Ka Lahui Hawaii, Volume III, Number 14, 5 April 1877 — Page 2
KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII.
HONOLULU, APERILA 5, 1877.
E HALAWAI ana ka Ahahui Euanelio o ka mokupuni o Oahu ma Kawaiahao, Honolulu, i ka la 10 o Aperila, A. D. 1877, hora 10 A. M. E eleu ae na hoa me ka makaukau i ko lakou haawina.
J. MANUELA.—Lunahoomalu.
E HALAWAI ana ka Ahahui Kula Sabati o ka mokupuni o Oahu ma kahi a me ka manawa e halawai ai ka Ahahui Euanalio o ka mokupuni o Oahu, oia hoi ma Kawaiahao i keia Poalua ae, la 10 o Aperila, 1877. Nolaila, ke kono ia'ku nei na Kahu Kula Sabati a me na Elele i kohoia e na Kula Sabati, e hele mai ma kahi a me ka manwa i oleloia maluna ae. M KUAEA.
Kahu Kula Sabati Nui o Oahu.
OLELO HOOLAHA.
E HALAWAI ana ka Ahahui Euanelio o Hawaii Hikina ma ka Luakini o Haili, Hilo, Hawaii, ma ka Poalua, la 10 o Aperila
MA KE KAUOHA.
AHAHUI EUANELIO HAWAII.
E halawai ana ka Ahahui Euanelio Hawaii ma Kawaiahao, Honolulu, Oahu, i ka Poalua mua la 5 o Iune, M. H. 1877—Hora 10 A. M.
NA HAIOLELO.
Oihana Misionari Kuwaho.
Olelo Hawaii, Rev. J. H. Pahio.
Olelo Haole, Rev. S. E. Bishop.
Oihana Misionari Kuloko.
Olelo Hawaii, Rev. S. Waiwaiole.
Olelo Haole, Rev. J. D. Paris.
Olelo Hoakaka.
E pono e makaala na Kahu Ekalesia no na Kokua i ka Waihona o ka Papa Hawaii no keia makahiki. E hoopaaia ana na buke o ka Puuku ma ka la 15 o Mei ae nei. Nolaila, e hoouna mua mai i na Kokua Mahinahou a me na kokua e ae i manaoia mamua ae o ia la, i komo iloko o ka hoike o keia makahiki. E makaala, mai poina o hemahema auanei ko oukou mau huahelu.
6t. MA KE KAUOHA.
Na Komisina Alii.
Maluna mai o ka moku manuwa Beretania Fantome, i ku mai ai i ka Poaono, la 31 o ka mahina i hala, ua huli hoi mai la na Komisina Alii i hookohu ia e ka Moi malalo o ke kanawai e pili ana i ka hoohoihoi a hoala i na hana mikiala no ka hooholomua ana i na pomaikai o ka aina. Ua kaapuni aku nei lakou ia Hawaii, a ua makaikai hoi i na wahi i manaoia he kupono no ka lakou mau hana ma ka mokupuni o Maui. Ua hoao makou e loaa mai ka lakou mau olelo hoike no ia mea, aka, ua waiho ia a hoike mua ia imua o ka Moi ma ka Ahakukamalu; a hiki mai ia manawa, ke lana nei ko makou manao, e hoopomaikai ia ka lehulehu, ma ka haawi ia ana mai ma ko makou lima no ke pai ana'ku.
O ke ano, a me na kumu o ka hoala ia ana o keia Aha Komisina, aole he mea uuku, he mea i komo kukonukonu iloko o ka io o Hawaii, a he hana hoi e holomua io ai na pomaikai o ka aina, a like me ko na aupuni nui, ke holopono na hana ; a o ka makou hoi ia e kau nui nei. He nui na wahi waiwai o ko kakou aina nei ; wahi a kekahi haole naauao i olelo ai mamua ; "ua hanauia o Hawaii iloko o ka pomaikai, ke imi ia nae ia pomaikai." Nolaila, me he la, ma ko makou hoomaopopo ana, e like me ka hoala ia ana o keia hana, a hooikaika ia ma ka aoao o ke aupuni, me ke kokua nui a lokahi pu aku o na makaainana, pela no e hooi ia aku ai na loina pomaikai o ke Aupuni a me ka lahui. E kamailio aku ana makou ma keia mea, ma hope aku nei, ke loaa mai na hoike a ke Komisina.
E pelu i na kuli a e mahi.
[Kakauia no ka LAHUI HAWAII.]
