Ka Lahui Hawaii, Volume III, Number 21, 24 May 1877 — Page 2

Page PDF (1.26 MB)

KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII.
HONOLULU, MEI 24, 1877.

AHAHUI EUANELIO HAWAII.

E halawai ana ka Ahahui Euanelio Hawaii ma Kawaiahao, Honolulu, Oahu, i ka Poalua mua la 5 o Iune, M. H. 1877—Hora 10 A. M.
NA HAIOLELO.
Oihana Misionari Kuwaho.
Olelo Hawaii,   Rev. J. H. Pahio.
Olelo Haole,   Rev. S. E. Bishop.
Oihana Misionari Kuloko.
Olelo Hawaii,   Rev. S. Waiwaiole
Olelo Haole,   Rev. J. D. Paris

OLELO HOOLAHA.

          Aia ma ka Poalima, la 22 o Iune ae nei ka hoike makahiki o ke Kula Hanai Kaikamahine no ka Mokupuni o Hawaii ma Kohala.  5t  MA KE KAUOHA.

Ahahui Euanelio Hawaii

          Ke paipai ia'ku nei na Lala o keia Papa e heluhelu iho i keia olelo hooholo malalo nei, a e eleu mai ma ka makaukau e like me ke ano mau. I ka Poalima, Iune 16, 1876, ua hooholoia keia olelo hooholo malalo iho, ma ka halawai ma Kawaiahao, Honolulu nei.
          Olelo Hooholo—Aia a hoopaneeia keia aha, alaila, e halawai hou keia aha i ka Poalua mua, la 5 o Iune, 1877, ma Kawaiahao, Honolulu, Oahu nei.
          E MAKAALA.—Ke noi ia aku nei na Kahu a me Elele i nele i kahi e noho ai, e oluolu lakou e ninau ae i ke Komite, oia o Revs. Kuaea a me Pogue, ma ke Keena Kuai Buke o ka Papa Hawaii.
MA KE KAUOHA.

KUMUMANAO O KA AHAHUI KULA SABATI.

          Ua haawi mai ke Komite o ka Ahahui Kula Sabati i na Kumumanao a lakou i koho ai no ka halawai iloko o June, a me na inoa o ka poe haku manao, a oia keia :
          1. Ka mana o na Kula la iloko o na kula Sabati—C. J. Lyons.
          2. Ka pono o ka hele ana o na haumana Kula Sabati i ka pule anaina a noho pu me na makua.—W. W. Hall.
          3. Ka mana o na Kula Sabati iloko o na ohana.—W. H. Rice.
          4. Heaha na hana e ulu ai ka makemake i keia Ahahui?—S. B. Dole.
          5. Na lulu mau iloko o na Kula Sabati, no na kumu hea e pono ai ?—N. Kaiaikawaha.
          6. Heaha na haawina Kula Sabati maikai loa ae?—Kekapa.
          7. Mahea ka oi o ka pono, o na papa nui anei, o na papa uuku paha ?—J. N. Haole.
          8. Mahea e loaa ai na kumu no na Kula Sabati?—Seta.
          9. Na hoike lealea o na Kula Sabati.—H. Martin.
          10. Na hana hui i ka hoomaka ana a me ka hookuu ana o na Kula Sabati.—J. Nawahi.
          11. Na halawai o na kumu.—Hookano.
          12. Na hoike hapaha o na Kula Sabati.  Iosia Waiwaiole.
Na Komite.
J. F. POGUE,  M. KUAEA,
W. W. HOLO,  S. B. DOLE,
H. H. PARKER.

