Ka Lahui Hawaii, Volume III, Number 19, 10 May 1877 — Page 2
KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII.
HONOLULU, MEI 10, 1877.
HOIKE O KE KULA HANAI O WAIALUA.
E hoike ana ke Kula Kaikamahine o Waialua i ka Poaha, la 21 o Iune ae nei. Ke kono ia'ku nei na mea a pau e hele ae.
MA KE KAUOHA.
OLELO HOOLAHA.
Aia ma ka Poalima, la 22 o Iune ae nei ka hoike makahiki o ke Kula Hanai Kaikamahine no ka Mokupuni o Hawaii ma Kohala. 5t MA KE KAUOHA.
Olelo Hoakaka.
E pono e makaala na Kahu Ekalesia no na Kokua i ka Waihona o ka Papa Hawaii no keia makahiki. E hoopaaia ana na buke o ka Puuku ma ka la 15 o Mei ae nei. Nolaila, e hoouna mua mai i na Kokua Mahinahou a me na kokua e ae i manaoia mamua ae o ia la, i komo iloko o ka hoike o keia makahiki. E makaala, mai poina, o hemahema auanei ko oukou mau huahelu.
6t. MA KE KAUOHA.
LA HOIKE MA LAHAINALUNA.
E hoike ia ana na Papa o ke Kula Nui o Lahainaluna, ma ka Poalua, la 8, a me ka Poakolu, la 9 o Mei.
Aia ma ka luakini ma Wainee na hana hookuu o ka Papa e puka ana, Poaha, la 10 o Mei.
E aloha mai na makua, na kaikuaana, a me na makamaka a pau o ke Kula Nui ma ko lakou launa ana mai ia mau la.
S. E. BISHOP.
Ahahui Euanelio Hawaii
Ke paipai ia'ku nei na Lala o keia Papa e heluhelu iho i keia olelo hooholo malalo nei, a e eleu mai ma ka makaukau e like me ke ano mau. I ka Poalima, Iune 16, 1876, ua hooholoia keia olelo hooholo malalo iho, ma ka halawai ma Kawaiahao, Honolulu nei.
Olelo Hooholo—Aia a hoopaneeia keia aha, alaila, e halawai hou keia aha i ka Poalua mua, la 5 o Iune, 1877, ma Kawaiahao, Honolulu, Oahu nei.
E MAKAALA.—Ke noi ia aku nei na Kahu a me Elele i nele i kahi e noho ai, e oluolu lakou e ninau ae i ke Komite, oia o Revs. Kuaea a me Pogue, ma ke Keena Kuai Buke o ka Papa Hawaii.
MA KE KAUOHA.
AHAHUI EUANELIO HAWAII.
E halawai ana ka Ahahui Euanelio Hawaii ma Kawaiahao, Honolulu, Oahu, i ka Poalua mua la 5 o Iune, M. H. 1877—Hora 10 A. M.
NA HAIOLELO.
Oihana Misionari Kuwaho.
Olelo Hawaii, Rev. J. H. Pahio.
Olelo Haole, Rev. S. E. Bishop.
Oihana Misionari Kuloko.
Olelo Hawaii, Rev. S. Waiwaiole
Olelo Haole, Rev. J. D. Paris
KUMUMANAO O KA AHAHUI KULA SABATI.
Ua haawi mai ke Komite o ka Ahahui Kula Sabati i na Kumumanao a lakou i koho ai no ka halawai iloko o June, a me na inoa o ka poe haku manao, a oia keia :
1. Ka mana o na Kula la iloko o na kula Sabati—C. J. Lyons.
2. Ka pono o ka hele ana o na haumana Kula Sabati i ka pule anaina a noho pu me na makua.—W. W. Hall.
3. Ka mana o na Kula Sabati iloko o na ohana.—W. H. Rice.
4. Heaha na hana e ulu ai ka makemake i keia Ahahui?—S. B. Dole.
5. Na lulu mau iloko o na Kula Sabati, no na kumu hea e pono ai ?—N. Kaiaikawaha.
6. Heaha na haawina Kula Sabati maikai loa ae?—Kekapa.
7. Mahea ka oi o ka pono, o na papa nui anei, o na papa uuku paha ?—J. N. Haole.
8. Mahea e loaa ai na kumu no na Kula Sabati?—Seta.
9. Na hoike lealea o na Kula Sabati.—H. Martin.
10. Na hana hui i ka hoomaka ana a me ka hookuu ana o na Kula Sabati.—J. Nawahi.
11. Na halawai o na kumu.—Hookano.
12. Na hoike hapaha o na Kula Sabati. Iosia Waiwaiole.
Na Komite.
