Ka Lahui Hawaii, Volume III, Number 18, 3 May 1877 — Page 2
KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII.
HONOLULU, MEI 3, 1877.
HOIKE O KE KULA HANAI O WAIALUA.
E hoike ana ke Kula Kaikamahine o Waialua i ka Poaha, la 21 o Iune ae nei. Ke kono ia'ku nei na mea a pau e hele ae.
MA KE KAUOHA.
LA HOIKE MA LAHAINALUNA.
E hoike ia ana na Papa o ke Kula Nui o Lahainaluna, ma ka Poalua, la 8, a me ka Poakolu, la 9 o Mei.
Aia ma ka luakini ma Wainee na hana hookuu o ka Papa e puka ana, Poaha, la 10 o Mei.
E aloha mai na makua, na kaikuaana, a me na makamaka a pau o ke Kula Nui, ma ko lakou launa ana mai ia mau la.
S. E. BISHOP.
E MAKAALA.—Ke noi ia aku nei na hoa o ka Aha Euanelio no Iune, ka poe e holo mai ana a i makaukau ole hoi i kahi e noho ai ma Honolulu nei, e palapala mua mai ia Rev. J. F. Pogue, Kakauolelo o ka Papa Hawaii, i loaa ona wahi kupono no lakou.
AHAHUI EUANELIO HAWAII.
E halawai ana ka Ahahui Euanelio Hawaii ma Kawaiahao, Honolulu, Oahu, i ka Poalua mua la 5 o Iune, M. H. 1877—Hora 10 A. M.
NA HAIOLELO.
Oihana Misionari Kuwaho.
Olelo Hawaii, Rev. J. H. Pahio.
Olelo Haole, Rev. S. E. Bishop.
Oihana Misionari Kuloko.
Olelo Hawaii, Rev. S. Waiwaiole
Olelo Haole, Rev. J. D. Paris
No ke Kula o Lahainaluna.
I ka hoomaka hou ana o ka makahiki kula, ma Iulai e hiki mai ana, e hoololi ia ana ke ano o ke Kula Nui ma Lahainaluna, a e hoolilo ia ana i Kula Nui ma ka olelo Beritania no na keiki Hawaii; a penei ke ano o ke kula :
1 E mau ana na mahele no na makahiki eha; a o ka olelo Beritania ka olelo e ao ia'i ka nui o na lala o ka ike.
2 E hoike ia ana na haumana e manao ana e komo ma ke kula nui ma na lala o ka naauao e ao ia nei iloko o na kula apana, a ma ka "Primer" Beritania no hoi kekahi.
3 Mahope o ka aponoia ana o na haumana komo hou, e hookomo ia ana lakou ma ka papa a lakou i makaukau ai ma ka olelo Beritania, mahope o ka hoike kakau lima ia.
4 He hoike makahiki no kela me keia papa o ke kula—hoike kakau lima ia ; a o na haumana i aponoia ma keia mau hoike e komo ana lakou ma na papa kiekie ae, a e haawi ia ana na palapala hookuu ia me ka mahalo i ka poe i aponoia o ka papa helu akahi.
5 Ma na kaha e aponoia, a e ahewaia ai kela me keia haumana, ma ka hoomalu ia ana o ke kula i na manawa a pau, a me ke ana ana i ka ike o na haumana ma na mea e ao ia ana.
6 E ao ia ana ka Moolelo Hawaii, Moolelo Baibala, Wehewehe hala, Kumukanawai, Hoike Akua, me ke Kalaiaina, ma ka olelo Hawaii.
7 E hoomau ia ana ka hana lima o na haumana.
Papa o na Lala o ka Ike e Ao ia'na ma ke Kula Nui o Lahainaluna.
NO KA PAPA 4
Eia na buke haole a lakou e pono ke loaa.
Heluhelu—Will son's First Reader.
Helunaau— Colburn's Intellectual Arithmetic.
Helukakau— Thompson's Practical Arithmetic
Hoikehonua— Cornell's First Steps
Moolelo Baibala, a Moolelo Hawaii ma ka olelo Hawaii.
NO KA PAPA 3.
Heluhelu—Will son's Second Reader.
Helukakau— Thompson's Practical Arithmetic.
Hoailonahele.
Hoikehonua—"Ou r World" No 1.
Akeakamai— Science of Common Things.
Kakau, a haiolelo ma ka olelo Beritania.
Kumukanawai, me Hoike Akua ma ka olelo Hawaii.
