Ka Lahui Hawaii, Volume III, Number 14, 5 April 1877 — Page 1
KA LAHUI HAWAII.
"Ua mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."
BUKE III.} HONOLULU, POAHA, APERILA 5, 1877. {HELU 14.
KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII.
Paiia ma kela Poaha me keia Poaha.
H. H. PALEKA, Luna Hooponopono.
He pepa i hoopukaia i kela me keia hebedoma no na Ohana a me na Ekalesia o Hawaii; he mea kokua i ka noho pono ana o na ohana, ka maluhia o kanaka, a me na pomaikai kino a uhane o ka Lahui Hawaii. "Aole paonioni; aole haanui; aole hikiwawe ka huhu; aole noonoo ino."
O na Kumumanao a pau, na Nu Hou o kela me keia ano, na Mare, Hanau, Make, e kakau mai i ka Luna Hooponopono, a e paiia no ke kupono.
Aole e aeia ka pilikino, ke kuamuamu, ka hoino, a me ka huhu, a ua makemakeia ka hoohoihoi, hoolana manao, hoonaauao, a me ka hoopono.
He $1.75 ka auhau o keia pepa no ka makahiki, a he $1.00 no ka hapa makahiki.
E hookaa mua ia ka auhau o ka pepa mamua o ka loaa ana i kekahi mea makemake e lawe.
NO NA OLELO HOOLAHA.
E lawe ana keia pepa i na Olelo Hoolaha a na makamaka, e like me ke kupono, a e lawa pono ai hoi me ka hoohaiki ole i ka huina o na kolamu kukulu manao, no ka uku haahaa.
O kela a me keia makamaka e makemake ana e hoolaha, e hele mai ma ke keena a e hui pu me ka Luna Hooponopono.
Aole e paiia kekahi Olelo Hoolaha ke ole e hookaa mua ia ka auhau.
Eia kekahi, ke noiia aku nei na makamaka e hoouna mau mai i na mea hou; mai hooloihi loa i na palapala; e hai pololei mai i na manao me ke kuawili ole, a e kakau mai me na hua moakaka.
H. H. PALEKA,
Luna Hooponopono.
S. B. DOLE.
LOIO a he Alakai ma na mea pili Kanawai. Ua makaukau oia e pale i na hihia imua o na Aha Hookolokolo a pau o keia Aupuni, me ke kakau ana i na Palapala Pili Kanawai, ma ka olelo Hawaii a ma ka olelo Beritania. 1 1y
E. STREHZ,
[AILUENE]
MALAILA E LOAA AI NA ANO LAAU A pau; a me na wai hoomaemae o kela a me keia ano. E hamama mau ana ka ipuka ma na po Poaono a pau. Ma ke kihi o Alanui Papu a me Hotele, ma Monikahaae. 1 1y
WAi Hui o ka Hau!
E IKE IA ka Hale ma ka inoa o "BONANZA" Ke haawi ia aku nei ka poloai i na makamaka keonimana a me na lede o ke kaona Alii, e kipa ae ma ka hale hookipa inu wai momona o ko oukou makamaka nona ka inoa malalo iho, a e loaa no ka hau i hoomomonaia (ICE CREAM) na wai momona o na ano a pau! hoohuihui ia e ka hau iniki o Nuuanu. O keia hale, he hale i hoomakaukauia no na keonimana a he keena nani i hoomakaukau ia no na lede. E kipa mai, a o ka makepono me ka oluolu ke haawi ia'ku, oiai, he makamaka, a he kamaaina no Hawaii nei o JOHN W. CROWELL.
2-1 y (Keoni Koloela.)
Ma ka Hale "BONANZA" ma alanui Moi, mawaena o ka hale kahi umiumi a me ka halekuai o Dillingham ma.
C. H. DICKEY, (Kale Kika,)
LOIO!
A he Luna Kepa i apono ia e ke
Aupuni no ka Apana o Makawao, Maui Hikina.
E HELE NUI mai ka poe a pau i loohia ia me na pilikia pili Kanawai o ka "Ua-ukiu" nei, a na ko oukou makamaka oiaio no e kokua a e hooikaika e hoopau i na pilikia ma na ano a pau o ke Kanawai. 17-1y.