O KA oihana mikiala ponoi o kela a me keia ano, he mea kupono loa no ia, e hiipoi mau ia ai mawaena o kakou nei. Ua hoohalahala nui ia nae hoi e kekahi poe mawaena o kakou nei, no ka loaa ole o kau mau wahi hana mikiala kupono e loaa mai ai o ke dala. O ia mau hoohalahala ana i ko makou manao, me he mea la he mea makehewa no ia mawaena o ka lahui i hoopomaikai nui ia e like me kakou nei. Eia ke ku nei mawaena o kakou kekahi mau oihana mikiala maikai e lawelawe ia ai e ka lahui me ka hiipoi nui ia. A he mea hoi e pale aku ai i ka pipili ana mai o ka hune i ka ohana. Ua kupono ia mau oihana mikiala ke lawelawe nui ia mawaena o ka poe nele i ka hana. A he mea kupono hoi ke kaana ia mawaena o na konohiki aina a me ka mea hapai i ka oihana mikiala hana. Ke ulu mai nei a kuahewahewa kekahi mau mea ulu i hoohana hapa ia i keia mau la, a i ike nui ole ia hoi ma ko kakou Makeke kuloko. Eia ke waiho palaualelo mai nei kekahi mau kumu hana e loaa mai ai ke dala, a he mau kumu oiaio hoi a makou e pane aku nei, oia ka Makaloa, Wauke, Lauhala, Akaakai.
O ka makaloa, kekahi no ia o ko kakou mau mea ulu kanu aina, e ulu ana lakou me ka lipo ma na loko awili kai me ka wai, a ma na wahi alialia. O keia mea ulu kekahi Mine Dala nui, a he mea i ike ia kona waiwai i na au i hala.
O ka ulana nui ia ana o keia mauu (makoloa) i moena, ke ano nalohia loa aku nei mai ka ike nui ia ana'ku. A o kona ulana ia ana paha, me he la, ua kakaikahi loa no i keia manawa, (koe na wahi papale omilumilu,) aka, e aho no ia. O Niihau ka aina nona ke kaulana nui i ka ulana ana i na moena makoloa, he mau moena pawehe ka hapa nui, a he kumukuai kiekie ke loaa mai; a ua kaulana na kaikamahine o Niihau i ka loea i ka ulana i na moena makoloa pawehe, a ano, ke nalowale loa aku nei ka ike ia ana oia mea, aole no ka nele o na mauu makaloa, aole hoi no ka emi o ka makemake ia oia mea, aka, no ka palaleha maoli no o kekahi hapa o ka lahui.
O ka lauhala, he nahele kamaaina no ia, a mai na la mai o ko kakou poe i hala, ua kamaaina nui lakou i ka hoolilo nui ana i ua mea la i mea loaa. Ma ke ak ana ma o a maanei, me he la aole no paha i pau loa ka makemake ia ana, no ka oluolu maikai o na hiolani ana maluna o na hu'a moena o keia ano. Ua kaulana ko Puna, Hawaii, i ke akamai i ka ulana ana i na ahu moena makalii oeno. Pehea la i keia wa? Me he la ke ano emi aku nei ia ano hana lima ike mikiala. iAole ma ke ano moena wale no i manao ia ai ke kupono o ka lauhala ma kekahi mau ano e ae no he nui e hiki ke hoololiloli ae, elike me ka eke, papale a pela aku. O kekahi keia o na lua waiwai i loaa ai ke kuonoono i ka poe i hala e aku, oiai na la i omaka mai ai ka naauao e uhola ma na pae moku o Hawaii nei. A ano, auhea ka hoomahui ia?
O ke akaakai, he launahele ia i lawe ia mai na aina e mai; a o ke kumu nui o kona hoolaha ia ana mai, no ka makemake e lilo ia i mea ulana ia i moena. Ua kamaaina kakou me ia, ka oluolu a me ka pahee maikai o kona moe ana. He oiaio no paha aohe e loaa ia kakou he mau makeke ma na aina e ma ko lakou ano he mau moena, aole anei e loaa kahi ano e ae e hiki ai ke hoolilo ia aku? Eia ko kakou aina nei i keia manawa, ua lilo ia i mahiko nui no kekahi hapa o ke ao nei, a ma na aina mahiko o na aupuni e, ua ike ia ka lilo nui ana o na eke akaakai a lauhalaii mea lawe ko elike me na pahu i keia wa.
Ma ka nana aku ina e hoohoihoi ana ka poe mahiko, raiki, ma ka uluna ia ana i mau eke lauhala a akaakai, me he la, aole no paha e lilo nui wale ana ka poe mahi o ko kakou aina nei ma ke kii ana aku i na waiwai kuwaho elike me ka pahu, eke mauu.