J. F. POGUE, M. KUAEA,
W. W. HOLO, S. B. DOLE,
H. H. PARKER.
I na Kahu o na Ekalesia Hawaii.
ALOHA OUKOU:—Ua manaoia o ke Kula Kahunapule ma Honolulu, he Punawai e hoopomaikai ana i ka lehulehu Hawaii, no ka mea, ma ia Kula e hoomakaukau ana na Kahu no na Ekalesia Hawaii a me na Kumu Misionari no ko na aina e, ma ke Komohana.
Ina ikaika, naauao a hoopono ke Kahu, alaila, ua hiki no iaia ke hoala i kona poe Hipa a alakai ia lakou ma ke alanui o ka pono. Me he mea la, ma o keia Kula Kahunapule ke ola o na Ekalesia Hawaii ma keia hope aku.
Mamuli o ka lokomaikai o ka Papa Misionari ma Bosetona, ua loaa ke kumu hou no ia Kula, o Rev. Kauka Hyde, a e hiki mai ana oia ianei iloko o keia mau malama.
Hookahi hemahema i koe no ia Kula, oia hoi kahi e noho ai o ke kumu me kona ohana.
Ua manao ka Papa Hawaii he mea pono paha ke kukulu i hale noho no ke kumu iloko o ka pa o ke Kula Kahunapule, i hiki iaia ke noho kokoke mai a e malama pono i ke Kula.
Malia paha he mea hiki no ia kakou ma Hawaii nei ke kokua aku no kekahi hapa o ia hale.
Eia ka makou e noi nei ia oukou, e oluolu oukou e waiho i keia mea imua o na hoahanau a kamaaina hoi o ko oukou kihapai, a paipai aku oukou e hookupu mai lakou i kekahi mau dala no keia hale e manaoia nei e kukulu.
Ina no ka Papa Mi siona Makua ke ola makahiki o ke kumu Kula Kahunapule, ka mea pono no ia kakou na keiki a lakou, ke kukulu i hale kahi ana enoho ai.
Ua koho makou ia ——— i Luna ohi dala no kou apana, a e oluolu oe e kuka pu a lawelawe pu me ia ma keia hana maikai.
Na makou A. F. JUDD, H. H. PARKER, W. FREAR, S. C. DAMOND, Komite o ka Papa Hawaii.
Honolulu, Aperila 30, 1877.
No ke Kula o Lahainaluna.
I ka hoomaka hou ana o ka makahiki kula, ma Iulai e hiki mai ana, e hoololi ia ana ke ano o ke Kula Nui ma Lahainaluna, a e hoolilo ia ana i Kula Nui ma ka olelo Beritania no na keiki Hawaii; a penei ke ano o ke kula :
1 E mau ana na mahele no na makahiki eha; a o ka olelo Beritania ka olelo e ao ia'i ka nui o na lala o ka ike.
2 E hoike ia ana na haumana e manao ana e komo ma ke kula nui ma na lala o ka naauao e ao ia nei iloko o na kula apana, a ma ka "Primer" Beritania no hoi kekahi.
3 Mahope o ka aponoia ana o na haumana komo hou, e hookomo ia ana lakou ma ka papa a lakou i makaukau ai ma ka olelo Beritania, mahope o ka hoike kakau lima ia.
4 He hoike makahiki no kela me keia papa o ke kula—hoike kakau lima ia ; a o na haumana i aponoia ma keia mau hoike e komo ana lakou ma na papa kiekie ae, a e haawi ia ana na palapala hookuu ia me ka mahalo i ka poe i aponoia o ka papa helu akahi.
5 Ma na kaha e aponoia, a e ahewaia ai kela me keia haumana, ma ka hoomalu ia ana o ke kula i na manawa a pau, a me ke ana ana i ka ike o na haumana ma na mea e ao ia ana.
6 E ao ia ana ka Moolelo Hawaii, Moolelo Baibala, Wehewehe hala, Kumukanawai, Hoike Akua, me ke Kalaiaina, ma ka olelo Hawaii.
7 E hoomau ia ana ka hana lima o na haumana.
Papa o na Lala o ka Ike e Ao ia'na ma ke Kula Nui o Lahainaluna.