E. O. HALL & SON
[E. O. HOLO MA.]
NA MEA KUAI I NA MEA MAHIAI
NA LOLE, PENA, AILA,
—A ME—
NA ANO LAKO E AE A PAU.
Kihi o Alanui Papu me Moi. 1-1y
OLELO HOOLAHA.
KE HOIKE AKU NEI KA MEA NONA KA inoa malalo iho i ka lehulehu o Koloa a me na wahi e ae e kokoke ana, ua makaukau oia i keia manawa e hana i na
KII KAHA NO KE KUKULU HALE
ana a me ka houluulu ana i na lilo, no ka poe e manao ana e kukulu hale. A ua makaukau no hoi e hana Olelo Aelike no ke kukulu hale o na ano a pau, a
HANA KAA O KELA ME KEIA ANO.
O na ano mea hana kamana a pau e loaa no ma ke kahua kahiko, ma Koloa, oia hoi na
PAPA O NA ANO A PAU, PUKA
MOLINA-PUKA ANIANI, KUI,
PENA, AILA, &c. &c.
E kuaiia no ma ke kumukuai haahaa loa. E hoopaeia no ka papa ma na awa pae a pau mai Koloa a hiki i Waimea me ka uku haahaa loa. Aole uku o ke kaha ana i na Kii Hale ke kuaiia ka Papa mai a'u aku.
W. H. WRIGHT.
Koloa, Kauai, Dek. 4, 1876. [51-6m.]
PAPA, PAPA.
AIA MA KAHI O
LEWE RS & DICKSON
(O LUI MA.)
KE KAHUA KAHIKO MA
Alanui Papu a me Alanui Moi
E LOAA AI NA
PAPA NOUAIKI o kela a me keia ano.
NA PAPA NANI
A PAA NO KE KUKULU ANA I NA HALE.
Na Pani Puka,
Na Puka Aniani,
Na Olepelepe,
Na Pou, na O-a,
Na Papa hele,
Na Papa Ku,
Na Papa Moe.
Na Pili o na ano a pau!
NA PEPA HOONANI,
Na PENA o na wai a pau
Na Kui mai ka nui a ka makalii,
Na Ami-puka,
Na Ami-puka Aniani,
Na Ami o na ano a pau,
NA AILA PENA,
NA AILA HOOMALOO,
NA AILA o na ano a pau.
NA VANIKI
Na mea HOOHINUHINU o na ano a pau.
Na Balaki o kela a me keia ano.
A KE HAI IA AKU NEI KA LONO i na makamaka a pau, ua makaukau keia mau hoa o oukou e hoolawa aku ma na mea a pau e pili ana ma ka laua oihana
—NO KA—
UKU HAAHAA LOA!
like me ka mea e holo ana mawaena o LAUA a me ka MEA KUAI.
E hele mai! E na makamaka!
A e lawa no hoi ko oukou makemake me ka oluolu
1] a me ka maikai.
Wo rk then for Jesus.
G o spel Singer p 95.
1
Ma ka mala o Iesu
Komo ae a hana pu,
A loaa ka uku mau,
Hana ano.
Re f.—Hana no Iesu,
Nana no e uku pono ;—
Hana no Iesu,
Hana ano.
2
Makaukau ke kihapai,
Kena Iesu e hana'e,
Oki no, a ohi ae ;
Hana ano.
Re f.—Hana no Iesu, &c.
3
Hapa na paahana nei,
Hana, hana, mai kaukai,
Hui pu a ohi ae;
Hana ano.
Ref. —Hana no Iesu, &c.
4
Panee wiki no na la,
Ole oki ke papa,
Ohi no ma keia wa,
Hana ano.
Re f.—Hana no Iesu, &c.
5
Ane no e kii ke Lii,
I ka poe hana nei,
A e uku maluna'e,
Hana a mau.
R e f.—Hana no Iesu, &c.
HAWAII.
KA NANEA EEHIA!
