Ka Lahui Hawaii, Volume III, Number 15, 12 April 1877 — Page 1
KA LAHUI HAWAII.
"Ua mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."
BUKE III.} HONOLULU, POAHA, APERILA 12, 1877. {HELU 15.
KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII.
Paiia ma kela Poaha me keia Poaha.
H. H. PALEKA, Luna Hooponopono.
He pepa i hoopukaia i kela me keia hebedoma no na Ohana a me na Ekalesia o Hawaii; he mea kokua i ka noho pono ana o na ohana, ka maluhia o kanaka, a me na pomaikai kino a uhane o ka Lahui Hawaii. "Aole paonioni; aole haanui; aole hikiwawe ka huhu; aole noonoo ino."
O na Kumumanao a pau, na Nu Hou o kela me keia ano, na Mare, Hanau, Make, e kakau mai i ka Luna Hooponopono, a e paiia no ke kupono.
Aole e aeia ka pilikino, ke kuamuamu, ka hoino, a me ka huhu, a ua makemakeia ka hoohoihoi, hoolana manao, hoonaauao, a me ka hoopono.
He $1.75 ka auhau o keia pepa no ka makahiki, a he $1.00 no ka hapa makahiki.
E hookaa mua ia ka auhau o ka pepa mamua o ka loaa ana i kekahi mea makemake e lawe.
NO NA OLELO HOOLAHA.
E lawe ana keia pepa i na Olelo Hoolaha a na makamaka, e like me ke kupono, a e lawa pono ai hoi me ka hoohaiki ole i ka huina o na kolamu kukulu manao, no ka uku haahaa.
O kela a me keia makamaka e makemake ana e hoolaha, e hele mai ma ke keena a e hui pu me ka Luna Hooponopono.
Aole e paiia kekahi Olelo Hoolaha ke ole e hookaa mua ia ka auhau.
Eia kekahi, ke noiia aku nei na makamaka e hoouna mau mai i na mea hou; mai hooloihi loa i na palapala; e hai pololei mai i na manao me ke kuawili ole, a e kakau mai me na hua moakaka.
H. H. PALEKA,
Luna Hooponopono.
S. B. DOLE.
LOIO a he Alakai ma na mea pili Kanawai. Ua makaukau oia e pale i na hihia imua o na Aha Hookolokolo a pau o keia Aupuni, me ke kakau ana i na Palapala Pili Kanawai, ma ka olelo Hawaii a ma ka olelo Beritania. 1 1y
E. STREHZ,
[AILUENE]
MALAILA E LOAA AI NA ANO LAAU A pau; a me na wai hoomaemae o kela a me keia ano. E hamama mau ana ka ipuka ma na po Poaono a pau. Ma ke kihi o Alanui Papu a me Hotele, ma Monikahaae. 1 1y
WAi Hui o ka Hau!
E IKE IA ka Hale ma ka inoa o "BONANZA" Ke haawi ia aku nei ka poloai i na makamaka keonimana a me na lede o ke kaona Alii, e kipa ae ma ka hale hookipa inu wai momona o ko oukou makamaka nona ka inoa malalo iho, a e loaa no ka hau i hoomomonaia (ICE CREAM) na wai momona o na ano a pau! hoohuihui ia e ka hau iniki o Nuuanu. O keia hale, he hale i hoomakaukauia no na keonimana a he keena nani i hoomakaukau ia no na lede. E kipa mai, a o ka makepono me ka oluolu ke haawi ia'ku, oiai, he makamaka, a he kamaaina no Hawaii nei o JOHN W. CROWELL.
2-1 y (Keoni Koloela.)
Ma ka Hale "BONANZA" ma alanui Moi, mawaena o ka hale kahi umiumi a me ka halekuai o Dillingham ma.
C. H. DICKEY, (Kale Kika,)
LOIO!
A he Luna Kepa i apono ia e ke
Aupuni no ka Apana o Makawao, Maui Hikina.