NO KA PAPA 2.
Heluhelu—Will son's Third Reader
Hoailonahelu.
Anahonua.
Buke helu.
Akeakamai.— Science of Common Things.
Moolelo-hui.
Kakau kumumanao, a haiolelo ma ka olelo Beritania.
Moolelo o ka wa kahiko ma ka olelo Hawaii.
NO KA PAPA 1.
Grammar.
Moolelo-hui.
Anahonua, me Anaaina.
Akeakamai.
Hulikanaka.
Haku manao, a haku haiolelo ma ka olelo Beritania.
Wehewehehala, a me Kalaiaina ma ka olelo Hawaii.
NA HANA HUI.
Ka papa ma ke kamailio ma ka olelo Beritania—oia no ka huina o na papa eha, no na makahiki eha. Ka papa himeni—e like me ka papa maluna na Haiao o ka Peresidena i na papa 1 me 2—e pili ana i ka Oihana Kumukula.
Ma ke kauoha a ka Papa Hoonaauao.
Ap r. 19, 1877. 17 3t. 803 3t
E nana'e e na makamaka i ka hoolaha kudala o na waiwai o E Mikalemi, ma ke kauoha a ka Lunahooponopono W. L. Wilcox; ke hiki aku i ka Poaha, la 10 o keia mahina, ma Kapalama kai Oahu nei.
ILOKO o ka pule i hala iho nei, ua waiho ia'ku ka Hoike mua loa a na Komisina imi pomaikai o ke aupuni iloko o ka Ahakukamalu, imua o ke alii ka Moi, e pili ana i ka lakou mau mea i ike, a i hoomaopopo, a i manao he kupono e hanaia no ka pomaikai o ke aupuni a me ka lahui. Ke hauoli nui nei makou i ka hai ana'ku imua o ko makou poe heluhelu lehulehu wale, ua loaa mai mamuli o ko makou mau hooikaika ana, ka lokomaikai ia, e ae ia mai e pai aku ia mau hoike maloko o ka Elele wahaolelo o ko kakou lahui ponoi, oia hoi ka nupepa KA LAHUI HAWAII, no ka pomaikai o na makaainana o ka Moi. Ua oluolu ia no hoi ka lawe ia ana'ku o na manao e puka aku ana o kela a me keia e pili ana ia mea, ke ulu mai mahope iho o ka puka ana'ku o ia mau olelo hoike, a noonoo ia ina he ku i ka hooholomua ana i ka pono o Hawaii a me ka ole. Maluna o keia mau mea, e like me ka makou i puana mua'ku ai, he pomaikai nui no na oiwi o ka aina a he waiwai hoi no ke aupuni ke ulu mai ana.
Aole i pau!
He oiaio no, ua kauia na manaolana o Hawaii holookoa maluna o ka hokua o ke Keiki Alii Leleiohoku i make, a aole no paha e hiki ke oleloia ua hewa ia mau manaolana ana. Ua nana'ku ka lahui iaia aole ma kona ano alii wale no, aka, ma ke ano he alakai a he makua no na la i manaoia e hiki mai ana nona. A oiai e piha ana na puuwai me ia mau haawina, ua kaili ia'ku la ia, a nalo aku la e like me kona nalo ana, na manaolana i kaukai ia e na makaainana maluna o kana hookele ana no lakou; me he la, ua hiki no ke oleloia, "ua nalo ua manaolana ou e Hawaii" Aka, o keia mau huaolelo, e like me ko makou noonoo ana, aole i manaoia e pili laulaha aka, pili wale no i na manaolana i kaukai ia'ku maluna o ke alii i make.
O ka olelo ana o kekahi ua pau, a pau loa na manaolana, ke manao nei makou, ua aui iki ia mau noonoo ana ma ka aoao o ke kuhihewa. He oiaio no, ua emi mai ka heluna o ko kakou lahui malalo o ka heluna o na au i hala e, a o kewe hoi o na alii papa ua aneane e nalo, aka, ke manao nei makou, o ka manaolana o ke kanaka oiwi o ka aina, ua haupu ana o ke keiki kupa no kona home, a o na imi ana no kona mau alii a me na hoa makaainana, ua kanu paaia ia mea, ua sila ia, a ua hanau pu ia me ka Hawaii, ina he puuwai Hawaii oiaio kona.