O NA LA
I AU WALE KA MANAWA
A O KA
HIHIO ILIHIA A KA UI
LEON ROSE!
NO NA
KOA KAVALIA OPIO:
NA
SEPANIA EKOLU!
He Nanea Walohia o ka Weli Eehia.
MOKUNA IV—HELU 10.
Ke hoike ia mai nei na hiona,
I oi aku mamua o ke kino ola.
HOI MAI la laua, a hoi loa'ku la ka elemakule e hana i na hana mau o ke ano o ka poe kauwa ; a o Fenado hoi, hoi mai la ia a hai mai la ia'u i na mea ana i ike ai a me na ano o na huaolelo a ka elemakule iaia. Ua maopopo iho la ia maua, o ka make hikiwawe ana o ka lede Emira, i hui pu ia hoi me ka nalowale kupaianaha ana o Teresa, ke kaikuahine o ua elemakule nei, he hiona awahua, me he la ua uhi ia e ke koloka o ka pepehi kanaka, a kuhikuhi pololei aku la no ko maua lia maluna o Dona Padila.
Oiai maua e nanea ana, i ka wa hoi a ka mahina e hoomaka ae ai e kiei maluna o ke kuahiwi a haule mai la kona mau hoohaihai ana maluna o ka aina, aia hoi, maluna o ka eheu o ke ahe lau maawe o ke kehau huihui, ua lawe ia mai la ke kololio o ka leo mele mai kekahi mau puuwai mai elua, a loaa mai la maua, me he la he punawai huihui o ka uka lilo o na Mauna, i hooulu ia me na pua lehua o ka waokele. Wehe ae la maua i na pukaaniani o ka rumi, kahi a maua e noho nei, haule aku la ko maua mau maka ilalo. O ke mele, he mele Sepania o ke ano hoalohalaha a na ia mau ano a pau i aihue aku i ko maua mau puuwai a lilo na na hialaai ana o na mea nona na leo. Ua lawe ia'ku la ko maua noonoo kanaka, a waiho iho la i na kino i paulehia ia e ka hiamoe mamuli o keia mau leo mele.
MOKUNA V.
O! e ka wiwo ole,
He pakika, he pahee kou awiwi ;
E komo, a nohoalii no ka puuwai,
O ke kanaka i hanau ia he koa !
I ka ho ra ponoi o ka waenakonu o ka po, elike me ka mea i hooholoia, lohe aku la maua i ke kikeke ana mai a Gonagaleza, ke kauwa, i ko maua ipuka. Weheia aku la ka ipuka, a komo mai la ia me ka halo ana o kona mau maka ma o a maanei. "Ua lawe mai au he omole waina no kakou, he mea hooluolu, no keia hora o ka liula, ka manawa hoi a kamaaina o na lua kupapau i hele auwana aku;" wahi ana. Mahope iho o ko makou hoopa ana ae i ke kiaha i ko makou mau lehelehe, ua noho iho la makou, a hoomaka mai la kela e hai mai no na mea e pili ana ia lede Zidana.
He mea hiki no ia olua ke hoomaopopo iho ; wahi ana, ma ke ano o ka inoa, no ka laina o ka lahui Mua keia lede maikai i hala mua, aka no ka mare ana o kona mau kupuna i ka poe Sepania, nolaila ua ano kahuli kona mau helehelena a lilo i hapa, oia hoi ke ano lahui ui hookahi o keia mau la a kakou e noho nei, a oia no hoi ko olua ano. I kona mau la opiopio loa, ua mare ia oia me ka Count Ferendeza, a loaa mai la he kaikamahine. Me ka oluolu a me ka maikai ko laua noho aloha ana ma ko laua home ma ke kakela alii oia ohana, ma na kae o ka muliwai Darro.
Aole anei i pau ia hale kakela i ka nahaha i keia manawa ? wahi a Fenado i ninau aku ai.