E HELE NUI mai ka poe a pau i loohia ia me na pilikia pili Kanawai o ka "Ua-ukiu" nei, a na ko oukou makamaka oiaio no e kokua a e hooikaika e hoopau i na pilikia ma na ano a pau o ke Kanawai. 17-1y.
E. O. HALL & SON
[E. O. HOLO MA.]
NA MEA KUAI I NA MEA MAHIAI
NA LOLE, PENA, AILA,
—A ME—
NA ANO LAKO E AE A PAU.
Kihi o Alanui Papu me Moi. 1-1y
KE HOIKE AKU NEI KA MEA NONA KA inoa malalo iho i ka lehulehu o Koloa a me na wahi e ae e kokoke ana, ua makaukau oia i keia manawa e hana i na
KII KAHA NO KE KUKULU HALE
ana a me ka houluulu ana i na lilo, no ka poe e manao ana e kukulu hale. A ua makaukau no hoi e hana Olelo Aelike no ke kukulu hale o na ano a pau, a
HANA KAA O KELA ME KEIA ANO.
O na ano mea hana kamana a pau e loaa no ma ke kahua kahiko, ma Koloa, oia hoi na
PAPA O NA ANO A PAU, PUKA
MOLINA-PUKA ANIANI, KUI,
PENA, AILA, &c. &c.
E kuaiia no ma ke kumukuai haahaa loa. E hoopaeia no ka papa ma na awa pae a pau mai Koloa a hiki i Waimea me ka uku haahaa loa. Aole uku o ke kaha ana i na Kii Hale ke kuaiia ka Papa mai a'u aku.
W. H. WRIGHT.
Koloa, Kauai, Dek. 4, 1876. [51-6m.]
PAPA, PAPA.
AIA MA KAHI O
LEWE RS & DICKSON
(O LUI MA.)
KE KAHUA KAHIKO MA
Alanui Papu a me Alanui Moi
E LOAA AI NA
PAPA NOUAIKI o kela a me keia ano.
NA PAPA NANI
A PAA NO KE KUKULU ANA I NA HALE.
Na Pani Puka,
Na Puka Aniani,
Na Olepelepe,
Na Pou, na O-a,
Na Papa hele,
Na Papa Ku,
Na Papa Moe.
Na Pili o na ano a pau!
NA PEPA HOONANI,
Na PENA o na wai a pau
Na Kui mai ka nui a ka makalii,
Na Ami-puka,
Na Ami-puka Aniani,
Na Ami o na ano a pau,
NA AILA PENA,
NA AILA HOOMALOO,
NA AILA o na ano a pau.
NA VANIKI
Na mea HOOHINUHINU o na ano a pau.
Na Balaki o kela a me keia ano.
A KE HAI IA AKU NEI KA LONO i na makamaka a pau, ua makaukau keia mau hoa o oukou e hoolawa aku ma na mea a pau e pili ana ma ka laua oihana
—NO KA—
UKU HAAHAA LOA!
like me ka mea e holo ana mawaena o LAUA a me ka MEA KUAI.
E hele mai! E na makamaka!
A e lawa no hoi ko oukou makemake me ka oluolu
1] a me ka maikai.
Leo.—Li ttle Flower.
Silver Song. p. 140.
1
E ka pua iki,
Nani a maikai,
Ke nana iluna
I ka lani lai.
Nana no ke aha?
No ke aloha anei
O Iehova nani
I hoopua mai?
2
E ke aupuni iki,
E Hawaii nei,
Oe ka pua nani,
Ole make e mae.
Kau ka hae e welo,
Kuokoa mau;
Mau ka maluhia,
Mau na kula ao.
3
Makou na kamaiki,
Na hoku liilii,
No ka hae Hawaii,
No ka lei moi.
Lilo nae makou la
I mau lamaku
No ke aupuni nani,
Aupuni o Iesu.
HAWAII.
KA NANEA EEHIA!