O ka wauke (mamaki) kekahi no ia o ko kakou mau lau nahele ulu wale i keia wa me ka hoomaopopo nui ole ia. He lua huna waiwai nui loa ia no na kamaaina e hoololi ana i ke ano o ka wauke a mamaki paha a lilo i kuina kapa Paupau, he hana mikiala kela loa'ku ia a ka Hawaii i hana ai, he gula a he daimana ko loko oia lua dala, a na kamaaina Hawaii i hiipoi nui. A ano i na pua a lakou e ola nei, ua ano e nalohia aku ana ia momi mai na papalina aku o ka aina. Ke manao nei makou, ina e hapai ana kekahi poe kamaaina o kakou, me na kumu hana maikai, e lilo no auanei ia i mea e loaa ai he hana i kekahi poe, a e uku ia no hoi ko lakou mau luhi mai loko mai o keia mau mea. Aole makou i hoopuka i keia, no ka manao ia mai e loaa nui ana, he mau makeke mawaho no keia mau waiwai ponoi o kakou, a me na kumu kuai kupono elike me ko na kopaa a me na mea e ae o kakou. Aole pela. Aka, ma ka nanaina no nae no keia, me he la e loaa ana no he makeke maikai, a he kumukuai kupono maloko nei o kakou, ina e hoomau a e hoomahuahua ia, i lilo ai ia i kumu waiwai kalepa kamaaina mawaena ponoi o kakou nei.
He oiaio he mau oihana mikiala kupono keia e hoohoihoi ia ai mawaena ponoi iho o kakou nei, me ke kau kai ole aku i na kokua mai owaho. A ano e hoomahui aku.
Na Omamalu Kuee.
E like me ka makou i kamailo aku ai i ka pule i hala, no na mea e pili ana i ke ao omamalu kuee kaua ma Europa, pela no i hoea mai ai na lono hope iho nei no ia mea, mai ka palena mai ma ka hema, ma ka mokuahi leta o Sidane iho nei; a me na lono mai Kapalakiko mai. Ke maumaua ala no ke kupinai o na tausani koa ma ke ala e hiki aku ai i ke kahua mokomoko, mai na aupuni hoa paio elua. Me he la, ke hoea hou mai ua lono hou, o ka loaa ana mai ia o na hiona makaualii o ka hoomaka ana o ka oni o ua mau kupua ake kaua nei, a e lohe ia mai ai hoi na mea pili i ke kulana ouli o Europa holookoa.
NO AMERIKA.
Ua kohoia ka Peresidena a me ka Hope Peresidena o Amerika me ka maluhia, a me ia maluhia i lawe ia'i e laua ka hoohiki no ka malama maalahi ana i na hana a pau e pili ana ia mau kulana, a e hoao hoi i na manawa a pau e hookele pololei i ke aupuni o ka lahui ma ke ala o ka pomaikai, e mau ai kona kokua, a e pii ai hoi kona waiwai a me ka ikaika.
Ma na lono hope mai nei, ua hooia ia mai, o na ano kuee a pau i uluaoa ae mawaena o na aoao Repubalika a me ka Demokarata, ua nalo aku, ua kanu ia malalo o ka manao maikai me ka lokahi; a ua hoike ia ka manao kokua o ka lahui mahope o na hookele ana a ko lakou mau alakai hou. Ke mau la no ka maluhia o Amerika, a ke nee papa 'la kona mau pomaikai ma ke ala helemua, e like me kona ano mau mai kinohi mai.
He Makaikai ana ia Amerika a me ka Hoikeike Ceneteniela ma Piladelepia.
[Kakau ia e H. H. Paleka.]
Helu 4.
MA na la hope o Okatoba i haalele ai au ia Piladelapia a holo aku la i Chester, he wahi kulanakauhale ia e mamao ana mai Piladelapia aku he umikumamaha paha mile, ma kapa o ka muliwai Delaware. Malaila kekahi hui hana moku hao. A he mau hale hana lole kekahi. Ua komo aku au iloko o kekahi hale wili pulupulu, a ua ike maka i ka hana ia ana o ka pulupulu, mai ka hookaawale ana o na anoano a hiki i ka puka ana mai loko ae o ka wili ulana lole, a ike ia aku la he apa lole holookoa. Ua pau loa na hana iloko o keia hale nui, koe wale no ka hooulu ana i ka pulupulu. Ma na apana o ka Hema e hooulu ia ai, a kuai ia me ka poe mea hale hana lole. O ka hooluu ia ana a loaa na waihooluu o kela me keia ano, oia kekahi mea a'u i ike ai, maloko no o ia hale hookahi. Ma keia hale hana lole a'u i komo aku ai, he poe kaikamahine wale no ka nui o na paahana, mai ka umikumamakolu makahiki a hiki i ka iwakalua a oi ae, a he mau haneri ko lakou nui. A o ka nui o na dala i puunaue ia iwaena o lakou i kela a me keia mahina, he $5,000 a oi ae.