He mau manaolana ko kakou maluna o ka Moi, a he mau manaolana ko kakou maluna o ka aina mamuli o na mea i ike ia i keia au hou ma o kana hookele ana ; a o ka hoole ana ia mea; o ka hoao ana no ia e umi iho i na haupu ana no ka hooi ana'e i ko kakou mau pomaikai, a e kali wale aku no no ka hiki mai o ka hopena, me ka hoao ole e hana i kekahi mea. He oleloia a he hihio na ka mea noonoo papau.
Ua kau ia na manaolana maluna o ke Alii i make, no ka mea, ua ike ia he opiopio kona kino, he makaukau a he naauao ma na hana i manaoia e kau aku ana maluna ona ; aka, no kona lawe ia ana'ku e ka make, aole loa ia he kumu no kakou e haalele loa ai i na manaolana no ko kakau Aupuni a me kakou iho! Ke olelo nei makou, a me he la, e komo pu mai ana no ka poe i noonoo ma keia mea, a lokahi pu me keia puana ana. Ke kamoe nei he ala no Hawaii e hehi ai i ke kahua o ka holomua, ke kahua e ulu hou ai ka lahui a e waiwai ai ka aina, a me he la, ina e hoomau ia na manaolana malalo o ke alakai mau ana a ko kakou Moi, a malamaia ua ano o ka noho'na, a haliu ae ka manao hookanaka o kela a me keia a noonoo iho no lakou iho, me ka malama i na kanawai o ke ola, e lanakila hala ole auanei na haupu manaolana ana maluna o na manao kuihe, e like la me kahi poe e hopohopo kumu ole mai nei. E Hawaii! E ala! A nou ka lanakila ana ; ka waiwai nui hoi e kali mai nei ia oe.
Haiolelo a ka Rev. W. Frear i ka HooleWA IA ANA O KE KINO MAKE O REV. B. W. PARKER.
Heluheluia ka olelo a ke Akua ma Ioane 1:47—51. 2 Timteo 4:1—8. Hoikeana 14:12, 13. Hoikeana 21:1—7.
Me he la he mau hiona ko kakou ua hookokoke ia mai ka lani io kakou nei ke kaalo aku kekahi kanaka o ko Paleka makua ano ma na poai o kela aoao. Ua hele oiaio ia me Kristo ma keia aoao, a me he la, o ka hehi wale ana'ku no kana ma na palena a hiki aku ilaila. Aole mau hooni ana a pilihua maluna o ko kakou mau manao, ke hoomanao ae kakou i kona komo ana'ku iloko o ka hauoli pu ana me ko ka lani poe imua o ka nohoalii. O na ulia o ia ano, aohe mau hookaumaha i ko kakou noonoo ana, no ka maikai o na mea a pau. Ke haalele mai kekahi o na uhane o ia ano, me he la aole i kawa loa kona ala e hele aku ai, a me he la ua kokoke mai ka lani.
E manao ana kakou i kekahi manawa he kawa loa ka lani. He ano iuiu no a powehiwehi, aka, ke hele aku kekahi mea ilaila, nona na ano noho'na lani lehulehu, a i noho pu hoi me kakou i na la a pau me ke aloha oiaio o ka hoahanau kristiano; e lawe pu aku ana ia i ko kakou mau hoomanao a me ke aloha, a oia ka mea e ku moakaka mai ai ua aina hemolele la imua o kakou, a e ike iho ai kakou, aole no i kawa loa ko kakou ala e hiki aku ai ilaila. E lilo loa ana ma ko kakou manao he home ia no kakou. Aia ilaila ko kakou hoa'loha maikai, aka, me he la eia no kona mau ano a pau ia nei. Ua hala aku ia i kela aina i oi aku ka nani, a ua ukali aku ko kakou mau puuwai me ia, a he kokoke wale no.
Pela no hoi ke make ke kanaka o ko Paleka makua ano, e ike iho ana kakou i ka hooi ia ana'ku o ka waiwai o ke ola hou ana iloko o Kristo.
E hoomaikai ana kakou i ka Hoola no ka lokomaikai i hiki ai i kekahi ke hookupono iaia iho no ke ola mau loa, a loaa na kulana o ia ano mailoko mai o ke kanaka hewa. Hoomaikai aku kakou i ke Akua no na lanakila o ia ano maluna o ka make. He hoopakele hiwahiwa ana ka lawe ana'ku i ka uhane o keia ano i ka lani mai keia honua hewa aku. Ke haupu nei kakou aole o ko Iesu iho wale ana mai no ia he 1,800 makahiki i hala'e, no ka lawe ana'ku i ko kakou mau hewa maluna Ona, aka, me he la ua iho hou mai nei Oia e like me Kana i olelo mua'i, e lawe aku ia Paleka makua me Ia, a iloko o na home Ana i hele mua'i e hoomakaukau nona a no kakou a pau.
