Ka Lahui Hawaii, Volume III, Number 11, 15 March 1877 — Page 2
KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII.
HONOLULU, MARAKI 15, 1877.
Ka Peresidena o Amerika.
KO KA AOAO REPUBALIKA.
Ma ke ku ana mai nei o ka mokumahu Kulanakauhale o Sidane, i ka po o ka Poakahi nei, ua loaa mai la ka lono hope loa no ke koho Peresidena ana ma Amerika. I ka la elua iho nei o Maraki, i ka hora 4½ o ke kakahiaka, mahope iho o ke kukakuka loihi ana o na hoa o ka Ahahooholo, ua apono ia ke koho ia ana o R. B. Hayes i Peresidena, a o W. A. Wheeler i Hope Peresidena no Amerika. O ka huina o na balota i loaa ia laua, he 185 pakahi, a no J. S. Tilden a me T. A. Hendricks o ka aoao Demokarata he 184 pakahi. Ua mahalo ia na ano a pau o ka lahui ma ka malama ana i ka maluhia o ka aina, a he kumu hoi e hooi ia aku ai ka manao maikai o na aupuni e o ka honua nei no ke kulana o Amerika.
Pili waiwai.
I kela pule aku nei, ua hopuia he lehulehu wale o na Pake o ke kulanakauhale nei no ka hewa piliwaiwai, a ua hoopai ia lakou mamuli o ia hewa. Ke mahalo nei makou i ka mikiala o na kanaka o ke aupuni no ka makaala, a ke lana nei ka manao, e hoomau ia aku ko lakou mau mikiala ana, a e pio keia hana lapuwale. Oiai nae makou e kamailio ana no ka mikiala o na makai ma ka hopu ana i keia poe kue kanawai, ua hiki ole no ia makou ke kaohi iho i ka pane ana ae no na mea e pili ana i ka Hawaii ponoi. Aia ma keia kulanakauhale, maloko o na kuono a me na pupupu hale, keia hana he piliwaiwai. Ua ikeia a ke ike ia nei no, a me he la ina e hoao ana na makai e imi a hakilo, e loaa ana no. O ka makou ia e paipai aku nei.
KE ALII KANAINA UA HALA!
Me ka minamina, luuluu a paumako makou e hoea aku nei imua o ka lehulehu i keia la, a puana aku i ka lono walohia, "ua make ka Makua Alii Charles Kanaina," i ke ahiahi Poalua, la 13, mawaena o na hora 4 a me 5. Ua loohia ia oia i ka mai ano fiva no na pule elua i hala'e nei, a ua haawiia na ike o na kauka lapaau o ke kaona nei maluna ona, aka, me he la, ua hiki io mai no ke kahea a ka Haku, a hiki ole ke kaohi mai i kona aho alii. Ua ano nawaliwali no oia i na la i hala'e nei, aka, aole nae o ke onawaliwali e upu ia'i ka manao no ka pilikia, a i ka lohe ana o ka lehulehu ua haalele mai la oia i keia noho'na, ua hikilele a hiki ole ke hooiaio ia.
He alii o Kanaina i aloha ia e na makaainana, aole mamuli ona ponoi iho, aka, mamuli o ke ko o ke aloha mawaena o ka lahui Hawaii no kana keiki, ka Moi Lunalilo e moe nei ma ka ilina o Kawaiahao. Ua hiki ke olelo ia, "ua kanikoo o Kanaina," no ka mea, a hiki i kona make ana'ku la, ua piha kona mau makahiki he 76. Ko makou walohia nona, ke u nei.
He Lala ua Makua Alii la no ka Aha Kukamalu o ka Moi, a he Hoa no ka Papa Naika o na Kea Hanohano o Kamehameha me Kalakaua.
Ke kui ka waaloaa, na pele ka manawa,
Oia kai ku maumau-a walohi a loko,
E kapu ka manao i ke kanaka e lahui,
Aohe malu i ke kono a ke Aloha,
'I-ke ike i ka Maulu pali o Uli o hea,
A-lo-ha—e! Oia u!
Ua walohia makou i ka lohe ana mai, ua make o D. W. Kaiue i ka Poaha iho nei, ma kona home ma Molokai. Oia kekahi o na Lunamakaainana no ia moku no na kau lehulehu i hala.
—Ma ka po nei, make aku la iloko o na la kanikoo ma Honolulu o Kapena Haulani (Capt. Howland) he haole kamaaina ia Honolulu.