Me ka minamina, e na senioa maikai, ua maopopo lea ia mea ia'u, a ua maopopo lea no hoi ia Dona Padila. Oia ka oi o na kakela a puni, i ka wa he iwakalua mau makahiki i hala'e nei. O na rumi hookipa nunui, ua hana ia mai ka pohaku mabala, i okomo ia me na opuu momi ma o a maanei, a na ka wai lelehune o ke kuahiwi i hoomoe ia a hiki iloko oia mau rumi, i hoomau aku i ka wela o ke ea mai na kukuna kikiki o ke kau haule lau o ka makalii. Ia mau la, ua kamaaina loa o Dona Padila me ke Count Ferendeza, a o na la ui no hoi ia o ua Count nei, me kona kino maloeloe, kona mau hiohiona waipahe, kona kulana koa, a me kona leo nahenahe. Ia mau la, o ko'u mau haku ia, a'u hoi i aloha nui ai, a e hoomanao mau nei me ke aloha pau ole.
I ka hele mua ana'e a Dona Padila ua kakela nei, o kona ike mua ana ia i ua haku nei o'u a me kana lede, a o kona hoike koke mai la no ia i kona mau manao kuko a iini hoi nona. Ua hoomaka ko'u mau maka e haule aku maluna ona, e hoomakakiu ana i kana mau hana, a ua maopopo ia'u, e hoao ana ia me kana upena o ka manao kolohe. O ke ano o ka lede Zidana imua ona aole i maopopo ia'u, aka, imua o makou a pau, ua maopopo, ua malama makee oia i kona kulana, a ua kue aku i na manao ino o Dona Padila. Pela i noho ai no na la pokole a hiki i ke au hookahulihuli a Pilipi, a akahi no a hookaawale ia na ohana. Ua hooikaika o Ferendeza e kue aku i na hana a ka enemi, a e hoopakele ae hoi i kona kulana, aka, ua nawaliwali kona aoao, ua ano puehu a auhee na kupa o ka aina, a nolaila, ua ko ole kona makemake, aka, aole loa oia i ae aku e hoohaahaa ia kona kulana, a ua kali aku i ka hopena me ka malie.
Oiai keia ano nohona e holapu ana i na palena aekai o ka aina nei, aia hoi, i kekahi po pouli anoano, i ka wa i hoea aku ai o ka manamana kuhikuhi uwati i na hora liilii, ua hoea mai la o Dona Padila i ke kakela o'u mau haku, i ukali ia mai e kekahi mau koa elua. Ua halawai laua me ke Count, a iloko o ka rumi pouli ko laua wahi i kuka ai, aole nae he lohe pono ia o ka laua mau kamailio ana, aka, ma ke ano o na hana ia hanaia ma ia hope mai, ua hiki wale no ia'u ke hoomaopopo. No ka mea, i ka poniponi o kekahi kakahiaka ae, ua haalele iho la ke Count i kana lede a me kana kaikamahine mahope, a me ke kakela Alii o kona mau la hanohano, a hele aku la no ke kakela o Montillo, ma kekahi palena aku nei o ka aina, me ka ukali pu ia e na koa a Dona Padila. O ka mea i hai ia mai ia'u ma ia hope iho, oia no ka makemake ana o Dona Padila e hoopakele i ko'u mau haku mai na hana ano e a pili kia oia ke kumu o keia hele ana, me ka manao e huna iaia iho, a hiki i ka wa a kana lede me ke keiki e imi aku ai a loaa ; aka, ina he oiaio keia mea i hai ia mai ia'u, a oiaio ole paha, aka, o ka mea i oiaio, oia no keia, aole loa i hoea iki aku kuu haku i ua kakela nei ; o ke kumu aole i maopopo, he powa ia paha e kekahi poe enemi ma ke alanui, a i ole he—
I keia manawa kani mai la ka uwa ti o ka hora umikumamalua ia ; a ua kahaha maua no keia mea, oiai, ua hala mua ia hora, aka aole no nae i hoopuka aku ia mea i ua wahi elemakule nei ; pale ae la nae kela i na kulu waimaka e kahe ana ma kona mau papalina, me he la, he kumu ko ke kani ana o ka uwati pela, he ano kupua nae ia maua. Pane aku la nae o Fenado. O kau mau mea i hai mai nei, ua kupanaha nui ia, a he kumu hoala hoi i na manao kuko no na ano pepehi kanaka i hana ia me ka ike ole ia. Ua hoomaopopo no anei oe i ke ano o kela mau koa i ukali mai ai ia Dona Padila a hele hou aku la me ko haku ?