NO KA PAPA 4
Eia na buke haole a lakou e pono ke loaa.
Heluhelu—Will son's First Reader.
Helunaau— Colburn's Intellectual Arithmetic.
Helukakau— Thompson's Practical Arithmetic
Hoikehonua— Cornell's First Steps
Moolelo Baibala, a Moolelo Hawaii ma ka olelo Hawaii.
NO KA PAPA 3.
Heluhelu—Will son's Second Reader.
Helukakau— Thompson's Practical Arithmetic.
Hoailonahele.
Hoikehonua—"Ou r World" No 1.
Akeakamai— Science of Common Things.
Kakau, a haiolelo ma ka olelo Beritania.
Kumukanawai, me Hoike Akua ma ka olelo Hawaii.
NO KA PAPA 2.
Heluhelu—Will son's Third Reader
Hoailonahelu.
Anahonua.
Buke helu.
Akeakamai.— Science of Common Things.
Moolelo-hui.
Kakau kumumanao, a haiolelo ma ka olelo Beritania.
Moolelo o ka wa kahiko ma ka olelo Hawaii.
NO KA PAPA 1.
Grammar.
Moolelo-hui.
Anahonua, me Anaaina.
Akeakamai.
Hulikanaka.
Haku manao, a haku haiolelo ma ka olelo Beritania.
Wehewehehala, a me Kalaiaina ma ka olelo Hawaii.
NA HANA HUI.
Ka papa ma ke kamailio ma ka olelo Beritania—oia no ka huina o na papa eha, no na makahiki eha. Ka papa himeni—e like me ka papa maluna na Haiao o ka Peresidena i na papa 1 me 2—e pili ana i ka Oihana Kumukula.
Ma ke kauoha a ka Papa Hoonaauao.
Ap r. 19, 1877. 17 3t. 803 3t
O KA NOHO'NA o ka lahui Hawaii i keia la, aia no ia maluna o ka papahelemua ma na mea pili i ka ike, a he mea hoi ia no ka puuwai e hauoli ai. Ke hoomaopopo ia'ku nei ke ala ana mai o na mamo ponoi o ka aina a hoike mai i ko lakou kulana noonoo maikai mamuli o ka ike i ao ia mai maloko o na kula Beritania ; aka, oiai makou e hauoli ana no ia mea, aole no e hiki ke pale ae i ka manao lili no ko lakou hoohala wale i ka manawa maikai no ka hoohana ana'ku ia ike a me ia noonoo maikai. Ke pae mai nei ka leo o na kula a me na kualono, e kahea ana ka lepo momona i ka oo a me ka palau, a ke peahi mai nei ka lima o ke ko a me ka raiki e kipa aku a e lulu lima pu me laua, aka, no keaha la? ua hookananuha a hoopalaleha. Pela i haupu ae ai ia makou ka manao, "ua nui ka waiwai o ka aina mamuli o ka ike e ao ia nei ma na kula Beritania, aka, ua hala loa nae mahope o ka noho palaualelo." He minamina makou no keia mau mapuna leo, aka, he oiaio nae, a he hiki ole ke huna ia. O ka makou e puana'e, "e hele pu ka ike me ka mikiala, a e kokua kahi i kahi."
MA KEKAHI wahi o kakou pepa o keia la, e ike iho ai na makamaka i ka olelo paipai a ke Komite o ka Papa Hawaii nona ke poo "I na Kahu o na Ekalesia Hawaii," a o ka makou e noi aku nei, oia no ka heluhelu ana, ka hoomaopopo ana a hooko ana i ka manao. O keia hana, oia no ka makua a me ka hookumu ana i kahi e ala'i ka pono a oi aku, a e kanu hou ai i ke ala Lamaku mawaena o ko Hawaii iwikuamoo ponoi. A owai la o Hawaii nei ke ku nanamaka mai ana, a hoopalaleha mai i keia punawai waipuilani o ke ola? Aole! Aole loa i hanau ia kekahi mamo o keia paemoku au moana me ka puuwai i nele i na koni olu ana a ka hookipa. Aole i nele me ka leo "he mai," a hoolilo i ka malihini i hoa'loha kamaaina. A me neia mau manaolana, ua pai makou i ua palapala nei e like me kona ano a ke Komite i hoouna aku ma o maanei i kela a me keia makamaka iloko o ka hooikaika ana no ka pono. Ua ike ia ka waiwai nui a me ka pomaikai e loaa mai ana mamuli o keia Kula, a o kona holomua ana, o ke kukulu ia ana no ia o kona kahua paa, a e kahe ai hoi kona waiu makamae mawaena o kakou, mai kahi pea a kahi pea o ka aina.