Hoike a E. Bailey, ka EleLE O KA PAPA HAWAII, NO KA PAEMOKU O MAIKONISIA.
[Kakauia no ka LAHUI HAWAII.]
Holo makou i ka pau ana o ka pule maluna o Hoku Ao, mai Honolulu i ka 5 o Iulai, 1876, a ike mua makou i ka mokupuni o Peru, oia kekahi o na Kilipati, ma ka la Sabati, Iulai 23.
Aole makou i pili i ka aina, maalo wale ae, a holo hou aku a i Tapiteuea. I ke ao ana o ia po hiki makou, a holo malie mai ka aoao Hikina kahi i ike mua ia, a poai a hiki ma ka aoao Komohana, ma kahi e noho ai o Mr. Nalimu ma; malaila kuu ia ka heleuma i ka hora 5 o ke ahiahi.
Mamua o ko makou hiki ana, holo e mai o Rev. Mr. Kapu e halawai me makou maluna o ka moku.
O kana olelo mua ia makou, "ua make o Maria."
Oiaio no, ua make kana wahine, he wahine i mahaloia e na misionari a pau no kona lawelawe maikai ana ma ka hana a ka Haku. He mau hoike nona na keiki ekolu, no kona alakai ana ia lakou ma ka pololei a me ka pono.
Holo mai no hoi o Mr. Nalimu e ike ia makou.
Oluolu kona noho ana a me kana wahine, a me ka laua keikikane, elima paha makahiki ona.
I ke kakahiaka nui o ka la 25, holo makou iuka maluna o ka waapa, me ka ukana o Mr. Nalimu ma, he poi, berena paa, raiki, a pela aku. Holo ka waapa a hiki loa i ka puka o ka pa hale e pili ana i ke kahakai, no ka mea, he kai piha. I ka emi ana o ke kai, mamao aku kahi e pae ai, a maloo kahi papau, he hapa mile.
Noho no au ma kahi o Nalimu ia la, a i ke ahiahi hoi hou maluna o ka moku; aka, noho kekahi poe e paio me ka makika a ao ka po.
E noho ana o Nalima ma iloko o ka hale lauhala a me ka lau a me ka ha-niu; elua papa ke kiekie; he keena moe maluna.
O ka papahele a me na laau a pau o ka hale, no keia aina no; koe wale no he keena paa i ka papa Noweke a me ka laka, e paa ai na waiwai o lakou; no ka mea, he poe aihue loa ko Kilipati; eia wale no ka mea lilo ole, o ka mea loaa ole ia lakou.
O ka papahele o ke keena maluna, he iwi o ka laau niu, a ua uhiia oia i ka moena o ia lau no. Oia no hoi ka laau o ka pa hale; he mau laau liilii e ae kekahi. Komo wale na kamaaina a piha ka hale, a me na pa hale, e makaikai i na malihini.
Hele kekahi o makou e makaikai i ka aina; mai ka aoao Komohana ka hele ana a i ka aoao Hikina, he hapalua mile paha. O ka aina a pau he one, oia hoi, he apana pupu, ako'ako'a a me na mea like i nahaha a i anai ia e ke kai. Paapu ka aina i ka niu, hala a me kekahi laau liilii, ua like me na laau liilii o Hawaii nei e ulu ana ma kahakai.
I ko makou hele ana, hele pu kekahi mau kane a me ka poe kamalii. E lawe ana kekahi o na kane i ka moa kane liilii e kuai, a he pupu ka kekahi. Aole nae maua i kuai.
Hoi mai makou, ai pu me Nalimu ma i ka aina awakea, he berana, he i-a a pela aku.
Inu no hoi au i ka wai o ka niu, a me ka to-day, oia ka wai i loaa i ka oki ana o ka mu-o o ka niu; oia hoi ke ola nui o ko Kilipati. Pii lakou iluna o ka niu i ke kakahiaka a me ke ahiahi me ka ipu, oia hoi he iwi niu, e lawe mai i kela wai. Aka, ina e ku kela wai a hala kekahi mau hora, alaila, e awaawa, a e ona ke kanaka ke inu. Oia ke kumu o ka ona nui o na kanaka, no ka makemake no i ka ona.
Ua holo maikai ka hana a ka Haku ma Tapiteuea; 80 na hoahanau. Elua poe o ia aina, he Karistiano a he pegana.