Aole i maopopo lea, wahi ana, no ka mea, ua hoolauna ia mai laua ma ke ano huna, a he ike lihi wale ana'ku no ka'u, a me he la, ma ka'u hoomaopopo, he ano pepehi kanaka laua, aole hoi he mau koa kiai io.
Ua ike ia anei keia mau kanaka ma ia hope mai ? wahi a'u.
Aole, aka, o ka mea wale no i ike ia, oia ka aahu o kuu haku, ua hele a weluwelu, a paumaele hoi i ke koko; me he la, ua pepehi maoli ia no, wahi ana.
A pehea oe i manao ai ua pepehi ia e laua? wahi a'u.
No ka mea, ma ka hoomaopopo ana i na ano hana, a me ko laua nalowale ano e ana, me he la, ua haalele laua i keia aina, a ua pee loa. Aole i pau pono keia mau huaolelo a ka elemakule, aia hoi, ua kani hou mai la ka uwati i ka hora umikumamalua.
Heaha keia ano e o ka uwati? wahi a'u. O na hiona kupua ia o keia mau paia, wahi ana. (Aole i pau.)
Na mea hou o Waimea, Hawaii.
E KA LAHUI HAWAII; Aloha oe:—
E oluolu oe e lawe aku i na hunahuna mea hou o ka Aina Mauna, nona ka olelo kaulana a ka poe kahiko, oia keia :
"Hole Waimea i ka ihe a ka makani,
Hao mai na ale a ke kipuupuu,
He laau kala ia na ke anu,
I oo i kanahele o Mahiki."
Nele i ka wai ole.—Akahi no a ike ia keia pilikia ma keia aina, maloo loa ke kahawai, a hoi iho ka wai iloko o na malualua; pilikia na kanaka a me na holoholona, pilikia pu na mea kanu.
O ka ua kaulana o keia aina, "Ua Kipuupuu.'' ua nalo, ua hele, ua pau ; a e hoohuoi iho ana paha na kamaaina o keia aina, e noho mai nei ma na mokupuni e ae. Ua lohe ia na leo kaniuhu, me ka uwe ana, Auwe! Auwe!! Pilikia kakou i ka wai ole!!! Eia nae ka mea kupaianaha, aohe imi ia ke kumu o ka wai, ka mea i maloo ai na kahawai, na wailele, a me ke kumu i haule ole mai ai ka ua ma keia aina ; noho palaka wale no, lealea, hoomaloka kanaka.
Ka haiolelo no ka ua, a me ka ua ole.—Ma ke Sabati, la 18 o Feberuari nei, ua hoike mai ka Makua Rev. L. Laiana, i kela kumuolelo, "No ka ua a me ka ua ole." Aole nae i kakau pono ia keia hopunaolelo maloko o kekahi buke, wahi ana, aka, aia no iloko o ka Baibala holookoa, a penei na wehewehe ana.
1. Na mea e loaa mai ai ka ua.—Nana ma Kanawailua, 28:1—14, maloko o keia mau pauku, e ike no oe e ka mea hoomaloka ke heluhelu iho, a loaa pono ia oe ka pauku 12. Aohe mea e kanalua ai ka manao, me ka olelo, "he ua wale no."
2. Na mea e loaa ole ai ka ua.—Nana Kau. 28:15—24, ma keia mau pauku, ua maopopo ka pilikia a me na poino, e lilo ka lani i keleawe, a me ka honua i hao ; a e lilo ana ka ua i one a i lepo mai ka lani mai, a e luku ia oe, pauku, 23, 24. Ua maopopo no me ke kuihe ole o ka manao, o ka hoolohe ole, me ka malama ole i kana mau kauoha a me kona kanawai ; oia ke kumu i loaa mai ai keia mau poino maluna o kakou ; a he momona aku na mea i koe, i hooiaio ia mai ma ka Baibala, aole pau i ka hai aku.