Ia'u e holoholo ana i kekahi la ma na uwapo ma kapa o ka muliwai, loaa aku la he mau wahi keikikane, ma kahi paha o ka umi makahiki, e lole ana i ka ili iole. Ninau au, "E aha ana olua?" "E lole ana maua i ka iole, o ka maua hana keia e loaa ai ke ola." Hoikeike mai la laua i na ili iole, ua kaulai ia a ua maloo, a koi mai la ia'u e kuai. O ua mau ili iole nei, he mea hana papale a me na mikina lima no ka wa anu. Aole nae o ka iole maoli nei o kakou, ua ano like no nae, he iole nunui, a ua kapaia e lakou he muskrat.
He mau la ko'u noho ana ma keia kulanakauhale, me ka launa oluolu ana me kolaila poe. O kekahi no ia o na kulanakauhale kahiko loa o ia wahi, he poe waiwai loa kekahi malaila, a he poe kueka, he poe oluolu loa no hoi. Malaila kekahi hana akamai a'u i ike ai he mea e pale ai i ka poe kolohe. Ua hoolako ia na hale o ka poe waiwai me kekahi bele i kapa ia he alarm bell, oia hoi he bele hoopuiwa. He bele i hoomakaukau ia, a hookui ia me na uwea me na pukaaniani a me na puka komo a pau o ka hale. Aole nae oe e ike aku i na hooku ana. A i ka po ua wili ia ka mikini e pili ana me keia bele a hoopaa pono ia, alaila, ina he hele mai ka aihue e uu ae i ka pukaaniani maluna o ka eono iniha, a wehe ae paha i kekahi puka komo, o ka noke mai la no ia o ua bele nei i ke kani a o ke puiwa ae la no ia o na mea a pau i ke kulikuli o na pepeiao. Ma ka hale o kuu makamaka kahi a'u i noho ai, aole au i ike mua he bele o ia ano. A ma kekahi po, no ka hiaa loa a no ka ikiiki i ka wela, ua ala ae au, a hele aku la a i ka pukaaniani, a uu ae la iluna, me ka manao e loaa ka olu o na aheahe hou o ka po. Ia wehe ana a'u i ka puka, o ka hoomaka koke no ia o keia bele e kani ke, aole o kana ka nakeke, me he la ua hoopuni ia ka hale i na bele. Lohe aku la au i ka puoho ana mai o ka poe mea hale a me ko lakou holoholo ana i o a ia nei. Ke aka iki la au iloko o'u, me ka i ana no'u paha nei haunaele. Alaila, holo mai la kekahi a kikeke mai la ma ka puka o ko'u rumi e moe ana, me ke kahea ana mai, "E Henele!" O aku la au, "e o, heaha keia haunaele?" Ninau mai la kela, Ua wehe anei oe i ko pukaaniani? Ae aku la au, "ae, ua wehe ae nei au no ka wela, ia uu ana o'u i ka pukaaniani iluna, aole o kana mai o ka hana kuli a keia bele kani aumoe." Akaaka mai la kela, a i mai la, "hoihoi ia ae ka puka aniani ilalo a loaa ka eono iniha a hoopaa ilaila." Ia hana ana o'u pela, o ka pau koke no ia o ke kani ana o a bele, a meha iho la ka hale me ka maluhia. Huli ae la au maluna o kuu wahi moe me ka i ana, o Amerika hoi keia.
(Aole i pau.)
Na Leta o na Makamaka.
E KANOE, aloha no; ua hooko ia kau kauoha no na pepa hou elima, a he mahalo piha no kou hooikaika ana.
J. H. W., o kau mau ninau Baidala, aole o makou mahalo, aohe ano iloko, ua like me na ninau ano ole a Koha
ma, nolaila, ua kapae ia.
C . Y. Akinico, he leta na keia makamaka, e hoike ana i ka "epa" wahi ana o Aiona Pake, me ka hai pu mai ua hoopai ka Lunakanawai. Ke manao nei makou ua pono ka hana a ka Aha.
KALAIHAEHAE. He leta no keia makamaka e hai ana i na mea hou o Puna. 1. Na hale kuai. 2. Ke ulu nui nei ka ono ma ia apana. 3. Ka manuahi. Na Moremona. Eia ka pane: Pono aku la oukou i na hale kuai, ke pono ka hana ana. No ka ona a me ka manuahi, he kaumaha ko makou i ka ike ana ia mau mea, he make no ka lahui. A e hoike piha ana makou i kahi hapa o ka moolelo o na Moremona ma keia hope aku, he mea haumia a he ku i ka hilahila. Ua ike maka iho nei makou.
E. HELEKUNIHI, he leta kau e pale ana ia oe iho mai na olelo a E. M. Kailiwela no kou hoopii ia no ka hoeha ana i kekahi luahine. Ua lauwili ka pane ana, a e hoohenehene ana ia Kailiwela ma o kona inoa la; uoki ia.