Aole au i hiki ma ko Kapu wahi i ka holo ana o ka waapa ilaila, no ka mai. Aka, ua holo kekahi poe o makou ilaila, a ua mahalo i ke aloha o na kanaka no ka holo ana o Kapu ma.
Olelo mai o Nalimu, aole ana kula i keia wa, no ka hale ole. Wawahiia ka hale kula i loaa ke kahua e kukulu ai i ka hale pule. Ike au i ka heluhelu, ka himeni a me ke kakau lima ana o kekahi poe ma kona hale noho.
Hai mai na misionari, he nui ka ona ana o na kanaka.
Hai mai hoi no ke kanaka kilokilo ua; a nui ka poe hahai mamuli ona. Aka, aole nui ka ua ma keia mau makahiki; a nolaila uuku ka hua o ka niu.
He poe uwauwa keia. Kulikuli loa ma ka moku i ko lakou pii ana maluna me na mea kani a l akou, he moena, basket, pupu, ia a pela aku.
O ka baka ka lakou mea makemake nui loa, aole lakou e manao i ka mea e ae, aia a loaa ole ka baka, makemake i ka mea e ae. Aole mea o lakou e lilo ole ke haawiia ke baka. Nolaila, lawe mai ka poe kalepa, ka poe manao ia lakou iho wale no, me ke aloha ole ia hai, lawe mai lakou i ka baka e kuai me keia poe naaupo. O ka pahi no hoi kekahi mea makemake nui. Ua like me kona lima akau i ke kanaka Kilipati.
A pau ka hana ma Tapiteuea, ee mai o Rev. Mr. Kapu a me kana mau keiki ekolu, alaila holo makou i Apemama.
Hala ia makou o Nonouti no ke kupono ole o ka makani.
He ukana na Mr. Sowther, he haole i noho ma Nonouti, ma ka moku. Aole nae hiki; a mahope lohe makou ua hala oia i Kikane. Mai haawi ke kapena i kona ukana i kekahi mau waa i halawai me makou mawaho aku o Nonouti; aka, haohao oia no ke ano hupo o na kanaka.
I ka makahiki 1874, pepehiia na kanaka o ka waapa i pae ma Nonouti; mai lilo ka moku holookoa, pakele i ka holo ana'ku. Aole misionari e holo ana malaila i keia wa. O Rev. Mr. Leleo ma kai noho malaila; a loohia i ka mai, hoi ma Apaiana; malaila no lakou i kela manawa. He kumu nae no lakou iho no, he kanaka i hele i na makahiki mamua ma Fiji e hana no na haole kanu. A hala kekahi mau makahiki, hele hou oia i Samoa, malaila hoahanau oia. A i kona lohe ana i ka nele o kona aina hanau i ke kumu ole, hoi mai oia e ao aku ia lakou, a ua olelo e holo maikai ana kana hana. I ka holo hou ana o Hoku Ao, e pono e ku malaila, e lawe i misionari no lakou, a e nana i ka hana; no ka mea, mahalo lakou i ka misionari Hawaii.
Ku ka Hoku ao ma Apemama i ka la 29 o Iulai, a haule ka heleuma ma ka waha o ke komo ana i ka lakuna.
Holo makou me Mr. Kanoa ma, a me Mose Kanoaro, ke kumu Kilipati e noho ana ma ia mokupuni ma ka waapa a pae iuka, lawe ia ka "aila malama hou" o lakou.
Hele makou e ike i ke alii, o Tem Binoka, ua like me ko Kamehameha III. Puipui ano e kona kino. I ke kamailio ana, kena ia ka wahine e kii i ka ipubaka, a puhi oia me ka ikaika. Ku oia iluna i kekahi manawa, moe i kekahi manawa, a noho i kekahi manawa.
He palule hapa huluhulu kona, a he lolewawae, oia kona aahu. Mea e ka noho malie o na kanaka, no ka me he alii pukiki oia.
Hoi makou iluna o Hoku Ao, kuai o Mose me ke kapena i kekahi lako nona, a hiki i na dala he 25, oia kona uku makahiki. A ahiahi hoi o Mose iuka maluna o ka waa o na kanaka, a holo makou i Maiana.
(Aole i pau.)
"KA LUA GULA, A LUA DALA O HAWAII NEI."
E KA LAHUI HAWAII; Aloha oe:—
He kakaikahi paha ka poe e apo mai ana i keia mau huaolelo i hoike ia ae nei maluna, me ka olelo iho he kanaka epa a hoopunipuni au. Me ka olelo iho, auhea la keia Lua Gula a me keia Lua Dala o Hawaii nei?