Ka loaa ana o ka ua a me ka wai.—Ma ke ahiahi Poakahi ae, ua uhi mai la na ao panopano, a paa pono ka aina i ka noe (pohina) me na kulu paka ua liilii, i huipu ia me na ahiuhiu makani, mai ke Komohana mai ; a ma ia po a ao, ua haule mai na paka ua me ka makani ikaika. Ma ka Poakolu, kahe ana ka wai ma ke kahawai, ma na auwai, pau ae la ka pilikia, ola kakou, wahi a na kanaka, ola pu me na holoholona. No keaha la? A heaha ke kumu i loaa mai ai ka ua, a kahe mai ka wai ? I ua wale mai anei? I kahe wale mai no anei ka wai ? wahi a kekahi poe, Aole, i imi ia ma ka pule, ma ke noi, ma ka mihi, ma ka hoike ana i ka oiaio o ka ke Akua mau hana, ma o kana poe kauwa la.
O ka pule ikaika a ke kanaka pono, e lanakila nui ia.
Ka mai kunu, wela, a me ka fiva.—Nui ka poe nawaliwali i keia mai, na kane, na wahine, a me na kamalii, eha ma ka puu, paa ka leo, poniuniu a haule ilalo, maule iho la, a pohala ae; loaa hou no. O na bebe liilii nae ka mea aloha, o lakou kekahi maule ma ka loaa ana i keia ano mai, aka aole nae i poino na ola. E makaala mau e na makua, i malama pono ia na kawowa hooulu lahui.
Na malihini kipa mai.—Ma ke ahiahi Poano, la 24 o Feberuari, ua kipa mai na Mea Kiekie, His Ex. Jno. M. Kapena, His Ex. H. A. P. Carter, a me Capt. Jas. Makee, ko ka Moi mau Komisina no ke Aupuni o ko Hawaii Pae Aina, me ko lakou mau hoa. Ua hookipa ia ma ka home o ka Mea Hanohano John. P. Parker, a hooluana iki no kekahi mau minute, a ahai aku la ka ihu o na lio no ka home mauna ma Mana, malaila no i hookipa ia aku ai, e Samuel Parker, e hooluolu i na maluhiluhi oia huakai.
A ma ka auina la Sabati ae, kipa mai la na Mea Kiekie Miriam L. Cleghorn, Mea Kiekie A. S. Cleghorn, me ke Kama Alii Wohi, Victoria, Kaiulani, Kawekiu, Lunalilo, me ke kapena o ka manuwa e ku ana ma Kawaihae, me na ukali Alii, a luana aku la i ka olu o Mana, no kekahi manawa.
Halawai Komisina. — Ua hoolaha ia ka halawai Komisina ma ka luakini o Imiola, mamuli o ka poloai ana mai a na Mea Kiekie, e akoakoa ae na kanaka ma ka Hale Hookolokolo ma Waimea, ke hiki aku ma ka Poakahi la 26 i ka hora 10, .A. M.
I ka hiki ana i ka manawa i olelo ia, ua hiki ae na Mea Kiekie, His Ex. Jno. M. Kapena, ke Kuhina Waiwai, His Ex. H. A. P. Carter, ke Kuhina o ko na Aina e, ka mea mahaloia C. J. Lyons, Isaac Y. Davis, Z. Paakiki, Francais Spencer, a me na makaaina kakaikahi, he anaina kawalawala keia. Heaha la ka mea i makemake ole ai na kanaka e ike a e lohe i na leo a me na manao o na Kuhina? E aho no kanaka o Fatuhiva a me Maikonisia, he makemake lakou e ike i na mea hou, a me ko lakou mau Kuhina; aole nae pela na kanaka o keia Apana.
Ea, mai hoohalike mai e na Apana e ae, a me ko na Mokupuni a pau, ke kipa ia aku ko oukou mau home. Mai hoowahawaha, makona, lokoino, aloha ole i na Lii, na Poo Aupuni, e like me ko Waimea nei. Kainoa he mea hou keia, o ka hoouna ana i na Kuhina Nui, e kaapuni i ka Aina, e ike ia oe e ke kanaka pilikia, ilihune, a pela aku. Awaawa no!