B. C. HANAIO. O kau mau ninau Baibala, he kupono, kahi a he kupono ole kahi, aole nae hiki ia makou ke wae ma ka mea kupono. E hooili mai ma ka mea kupono wale no.
G. N. Kalohai, o kau leta no na mea weliweli o ka hale paapao, ua loaa mai, ina ua ike i ka hewa a me ka uku o ka hewa, e waiho i ka hana hewa a e ao i ka hana pono.
C. M. L., he leta na ia inoa e hoike ana penei: "Oiai au e huli hoi ana i ka ponei, ua hikilele au i ka h lulu, eia ka he kahuna lapaau ana i ka mai me na huaolelo 'aole ou mai ina e komo i kuu hoom ma.' Ekolu lakou ia manawa e hana nei, o Ioane, Maloo, o Piheekelo. E kali ana au a pane ia mai, alaila, e hoouna aku ana no au i ka nioi wela o Pakaalana." He ake ko makou e ike i ka nioi.
M r. POOHEA a me E. KEKOA, eia no ka olua mau palapala, aka, no ko makou ike aole waiwai o keia hoopaapaa ana, ua uumi ia. Ua hilahila makou no keia hakaka ana mawaena o ka ekalesia a me ke kahunapule. E pau e pono ai.
BENI, he kanikau kana no Paleka makua, e nana makou, me ka mahalo i kou aloha.
J. B. KOLOPAPELA, ua hooko ia kau kauoha, a ua mahalo ia kou ahonui.
DIPELA KAPULE, ua hooko ia kou makemake.
J. H. P. HANUAALA, he leta kana e olelo ana; "Nui ko makou mahalo i keia wa no ko kakou pepa, a no ka hiki pololei ana mai. Ma ke ku ana mai nei o "Mele Elena," ua loaa koke mai ko makou mau pepa. Eleu loa kakou i keia wa. E pono e waiho ae i ko makou leo mahalo i ke akea, no ka eleu o ke kanwa lawelawe ma ka hoouna ana mai i na pepa.
R. K. PAhee, ua hooko ia kou makemake.
Kokua ikaika no Parigama Iana
Eia ma Kalaupapa i Molokai nei, he kokua nui a ikaika hoi no ka hoomana Moremona, e paipai ana, e hoolana ana, e hoohuli ana hoi i ka manao o na hoahanau, e hoala a e kukulu i hookahi hale pule no na hoomana elua, oia hoi o Kristiano oiaio a me ka Moremona.
Iloko o kekahi mau la, ua hui kukai olelo ae la o P. W. Kaawa, ka makua ponoi hoi o ka hoomana kristiana, me J. H. Napela, ke kumu o ka hoomana Moremona; a penei ka laua m au kakele olelo ana:
M r. Napela.—Makemake au e hui pu kaua a e hoala i hale pule ma Kalaupapa nei. O kou mau hoahanau no hoi, a o ko'u mau hoahanau no hoi; a i hookahi no o kakou hale pule; pule oukou ma kekahi aoao, a o makou no hoi ma kekahi aoao, a i ole ia, i ke kakahiaka makou a i ke ahiahi hoi oukou.
M r. Kaawa.—Ae, ua hiki, maikai maoli. O kou manao e hoopuka mai la, o ko'u manao hookahi no ia, heaha auanei ka hewa oia, eia nae e kapa kaua i ka inoa o ka luakini o "Ka Hoola Lahui," i nalowale hoi ko'u inoa kahunapule malalo ona i kuhihewa mai ai na hoahanau o ko'u aoao ea, he mea ia e ola ai ka mai pake, alaila, ae mai, no ka mea, he aoao paakiki auanei ko'u.
M r. Napela.—Ae, oia ka inoa o ka luakini o kakou. Maikai no ia inoa.
M r. Kaawa.—Ae, o ke ano oia inoa ea, ua like no hoi ia me ka makia paa o ke aupuni o ka Moi o kakou, he hooulu lahui hoi kana, a he hoola lahui koi ka kaua; nolaila, oia ka mea e kuhihewa mai ai na hoahanau o ko'u aoao, alaila, ae mai ia'u ke hoohuli mai.
A pau ae la ka laua kukai olelo ana, alaila, ku ae la o Rev. Kaawa a hele aku la i kela hale keia hale, e hoohuli ana i ka manao paa o kela mea keia mea malalo iho o ka pahee a me ka pakika launa ole o kana mau hua huaolelo me he liona la e imi ana i kana mea e ale ai. A i ka lohe ana o kela a me keia hoahanau, ua hio ae la kaupoku o kona hale, ana i makia paa ai maluna iho o kona mau kahua oiaio, a ua puni hei mai la ia "malimali" elike me Eva a me Adamu i puni ai ia Satana, a ua haulehia laua i ka popilikia, pela paha keia poe i ae mai ai i na leo malimali a Kaawa me ke kuhihewa. A i ka lawa pono ana o kona makemake, ua mahuahua hoi na mea i puni mai iaia, hoala ae la lakou he halawai hui maloko o ka hale kula o Kalaupapa, a o na hana i hooholoia iloko oia halawai. Ua koho ia i mau komite, i lunahoomalu, kakauolelo, no ka noonoo ana e hapai i keia hana e kukulu i halepule.