E like me ka lehulehu o oukou, ua ike au, aole o ka manao nui wale ana, aka, o ke aloha ana ia Paleka makua. Oia ka hoa'loha oiaio me ka puuwai waipahe, me ka hoano e ole ae iaia iho, me ka maemae a me ka hoohaahaa, ka oiaio ma kona mau ano a pau. He nui kona waiwai ma ke kulana a me na hana, aka, aole loa ia i manao nui no ka mahaloia a me na pai ia mai, a nolaila, ua oi aku ko'u makahehi a me ke aloha iaia. Ua aloha wau iaia no kona kuoo a me ka oiaio, a me kona manao nui ma kana mau hana no ke ola. Ua aloha au iaia no kona makaukau i na wa a pau e kokua i na hana a ka Haku, a no kona pumehana mau i ke aloha. Ua aloha au iaia no kona ake mau e ike a e hana i ka oiaio. Ua ike oia i ka aoao omamalu a me ka aoao malamalama o na mea a pau. Ua ike aku la i na mea a pau ma ko lakou ano iho, a ina ua ano kuihe ka nanaina o kekahi, ua hoomaloeloe ae ia iaia iho a oi aku ke kuoo a me ka hooikaika ana. O kona mau anaina he hoohauoli, a o kana mau huaolelo he mau hoolanamanao mau ana no'u; nolaila, ua mahuahua no ko'u kaumaha pilihua no kona hala ana, a me ke aloha pu no kona ohana.
Ma ko'u hoomanao ana nona mai kona make ana mai nei, ua hiki mai na huaolelo a Iesu ia Nataniela imua o'u: "E nana i ka Iseraela oiaio, aole he hoopunipuni iloko ona." Ua olelo mau au iloko o na makahiki i hala'e nei, o Paleka makua kekahi o na Misionari oiaio a hoomanawanui a ka Papa Amerika i hoouna mai ma keia kihapai. * * * * * *
Ua ae mai ke Akua iaia he 44 makahiki e noho hana hoomanawanui ai ma na oihana misionari maloko o keia mau mokupuni. Ua hana ia i kana hana me ka maikai a me ka pau pono. Aole ia i ike i kekahi hana aole i pau a waiho wale aku. Aole no ia i ike i ka holopono, aka, ua kau aku nae kona mau manaolana maluna o ka poe ana e hoihoi mai ana malalo o ka omamalu o ke ola maluhia o ka pono, a ua hookomoia eia maloko o ka papa inoa o na lala o ka hale pule ma Kaneohe. Aole no ia i maa i ke kamailio ano haanui ana ma kana mau hana, aka, ma na hoike, ua ike ia ka holomua a me ka nui o ka pomaikai.
Aole no ia i noho wale ma Honolulu nei. Ua hoomau oia i ka hooikaika ana a hiki i ka hopena. Ua haalele iho ia i ka lumi kula kahunapule, kahi hoi ana i ao'ku ai no ka hora hookahi a oi'ku i kela me keia la, i na haumana me ke akahele, a hoi aku la maluna o kona moe, a malaila aku, he ekolu pule mahope iho, hoi aku la kona uhane i ka hoomaha lani. Ua hai mai o Binamu ia'u i kekahi la i kona ike ana i ka Paleka Makua mau hana ma ia kula, "he nui no ka ikaika i koe iloko o Paleka Makua no ka hana." Ua kahaha ia a hoohihi no kona ikaika. E haohao ia ana o Paleka Makua maloko o kela kula o na haumana. E haohao ia ana no hoi maloko o Kawaiahao no kana mau olelo ao waiwai i lohe nui ia.
E haohao ia ana oia e ka Papa Hawaii, kahi hoi ana i noho ai me ka makaukau e hoe ma ke ano Lunahoomalu no ke komite o na hana Misionari Kuwaho, a o kahi hoi ana i waiho hapalua ole i i kana mau hana. I na manawa a pau ma kona wahi mau oia, a o kona mau noonoo ana ua kaupaona like ia. Ua nele ka Papa i kekahi o na hoa nui o ka pomaikai.