Ua weheia ka halawai, ma ka hoike ana mai a ke Kuhina Waiwai, e like me ke Kanawai i hooholoia e ka Ahaolelo o ka M. H. 1876, e hooko aku i ua kanawai la, "E kokua ai i ka imi ana i ka waiwai o ke Aupuni, i Aponoia Sept. 25, 1876.
Ua hai mai anei ko oukou Lunamakaainana i ke ano o ua kanawai la? Pane, aole wahi a na makaainana.
A hoike ia mai la ke ano nui oia Kanawai penei : Ua kohoia mai au, ko'u hoa nei, a me Capt. Jas. Makee, i mau Komisina no ke Aupuni ; aole nae o Jas. Makee i hiki mai.
Ua hoouna ia mai makou e ke Aupuni, e hele mai e launa pu me oukou, e kuka, a e hoike mai i ko oukou mau pilikia. E hoolohe no ko oukou Komisina; a auamo aku imua o ke Kuhina Kalaiaina, a iloko o ko ha Moi Aha Kukamalu.
Na C. J. Lyons i hoike mai i keia mau kumu malalo.
1. E hoomaemae hou ia na Alanui Aupuni, mai Kawaihae a Hamakua, a mai Waimea a Kohala. O ke alanui mai Waimea a i Kawaihae, e hana ia ma ke ano paa loa.
2. E hooponopono hou ia ka lawe ana o na leta, e hele mai ko Hilo a Waimea hoi aku. O Waimea ke kiko waena, e hoouna ia ko Kohala a me Kawaihae, ma ia la hookahi no, mai Waimea aku.
3. E malama pono ia ka wai, no ka mea, ua emi a maloo loa ke kahawai.
4. O ka nele o na kanaka i ka aina ole, ua pau i na haole (na 'Lii elua.) Ua like na kanaka me he manu la, ke kau wale iho no i ka ahaaha. Ina e pai ia'ku, o ka puehu no ia, no ka mea, aohe ona wahi paa, koe nae he mau wahi Apana liilii (kuleana) wale no, aohe ano.
Ma keia mau kumu, he nui na hoike ana a na aoao elua i na mea e pono ai, a me na wehewehe a kela a me keia hoa, no na mea e pono ai ka wai.
Ua koho ia o C. J. Lyons, i mea nana e kakau i na palapala hoopii; a hoouna ia aku imua o ke Kuhina Kalaiaina ma Honolulu.
OLELO PANE A NA MAKAAINANA KAKAIKAHI O KA AINA MAUNA IMUA O NA KOMISINA, MA O KE KOMITE LA.
E na Mea Kiekie, His E x. Jno. M. Kapena, His Ex. H. A. P. Carter, a me Capt. Jas. Makee, ke keiki lalawai o na Hono a Piilani, ko ka Moi mau Komisina no ke Aupuni o ko Hawaii Pae Aina,
Me ka mahalo.
O makou, a ma ka inoa o na makaainana o ka Moi Kalakaua e noho ana ma ka ana mauna ma Waimea nei, ma ka Mokupuni o Hawaii.
Ke haawi nei makou i ka mahalo a me ka olioli nui, i ka huakai kiekie a na Komisina o ke Aupuni, oiai iloko o ko makou Apana. A ke puili aloha pu ia'ku nei ko oukou kiekie, e na makaainana kakaikahi ma keia anaina; a e kukai pu ia me na puuwai aloha, o keia huakai kiekie.
He me e ka olioli, ka mahalo, ka nani, a me ka luaole o na hana aloha a ko kakou Moi, o ka hoouna ana i keia huakai e imi, e huli, e kilohi, a e makaikai aku i na kula panoa e waiho nei, na aina uliuli, na alanui apuupuu, na alu na puu a me na awaawa, na kahua hale i hooneoneo ia, "Aohe kanaka aia i Mana," wahi a ka poe kahiko. E kila oukou i ke ano o ka Aina kahi i kupono e kanu ia ai na pulapula ko, na kawowo a me na anoano, a hooulu ae, a e hoolaupai hou i ka aina, i mea e holopono ai ke Kuikahi Panailike, i hooholo ia me ke Aupuni Makua o Amerika Hui, oia ka oihana kalepa.