A ua hooholo pu ia no hoi e lakou, e noi mai i ka "ahaluna" o Siloama ma Kalawao, e ae aku i ko lakou makemake; i ka noho ana o ka ahaluna e noonoo no keia noi, ua hooholo koke lakou, e hoole aku ana i keia hana. Aka, ua koho hou ia no nae e lakou ka manawa e noho ai na komite no ka noonoo ana.
I ka Poakahi, la 19 Feb. nei, ua noho hou ka ahahui komite, ma ka hale kula i Kalaupapa, mawaena o ka hora 2 me ka hora 3; i ka hoomaka ana o na hana, ua maopopo lea ua nui loa na hoa komite i makemake e kukulu i hookahi luakini no na hoomana elua, a ekolu wale no o na hoa komiet ma ka aoao hoole, oia hoi o G. E. Keauiaole, W. S. Kipi, C. Keeaumoku. Mahope iho o ka wehewehe pono ana, a me ke kamailio ana hoi i ka pono o na aoao elua, ua haule iho la ka manaolana a me ka iini nui ana o ko lakou makemake no ke kukulu ana i hookahi luakini no na hoomana elua.
Nolaila, ua hooholo ka ahahui komite, aole e ae e kukulu i hookahi hale pule no na hoomana elua, e kukulu no kela hoomana keia hoomana i kona hale pule iho.
Nolaila, ua hui pu ia ko lakou manaolana me ke kani a kekahi manu, nona ka puana ana penei: Unele! unele!
E o'u mau makua o ka pono kristiano, a me na mea a pau e heluhelu ana i keia, e hoapono mai ana anei oukou i keia hana a Rev. P. W. Kaawa, e alakai hewa nei i keia poe ma ke alanui poeleele. Me ka mahalo.
S. W. KIPI.
Kalawao, Molokai, Feb. 20, 1876.
Ka Mokuahana.
Roma 16:17.
"E nana'ku i ka poe hoomokuahana a me ka hoohihia ma ka mea kue i ka olelo a oukou i ao ia'i, a e hookaokoa ae mai o lakou aku."
He mea kahiko ka mokuahana a me ka hoomokuahana ana, ka hihia a me ka hoohihia ana.
Ma ka nana"ku, ua hoomakaia keia hana ma ka lani. Ua noho kuikahi na anela mamua. Ua like na hana me na manao. A i kekahi manawa, ua kupu ka manao kue. Ua ala mai kekahi mea nui a naauao, a mana hoi, a hoomokuahana i na miliona e noho kuikahi ana, o Lusifa paha ka inoa mua o keia kumu hoomokuahana; a o ka Diabolo, a o Satana ka inoa mahope. Ma ona la maheleia na anela i elua poe, ka poe kupaa, me ka poe kipi mamuli o Lusifa. O ka poe kupaa, paa lakou ma ka lani. O ka poe mokuahana me ko lakou luna, ka Diabolo, ua kipakuia lakou iwaho o ka lani.
Mahope iho, komo ka Diabolo iloko o ka mala o Edena, a hoomokuahana i ka ohana mua, ia Adamu ma, a hoao e huki ia laua mamuli ona. A kipakuia laua iwaho o Edena. A mahope iho, komo o Satana iloko o ka ohana o Adamu, a hoomokuahana iwaena o na keiki, a hookonokono ia Kaina e pepehi ia Abela. A wailanaia o Kaina i kahi e, i kahi inoino. A mahope iho, hoomokuahana nui, a hoohihia ano e o Satana ma i na lahuikanaka a pau, i ka wa ia Noa. Hookahi wale no ohana i koe ma ko Iehova aoao. Pau na ohana e ae mamuli o Satana ma. A pau hoi lakou i ka make i ke Kaiakahinalii, koe ka ohana o Noa.
Mahope iho, komo no ka mokuahana iloko o ka ohana o Noa, a lilo kekahi keiki o Hama i mea hoohilahila i ka makuakane. A kau ka hooinoinoia maluna o na mamo o Kanaana.
Mahope iho, he mokuahana nui, a hookahuli ia ka olelo, a hoopuehuia na ohana i o ia nei. Na ke Akua ia hoomokuahana ana, no ka hewa nae a me ka manao hookiekie o kanaka.