MA KEIA hope aku, e loaa mau mai ana ia kakou ka lono no ke kaua ma Europa, ke au hahana hoi a ke alii Geremania Von Moltke, i olelo ae ai imua o ka Aha Kuhina a ka Emepera Wiliama, "Ua ili aku maluna o kela a me keia mana aupuni o Europa, ka hana nui o ke kiai ana a me ka malama ana iaia iho, me ka nana ole aku i ko hai, no ka mea, e like me ka oiaio o ko'u ku ana imua o oukou i keia la, pela no e oiaio ai ka huliamahi ana o Europa holookoa iloko o ka hahana paio a ke kaua, kekahi hoi o na ouli weli i ike ole ia mamua." O kana kilo keia, a me he la, oiai ua puka mai, mailoko mai o ka waha o ke kanaka i kamaaina a i oleloia, "Ua hanau maluna o ke kahua kaua, a kanaka makua imua o ka maka kila." e oiaio ana no. Ua liuliu iki ke kali ana o na hoa paio o Rusia a me Tureke no ka manawa, a iloko o ia manawa, ua ala pinepine na kumu nana e hoa'la'la a e hahana ai ko laua mau inaina no kahi a me kahi, e haka pono ana na maka, me ka wena ula o ke kuakoko paio, a i ka hiki io ana i ka manawa, ua piha mua, a o ke kahe wale no o ke koko ka mea i koe. Nani ka pomaikai ou e Hawaii, a he mea hoi na kakou e hoomaikai ae ai i na Mana lokomaikai o ke aloha maluhia o ka Lani, oiai o ka noho maalahi aku ka kakou, a e heluhelu ana i ka lakou mau hana weli, i kela a me keia puka ana aku o ka "LAHUI HAWAII," i kela a me keia pule.
Ka Hoike a na Komisina Roiala o ke Aupuni.
E like me ka makou mea i hai aku ai i ka pule i hala, no na mea e pili ana i ka hoike a na "Komisina imi pomaikai no ke aupuni o ka Moi a me na makaainana," pela no makou e awiwi nei me ka hauoli e waiho aku ia mea imua o na lehulehu makamaka o ka kakou pepa, mamuli o ka lokomaikai ia ana mai o ko makou mau hooikaika no ko oukou pomaikai. E pai aku ana makou i kela a me keia pule a hiki i ka pau ana; a ke noi ia aku nei ka lahui holookoa, e heluhelu akahele, a kaana moakaka, no ka mea, ua pili kino na loina o keia hana nui a waiwai i kela a me keia. Malalo iho nei e ike ia no ka Hoike:
I KA MEA HANOHANO KE KUHINA KALAIAINA; Aloha oe:
Ano, ke hoike haahaa aku nei ka poe no lakou na inoa malalo nei, o lakou na Komisina i hookohuia e ke 'Lii ka Moi ma ka Ahakukamalu, malalo o ke Kanawai, "E kokua ai i ka hoeueu ana i na mea ulu o keia Aupuni," i aponoia ma ka la 25 o Sepatemaba, M. H. 1876.
I kulike ai me ka Pauku akahi o ua Kanawai nei, ua haalele iho la lakou ia Honolulu nei ma ka la 20 o Feberuari, 1877, maluna o ka Moiwahine Beritania manuwa ka "Fantome," i haawi manawalea ia mai, no ka lawe ana aku i Hawaii i ua Komisina nei, e ka oluolu o ka Mekia J. H. Wodehouse, ko ka Moiwahine Beritania Komisina a Kanikela Kenela hoi.
KA APANA O KOHALA.
Ua pae aku na Komisina ma Mahukona i ka la 21 o Feberuari, a ma kahi la mahope iho, ua holo aku la lakou i Kohala-loko. Ua ike lea ia ma ka makaikai ana o na Komisina, na loaa mahiai o ka aina, ma ka holomua ana o na hana i hapaiia ai. O ka Hui Wiliko o Mi. Hind, i kukuluia mamuli o ka oihana mahele i na loaa, (mawaena o ka mea kanu ko a me ka mea wili) ua hooiaio mai ia he kumuhana puka i na aoao a i elua, a he hoike kumaka ia no ka holomua o ia ano lawelawe ana. E hoao hou ana o Mi. Hind e kukulu i ka wili hou ma ia ano hana hookahi no, a e hoomahuahuaia ae ana paha na lawelaweia ana o keia wili e ku nei.