O NA LA
I AU WALE KA MANAWA
A O KA
HIHIO ILIHIA A KA UI
LEON ROSE!
NO NA
KOA KAVALIA OPIO:
NA
SEPANIA EKOLU!
He Nanea Walohia o ka Weli Eehia.
MOKUNA V—HELU 12.
O ! e ka wiwo ole,
He pakika, he pahee kou awiwi ;
E komo, a nohoalii no ka puuwai,
O ke kanaka i hanau ia he koa!
MAHOPE iho o keia haalele ana iho a kuu haku ia makou mamuli o ka Dona Padila mau kuhikuhi maalea ana, ua lawe hou aku la ua Padila nei i kuu haku lede a me kana kaikamahine a me a'u pu a hoonoho i Garanada, me ke kauoha pu iho iaia e lawe aku ia laua a loaa kuu haku kane i ke kakela, a ua hooko au. I ko'u hiki ana ilaila, e na senioa, e hoomaopopo iho olua i ka piha ana o ko'u puuwai me ke kahaha nui ; ilaila ua lohe mai la au i ka make hikiwawe a ano e ana o lede Emira; ka pepehi ia ana o kuu haku kane, a me ka pilikia ana o kuu kaikamahine. Ua nui ko'u kaumaha a me ka luuluu, a ina paha he kanaka wau i kamaaina ole i na ano noho'na kupilikia, ina no la ua haule pu makou malalo o ka aumaka kaumaha i hahauia maluna o lakou, aka, ua maa wau ia mau mea, a ua paakiki ko'u puuwai.
Ua ala nui mai na manao e iloko o'u, aka, ua umii paa ia iho la ia mau mea e ka manao maikai a nalo. Hoomakakiu aku la au i na hiona eleele e hookolo ana maluna o na helehelena o Padila, a me he la, ua hiki no ia'u ke heluhelu aku i na ano a pau e pili ana i ka make ano e o kuu haku maluna ona ; aka, oia mau mea a pau, ua hiki ole ia'u ke hoopuka wale.
O ke kauwa, o Pedro, ua hoomaopopo no ia i neia mau hiona ano e o Padila, a ua manao iho au, ua ike no i kekahi mau mea huna a Padila.
Aole no i liuliu loa ko'u mau la o ka noho ana ma ia kakela, aia hoi, i kekahi ahiahi molehulehu, ia'u e kaahele ae ana ma kekahi aoao o kekahi rumi, aia hoi ua lohe aku la au i kekahi mau leo nui hauwawa ano huhu. Hoolohe aku la au, a lohe pono aku la no au he elua mau leo, hookahi leo e uwe ana me ka mihi a hookahi leo e hookokono ana me na olelo weliweli, aka, o ke ano io maoli o ka laua mau huaolelo, aole e hiki ia'u ke hoomaopopo pono loa'ku; aka ma na ano a pau, ua hoomaopopo iho la no au nona ka leo kalakala. He hapa hora paha mahope mai, ua pau ae la na hamumumu ana, a pee aku la au ma kahi nalowale; a hemo mai la he kanaka, a ike aku la au o Pedro no, me kona mau helehelena ua hele a haalulu, o kona mau kuli ua aneane e hookui, a ua haalulu kona kino mai luna a lalo; hele aku la ia me na kapuai mama, me he la, e uhai ia'ku ana e kekahi mea weliweli.
Aole ia i hemo loa'ku iwaho, a hemo mai ana o Padila, a ike iho la au oia ka mea nona ka leo kalakala. Aole kela e ika mai ia'ku, aka owau kai ike aku iaia, a o kona mau helehelena, ua hoopiha mai la ia'u me ka makau nui. E Pedro, wahi ana me ka leo hakulu ano hekili, a hoka iho la ua Pedro nei, a aneane e haule maule i ka papahele. E Pedro, wahi hou ana, ina oe i ka aina okoa, i Peru paha i keia minute, o kou wa keia e nele ai i ka hanu ana, a e make oe malalo o ko'u mau kapuai, a e lilo kou kino i pauda. O kou po hope loa keia e noho ai malalo o keia malu hale, a i ka malamalama ana o ka la apopo, e hoouna aku no au ia oe ma ka aina mamao o Murcia, me kekahi koa ukali. E wiki, a mai hoike hou mai ia oe iho imua o'u, ke ole oe e makemake i ka make mainoino malalo o ko'u mau wawae.