          UA oluolu loa makou i ka loaa ana mai o na leo mahalo, aole ma Oahu nei wale no, aka, mai na mokupuni e ae kekahi, no ka palapala a ke Komite i hoopuka ai no ka hale i manaoia e kukulu no ka Peresidena o ke Kula Kahunapule. Ua hoolaha makou ia palapala iloko aku nei o keia mau pule elua, a i keia mau la iho nei ua loaa mai he mau lono ua makaukau na makamaka e hapai a e kokua mamuli o keia hana maikai. Ua kulike no keia me ka noonoo maikai o ko Hawaii nei poe pono.
          He puuwai io no ke Kula Kahunapule no keia lahui, a o ka loaa ana o ka mea makaukau, e like me ke kumu hou e hiki mai ana e kuhikuhi, alakai, hoomalamalama a hooikaika i ka poe nana e noho kahunapule ma keia hope aku, he pomaikai nui ia no kakou; he koo ikaika ia malalo o ka lokomaikai o ka Haku e paa ai ka Pono a e hanohano ai ka oihana kahunapule a me ka inoa o kanaka Hawaii.
          Nolaila, ua makemake makou e kuleana na mea a pau iloko o ka hale hou e hoomakaukauia ana no ka Peresidena o ke kula. Aole i kauia he auhau, aole keia he hana i ku i ka auhau; aka, he hana i ku i ke aloha e like me ka mea i lawa i ka puuwai Hawaii. Ina he mau wahi kenikeni wale no me ke aloha pu n e, ua lawa iho la, na ke aloha e hoolawa. He oluolu makou ina aole e nele hookahi ekalesia iloko o keia hana—o ka pomaikai no ia o na mea a pau.
          Ua haawi mai kekahi poe makamaka o Honolulu nei i ko lakou mau wahi kanaenae aloha no keia hana, a oia keia malalo iho:
Maraea William s . . . . . $1.00
Ma raea Kanamu . . . . . 1.00
J. Anahu . . . . . 1.00
G. Lahilahi . . . . . 1.00
Napoliona . . . . . 1.00
Hookano . . . . . 1.00
Akepo . . . . . 1.00
Maraea Bridges . . . . . 1.00
John Cook . . . . . 1.00
J. Stephens . . . . . 1.00
Kaleo . . . . . 1.00
Emma Cluney . . . . . 1.00
M rs. Everett . . . . . 1.00
Haleakala . . . . . 5.00
Ana . . . . . 1.00
Bila . . . . . 1.00
Naki . . . . . 1.00
Keano . . . . . 5.00
J. Kuemanu . . . . . 1.00
J. W. Papaula . . . . . 1.00
John a hole in original . . . . . 1.00
Sam. Hookano . . . . . 2.00
Aka . . . . . 1.00
Luka Likikini . . . . . 2.50
D. Keaweamahi . . . . . 1.00
J. Likikini . . . . . 2.50
D. Mana . . . . . 1.00
Luika Aila . . . . . 1.00
Paakaiulaula . . . . . 2.00
Mele Loke . . . . . 2.00
Pouhiwa . . . . . 1.00
Ma raea Boyd . . . . . 1.00
P. Kanoa . . . . . 5.00
$51.00
          Ua hamama no ka puka no na makamaka i koe e makemake ana e kokua i keia hana maikai.

He Makaikai ana ia Amerika a me ka Hoikeike Ceneteniale ma Piladelapia.
HELU 7.
[Kakau ia e H. H. Paleka.]
NU IOKA.