No ka loaa ana o keia mau ano hana, o ke kukulu ana i wiliko hui ma ka mahele, o keia ke kumu nui, nana i hoolalelale i na kanaka o ia mau wahi e hoomahuahua i ka oihana mikiala ; a no ka manaolana kahi e loaa mai ana he mau pomaikai nui ke hoohuiia ka puu dala me ka hana,—oia kahi kumu nui nana e hoonui i ka paeliia ana o na aina he nui ka wale i hiki kupono ke mahiia.
Aia no hoi ka Hui Mahi Ko o Kohale la; he Hui ia no lakou ponoi ko lakou, ua piha lakou i ka mikiala i ka hana a na me ke kanu ana i ke ko. O na aina e pili koke ana, ua pau i ka lilo, a eia ke mahiia nei ; a ke pahola aku la me ka mahuahua ka mahiia ana, ma na wahi mamao aku, i manao ole ia mamua he kupono ke mahiia, ua hoike mai nae na hooikaika mau ana aku i na hopena maikai, a ke manao nei makou he mau kuuna no koe no na mahi hou ana aku, e loaa pono mai ai ka waiwai puka. O Kauka Waita, aia no hoi oia ke hoomahuahua a ke hoonui ae nei no hoi i na hapai hana ana o kona mau aina maikai.
O C. F. Hart, ka Lunakanawai Kaapuni, aia oia ke hoohoihoi la i na kanaka o Makapala a me Niulii i ke kanu ana i ke ko ma ke ano hui mahele, na na kanaka e kanu i ke ko, a na ka Lunakanawai Kaapuni Hart e kukulu i ka wili. He momona maikai loa ia mau aina, a ua oleloia aohe e loaa ana na maloo ino; a he mea kanalua ole ka loaa ana mai o na oo ko maikai. O na awawa, ua piha i na mea ulu o kakou nei, a ua mahuahua ka ulu nui ana o ke kalo. Ua hiki ke manaolanaia, e holomua maikai ana keia mau ano hana, i mea e hoohoihoi ai i kahi poe e ae o ia ano, no ka pono o na kanaka a me ka hoeueu ana hoi i na lako ulu o ka aina. He momona maikai ka aina e waiho la mawaena o Niulii a me ke awawa o Pololu, oia ka aina kikilo i makaikaiia e na Komisina; a aole i hoeueu nuiia na lako mahiai o ia mau aina. He mea nui i na Komisina ka hoomaopopo ana i ke ano eleu a makaala o na kanaka o keia apana, he mea ha'o i ikea mahuahua ole ia ma kahi mau apana e ae, o na wahi o ka oihana mahiai e hoohana mahuahua ia ana, oiai, o ka hoohoihoi ana ia mau mea, he kakoo ikaika no ia no ka malama a me ka hoola ana i ka lahui.
Aole e hiki pono loa ke hoomaopopo ia ka nui o ka aina e hiki pono ai ke mahiia; i keia wa, eia ke kanuia nei ke ko ma na wahi kiekie, i manao mua ole ia ai he kupono, a ma kau mau wahi, ua manaoia he maloo loa. Ua ulu nui ke kalo pahupahu maloo ma na kiekiena o Makapala a me Niulii, a he mau tausani eka aku koe, aole i pau i ka mahiia; a aole no e nele ana ka hoohua nui ana mai o ka aina, ke mahiia aku ke kalo, ke ko, ke kope, a me kahi mau mea ulu e ae. Ua.oluolu, a huihui maikai ke ea. Ma ka aoao akau o keia apana, aole no i mahuahua pono loa ka nui o ka wai; a he mea kupono ka hooia e maluna mai i na pono ulu laau ma na kakai mauna.
Ua haiia mai makou, i ka pomaikai o Mi Hind i ka loaa ana o ka wai ma ka eli ana iloko o kahi awawa e kokoke ana. O keia wai, ua manaoia no kona wili hou. He hoike ana mai keia i ka hana akamai ana, mamuli o ka imi ana aku i ka wai iloko o ka opu o ka honua; a he mea kupono no hoi ia e hoohoihoi aku ai ma kau mau wahi okoa aku.