E ahonui no oukou a e hoike aku au. Aole paha i hiki ka nui o na dala o ke aupuni e waiho nei ma ka waihona i ke $70,000. Aole no hoi i hoopuka ia ka aie hou o ke aupuni he $250,000 dala i mea e hooholo aku ai i ka pomaikai o ke aupuni imua, i mea e lawe ia mai ai na wai o na wahi wai, e hooma-u i na wahi panoa waiho wale o ka aina e waiho mai nei.
Aia na kula nui o Hamakua, ke kula o Waimea, ke kula o Kohala ma Hawaii, ke kula o Wailuku, ke kula o Kamaomao, ke kula o Honokohau, ke kula o Kaanapali ma Maui. Ke kula o Lihue, Waipio, Waimanu, Honouliuli, Waianae, Halemanu, Mokuleia ma Oahu, ke kula o Mana ma Kauai, a me na wahi lehulehu e ae i helu ole ia maloko o keia heluna.
Eia ka ninau. E lawa ana anei keia mau wahi dala he $250,000, i manao wale ia, o ka lawa iho la ia o na dala, e hiki ke hoohana ia i mea e loihi ai ka wai ma ia mau kula panoa?
He lohe mahui wale no, o ka lawe wale ana mai i ka wai, mai Waiakamoi a hiki ma Makawao a hiki mai i ke kula o Wailuku a me kula o ka Maomao, aole e emi mai malalo o $180,000 dala. A ilaila no ua puehu koke na wahi dala i manao ia no ia hana. A pehea la hoi na kula e ae? Lawa anei i ka $100,000 dala i koe iho. He mea maopopo, aole e koe ana, e kauliilii ana, a i ka nana iho, he kumu nui no keia, a he kumu ikaika no keia, e koi hou ia ai i keia kau Ahaolelo ae, e aie hou ia, ua dala hou i hiki ke hooholo pono ia ai na hana i mea e ulu mai ai ka waiwai o ka aina. A o ka hele no nei e pii mau ai a hiki i ka miliona dala ka aie, me ka noonoo ole ia e hiki ana ka ilaila ka nui o na dala e aie ai. A ma ia mea e ku ia ana na lehulehu o ka poe a pau i hoole iho nei i ke kanawai Aie Miliona, i hoopau ia ae nei i ka makahiki i hala ae nei, 1876.
I mea e aie hou ole ai kakou, a i mea e ike ai ka lehulehu i ka Lua Gula a Dala hoi, a kakou e waiho wale nei iloko o ko kakou aupuni; e maliu iki mai ka lehulehu i keia wahi hoakaka ana.
1. O ka Dala Pepa, oia no ke Gula a me ka Dala i hoomaemae ole ia, a ke waiho wale nei iloko o ka lua me ka hoohana ole ia. Ua hoike ae au, aohe dala o loko o ka waihona aupuni. A he pomaikai ka loaa o na dala he $250,000, ke manao ae ke aupuni e hoolei hou i kona mau Bona dala i ka poe mea dala o ke kulanakauhale nei a me ka poe waiwai, oiai, ua holo iho nei ke Kuikahi Panailike, a e hoolei ana ka poe mea dala i ka lakou mau dala, iloko o ka hoomahuahua ana i na loaa o na wili e noho mai nei, a malaila, ua oi paumi ko lakou pomaikai, mamua o na wahi keneta omilumilu i ae ia ma ke kanawai ae i $250,000 dala. Nolaila, e manao ae kakou, o kela aie, he aie make. Aole e ko ana, a aole no paha e hooko ia ana.
Ma keia hoike, e maopopo auanei ia kakou, aohe dala o ke aupuni, a aole hoi e hooholo ia ana na hana i mea e ulu ai ka waiwai o ka aina. Make a make loa. Poho, a waiwai ole ke Kuikahi Panailike i na kanaka Hawaii, a koe wale no na wili e ku mua nei.