E haohao ia ana oia e ka Ahahui Euanelio o Hawaii nei, kahi hoi ana i ake mau ai e hana ia na mea a pau e pomaikai ai na Ekalesia Hawaii. A hiki i kona hopena ua kau mau keia mau Ekalesia ma kona puuwai. Ma kahi moe o ka make, ua paa kona mau manao ia mau mea, a ua loaa na hoomaikai ana ma kana pule.
Ua hele mau oia i na halawai Poakolu, a ma kana mau pule ana, ua kauo pu ia 'ku ko makou mau puuwai i kahi ana i hoi aku la.
Ua haule aku la o Paleka Makua me kona mau ano aloha a pau. A hiki mai i kona wa i loaa'i i ka mai, o ka hana ka mea imua ona. Aole i haupu kona mau hoa'loha e hele ana ia. O kona mau manao a pau maluna no ia o ka hana, aole maluna o ka make. E noonoo ana ia i kana hana e hana'i, a aole o ke ano e make ai. I kona wa e waiho ana i ka mai, e moe ana ia maluna o ka moe iloko o ka ehaeha o ka mai, ua pane mai kela ia'u, ua ike ia aole o kahi moe o ka mai kahi e hoomakaukau ai no ka make. A ua hooia no ia i kona mau manao aole ana mau hoomakaukau ana, ua hoomakaukau ia no iloko o na la o kona ola ana, a o ka Hoola me ia iloko o ke ola, me ia no iloko o ka make. Ua makaukau ia e haawi ia'ku. Ua paio ia i ka paio maikai. Ua malama ia i ka pono, a ua malama ia he kalaunu o ka lamaku nona.
A ano, nona ka hopena hemolele pau ole. Imua o Kristo—a mawaena o na anela oia e ola'i. He keu o ka nani a me ka hemolele o keia lanakila ana! Aole anei i oi aku mamua o na lilo a pau, mamua o na haawi pio ana'ku a pau ia Kristo ana i hana'i maanei, na hoole ana nona iho, ka luhi, a me ka ehaeha ana i alo iho nei ? He mea no anei kahi maanei i oi aku ka nani ke hoohalike aku me kela ola mau loa ? A aole anei e kauo ia'ku ko kakou mau puuwai mahope ona ? A aole anei kakou e ola i ke ola oi aku o ka maemae, oi aku o ke kilakila, a oi aku no Kristo oiai kakou e malama ana i na hoomanao ana nona, a noonoo ae nona, ua hala'ku he manawa pokole wale no mamua o kakou?
He Hoomanao.
Ma ka halawai ana o ka Papa Misiona Hawaii, maloko o keia kulanakauhale, i ka la 29 o Maraki, ua hooholoia neia mau olelo hooholo malalo iho nei:
No ka mea, o Rev. B. W. Paleka, no na makahiki he 44, he Misionari oia no ka Papa Amerika mawaena o na Mokupuni o ka Pakipika, he hoa no ka Papa Misionari Hawaii mai ke kukulu mua ia ana, a no na makahiki ekolu i hala he Peresidena no ke Kula Kahunapule malalo o na hooponopono ana a na Papa elua, ua hookaawaleia'ku mai o kakou aku e ka Makua Aloha o ko ke ao, o ke komite kumau o na Misionari kuwaho, a Mr. Paleka hoi i noho Lunahoomalu ai no na makahiki lehulehu i hala, ke waiho aku nei i neia mau olelo hooholo.
Akahi.—Ma ka make ana o ko kakou hoahanau, he poho nui kai ili mai maluna o kakou; no ka mea, iloko ona he hoa'loha maikai, he lunaaoao akahele, he Misionari oiaio o ke kea, he Kahunapule iloko o ka maemae o ka pono, he Kumuao noeau no na Kahunapule a me na Misionari, he kanaka me na manao hookanaka, e hana ana iloko o na kau a mawaho o na kau no ka holomua o Ziona, a i ka manawa i ake nui loa ai e hoi aku me ke Akua, o kona makemake nui maluna'e o na mea a pau, o ka hoonui ia'ku o ke aupuni o Kristo.