Haule iho la o Pedro maluna o ka papahele, a noi aku la me ka leo uwe, "Ina oe e kala mai o kuu haku, aole loa e hoopuka hou keia mau lehelehe i kekahi mea e pili ana nou," wahi ana.
Aole! wahi a Padila, me ka wela o kona inaina a me ke kalakala o kona leo. Aole loa e hoike hou kou mau lehelehe i kekahi mea no'u. Ua ike a ua hoomaopopo no anei oe ia'u? Ina ua ike oe ia'u, alaila, ano e ku a e hoomakaukau nou iho, a hele koke aku." Me keia mau huaolelo a ua Padila nei, huli aku la ia a komo iloko o ka rumi.
Ua piha loa o Pedro i ka makau a me ka weli, a ua haalele iho la ia i ke kakela ia po no.
Ma keia wahi, ua ano kahaha loa maua me Fenado i keia mau mea, a ninau aku la i ua elemakule nei. "Pehea i maopopo ai ia oe ua haalele iho o Pedro ke kakela ia po?"
No ka mea, wahi ana, ua nalowale ia, a aole i ike hou ia mai ia kakahiaka mai.
Pela io paha, wahi a Fenado, aka, he keu aku o ke ano e o na hiona e ulu ae nei ma ko'u umauma, me he la, e hai mai ana i na ano hana o kau moolelo e hoike mai nei ia maua.
Hoomau aku la no nae ka elemakule i kana kamailio ana.
I kekahi kakahiaka ae, ua kauoha mai la ua Dona Padila nei ia'u e hele aku imua ona, a ua hooko aku no au. Ua hoomaka mai la e kamailio mai ia'u me ke ano oluolu, aka, ua ike a ua aihue aku la no au i kona mau manao ino a maalea; aka, aole e hiki ia'u ke pane ae ia manawa, no ka mea, pane ae no, o ka make no ka hopena. Hookohu mai la kela ia'u i kauwa nona malalo o Pedro, a me ka puuwai kaumaha, ua hiki ole ia'u ke hoole ae ia mea, aka, na ke au o ka manawa i hoike mai, ua hiki au ma ia kulana. (Aole i pau.)
Ke ano o na hana a ka Haku ma ka Pae Aina o Maikonisia ma ka
MOKUPUNI O MILE.
29. No Arbar. O Arbar, aia no ma ke komohana hema o Enijet, e kokoke mai ana ia Mile, me he la, 6 mile ka mamao. He wahi keakea no ma keia aina, malalo o keia mau kumu. 1 O ka malama o na kanaka ia maua i ka ai, a nele na elemakule. 2 O lilo ka aina ia maua, a kukulu ia ona hale kula a me ona hale pule, a lilo loa ka no maua. Aole nae he mau mea e like me ko kela mau aina e nei, ke ino maoli no, a keakea ia hoi. Ua holomua ma na hana, a ua nui ka makemake o na kane a me na wahine a me na keiki i ke ao.