Nolaila, e pono e kahea hou ia ka Ahaolelo e akoakoa i mea e hooholo ia ai kekahi kanawai, e hoopuka a e hoomana ana i ke aupuni, e hoopuka i na Dala Pepa e hiki ana kona nui i ka $2,000,000 dala a hiki i ka $4,000,000 dala paha. O na mahele o ua Dala Pepa nei, mai ke $1,000, $500, $100, $50, $20, $10, $5, a hiki i ka $1 a hiki loa aku i ka .50 keneta a hiki i ka .25 keneta kona kumu waiwai.
makahiki, alaila, e hoakoakoa hou mai ke aupuni i ua dala pepa la, a hoihoi hou i ka waihona a i ole puhi paha i ke ahi. Oiai, e manao ia ana ma ka hoohana ia ana o keia dala pepa ua loaa ke dala a ke aupuni e hooholo ai i na hana i mea e pii ai ka waiwai o ka aina.
E hoopaa ia no hoi ma ua kanawai la, e manaoia nei no ua dala pepa nei, ina e hoihoi ia aku ana ua dala nei i ke aupuni, alaila, e hoopiha mai ana no ke aupuni a lawa ke kumu waiwai. Ina paha he $1,000 dala pepa e hoihoi ia aku ana, he $1,000 dala paa no ka ke aupuni e hoihoi mai ai, a pela a pau pono na mahele dala i hoike ia ae nei mamua.
E ike ana ka Banako a me na kalepa nui, he puka no ko lakou dala ke hoopukapuka lakou ma keia hana. Aia hoi, e hoouna nui ana lakou i na dala o waho, e hookomo mai iloko nei o ka aina, i mea e loaa ai ia lakou kau wahi hunahuna o ka pomaikai o keia $2,000,000 dala pepa a ke aupuni e kiola nei iloko o ka makeke dala o keia aupuni.
Penei no e hoohana ia ai ua dala pepa nei. Aia hoi he apana aina ko'u, he 5 a he 10 paha eka, e ku kokoke ana i kekahi wili, aohe e hiki ia'u ke hoowaiwai ia'u iho, oiai, aohe a'u palau, bipi, a me na lako mahiai e pono ai ke hoohana aku i mea e loaa mai ai ia'u ka pomaikai no loko mai o keia 10 eka aina o'u.
Ina paha no'u ponoi keia aina, he pono loa hoi ia, aka, ina no he aina hoolimalima aku me kekahi no na makahiki he 10, no na dala he $20 no ka makahiki, a e makemake ana au e kanu i ke ko. Noonoo mua iho la au i na lilo. He $17 no ka palau. 3 kaulahao no ka $3 dala, he $9 dala ia, no na pipi 4 he $150 dala. No elua kanaka a pake paha $10 no ka mahina o ka mea hookahi, $20 o na mea elua a $240 no ka makahiki. No na lilo o-o, e olelo ia he $10, halo $5, no ka hookahe ana mai i ka wai iluna o kuu aina he $10, no ko'u ola no ka makahiki $182,50, pulapula $10, uku hoopanee $46 no ka makahiki. Huina o ko'u mau lilo a pau $588 dala. Hoonohonoho iho la au i kuu loaa, a penei no ia, 10 eka 3 tona no ka eka like 30 tona like 60,000 paona no .04 keneta like $2,400, mahele me ka wili, like $1,200, ina he½ ka mahele, aka hoi ina ⅓ alaila lilo i ka wili 800, koe ia oe $1,600. Ina he ½ ka mahele me ka wili, alaila mahope iho o kuu hookaa ana i ko'u mau lilo a pau he $598, e koe ana iloko o kuu waihona he $612. Ina hoi he ⅓ ka mahele me ka wili, alaila, ua like me $1,012 ke koena ma kuu waihona.
(Aole i pau.)
Ma na Aina e mai.
E KA LAHUI HAWAII E; Aloha oe
Ma ka lokomaikai o na lani, e oluolu mai kou mau pailata e hoolauna iki aku ia'u ma kahi kaawale o kou kino laula, i ike iho ai o'u mau aikane puni mea hou mai ka hikina a ka la i Kumukahi a ka welona a ka la i Lehua i keia wahi mea hou ma Navarro Saw Mill nei, eia no ia:
Ka wai nui ma Kavarro. Ma ka auina la o ka la 3 o Feb., 1877, ua haule mai na pakaua o ka hooilo, mai ka hora 2½ ka hoomaka ana mai o ka ua a hiki i ka hora 9 o ka po, hoomaka mai la ke kahe ana o ka wai, a mai ka hora 9 o keia po a hiki i ka hora 7 o kekahi la ae, ua nui ino mai la ka wai. He hapalua hora ma ia hope iho, pii mai la ke kai hohonu, a no ka nui ikaika o ke kai, ua pani mai la oia i ka waikahe, a no ka ikaika o ke kahe ana mai o ka wai a me ka pii ana mai o ke kai, ua pii ae la ka wai a kiekie, a hoomaka mai la ka hele ana o ka wai i ka laula, a halana ia ae na hale o na keiki o ka wili papa, a o ka hale kuke, kahi paina o na keiki paahana, ua pakele oia no ke kiekie loa, a he nui na waapa i nalowale o ka hui olo papa, a he nui ka poino o kekahi poe.