Alua.—Ma kona laweia ana aku, ke hoomaopopo nei kakou i ka lima o ka mea Mana Loa, ka mea hana i na manawa a pau no ka pono, aole loa e hewa; a oiai kakou e u ana no ko kakou hoonele ia ana, ke kulou hoomaikai iho nei kakou imua o ka makemake o ka Mea Hemolele, e hoomaikai aku ana i ka Haku no ka hooloihi ia ana mai o na makahiki o ko kakou hoahanau mawaena o kakou, a no na kokua i haawi ia'ku iaia iloko o na kanalua a me na ulia, na pilikia a me ka ehaeha ana i kaalo ae ai a kahea ia mai la; a i ka hopena, no ka haawi ana mai iaia i ka lanakila, o ka haawi ana'ku ma kona waha, i na minute hope loa, na huaolelo a ka Haku, "Ua pau." A lawe aku la iaia e lei i ke kalaunu maloko o kekahi o na home lehulehu i hoomakaukau ia no ka poe oiaio a hiki i ka make.
Akolu.—Ma o ka lokomaikai o ka Haku, e hooi aku kakou i ko kakou kulana no keia Lokomaikai Hemolele, i makaukau loa'i kakou no Kana hana a kakou e hana'ku ai, e hooikaika ana e hoomau ia na hiona o na hana a ko kakou hoaha-
nau i hala iloko o ka oiaio, i hiki mai ai ko kakou manawa, e hiki ia kakou ke olelo ae "Ua hana au i ka hana Au i haawi mai ai ia'u e hana," a e loaa hoi ia kakou ke kalaunu.
Aha.—Ke komo pu aku nei kakou me ka luuluu e u pu me ka ohana o ko kakou hoahanau Paleka iloko o keia hora o ke kaumaha, a e kaukai aku hoi ia lakou ma Ona la, ka Mea hoi a ke kane a me ka wahine e hilinai aku i na manawa a pau, oiai, Oia ka Makua o ka mea makua ole, a o ke Kane hoi a ka wahine kanemake.
Alima.-—E hoike aku ke Kakauleta o keia Papa i ka ohana o ko kakou hoahanau i hala i keia mau mea i hanaia.
H. BIN GHAM.
M. KUAEA.
J. F. POGUE.
He Manao Laulaha!
E KA LAHUI HAWAII:—He mea kamahao paha ia i kou Lunahooponopono ko'u hiki ana mai imua ou i keia wa, oiai, he mau mahina anei ko'u launa ana me oe a me kou mau hoa heluhelu he nui wale. Aka, aole nae i kanalua au i kou hookipa ana aku ia'u ma kou mau kolamu e kamakamailio me ka lahui o ke one hanau hookahi, ka mea hoi nona na pono a me ka pomaikai au a me kou mau hoa haku manao e hooikaika mau nei. Ua ike no hoi oe i na la i hala, ua kui lima pu no kakou ma ke ala imi pono no ko kakou hoa makaainana, a me ko kakou home ailana.
Aia iloko o kela wahi huaolelo uuku, ''home," ua ulu mai na manao he nui e kono ana i ke kanaka e haawi i kona ike, ikaika, aloha a ahonui no ka pono a me ka holomua o kona lahui, i mau ai iaia kona "home" a i mau aku ai hoi i kana aku. Aloha wale kakou, oiai ke alawa ae kakou i ka moolelo o kiea lahui mai ka hehi mua ana mai o ka ili keai ka papa honua o keia mau mokupuni liilii, a iwaena o ka lahui e noho nanea ana malalo o na kanawai a me na alakai a na 'lii, he kumu oiaio ko kakou e noho nei i keia, e olelo ae, aloha wale kakou. Aloha ; aloha la i ke aha ? Aloha i na mea a pau e pili ana i ka pono o keia noho'na, aloha i na kupuna o kakou, a me na makua o kakou i hala aku, ia kakou e noho nei hoi a i ka kakou mau keiki aku. Ke ai nei no ka make, ke pae nei no ka hooiloilo aohe he manaolana i koe no keia lahui, a o ka "home" o ka Hawaii e lilo ana i ke kai. He kumu keia e hookulu ai i ka waimaka, a e wahi ai i ka houpo o ke kanaka i komo ke aloha oiaio no kona lahui. Na na manao i kupu mai i ko'u wa e lohe mau ana i ka leo kanikau, i kono mai ia'u e launa me oe i na la i hala, e kipa mai i keia manawa, a e hiki hou mai ai no paha ma keia hope aku ke ae ia, e hoolaha aku iwaena o ka Lahui Hawaii i na mea a'u i maunao ai he pomaikai no ka lehulehu.