Mahope iho, komo ka mokuahana iloko o ka ohana o Aberahama, ka makua o ka manaoio. Ke kumu o keia mokuahana, ka wahine ponoi no ia a Aberahama, kona haawi ana i kana kauwa-wahine i wahine na Aberahama. A mahope, lilo ia wahine i mea hoonaukiuki ia Sara, a i mea hookaawale aku ia Hagara me Isamaela mai ko Aberahama ohana aku.
Mahope iho, komo no ka mokuahana iloko o ka ohana o Isaaka. Ekolu lala kai kokua ia mokuahana, na makua elua me Iakoba, a lilo ia i mea e mahuka'ku ai o Iakoba, a i mea e nui ai na pilikia o Iakoba, a i mea hoi e kaumaha loa ai ka naau o na makua.
Mahope iho, komo ka mokuahana iloko o ka ohana o Iakoba, a lilo ia i mea e kaawale aku ai o Iosepa a loihi, i mea hookaumaha hoi i ka naau o na makua. Ke kumu o keia mokuahana, ka hoopunahele ana o ka makua i kekahi keiki, a o ka hai ana o ia keiki i na hewa o kona mau kaikuaana.
Mahope iho, komo no ka mokuahana iloko o ka poe Iseraela, a iloko o ka ohana o Aarona, a iwaena o Mose, Aarona me Miriama. Haalele kanaka ia Mose me ke Akua, a hele mamuli o Aarona, a me ke kii bipi gula ana i han a'i. Nui na poino no keia mau mokuahana i haule maluna iho o ka poe i hoomokuahana.
Nui na mokuahana mai ka wa o Mose a i ka wa o Rehoboama. Haalele pinepine ka poe Iseraela ia Iehova, a hele mamuli o na akua e. Haalele lakou ia Samuela me ke Akua a noi aku i alii maoli, i like lakou me na lahuikanaka e ae.
I ka wa ia Davida, kipi kana keiki o Abesaloma, a hoomkuahana i na ohana o ka Iseraela, a hoohuli ia lakou mamuli ona, a lilo kona ola.
I ka wa ia Rehoboama, mokuahana na ohana o ka Iseraela, a haalele ka nui ia Rehoboama, a hele mamuli o Iereboama.
Nui na mokuahana mai ia Iereboama a ia Hosea ke alii hope o na ohana kipi. Nui ka haalele ana ia Iehova me kona mau kanawai, a hele mamuli o na akua e, me ka lakou mau hana ino, me ka pepehi ana i na Kaula pono.
A hiki i ka makahiki 9 o Hosea, pau ke ahonui o ke Akua, a lawe pio ia na ohana kipi he 10 iloko o na aina e. Koe na ohana kipi ole elua. Nui nae ka mokuahana iwaena o laua.
Haalele pinepine na mamo i ke Akua, a hoomana no i na akua kii, a lua ole ka hana hewa ana, a hiki i ka makahiki 11 o ko Zedekia alii ana, pau ke ahonui o ke Akua, a hookuu oia ia lakou e lawe pio ia'ku i Babulona. Ilaila lakou i nono luhi ai a pau na makahiki he 70. No ka nui o ka mihi, aloha ke Akua i na pio, a hoala i kekahi alii ia Kuro, nana e hoihoi na pio i ko iakou aina hanau, ia Iudea a ia Ierusalema.
Mahope iho, komo hou ka mokuahana a hoomokuahana ana iwaena o na kahuna nui me na kanaka. A ala mai na aoao Parisaio, Sadukaio, Esene, ko Samaria, ko Herodia. He luakini hou ma Geresima kai kukuluia. A puka mai Iesu e mau ana no ia mau aoao.
I ka wa ia Ioane me Iesu, hele kekahi poe mamuli o Ioane, a hoopili aku i kona bapetizo ana iloko o ka wai, a hoopili aku kekahi poe ia Iesu me kona bapetizo ana i ka Uhane Hemolele me ka wai, me ka waiho maopopo ole nae i ke ano o ka bapetizo ana me ka wai, maloko paha o ka wai, me ka pipi ana paha, me ka ninini ana mai paha o ka wai?
A loaa na haumana he 12 ia Iesu, komo no ka mokuahana iwaena o lakou ma ke noi ana a kekahi mau haumana elua, na ka makuahine paha i paipai, e noho laua, kekahi ma ka lima akau o Iesu, a o kekahi ma kona lima hema iloko o kona aupuni.
A ala mai ka huhu o na haumana he 10 i koe. A kinai koke Iesu ia mokuahana, a hoolaulea ia lakou.
Mahope iho o ka make a ala hou ana o Iesu, ala mai no na mokuahana me ka hoomokuahana ana. Na Helene, na Hebera, ohumu, hoohalahala, ka lili ke kumu o keia mokuahana. A imi Petero ma i mea e pau koke ai, a noho kuikahi na hoahanau.