Hookahi moku e ku nei i ke awa, o Western Home kona inoa, o ke kapena a me na sela eia iuka nei, no ka makau i ka ino, a haalele i ka moku hookahi, he nui na laina i hoopaaia, aka, ua pau i ka mokumoku ia, i paa wale no oia i ka nui ino o kona mau heleuma.
O ke kiekie o ka wai i ka pii ana ae, he 60 kapuai maluna ae o ka wai o ka makalii. A o na hale e ku koke ana ma ke kae o ka muliwai, aohe wahi e moe ai. Me ka mahalo.
JAMES A. KANAMU.
Na varro Saw Mill, Cal. Feb. 4, 1877.
NA HALE KUPAPAU O NA EMEPERA MA PEKINA.
Aia ma kekahi awawa (hapa poepoe) e pili ana i ke kulanakauhale o Pekina ma Kina, he 13 hale kupapau nui o na Emepera o ke au alii i kapa ia ma ka inoa o Ming.
Ua kukulu ia keia poe hale ma ke ano hapa poepoe, a ua puni i na kumulaau he nui wale.
Ma ka puka komo, ua kukulu ia 5 kia nani, a he 800 iwilei mawaena o kekahi me kekahi.
Mai keia puka komo a hiki i ka hale kupapau o ka Emepera Mua, ua like ka loihi me na mile ekolu.
O na mea hana mua ia ma keia alanui loiho, 2 mau kia i hana ia me ka mabala keokeo, me na eheu, alaila, hana ia 2 lalani holoholona nui loa, ma kela aoao keia aoao o ke alanui. Penei ke kukulu ana o keia mau holoholona: 2 liona e ku ana, o kekahi ma kela aoao a o kekahi ma keia aoao o ke alanui, a 2 liona e kukuli ana, 1 camelo e ku ana, 1 e kukuli ana, 1 elepani e ku ana, 1 e noho ana, 1 deregona e ku ana, a 1 e noho ana, 2 lio e ku ana, a he 6 poe koa e ku ana. O ke kiekie o na liona, he 15 kapuai, a ua kalai ia keia mau kii, mailoko mai o ka pohaku granite hookahi.
O keia poe hale kupapau, he mau luakini na lakou, a ua hana ia a nani loa me ka mabala keokeo a ulaula.
O kekahi keena e pili ana i ka puka komo o kekahi o keia poe hale, he 100 kapuai ka loihi, a 80 ka laula, a he 60 ka kiekie, a ua paa na paia me kekahi mau lalani kia, a ua kalai ia keia poe kia, o kela me keia, no loko o ke kumulaau hookahi, a o ke ana puni, he 11 kapuai. Eia ka mea kupaianaha e pili ana i keia poe kia, ua ku lakou he 900 makahiki, aka, aole i popopo iki.
Ua hana ia mahope o keia luakini hoomanao, he wahi puu, he 50 kapuai ke kiekie. He alapii e hiki ai maluna o keia puu.
Ua hana ia mai loko o ka mabala keokeo. Aia maluna o keia puu, he mea e like me ka pio ua palua ia, a maloko o keia, he wahi pohaku, a maluna o keia pohaku, he kii o ka Deregona e ku ana maluna o kekahi honu nui.
Ua waiho ia ke kupapau o ka Emepera maloko o keia puu, aole i ike maopopo lea ia, aia oia malaila. F. M.
NO NA AHAAINA KUPAPAU E MALAMA IA NEI E KEKAHI POE.