E na Mea Kiekie. Ua piha ko makou mau puuwai i ka hauoli nui, mai kela pe-a a hiki i keia pe-a o ka aina, o na kamaaina a me na malihini, no ka mea, akahi no a loaa ia oe o Hawaii, he iwikuamoo ponoi, ma ka Oihana Waiwai; a he one oiwi no kou Aina Makuahine, ma ka Oihana o na Aina e, iloko o ko kakou Aupuni. A ke hilinai aku nei ka lehulehu i ka oluolu, ka launa a me ke aloha, maluna iho o ka oukou hookele ana.
E oluolu mai na Mea Kiekie, e lawe aku i na mahalo a me na hoomaikai ana a ko ka Moi mau makaainana kakaikahi ma keia Apana, a e kuni paa ia ke aloha oiaio iloko o na puuwai o ka lehulehu ma ka oukou huakai. A o ka makou noi i ka Mea Mana Loa, e haawaiia mai na pomaikai. E ola ka Moi Kalakaua. Ua mau ke ea o ka Aina i ka pono.
S. H. MAHUKA. Z. PAAKIKI.
I. Y. DAVIS. F. SPENCER.
Ua kukai ia mai na olelo eehia, me he ano makua la. E ka Mea Kiekie, Jno. M. Kapena ma ka hana o na Komisina.
E na makaainana aloha o ka Moi, ma keia Apana. Ma ka aoao o ko'u mau hoa, ua piha makou i ka hauoli, me ka mahalo aku, no ka loaa ana mai o keia halawai, me ke kukapu ana, no ko oukou mau pilikia, aole ia no ka mea hookahi, aka, no ka lahui mai o a o. He hana nui keia a koikoi, aole e hiki i ka mea hookahi ke amo, aka, aia a hui pu ia kakou, hapai like, hookahi manao, e like me ka olelo kaulana, "ma ke kuikahi oukou e paa ai."
He oiaio no, akahi no a hoouna ia na Kuhina o ke Aupuni e hele kaapuni i ka Aina, aole pela mamua. He mea hou keia, o ka hele ana o na Kuhina e kukapu me na makaainana o keia Pae Aina, e imi a huli i na mea e holopono ai ka oihana mahiai, ka oihana mikiala, me ke kalepa, a i holopono ko kakou Kuikahi Panailike.
E na makaainana o Kohala nei, ke kauoha aku nei au ia oukou, e nana oukou i ke kanaka kupono, i kanaka kuokoa nona iho, i kanaka hoopilimeaai ole, e nana ana i ka pono o ke Aupuni a me ka Lahui, i ole e hoohaiki ia ko oukou mau pono, a oia kanaka ka oukou e hoouna ae ai i ke kau Ahaolelo e hiki mai ana, e makaala loa oukou, mai koho hou i ke kanaka hoohaiki, i ke kanaka hoopilimeaai mahope o ka poe kakaikahi wale, e like me ka Luna a oukou i hoouna ae ai i ke kau i hala, aka, e nana a koho pono i kekahi keiki o ka Ua Kipuupuu me ka hakilo i kona ano maloko, aole maloko wale no, aka, mawaho kekahi, e hoouna oukou iaia.
Ua oluolu makou e lawe mai i ko oukou mahalo a me ka hoomaikai ana, a ma o'u iho a me ko'u mau hoa, ke aloha nui no ko oukou.
Ua hookuu ia ke anaina a hele aku la na Komisina, me na kamaaina e nana i ka pono o ka wai.
Me ke aloha nui i na keiki kukulu hua metala o ka LAHUI HAWAII, a i ka Lunahooponopono ka lulu l ima ana.
S. H. MAHUKA.
Waimea, Hawaii. Feb. 27, 1877.