Ke hoike aku nei ke Komisina, he mea kupono, e hana hou ia a paa pono me ke akea na alahaka, e pili ana mawaena o Makapala a me Niulii; e eli hou ia iho a haahaa kamoe iki iho na alanui i mea e kupono ai ke kaa ia ana o ke ko; a e kokua pu aku hoi ke aupuni i ke kukulu ana i mouo ma ke awa pae o Dr. Waita, i mea e hoohamamaia ai no ka pono o ka lehulehu ua awa pae la, a pela pu hoi me na alanui e holo aku ana i ke awa.
Ua nana pono ia e ke Komisina ke awa pae ma Honoipu. Aia ma kahi lae pohaku e kewe ana iwaho o ke kai, he 80 paha kapuai a keu aku, kahi ia o ka waapa e pae aku ai; a aia maluna aku o ia paala pohaku e uhi pu aku ai ka nalu me ka ikaika launa ole, e paa pono ole ai kahi mea a ka lima kanaka e hana ai. He maikai no kahi o ka moku e ku ai, a o kahi no o ka ukana e hooili ai iluna o ka waapa, kahi pilikia. Ke hoike aku nei ke Komisina, he mea pono e hoopahupahuia kauwahi o na lae pohaku nei, i wahi no ka waapa e pili aku ai, me he la i 60 kapuai ka loa, a i 15 kapuai ka laula, a i elima kapuai ka hohonu, ma kahi haahaa loa, oia hoi, ma kahi e pae ia nei i keia manawa. Ma ka nana pono ana, ua olohaka olalo o kauwahi o ua lae pohaku nei, he ana hohonu aia malalo ponoi; a he mea no hoi ia e hooemi mai ai i ka luhi o ka hookaawale ana i na pohaku helelei i ka hoopahupahu ana. Ua manaoia, ina e holopono ana ka hana hou a me ka hoomaemae ia ana o na awa pae nei o Honoipu, ua lilo ia i mea e hoohikiwawe ai i ka laweia ana a me ka hoopae ana mai o na mea ulu a me na ukana; a e lilo pu no hoi ia i kumu e hoomahuahua ai i ka waiwai a me ka pomaikai o ia Apana. Ua manaoia, o na lilo ma keia hana, e hiki aku ana ia i ka $1500. Ke hoike pu aku nei no hoi ke Komisina, he mea pono e hana hou ia ke awa ma Mahukona, ma ka hoopahupahu ana i na pohaku e keakea ai i kahi o ka waapa e hookomo mai ai.
Ua hoike mai ka maikai o na alanui o keia Apana, i ka malama a me ka mikiala o ka Luna Alanui o Mi. Holmes i kana oihana, a he mea kupono ka haawiia o ka mahalo iaia.
O kekahi mea nui i koe, i kumu e hiki pono lea loa ai ke hoeueu ia o na waiwai kuloko o keia Apana, oia no ka laweia ana mai o kahi mau haneri ohana mai na aina e mai i mea e hooholo pono loa ai i na kumuhana o na kanaka mikiala hana o ka Apana o Kohala.
(Aole i pau.)
He Manao Laulaha!
He eha anei mahina o ko'u noho ana aku nei i ka mokupuni o Kauai, a iloko o na pule mua o ka hiki ana malaila, ua kaapuni aku au i ka aina e ike i na makaainana o ka Moi, a e nana i na ano i hiki ai ia'u ke hoomaopopo i na hana kupono e ola ai ka lahui ma ia moku. I ka nana aku i na makaainana a me ka poe opiopio a hanau hou, ua lana ko'u manao he nui a he lehulehu no ke ewe ma ka mokupuni o Kauai e ulu hou ai keia lahui, ke kupono na alakai ana, e ala ai ka manao o ka lenulehu. O kekahi mau Apana ua piha i ka poe opiopio, he mohaha a maemae ke ano o na keiki, aole hoi e like me ke ano nui i ike ia mahope iho o ka hiki nui ana mai o na moku okohola.