He mea kohu ole i na aupuni kristiano ke hoi hou i ka wa pouli o ke ano naaupo a pegana no hoi, oiai, ua hala na mea kahiko, a ua ano hou ae la na mea a pau, a o na ahaaina kupapau e malama ia nei e kekahi poe, he koena naaupo no ia me ke ano pegana, oiai, o ka malama ana i na ahaaina oia ano, he ku i ka liliha a me ka hoopailua ka malama ia ana o kekahi mau ahaaina oia ano, no ka mea hoi, a ia ma kahi i waiho ai ke kupapau, i kanu ia maluna olaila na mea i kahi i pahalo ia ai na papaaina, maloko o ka lanai, a he like me ka hana o na pegana o Fiti, ka nali i ke kanaka, pela iho la hoi kekahi poe e malama nei i na ahaaina kupapau. Ua like me ka hue hou ae i na iwi o ka mea i make, a kau i ka papaaina, a nanali iho e like me na Fatuhiva. A e like me ka akoakoa ana o na korata, a o na aeko paha ma na wahi i waiho ai na heana, pela hoi e hana naaupouili hou nei kekahi poe i keia au malamalama ou e "Hawaii Kritiano," a o ka hope, ka ulu mai na hula no na uhane o ka poe i make, a me ka hana ana i na ano hoomana kii e hoomana ma-lu ai ka poe no lakou ka mea make i ka uhane, i aku aumakua, a he keu o ke kohu ole a me ka waawaa iki naaupo loa, he mea no hoi e kau-o nei i ka lahui i ka inu rama, a me ka uhauha. Nolaila, ke noi haahaa aku nei ka makasila i na kahu ekalesia, a me ka poe a pau i makee ia Hawaii, e kinai i keia hana pegana a me ka naaupo e ulu nei ma kekahi mau kihapai, a he mea e poino ai na hana a ka Haku, a e hehi wale ia ai ka maluhia o ke aupuni, a e kumakaia ana ia oe e Hawaii.
NAUEIKALAI.
Feb. 24, 1877.
HUPO KA HANA A KA HOPE LUNAKULA A ME KEKAHI KOMITE O KA APANA O KONA NEI.
E KA LAHUI HAWAII; Aloha oe:—
Ka ipu mokihana i piha i ke ala a ke kupaoa. O kou oluolu a me kou lokomaikai palena ole ka makou e nonoi haahaa, aku nei; e hookomo iho ma kahi kaawale o kou kino, ke pono i kou manao.
O kekahi keiki a makou i makemake ai, he Kumu akamai, naauao.
Penei na kumu maopopo nona. Aia i ka wa e hele ai ka makou poe keiki i ke kula, a hoi mai; ninau aku la makou, Pehea keia Kumukula a oukou?
Kumukula akamai keia, ao pono i na rula o ka heluhelu ana, o kela a me keia ano buke. A i keia Kumukula no hoi huli mau ka Helunaau; a hiki no hoi i ka Mokuna VII. o ka Arimatika. Eia no hoi, na kamalii liilii o makou i ka A a me ka hookui aia ma ka heluhelu a ike pu no hoi me ke kakaulima. Oia mea mahalo loa ia a'u o ke kakaulima, ua ike maka wau i keia, e like me ka olelo a na keiki.
O kekahi mau wahi keiki liilii i kupono ole no paha i ka hoomaopopo ana i ke kakaulima, eia ka, ua hele wale a pokiwali, aka, i keia Kumukula, hookahi wale no hapaha, ua uleu na hana.
A eia ka mea i kapa ia'i he naaupo ; o ka hoohemo ana i ke Kumukula me ka hala ole. A penei ua hana 'la : I kekahi la, hele mai la kekahi poe keiki i komo ma ka aoao Hoomana Kakolika me na ipupaka, aka, ua wawahi ia e ke Kumu.
E hoopii iho ana na haumana i ke Kumu Kakolika ; ua kolohe ke Kumu me kekahi mau wahine, lohe iho nei ke Kumu Kakolika, hui aku la me ka Hope L. K. a hooholo iho la e hoohemo. Naaupo maoli ka hana eia ka o ka olelo a ua kamalii ke hoolohe ia me ka olelo ole o makou na makua. Nolaila, o Palakiko, a me Nahinu, he mau Komite hupo. Me ke aloha.
I. K. UALANI.
Keei, S. Kona, Hawaii.
NA MEA HOU O HONOULIWAI NEI.
AO HAIOLELO—Ke malama ia nei e na opiopio o keia wahi, he Hui Opiopio, he hoomaamaa ana i ka haiolelo ma ka Baibala, me ke alakai ole nana e hookele ma ia hana hiki ole i ka mea i maamaa i ke ku hoe, i ka mea ole nana e ao aku ia lakou, aka nae, ua noi mau aku lakou i ka lokomaikai o na lani e ao mai. Ma ka nana aku, ua kokua ia ka lakou hana naaupo ana. Ua maa i ka haku ana ma ka Haiao, nolaila, ua pomaikai na opio i ko lakou imi ana i ke Akua i na la poniponi o ka nohoana kanaka makua ole.