          MA kekahi la ae, ua alakai o Limaikaika ia'u ma na wahi kaulana o ke kulanakauhale. Ua hele pu maua ma ka Hale Leta a me kekahi mau hale aupuni e ae. Ua makaikai ia ka luakini o Trinity Church, a pii iluna o ka puoa maluna ae o ka hale bele, he mau haneri kapuai ke kiekie, he luakini kaulana keia; a maluna o kona hale bele, e kau ana eiwa ble i hooponoponoia me na leo okoa, a i ka wa e hookani ia'i, oia no ke kani ana o na leo mele ke hoolohe aku oe; he lea maoli ke hoolohe aku. I ka nana ana iho ilalo mai luna iho o ka puoa o keia luakini, o na kanaka e hele ana ma na alanui, ua like me kamalii uuku ma ka nana ana. He maikai no hoi ka hana ia ana o loko o ka hale. O ka uku no ko maua pii ana iluna o ka hale bele, he umi keneta, ke ole au e kuhihewa.
          Ma kekahi ahiahi, ua lawe ia au e Limaikaika e ike i kekahi ohana makamaka ona, a he poe no hoi i pili ia'u, akahi no au a halawai me lakou. Hoike aku la ua wahi keiki nei ia'u imua o lakou me keia mau huaolelo: "Eia o Mika Paleka, he mea i hanau ia ma ka aina pegana o Nuuhiwa ; paa ia aku na keiki liilii a oukou, o pau auanei i ka moni ia e keia aikanaka," hu ae la ka aka o na mea a pau, a nana ae la na wahine i na keiki a lakou. Nana pono aku la au i na kamalii me na hiona o ka mea e hooiaio ana i na olelo a kuu hoa, a o ka aneane holo wale no koe o ua poe kamalii nei, aka, i ke kamaaina ana iho pau loa ae la ko lakou hopohopo a hoopili mai la me na ninau he nui loa no Hawaii a me na mea o Hawaii nei.
          O kekahi hale kaulana a'u i makaikai ai, oia ka hale o ka Weste rn Union Telegraph Company. He hale ia na kekahi poe ahaiolelo ma na uwea telegara pa. Nui a kiekie loa keia hale, ehiku ewalu paha alapii a hiki i ka rumi maluna loa. Ma ia rumi ua ike maka au i ke kikoni ana o na kui me na uwea e lawe mai ana i na olelo mai na wahi a pau o ka honua. He nui loa na ano o ka hana ana; na ano hou a pau o ka uwea olelo, ua ike ia malaila. He kanahiku paha a oi ae ka nui o na paahana e lawelawe ana. Ma ka lokomaikai o ka luna, ua ae ia au e hooili aku i kekahi olelo ma kekahi ano hou o ke kamailio ana mawaena o Nu Ioka me Wasinetona, e hoao ia ana ia wa; he elua haneri mile a oi ke kaawale. A eia ka olelo i hoihoiia mai ia'u, a ike maka au i ke pai ia ana mai o na huaolelo mamua o ko'u maka. Eia au ma Nu Ioka, a aia kela mea ma Wasinetona, a eia kana mau huaolelo a'u i ike maka ai e kakau ia mai ana maluna o ke kanana ololi imua o na maka, penei no ia:
          "O K. WASINETONA D. C. . . Nov. XXIV. UMIKUMAMAWALU HANERI KANAHIKU KUMAMAONO. MR. H. H. PARKER . . . . NU IOKA. OLUOLU LOA AU I KA HOOILI ANA AKU I KEIA MAU HUA PAI I HANA IA ME KA MEA PAI TELEGARAPA HOU A GEORGE M. PHELPS E HANA IA NEI ME KA HOLO PONO MAWAENA O NU IOKA A ME WASINETONA. HE ELUA HANERI ME KANAKOLU MILE KE KAAWALE. HE MANAOLANA AU UAOLUOLU OE I KANA HANA. A E HELE MAI E IKE I KE KAPITALA O KE AUPUNI. MEA HANA."
          Ua olioli loa au i ka ike ana i keia mau mea hou hoonaauao. Ma kekahi keena e ae o ia hale, ua halawai au me ka luna nui o ia hui ; hoohalawai aku la kuu hoa ia'u me ia me keia mau huaolelo: "No Hawaii o Paleka, a i hele mai nei nae e imi i uwea telegarapa no ko lakou aina." Aka, oluolu mai la kela, a i mai la: "Ina he dala iloko o ka uwea ma Hawaii, he manawa uuku wale no ke hoomoe aku makou i ke kaula ilaila." Mahalo maoli au i na mea a'u i ike ai iloko o keia hale, aohe manawa, aohe loa i ka uwea olelo telegarapa.
          Maloko no hoi o kekahi rumi hou aku ua hoohalawai ia au me ke Poo o kekahi hui e ae i kapa ia ka "Associated Press." He hui imi nu hou keia, he hui no ka poe pai nupepa. He poe hui keia e lawe mai ana i na mea hou i kela la a i keia la, mai na wahi a pau o ka honua nei, a e puunaue aku ana i ua mau mea hou nei no na nupepa. Kupono no hoi ko lakou keena hana iloko o keia hale nui o ka Hui Telegarapa, me he la, o ke kikowaena ia o na nuhou.
          Mahope hai hou aku au i na wahi kaulana i koe o Nu Ioka.
(Aole i pau.)

