau maka, ua hoea aku la ia mawaena o na hakahaka o na lau laau ohia, a me he la he hookahi mile ke kiekie oia ike ana a ka maka maluna ae o na kapa kahakai o Puna.
          I anei hoi la, puni makou i ko laila mau painiu, a pau ana makou i ka lele ilalo e hana lei painiu ai; o ka hookele nae a me kekahi mau hoa, ua pea aku la no lakou la ke hele la. Maanei makou i hookaulua ai no ka hora hookahi a oi ae. Mahope iho o ka hoolawa ana i na makemake, ua haalele iho la makou i neia kiekiena, a iho aku la no kai o Puna; a ia makou e iho nei, ke pa pono mai nei na kukuna olinolino o ka la e like me ka pua lehua ula, e koii ana kona mau lihilihi i ke aheahe malie; a oiai no hoi makou e maaloalo ana iloko o na lipo laau, e ike aku ana no makou i kona mau wahi maka, me he la, e hooipo iho ana i ka nui manu oia uka, oiai iakou e mele ana iluna o na pua lehua e nee ana i ka pahoehoe, me he mea la, ua li-li-lia pu wale no i ke onaona, a luhe kahela ka noe i ka nahele.
          Ke ane ae nei e kohiku ka la, a ke hele la a ohea na hoa i ka luaiele a na lio, a i ahona no, i ke kaomi hui a na kehau o ka uka, oiai lakou, e ahe malie ana ma na rumi liilii iloko o na ululaau. He hoomanao iho no makou, he hiki pono no na lio ke holo mama ma keia ihona, no ka mea, he ano one no hoi, i like pu no me ko Kilauea. He loa keia holo ana, a he wao nahele no hoi, a ua aui ka la, hoea ana makou mailoko aku o ka ululaau, a hookaulua iki ma Pauau, e lunch ana hoi iluna no o na lio. Maanei, ua hiki e nana pono aku i kai o Puna, a e waiho molale mai ana na aina, ano pahoehoe i uhi ia me ke pili, a he a-a hoi ma kahi wahi, a he mau ulu niu hoi kahi me na ulu puhala me ke kukui. Ano hoihoi ole no paha na malihini i keia mau wahi, aka, o ko laila poe, ua aloha no lakou ia wahi. A ma ka hora 4 o ke ahiahi, ua hiki makou i ka niu moe o Kalapana.  (Aole i pau.)

Ke Ahi Pele iluna o Maunaloa.

          [Ma ka lokomaikai o ko makou makaka oiaio o ka "Ua Kanilehua," ua loaa mai keia lono malalo iho. Nona ko makou welina.]
          Ano, me ka ulumahiehie lua ole o ka'u makakila, no na hiohiona o ka po nei, pela na li-a hoomanao ana e lohe oe e ka hoaluhi i na mea ano nu hou o keia ola ana.
          Oiai ma ka po nei, ua hoomaka hou ka wahine o ka lua e hoi hou iluna o Maunaloa, a ua hoike piha mai la oia i kona mau kahiko lua ole, ma kona home Mokuaweoweo iluna o Maunaloa. He iki iki n wau keolelo ae, o kekahi keia o na homalamalama ikaika ana o ka pele, mai ka 1855 mai. Nani, a lua ole kona a ana ke nana aku me na maka a me ka ohenana no hoi. Kiekie ka lele ana o ka malamalama, a ma ko'u ana ana me ke quadrant, i ka hora 9 me 35 minute o ka po nei; ua loaa he 4° 20m ka huina kiekie o kona kia ahi malamalama, ma ka lihi ulawena oluna loa, a he 10° ka laula o ke aouwahi ma kona palena luna loa. A ma ka hora 9 me 45 minute, ua ikaika loa ae ka a ana, a puka hou ae la he punohu malamalama ma ka aoao akau ae o kahi mua i aa a punohu like ae la na wahi malamalama iluna, no ke kiekie 9° 40m, a o ka palahalaha no 18° no ia. Aole au i hoomaopopo pono i ka loa mai keia kaona aku, malia paha aia malalo iho o ke 40 na mile, i ole maluna aku no paha. Aka nae, o kekahi keia o kona hoomalamalama maikai loa ana, i maalo ole i ko'u mau lihilihi, mai kuu wa keiki mai.
          O ko'u ake nui no hoi, ina wau ilaila me ua kupuna nei, i keia wa ana i ho-a mai nei, ina, he mau kolamu lehulehu wale e piha ana no na hoike oia home mauna. Ma keia hora, o ka noenoe uwahi ke nee mai nei iluna o na ululaau a me ke kaona nei, na na kehau hui anu o ka uka i lawe mai nei, a loaa iho nei au. Me ke aloha ia oe.  FIREST HOMELANI.
Feb. 15, 7 am  1877.

          Ma na la makani pa lauwili makai mai o keia pule, ua ane ulu ae la na manao hopohopo iwaena o kekahi poe o Honolulu nei no kekahi moku kalepa e ku ana mawaho o ke awa, malia paha o loaa he ulia o ka paina ana o kona mau kaulahao a ike ia i uka o kuaau. Ua haule pu nae ia manao moewaa o kekahi poe no ka paa a me ka neeu ole o kona heleuma a malie wale no. Wahi a ke Kapena i ka lele ana mai i uka nei, ina e lawe ia mai ke kauaula, a i ole o ka mumuku paha e hooluliluli i kona moku, aole e mohole iho kona mau kaulahao.