Nolaila, eia ka olelo hoolana, "E imi e oukou i ke Aupuni o ka Haku, a e pau ia mau mea ia oukou i ka haawi ia mai."
HE AHAHUI KULA PAIO.—Ua lawelawe lakou i keia hana me ka lokahi o na puuwai, me ko lakou alakai W. S. L., ma ka nana ana, ua uleu na opio i keia hana e pomaikai ai ko lakou mau lehelehe ma ka olelo ana i na mea a lakou i ike maka ai, me ko lakou imi ana i mau rula paa no ka lakou kula paio; e ano kanaka makua ai ka lakou mau hana, me ke Kumu Kanawai paa e helelei ole ai na hoa he 18 me ke alakai; like me 19 ka huina, ke hoomahui aku nei keia kula paio, e like me ko Kamoiliili, Oahu. Ua malama lakou he lulu dala, i mea kuai Buke, i mea e paa loa ai ka moolelo o ka lakou hana, mai ka hoomaka ana mai a i ka pau ana o ka lakou hana.
PAA MARE.—Mare ia e Kuaika ma ka la 10 o Feberuari, o Kole me Haili Napela.
HANAU.—Hanau na Kaai k., me Laikini w., he keiki kane.
HALE PAUAHI.—Ma ka Sabati, la 18 iho nei, ua holapu ae ke ahi i kekahi hale. O ke kumu o ka a ana o keia ahi, na ke keiki no i koe ke kukaepele mawaho o ka hale, i laki loa i ka ike e ana o ka makua e a ana ke ahi, ua nui na kanaka i hele mai e kokua i keia pilikia. Welina aloha i na keiki ulele hua metela o kou one oiwi, me ka hookele o ka LAHUI HAWAII.
W. S. LOKAI.
KULA SABATI O WAINEE.
E oluolu mai kou ahonui e kamailio iki aku au no na mea e pili ana i ke Kula Sabati o Wainee, apana o Lahaina; o D. Mamaki ke Kahu Kula Sabati mau; aia no ko lakou haawina mau e kula ai, ma ka Oihana a na Lunaolelo.
Eia na ninau a ua Kula Sabati nei o Feb. 18, 1. Heaha ke ano o ka huaolelo Aberahama? Haina. Makua o ka lehulehu.
2. Heaha ke ano o ka huaolelo Iakoba? Haina. Kaili wale.
Na ninau no Feb. 25, 1. Owai ka poe a ke Akua i wae e ai mamua aku o ka hookumu ia ana o ke ao nei, a heaha ko lakou ano? Haina. O na haumana a Iesu he umikumamalua, na S. Kaaiai ia haina.
Haina 2. O ka poe a ke Akua i wae e ai mamua aku o ka hookumu ia ana o ke ao nei. Na D. Mamaki ia haina.
2 Heaha la ka berita mau loa, nalowale ole i ka poina?
Haina 1. O ka hanu ola a ke Akua i haawi mai ai i ke kanaka, oia ka berita mau loa nalowale ole i ka poina, na D. Mamaki.
Haina 2. O ke aloha, oia ka berita mau loa a poina ole.
3. Heaha ke kea a Iesu i olelo ai e amo oukou i ko'u kea? Haina 1. He kea laau maoli no ua kau pea ia, oia ke kea a Iesu i olelo ai, na L. Kamauu. Haina 2. O na pilikia i loaa iaia, oia ke kea ana e olelo nei i kana poe haumana, na Mrs. Pali.
Eia na ninau no Maraki 5, aole i ha ia na haina, aia a hiki ia wa. 1 Heaha ko ke Akua mea i huhu ele ai ia Mose i kona pepehi ana i ke kanaka Aigupita? 2. O Parao hea keia ka Haku o Iosepa?
W. Y. KAILIAHI.
[He mahalo ko makou i kau e ka makamaka, aka, e kala ia mai nae makou ke noi aku e kakau pololei mai oe i kau kope a e hoao e hoomoakaka pono i ka mahele ana i ka hopunaolelo, aole o ka lauwili wale ana, no ka mea ua like me ka pouli imua o ka mea hoonoho. E hoomau mai i kau mau mea hou. L. H.]