Ma na apana kuokoa o ka noho ana o ke kanaka Hawaii, ua ulu ka lahui, ma kahi i anai ia e na konohiki ilikea i ike ole i ke ano o ka noho haku a kanaka ana, ua pilihua ka noho'na o na kanaka, a ane uuku no ka poe hanau hou. Ma ia mea, ua hoomaopopo au o keia noho'na pilihua o na makaainana o ka Moi, oia kekahi kumu nui e kinai ana i ka hoolaupai ana i ka aina ; aole he wahi pono o ke kanaka e hiki ai iaia ke manaolana, aole hoi he ikaika o kona noonoo ana no ka noho'na ohana, oiai, ua alai ia mai ia manao e ka ilihune.
Nolaila, ua manao au, o ka'u hana mua, o ka imi i na mea e loaa ai ka pono o ka noho'na, i hiki ai i ke kanaka ke malama kupono i ke ola o ka wahine, a o na keiki paha. Ua ulu mai ka ninau, heaha la ka mea e loaa ai, a pehea la e hiki ai ia mea ? He mea nui no ka noonoo ana i ka mea e hiki ai. Pau i kaapuni ai i ka mokupuni o Kauai, ua ninau a ua makaikai au i ke ano o na kanaka, a ua loaa mai ia'u na manaolana maikai, no ka lahui e noho ana ma na kuaaina. Ua ulu ko lakou manao no ka hana, ua ikaika, oiai, ua ike lakou i keia wa, o ke kanaka hooikaika, oia ke kanaka naauao, a oia ka mea kuonoono, pono a hanohano o ka noho'na ; o ka hapa nui o lakou, ua noho maikai, ua lawa i ka ohana—e hooko ana i ka manaolana o ka Moi, oia hoi, ka hoolaukanaka ana i ka aina. No keia mea, a no na alakai i ike ia iloko o ka moolelo o na aina naauao, ua paa ko'u manao e imi i kahi a i hana kupono e hoopomaikai ai i ke kanaka, i loaa ai iaia ke kuokoa oiaio, aole hoi o ke kuokoa olelo waha wale no. O ka aina ikaika o ka lahui i ka hana, oia ka aina piha kanaka, piha waiwai, piha naauao, piha i na pono a pau ; pela no hoi ke kanaka, o ke kanaka hooikaika, oia ke kanaka lako.
Nolaila, e na hoa heluhelu o ka LAHUI HAWAII, e ka lahui nona ka aina mai Kauai a Hawaii, ua hiki mai ka wa kupono ia kakou e kuu pau i ko kakou ikaika ma ka hana, i pomaikai ai kakou; ua waele ko kakou Moi i ke ala e hiki ai ke hooikalka me ka loaa o ka waiwai i kela me keia mea, aole ma ka imi ana i ke kuikahi wale no, aka, ma ka imi pu ana i ka aina a me na hoa'loha kupono i makaukau e kokua ia kakou.
A pehea hoi oukou e ka Lahui Hawaii ? E ku malie anei oukou a e nana maka aku i ka ako ia o na pomaikai a pau e na lahui e ae a koe iho o ka pala niho kai ia oukou, a olelo ae no na lahui e ka hewa ? Aole ! E komo pu kakou me na makamaka i oluolu e kokua ia kakou, a i makaukau e mahele i ka pomaikai o ka luhi ana i hana. Ke ala mai nei ia mau mea i keia wa, ke hoohamama ia mai nei ka ipuka e loaa ai i ka lima ikaika i ka hana, na pomaikai kupono o kona luhi ana.
Mamuli o ka hooikaika o ko kakou Moi, a me Kona mau hoa'loha, ua kono ia aku kekahi haole i lako i ke kumuhana e hiki ai ke hoala ia kekahi mahi ko nui ma Kauai, e kukulu i ka hana e pomaikai ai ka Lahui Hawaii, aole kanalua ana e na makamaka, o ko oukou hopohopo ua lilo i mea ole; hookahi a oukou mea nui, o ka hoao me ko oukou ikaika a pau, me ka hoopono, a aole au e kuemi i ka olelo ana, e loaa ana ka pomaikai nui i kela me keia no ke kahe ana o ka hou o kona lae, a no ka luhi ana o kona kino. Ua ae mai keia ahole, ma ka inoa maikai o kekahi o oukou, e hoolako i na mea a pau e pili ana i ka hookumu ana i ka hana, oia hoi, ka hale e noho ai, ka pa e maluhia'i ka mahinaai, ka pulapula, e kanu aku ai, ka aina e kanu iho ai, a o ke kaa nana e lawe ke ko a hiki i ka wili. O keia mau mea a pau, nana e hoolako me kona auhau ole, o ke ola o ka noho ana; o na lilo no na lako hana a me na mea e ae me ka mea no ia nana e kanu.