30. Kekahi mea kea kea i ka pono ma Mile. Ma ka M. H. 1874, ua loaa kekahi mea kue i ka pono o Karisto, oia hoi, he haole, he America paha oia a o kona wahi i noho ai, oia o Takwa, ma ka Paeaina no nae o Makala, a he moku i kuokoa. I kekahi la Sabati, ua holo mai oia mai Takwa a i Mile, i ka hora 1 P. M. Eia kana hana, iaia i lele mai ai mai ka waa mai, hele pololei mai a ko maua hale, a noi mai penei, ua makemake au kuai puaa me oe. Eia ka pane, aole keia la he la kuai puaa, e kakali oe apopo." "No ke aha, he pilikia hoi ko'u?" Ia wa, puka 'ku oia mai ko maua hale a hele i kahi o ke alii Drme, a noi aku e kuai puaa. "Aole kaua e kuai, he la Sabati keia." Oiai, he kapu ke kuai i ka la pule." I mai ka haole, "aole kapu ke kuai i ka la Sabati, no ka mea, he pilikia ko'u." I aku o Drme, "he makau au i ke kuai i ka la Sabati a ua papa mai o'u mau makua, aole e hana i na hana o keia ano i ka la Sabati." "Hoopunipuni na Mikanele. Aia no i kou manao, oiai, o oe no ke alii, aole oia, a aole oia ka mea mana maluna ou, ina oe makemake e kuai i kahi mea, oia iho la no, heaha kou hoolohe wale aku no? Kuhikuhi mai paha oe i kau puaa la!" Eia iho no hoi la." Ia hopu ana 'ku, e holo aku ana ua puaa nei iloko o ka ulu hala, e noke ana lakou la i ke alualu, a loaa ae la mauka koke ae o ko maua hale; i ka lohe ana o Kahelemauna i ka uwe o ka puaa, ia wa oia i hele ai a hui aku la me ua poe nei. "No ke aha i hopu ia ai ka puaa i ka la Sabati, a heaha ka nui o ka pilikia?" "Nui kuu pilikia; aole e hiki ke kali i keia la mahope au make a me ko'u ohana." "E oluolu paha oe i kekahi hapa o ka maua wahi mea ai e lawe, a e waiho ko puaa apopo kii mai." "Aole au makemake lawe i kau, aole no hoi makou e lawa." "Lawe ka puaa.", Eia hoi kahi haole e ae. "Heaha kau e na kanaka nika hoi o Hawaii, a heaha kau i hele mai ai e kamailio, ua ike no maua i ka Baibala." "Ina hoi ha olua e ike i ka Baibala, heaha hoi ka mea i olelo ino ai?" "O oe ke alii o keia aina, na Drme no i olelo mai ia'u e alualu i ka puaa, a o ko'u mea no ia i alualu ai, a heaha kau hana maanei. Hoi oe!" "Mai hookiekie oe," wahi a S. Kahelemauna. "No ke aha, hiki anei ia oe ke pepehi mai ia'u?" "Aole au i hele mai e pepehi ia oe, he maikai ka'u i hele mai nei, ua makemake no au e kokua ia oe." "Aole o'u makemake i kau, oiai, he kanaka ino oe, a o ka lele mai no ia me ka lima ikaika e kui, a paa e no i kela haole i olelo ai i ka nika. "E hoi oe;" "aole au e hoi," "a waiho olua i ka puaa a Poakahi kii mai." "Aole au hoolohe i kau, e lawe ana no au i kuu puaa." "Ina oe lawe, e nele ana oe i ka puaa." "No ke aha? Ina e nana mai ke Akua ia oe, pono; a ina e nana mai ia'u, e nele ana oe." "Ne wa mai." A o ke kau aku la no ia o ua puaa nei iluna o ka waa, a o ka holo no ia o ka waa, a o ka hora eha ia o ka auina la. I ka hiki ana i ka hapalua o ka moana, ia wa i pa mai ai ka makani mai ka aina mai, o ua haole nei hoohuli mao a maanei, aole no he hiki pono, ia wa, ua ka ua, a o ka lilo no ia o ka waa a hiki i Mile, mai Mile aku a malalo aku o ka aina o ua haole nei, a mai laila mai, hiki hou i Mile, holo hou no ka waa mai Mile aku,, a hala loa