Me na halia i hiki mai, me na manaolana i ulu ae, ua hiki mai ka leo alii, ka leo o ko kakou Moi, e hoi, he leo haule ole i ke kanaka, aloha lahui a aloha alii, a ua hoi aku ka mea nona keia mau manao e waiho aku nei i ke akea, ma ka hale a ke 'Lii aloha makaainana i hoonoho mai ai, me ka manao paa e kiai makaala a e haawi i na hooikaika no ka pono a me ka pomaikai no kona lahui, e hooko i na iini hiwahiwa o ka lani Moi o kakou, oia hoi, ka holapu ana i ka aina. Ua ike au he hana nui kai ili mai maluna o'u aka, aole nae au i kanalua, oiai, ua hala ka wa kanalua, ua haiki ke kahua, a ua hiki mai ka manawa a kela a me keia e hana ai, e hooikaika ai i mau ai keia "home" a ka hooiloilo e olelo mau nei e lilo ana ia hai.
E na hoa, aole pela ko'u manao. He nui ke ewe o ka lahui e noho nei i keia wa, e hooko ai i na manaolana oiaio. He hoike ka moolelo o keia lahui no ka make, he hoike no hoi no na kumu o ka make ana, a ina kakou e hoomaopopo a akaka, a hoopololei kakou i ka noho ana e like me ka ike a ka moolelo e hoike ana, oia iho la no ke alanui e loaa hou ai ka laupai o ka aina i ke kanaka a me na pono o ka noho'na.
Nolaila, i ko'u noho ana aku nei i ka hale a ka lokomaikai o ko kakou Moi i hoonoho aku ai ia'u, aole au i hookahua iho e like me ke ano o ka moolelo oia kulana o ke au i hala, he noho ai alii iho, aole, ua noho aku me ka hoomaopopo he hana ka'u, a oia hana ka'u mea i manao ai e hoike aku i ka lehulehu, a ina e maliu mai ka lahui a hui pu me a'u ma ia mea, alaila, ke olelo nei au o ka huli ana keia o ke au o ka make, o ka ilihune, a me na inea a pau o ka hoho'na. KIAAINA O KAUAI.
"KA LUA GULA, A LUA DALA O HAWAII NEI
Ua olelo au, e emi ana ke dala pepa, aka, aole nae ma o ke Aupuni la e emi ai, no ka mea, ua oleloia ma ke kanawai, ina e lawe ana ka mea dala pepa i ua pepa nei i ka Waihona Dala o ke Aupuni, e hoomaikai mai ana no ke aupuni i ua dala pepa nei, he keneta no ke keneta, a he dala no ke dala. Aka, ina e lawe oe i ua dala nei i ka Banako, a i ole i na Hale Kalepa nui e ae o keia kulanakauhale, e loaa o Brewer & Co., Hackfield & Co. a me na hale e ae, alaila, e hooemi mai ana no lakou i ka elua keneta, a i ole i ka elima, no ka mea, e huli ana lakou i kumu ola no ka lakou mau dala.
He maopopo nae, aole lakou e hooemi ana i ka .05 keneta, o holo ole auanei ka lakou hoopukapuka ana. Nolaila, e hoohaule ana lakou i ka .02 keneta, i holo ke dala pepa ma o a maanei, a i kumu no hoi e hoopuka nui ai ke Aupuni i kela a me keia manawa hoopuka i na dala pepa.
Ma na aupuni nui a pau, e holo like ana ke dala pepa me na dala paa, a e pii ana keia mau dala iluna a ilalo i kela a me keia manawa, o ka haule a me ka pii o na waiwai kalepa, aole ma ke ano o ka kino o ke dala pepa, aka, ma ke emi ana o ka waiwai kalepa.
Ua maopopo i ka poe loea a pau, he au hou keia no Hawaii nei, he au e pii ai iluna, aole e iho ilalo, no ka mea, o ke ko ke kumu waiwai oiaio nana e hapai iaia i kona kulana, i hiolo ole ai no keia mau iwakalua a kanalima makahiki e hiki mai ana.