Ua makaukau keia makamaka oiaio e kokua i ka Hawaii me ke kumu e hiki ai ke hoolako iaia iho a me kona ohana paha no na mea kupono o ke ola ana a hiki i ka hua ana o kana mea i luhi ai; mailoko ae o ka loaa o ka lima hana e hoihoi aku oia i ke kumu kokua a me ka ukupanee kupono.
Nolaila, e na makamaka Hawaii, eia ma ka Mokupuni o Kauai, malalo o ke alakai a kokua ana a ko oukou kanaka, a ka Moi i kona lokomaikai i hoonoho ai ma kekahi o kona mau Moku, i makua, i alakai a i hoa kuka no oukou, e loaa ai keia pomaikai nui o ka noho'na kuokoa oiaio mamuli iho o ka ikaika o na lima a me ka hoomanawanui.
Ua maopopo no ia'u, ua oi aku keia mamua o ka noho kuapaa ana malalo o na kepa makahiki. Heaha ae koe a oukou e na makamaka e kanalua ai,—ua loaa ka ai a me ka ia, kahi e malu ai i ka po, a mahope o ka hua ana o ka oukou hooikaika, e loaa ana ia oukou ka mahele i oi aku mamua o na moeuhane a ke kanaka. He lua huna keia, akahi no a uwehe ia mai i ka ike a me ka loaa i ke kanaka Hawaii molowa ole i ka hana. A nawai keia? Na ke kuikahi. Nawai hoi i imi a loaa ke kuikahi? Ma ka hele kino ana a ko kakou Moi a me kona mau hoa i kona aku i ka lokomaikai o kekahi lahui holookoa e uluaoa ae me he leo hookahi 'la. Ae! Hawaii. E hoomaikai kakou i ka ike a me ka lokomaikai nui o ka Moi aloha lahui, ma ke komo ana'ku ma na hana ana i hooikaika ai no ko oukou pono a me ka hooulu ana i kona lahui.
Maanei, ke hoopau nei au me ka iini aloha no ke kanaka Hawaii, a ke kauoha aku nei i kela a me keia kanaka opiopio, a kanaka oo, e hele mai me a'u e kuka ai, e hooikaika ai, e hana pu ai, a ua lana ko'u manao, aia ma Kauai o Mano ke poo o ka paemoku Hawaii, e hookumu ia ai na hana e laukanaka a e laupai hou ai ka aina; e like me ka pio ole o ko'u manao e ulu hou ana no keia lahui, pela no hoi ka pio ole o ko'u manao eia no iwaena o kakou ke ewe Hawaii, e eu mai ana e komo pu me a'u ma keia hana hoola, hooulu o hoopomaikai. Owau no ko oukou kauwa haahaa,
KIAAINA O KAUAI.
HE WAHI ALOHA.
Aloha kuu lei hoonani,
O kuu hiwahiwa a he lani
Ua haalele mai nei ia,
I ka pili hoi me ka makua,
Ua pili ia e kaua,
Na kai ehu o ka moana,
Noho aku kaua o ke anu,
O ke anu hoi o Hawaii,
Ehia mea kaumaha,
O ke aloha kukonukonu,
E lalawe ana i ke kino,
Mokumoku i ka naau,
Pilihua ko'u manao,
I ke kaukai a ke aloha,
Noho au i Maunaala,
Hoolnana i ke aloha,
E ka lani—e—E Leleiohoku,
Pehea—au?
Kanikau la he aloha,
Nou e Kawalu o na lani,
Ua haalele mai nei oe,
I ka pili hoi a olua,
Kuu hoa kuka olelo,
Hoahele o ke ala ke hele,
Hele aku nei ka uhane,
Haalele i ko aupuni,
Auwe kuu hanai,
Kuu lei aloha a he lani,
Huli ae nei au,
Hoonana i ke aloha,
E Kalani—e—E Leleiohoku,
Pehea—au?
I. PAAKAULA.
Moanalua, Aperila 30, 1877.
Mamuli o ka hooikaika a ke Kiaaina Bush o Kauai, ua lohe mai makou, e lehulehu ana ona makamaka o keia mokupuni e holo aku ana i Kauai, a komo pu e mahi ma na aina i loaa iaia. E hewa hoi ia la?