Ka Hoike a na Komisina Roiala o ke Aupuni.

          O Honokaa kahi e ku nei ka wiliko a Messrs. Siemsen & Marsden, a aia ma laila e ulu nei na ko maikai, e hoike ana i na mea hiki ke hanaia maloko o ia apana, malalo o ke alakai kupono. O ka nele i ka wai na hemahema o keia wahi, aka nae, no ka noho mau o ka ua, aole he poino o keia apana i ka maloo a nele wai. He kamahao ka nele loa o keia wahi i na mapuna a me na kahawai. He hiki no nae keia hemahema ke hoolawaia ma ke kukulu ia ana o na lua wai hookio a me na punawai eli ma na awawa, e like me ko Mr. Hinds ma Kohala. He mea nae keia i pili i ka hooikaika a me ka hoomanawanui ana, a he mea kupono no hoi i ke kanaka ke hoolako nona iho. Aka, ke manao nei ke Komisina, he kupono e imiia kahi e loaa ai ka wai no keia apana, a na ke aupuni e uku na lilo, i mau ai a i pili ai me ke aupuni ka mana o ka hoohana ana aku i ka wai, ke loaa, e like me ke kupono no ke kokua ana i na hana hoowaiwai ma ia apana.
          Aia mahope pono iho o ka mahiko o Honokaa, kekahi apana aina nui, he 10,000 eka a oi iki aku a emi iki mai paha, o ke aupuni. He aina ululaau keia, a ua hoolimalima makehewaia hoi no ka hanai holoholona ana, a ina aole e hiki ana ke loaa kahi e hiki ai ke hoopau ia ka hoolimalima ana, he nui ka poino e ili ana i keia apana.
          O ke awa pae o Honokaa, oia ka oi i ike ia ma ka apana o Hamakua. Ke paipai aku nei ke Komisina, e kukuluia kekahi pa-kai hio i hanaia me ka puna eleele (concrete), ma ke awa pae, i pale no ke ala e hiki aku ai i ke kewe e ku la i keia wa, a e kukulu hou ia hoi kekahi kewe hao ma kahi o ka hiu e ku la, kupono no ka hiu ana he ewalu tona ke kaumaha, a e hana hou ia kekahi ala kamoe kupono a hiki aku i ke alanui Aupuni, a o keia ala malalo o ka hana a ka mea ike e lilo i ka hana alanui, ka mea e loaa ai o ka pomaikai i ka hapanui o na apana aina a pau o keia apana (Hamakua). Ma keia wahi, he hiki ke hoopae ia na hao mekini kaumaha, he kakaikahi ka wa hiki ole, a lawe ia ma na wahi a pau o keia apana, maluna o na kaa, a o na ukana mama hoi, he hiki no ke hoopae ia ma na awa pae e ae i helu ia ae nei maluna iloko o ka wa malie, a i ole ma kahi paha i mouo ia a hanaia i ka uwea mai ka mouo a i ka aina.
          Ua nana ia ke kupono o Mahiki a me Paauhau i mau awa pae. Ua ike ia he nui ka lilo o ka hoolilo ana ia Mahiki i awa pae, a o Paauhau, ua kupono no i keia wa no ka hoopae ana i na ukana mama me ka hana hou ole ia.
          Iloko o ka apana o Hamakua, o Paauhau kekahi o na aina aole i kanaluaia ka maikai a kupono no ke kukulu ana i na mahiko elua. Mai Paauhau aku a hiki wale i Koholalele, ua awili ke ano o ka aina, he maikai ma kekahi wahi, a he a-a ma kekahi.
          Aia mawaena o Kalopa a me Kaohe, kekahi mau aina ululaau o ke aupuni e waiho wale nei aole i hoolimalimaia; he 10,000 eka paha ka nui. Ua makemakeia e koe keia mau aina i ke Aupuni, a e hoomaluia mai na komohewa o kela me keia ano.