He olelo ia e ka poe manao kamalii, he mea nahaehae wale no ka pepa, a he pulu wale i ka wai. Nolaila, aole e pono ke ae i keia dala. O keia ka olelo a ka hupo. Owai ke kanaka i makemake e ho'u okoa i kana dala pepa, a e haehae wale ia mea? Auhea ka mea hookahi e lawe nei i ke dala pepa a ho'u okoa iloko o ka wai, a haehae okoa ae hoi? Aohe i loheia kekahi moolelo hoinoia o na dala pepa a laha nei no ka pulu i ka wai, a he mea nahaehae wale, mai kona kue muaia ana i ke Kau Ahaolelo o ka 1868 a hiki i keia la, a i hookoia ai na olelo wanana oiaio a ko kakou Lunakanawai Kiekie e noho nei i keia wa, oiai e noho Loio Kuhina ana oia ia Kau Ahaolelo, i olelo ai oia, "E noke wale no oukou i ka hoole i ke dala pepa, aka, e holo ana no ia mawaena o oukou me ke kau kanawai ole ia."
He olelo nei a ke kaula, a ke holo nei ke dala pepa a ka Banako o Bihopa a hiki i keia la a me na pepa dala no hoi o ke Aupuni a hiki i keia la. Nolaila, ma ia kulana o ke dala pepa, aole o kakou wahi kumu e maka'u ai.
E oleloia mai paha auanei e lilo auanei keia dala pepa i mea hoopukapukaia e like me ko Amerika. He oiaio no ia, aka, aole he kanawai i ae ia, e kukuluia kekahi Hale a Hui paha e hoopukapuka ai i ke dala ma ke kahua o na Hale a Hui (Stock Exchange) o Amerika, Enelani a me Farani e hoopukapuka nei. Ua hiki ke hilinaiia ka Aha Kukamalu, aole e ae ia kekahi hale o ia ano a Hui paha ke kukuluia maanei, aia no a hiki aku ke kulana o ke kumu waiwai loaa o ke Aupuni ma kahi o na Helu Miliona.
Nolaila, aole kakou e maka'u, alaila, ua kupono ke ae aku, oiai ua hiki i ke Aupuni ke ku nona iho a me ka waiwai no ka lahui ke lanakila, oiai ua kuonoono kela a me keia, a ua ku kela a me keia nona iho. O ka hewa wale no o keia mea, o ke komo kino ana aku me ka punihei i na hoowalewale ia e ka loaa koke a loaa nui. Ua like me ka piliwaiwai ia mea, a mai noho kekahi a komo aku iloko o ia hana.
Aka, aole ma ka Hui Hoopukapuka Dala ka kakou e kamailio nei, aka, ma ke dala pepa no; a o ka poe e hoopukapuka ana ma ia ano, o lakou no ke poho, aole e poho ke Aupuni.
Ma ka hoaiai ana aku i keia mea imua o ka lehulehu, aole au i ike i ke kumu o ka hewa o ke dala pepa, oiai ua akaka loa, he kumu waiwai nui na haawina e loaa mai ana no keia mea.
O keia dala pepa, ua like ia me ka Aie Miliona, i kapaeia ae nei i keia kau Ahaolelo i hala ae nei, mamuli o ka maka'u wale a me ke ao hewa o na Lunamakaainana i na makaainana. Aka, i keia wa, ke ake nui a ke olelo nei kekahi poe, he naaupo ka Moi i ka hoopau ana. He pau ka hoi ka ka mea o ka opapuia o ka Moi a me kona mau Kuhina, e ka leo kuolo o ka lehulehu, e i ana, "He ino! He ino!! He ino!!! ka Aie Miliona!"
O keia Dala Pepa, ua like ia me ka aie o ke aupuni, mamuli o kona i ana, "Eia mai kuu dala pepa, i hookohuia ma ke kanawai. E lawe oukou e na makaainana, a hiki i ka pau ana o na makahiki ehiku a umi paha, alaila, e hoihoi mai no au i ua mau dala pepa nei, a puhi i ke ahi, a hoopuka aku no au i na Miliona Dala paa, (Elua, Ekolu a Eha paha, e like me ka nui i aie ia ma ke kanawai) a'u i hoiliili ai i na makahiki he umi i hala ae nei."
Nolaila, ke ike mai la no oukou e ka lehulehu, he kumu waiwai nui loa keia no ke aupuni a me ka lehulehu holookoa. Mahope iho o ko ai ana i ka waiwai o ke dala pepa aia hoi, i ka pau ana o na makahiki i ae ia ua kanawai la, aia hoi, ua oili hou mai ke dala paa, oiai ua puhiia aku la ua dala pepa nei a pau i ke ahi.
Aiai ke dala gula i ka maka, oiai ua maemae ia iloko o ka enaena o ke ahi o ke dala pepa, a puka mai e hulali ana.
J. K. * * *