ilalo loa aku, a mailaila mai, hoi hou a Mile, o ka makani nae nana i hoihoi mai, he Kotu ma ko laila olelo. I keia hiki hou ana a pae ka waa i Mile, oia ka la Poakahi, a ia pae ana mai a hele mai iuka nei, a hele pololei mai a ko maua hale me ke olohelohe, aole mea hoouhi ia i ke kino. Eia ka olelo a ua kanaka (haole) nei, e oluolu paha oe e haawi mai i wahi ai na'u. Ae, he ai no. "He anu au," me ka haalulu a nakeke na niho i ka ua mea o ke anu ia e olelo nei, a noi mai i kapa, a ua haawi ia aku no i kapa komo, a i kapa moe. Ua mihi mai oia, me ka hahai mai i ke ala a laua i hele ai, ka make ana o ka puaa, a me ka mana o ke Akua. Ma ia hope mai, o ka olelo mai no ia penei: e lilo au i hoa'loha nou, a e kokua mai no au ia oe, a pela oe ia'u. Mahope iho, o ko makou paina no ia me ke aloha. Aia hoi ua hoole. Akua nei la, ke mihi la hoi e mihi ai. O ka mea hiki ole i kanaka, e hiki no ia i ke Akua. Ma keia mau mea, he mea nui ia ia Mile, a ua olelo na kanaka, ua noho pu ke Akua me Simeona Kahelemauna, a ua mana kana mau olelo.
31. Ke ano o ka hana ana e loaa ai ka ulu. Aole i like loa na ulu o Mile me ko Hawaii nei, he loloa aole o kana mai, ha he pakika ke pii ma ke kumu, no ka loloa, a nioniolo. Penei e hana ai ka pii ulu ana. Ewalu iniha ke anapuni o kekahi kaula, a ma kahi o 18 a 20 anana ka loa o ke kaula. Iloko o keia kuala, ua nakii ia kahi piko me ka pohaku, a e wiliwili me he maa la, me ka ikaika, a e hookuu aku iluna o ka ulu, a ina e kau iluna o ka lala, alaila, o kela kaula i kau ai i ka piko iluna, o ka lala ulu, e hookuu a hiki mai ka piko pohaku i ka honua, alaila, hoomaka e pii. Penei e pii ai, e paa na lima i ke kaula, a e hehi ae kahi kapuai i ke kaula, a pela 'e no kahi, me ka lele pu ae no nae o ke kino iluna ia wa. Pela no ke pii iluna o na lala, pela no e hana mau ai i kela a i keia wa. Oia iho la no ka moolelo no ia mea.
32. No na wa pule ohana.—Elua no wa pule ohana, o kakahiaka a me ke ahiahi. Iwaena o ka poe haipule io apau, ua malama pono lakou, a ua lilo i mea makemake nuiia. He mea haohao i na malihini ke lohe i ka leo o na pu puhi, e kani ana ma kela hale a me keia hale, a e pio-o ana no ka malihini, me ka ninau ana. He mau pu aha keia e kani nei ? O makou o ka poe i maa hai ia'ku no, he mau pu e malama'i no ka pule ohana. Ina e hele ana na keiki a me kahi poe e ae o ka ohana, a lohe i ka leo o ka pu, oia no ka wa e huli hoi ai kela a me keia no ka pule ohana. Eia hoi kekahi; i keia wa pule ohana , e lohe aku no oe i na leo himeni mamua o ka heluhelu Baibala ana mai kela a me keia hale i malama i ka pule ohana. Nolaila, o ka pule ohana he mea nui ia, a ua malamaia i kela a me keia wa pule ohana. I ko'u hiki ana mai nei hoi i Hawaii nei, aole au i ike a i lohe ua hana ko Hawaii nei pela (poe haipule). O ka mea a'u i lohe, o na leo hula a me na himeni hooipoipo a me na leo wawa ano e. Eia ka Davida ma Halelu 149:5. "E hooho olioli no ka poe haipule maloko o ka nani: E hauoli no lakou ma ko lakou wahi moe." Pauku 1. "E halelu aku oukou ia Iehova, i ke mele hou, i kona mau halelu hoi, ma ke anaina o ka poe haipule." E hooui e ko Hawaii poe haipule io.