          Aia hoi, he mau aina kupono kekahi ma Koholalele no ke kanu ko ana. Malaila ua ike hou ia ke kupono o ke kukulu ia o kekahi amana hiu ukana, oiai he mau awawa nunui kekahi e alai ana i ke ala e hiki pono ai na ukana ma ke awa pae o Honokaa. Ua manao ke Komisina, he kupono e hanaia kekahi kahua palahalaha me ka puna-paa eleele maluna pono iho o ke a-a, he 15 a he 20 paha kapuai ke kiekie mai ka ilikai ae, a ma ia kahua e kukuluia ai ka amana hiu ukana, a mai ua kahua la e hoomoe ia aku kekahi ala hao, he 500 kapuai ka loa e holo kamoe ana a hiki aku i ka lihi-luna o ke ala-eli.
          Ua manao ia he hiki no ke hoolilo ia keia apana (Hamakua) i apana nui o ka waiwai. Ma ka olelo hoike no na apana aina iloko o ka apana o Hamakua ua nana wale ia no ka aina ma ko lakou ano kupono no ka mahi ko ana, oiai o ka mahi ko no ka waiwai ano nui i hoomaopopoia ; aka aole no paha he apana aina hookahi o lakou i kupono ole no ka hooulu ana i kela a me keia ano hua ai e ulu ana ma na wahi a pau o ka kaei mehana a me na kaei olu o ka honua nei. He ano apuupuu ka moe ana o ka aina, aole hoi he palahalaha loa e like me ka olelo ia ; a o na alanui hoi e hoike ana i ke ano ole o ka hookohu ia ana o na luna alanui a me ka poe hana alanui hemahema. Aole no i ka nana ku ua ike ia kekahi mau kumu ano nui e alai ana i ke kukulu ia ana o kekahi alanui maikai mai Waipio a hiki i Paahau, nolaila he kupono e hana ia kekahi alanui. Ua hoike mai ke ano o na alanui o keia apana i ko lakou malama pono ole ia. O ka maopopo lea o ka lilo ana o na aina maikai o keia apana i ka hoe hanai holoholona, nana na holoholona e mauna wale nei i ka waiwai o ka aina, he kumu akaka loa ia e hoike ana i ka mea nana e alai a e hoopoino nei i ka pomaikai a me ka holomua o keia apana, a he kupono loa e imi ia ka mea e pakele ai mai na poino e like me ka apana o Waimea. Ma ke kanawai e hoomama ana i ke Komisina e lawelawe, na hoakaka ia e auhau ia na aina no na hana hou, aka, iloko o kekahi apana e like me Hamakua, he mea maopopo loa aole he kaulike o ka hoauhau hou ana i na hana hou ma na wahi i hooulu ia ai na hana hou, oiai ka hapa nui o na aina oi aku o ka momona e alo ana i na auhau hou aku, no ka hoohemahema ia e ka poe ia lakou ia mau aina, a nolaila ko oukou Komisina e paipai aku nei e hoauhau ia na aina momona e waiho hemahema ana elike me ka waiwai maoli oia mau aina, o lilo auanei keia ano e i kue a kaulike ole maluna o na hana holomua a me na hooikaika ana, Ua like, maanei a ma na wahi e ae, hookahi mea nui,—ke kanaka, i mea nana e hooulu ae i ka waiwai o keia apana, kahi i maopopo e hoolawa ana i ka noho'na oluolu o kekahi poe, he 10,000 ka nui.
          Ma kahi i kukulu ia na mahiko ma ke ano hui, he okoa ka wili a he okoa ka poe nana e kanu na apana aina i mahele liilii ia, he kupono e haawiia na hoolana a me na kokua e like me ka hoike a ke Komisina. O ka nui o ka aina kupono i ka mahi, he mea maopopo he mau tausani ka nui, aka, no ka nele i na ana aina maikai, aole e hiki ke hoouluuluia. Me he ala, aole he kanalua ia e lawa ana no na wiliko he 10 a umikumamalua i ka aina e kanu ai i ke ko.