Mahope iho, he wahi mokuahana iwaena o na lunaolelo, a iwaena o na hoahanau, no ka hele ana o Petero a ai pu me ko na aina e, no ka okipoepoe ana me ke kanawai o Mose, no ka aoao Iudaio. Nui ka mokuahana ma na ekalesia o Korineto, a o Galatia, a olelo kekahi no Paulo au, a o kekahi no Kepa au, a o kekahi no Apolo au, a o kekahi no ke okipoepoe Iudaio au, a nui ke kue ia Paulo. Makua hana ikaika hoi iwaena o Paulo me Barenaba kona hoahele. Ua imi ia no ka mea e pau ai keia mau mokuahana. A ua pau no kekahi, a pau ole hoi kekahi./ Ua mau no mai ia Paulo a hiki ia nei. Aole nae i hiki ia'u ke hai i ka nui, a wehewehe i ke ano o na mokuahana. Loihi ka manawa ke wehewehe maopopo, mai nei aku paha a hiki i ka halawai hou ana o keia aha Euanelio. Paupauaho ea. Eia ka'u hana i koe, o ka hai pokole ana i na mokuahana ma Hawaii nei.
1. Ka mokuahana mua, ka aoao hoopili i na kapu, i na hoomanakii, me ka aoao hoonoa, hoopau i na kapu me na akua kii. Ma ke kaua i panai keia mokuahana a holo ke kuikahi no ka hoopau ana i ka hoomana kahiko.
2. A puka mai na misionari, a hoike i ka ke Akua olelo, me ko Iehova aoao, mokuahana no, a hele kekahi ma ka aoao misionari, a hele kekahi ma ka aoao kahiko no, ka aoao hoomaloka.
3. A kukuluia ka ekalesia karistiano maanei, hookahi no ano ekalesia, a o kona inoa, o ka ekalesia Karistiano no. Aole hoopuka ia ka inoa o Lutera, a o Kalevina, o Katolika &c. Mau no keia inoa, ekalesia Karistiano a loihi a hiki i ka makahiki, 39, alaila mokuahana ka ekalesia, a hele kekahi hapa mamuli o ka aoao Katolika. A mahope iho, ala mai ka aoao Moremona, aoao Bihopa, aoao Medotika, aoao Lunakahiko, aoao anaina nui o na hoahanau kane. Aka, o na mahele mokuahana nui, oia ka ekalesia hoole Pope, ka ekalesia Pope, ka ekalesia Bihopa, ka ekalesia Moremona. Ane lokahi na ekalesia hoole Pope, na ekalesia euanelio kekahi inoa, oia hoi o ko kaou mau ekalesia.
4. Na mokuahana iwaena o na kahu a me ko lakou mau ekalesia. Ane kue paha kekahi kahu i kekahi kahu, a hele kekahi hapa o na hoahanau mamuli o ke kahu hou, a haalele i ke kahu mua.
5. Na mokuahana iwaena o na ohana, iwaena o na makua, o na kane me na wahine, o na makua me na keiki, o na keiki me na keiki. He wahine manuahi, he kane manuahi, he hoopunahele, he hana paewaewa paha ke kumu o ke kue. Nui no na kumu.
6. Na mokuahana iloko o na kula la, na kula Sabati, na kula hanai kaikamahine, kue na makua i kekahi kumu, a hoomokuahana i na haumana, hookonokono e hoohalahala i na kumu, e haalele i ke kula, a kue na haumana i na kumu, a kue na haumana i na haumana. Nui na hoopaapaa iloko o na Kula Sabati no kekahi mea pohihihi, kekahi pauku Baibala a ane mokuahana loa.
7. Na mokuahana iwaena o na hoahanau, na hoalauna, na makamaka no kekahi mau kumu. Aohe manawa e wehewehe pono ai. Ua lawa paha keia.
Heaha ke kauoha ?
1. E nana aku i ka poe hoomokuahana, a hoohihia ma ke kue ana i na mea a oukou i ao ia ai e na kumu, a e ka ke Akua olelo. Ua pau ia, ua nana kakou i na mokuahana, a me ka hoomokuahana ana, mai ka mua ma ka lani, a hiki ia nei.
2. Ka hookaokoa mai o lakou aku.
Ua akaka na hope ino o na mokuahana. Mai komo pu iloko o ka poe hoomokuahana. E imi i ka mea e panai, i ka mea e kuikahi ai. Ina loaa, ua pono. Ina loaa ole, e hookaawale ae—mai hui pu, a kokua, a haanui i ka mokuahana.
E noonoo nui, e pule nui e kokua nui mai ka Uhane Hemolele nana e hoopau i na kue a hana kuikahi i na aoao kue, ke hiki. LAIANA.