33. Ka wa e komo ai iloko o ka luakini a hale halawai hoi.—I na la halawai a pau mai ke Sabati a me na la halawai e ae e like me ka mea i hoakaka ia ma ka mahele 14 o ko kakou moolelo i hala. I ka wa e kani ai ka pu o ia ka wa e komo ai na kanaka a noho me ka malu, me ke kali mai o ke komo aku o ka mea haiolelo, a oia no ka wa e hoomaka'i na hana. He maluhia, a he maikai ka noho ana o ke anaina, aole huli i o a ia nei, a aole hoi e huli aku a huli mai me na hawanawana ana, a haukamumu hoi. Ma keia mea, ua hooholo loa ko laila poe haipule io, e lilo ia i rula mau no lakou, a ua malama io ia no. He nani maoli no keia rula, a ua ku no i ka hoonani io i ke Akua. Eia hoi: o ka poe loihi a mamao loa mai ka luakini aku, ua hele e mai no lakou mamua o ka wa e kani ai ka pu, a ua komo no iloko o ka hale, a ma na hale no hoi e kokoke ana. O kekahi mea nani loa, ua lako loa lakou i na buke himeni a me na Buke Kauoha Hou i pai hapa ia, a mai ka mokuna 1 o Kinohi a hala kahi mau mokuna e ae ona, a me ka halelu a Davida, a he buke moolelo mai ka hana ia ana o ka lani a me ka honua a me na mea a pau e pili ana ia Adamu ma, a hiki aku i ke Kai Ula; a ma ia mau mea, aole no he mea e auwana'i o kona manao ma o a maanei, a he nani wale la no ia la. "E malama oe i kou wawae i ke komo ana iloko o ko'u hale," wahi a ka Baibala.
34. No na wai.—Ekolu no ano wai. 1 Wai ua. 2 Wai niu. 3 Wai kai. O ka wai ua, oia no ka wai a kakou e ike nei i ka wa ua, a e inu nei no hoi, i loaa mailoko mai o na pahu i kukuluia malalo o na puhala, niu a me hale. I keia au mai nei nae ia, aole mai mua mai, oiha hoi na pahu; aka, mamua'ku, he mau niu no. Eia nae, o na wai e loaa'na mai na hale mai, aole ko laila poe e inu, o pehu ka ka opu; aka, o ka wai o na puhala me na niu, oia ka wai e inu ai. O ka wai niu, oia ka wai o loko o ka lolo niu, aole nae o ka wai o ka niu maoli. Penei e hana'i; o ka lolo niu ma ka olelo Makala, "Utak," ua hiki aku ma kahi o 2½ kapuai ka loa. O kela lolo niu; e owili i ke kaula ha, mai lalo ae a koe aku elua iniha, alaila, pau ka owili ana. E oki ia i hookahi iniha ia wa, (kakahiaka) awakea hapa iniha, ahiahi hapa iniha, kakahiaka hou pau loa na iniha i koe i ke oki ia, &c. Elua a ekolu paha la, hoomaka mai e kulu, aole nae pau ke oki ana; a hala hou elua la, alaila, kahe nui ka wai. Ia wa, e hana i wahi ha mai kahi i okiia a komo i ka puniu. Eia nae, e wahi hahalua i kahi niu, a o kahi ahapa, kiloi, a o kahi e nikii i ke kaula, a e nikii maluna iho o kahi i oki ia i o ka lolo niu, (Utak) a maluna o ua hapalua puniu nei, e kau iho i ka puniu okoa, a mai ke kakahiaka a ahiahi, piha ka puniu, a mai ka po hoi a ao, piha hou no, &c. Eia no hoi; e oki mau i kela a me keia la i ua lolo niu nei, a hiki wale i ka pau ana o ka lolo niu, a e inu mau ana no hoi i ka wai niu. (Aole i pau.)
HAALELE I NA HOALUHI O KA Iminaauao.
E KA LAHUI HAWAII E; Aloha oe:—
E oluolu mai oe e lawe ahonui aku i keia puolo kaumaha ma na pea o ka aina, i ike mai ai na makua, na kupuna a me na kini makamaka o ko makou hoa kula aloha J. W. Kekuaiaea i make. He keiki i aloha nui a e makou kona mau hoa kula, a me na makua hanai o ka ike. Ua make walohia oia ma keia kahua kaulana, i kapaia, "ka Aremamata Kula Nui o Lahainaluna," i ka la 20 o Maraki iho nei. A penei na kumu o kona loohia ia ana e ka mai a hele i ka pilikia:
Ma ka Poalua la 13 oia malama, ua hoomaka ka puu ano mai-hehe ma kona auwae, a ma ka la 15, Poaha, ua nui loa'e la ka pehu, hui mai la kona kino holookoa, a hiki ole ke hele, he moe wale no ma kahi moe. A ma ka la 18, la Sabati, ua hanai ia e na kumu i ka laau, me ka manaolana o makou a pau e loaa ana la hoi ka oluolu mai, eia ka aole. A ma ka la 20 mai, oia ka Poalua, hora 7 me 50 minute, o ka wa no ia a ka Mea Mana Loa i lawe aku ai i kana waiwai nani makamae o ka uhane, a waiho iho la i ke kino lepo me ka ukana luuluu o ke kaumaha e haawe ana me he ipo la maluna o makou kona mau hoaluhi o ka imi naauao, e u ana me ke aloha paumako nona, aole e pau; oiai, ua holo kahiko ma na anoai hoonanea a na lede a me na keonimana, i ka i ana:
Nawai e ole ke aloha,
Ua pili ia e kaua.
A ma ka hala e ana o keia hoa o makou, ua uhi iho la ke kula holookoa i ke koloka o ke eehia kaumaha a me ka luuluu. A me he mea la, oiai na ao poluluhi o ka make e anehenehe mai ana e hopu mai ia ia, ua oaka ae la kona waha e waiho mai i keia mau anoai ku i ka walohia/ a me he mea la, e hoalohaloha mai ana ia makou kona mau hoaluhi, a me kona mau makua me ke kulu makawalu iho o ka kulu waimaka, me keia mau huaolelo:
Haalele wale i ka uka na hoa'loha e,
Aloha wale!
Aloha wale o'u mau maku i ka ike ole mai ia'u e.
Auwe! Auwe!!
Auwe o'u mau makua,
O'u mau makua hoi—e.
Ma ia kakahiaka no, ua ho-o ia kona kino kupapau iloko o ka pahu, a ma ka hora 2, ua kanuia kona kino lepo ma ka ilina kupapau o ke kula, me ka maluhia.
O keia hoa'loha i hala e aku, he keiki oia i aloha nuiia e kona mau makua, a i manao nuiia e laua.
A me ka manaolana wau e hoea aku nei, me he mea la, e uwe paiauma mai ana kona mau luaui, oiai, ua hala e aku ka laua milimili, ka pua nani i mohala'e i ke kakahiaka nui, i puia i ke onaona o na kulu hau huihui o ka night.
Ua noho oia ma ke Kula Hanai a D. B. Lyman ma Hilo no na makahiki 4, he hoa'loha maikai loa oia no'u ma ia kula, ua noho pu maua ma ia kahua o ka ike, a ua pau ko'u noho ana ma ia kahua, huli mai hele i Lahainaluna, a ma kekahi makahiki ae, huli hele mai oia ma ko'u meheu, me he la, oia hookahi no paha ko maua iini. He hookahi makahiki me ekolu malama ko makou noho pu ana iho nei a me na la keu, a make aku la oia. Me ke aloha i ka Lunahooponopono a me na keiki ulele hua metala. JOSEPH M. KAUHI.
Lahainaluna, Maui, Mar. 22, 1877.