KA APANA O HILO.

          O kahi mua i makaikai ia e ke Komisina ma keia apana, oia no ke awa pae i manaoia o Okala. He awawa keia e holo ana a hiki i kahakai, he pali makai he 200 kapuai paha ka hohonu. Ma ka hikina aku o ua awawa nei, e oni aku ana iwaho kekahi lae pohaku, a he wahi ano kuono ma ua lae pohaku nei, he wahi pae maikai i ka wa aleale nui ole, a he wahi kupono hoi e kukuluia ai ona mau kewe. He ano paunini loa ka pali, a e kiei pono ana maluna o ka moana ma kau mau wahi. He hiki no ke hana ia o ua alanui me ka piina kupono, mai kahi pae aku, a e moe aku ana ma kakaipali, a loaa aku ke awawa. Mai ia wahi aku, ua hiki ke hoopii ia ke alanui ma kela a ma keia aoao o ka pali, a hiki aku iluna ponoi o kahanua, o Kaiwiki a me Kaala ma ka aoao o Hamakua, a o Okala, Humuula a me Waipimalei ma ka aoao o Hilo. Ua pau keia mau aina i ka lilo, a e kanu ko ia aku ana.
          Ma Laupahoehoe, ua maikai loa ke awa pae, a ua momona no hoi na aina ; aia malaila kahi i ulu ai o kahi mau ko maikai loa, na Messrs. Lidgate me Campbell, a ma ka nanaina e holomua ana ka laua mau hooikaika ana. He mea kupono e hana hou ia ke alanui ma ka pali o Laupahoehoe. Mai ia nei aku a hiki i Maulua, e waiho ana na aina o Koamano, Lauhulu, Kihalani a me Paaloa, Hookumahoe a me kahi mau aina e iho, heau aina momona ale no keia ; ua pau kahi mau aina i ka hoolimalima ia, kekahi he 1000 eka paha, ua pau i kuai ia, a he 3000 eka paha ka nui o na eka aina aupuni i koe, he 4000 eka ka huina a pau loa. Aia mai ka 10,000 a i ka 15,000 ka nui o na eka aina ululaau e waiho la, a he pono loa lakou ke malamaia.
          Ina he mea hiki ke komohia kahi poe e kukulu i wili ma keia mau wahi, ma ke ano mahele, e like me ko Kohala : o ke koena o na aina, e hoolimalima ia i ka poe mahiai liilii—e loaa anei na hoohoihoi kupono ana i ka poe hapa iki mai o kahi loaa, a pela pu no hoi e loaa ai i na kanaka Hawaii ponoi, e noho ana ma ia mau wahi. Malia paha, o lilo keia i kumu e hoakoakoa mai ai i kahi poe Hawaii e ae e noho ana ma kahi mau apana okoa; a e like auanei na hope na e hiki mai ana, e like me na mea i ikea ma Kohala. E pii anei na apana aina aupuni, a i ole ia o na wahi i hookoe ia, a e loaa mai no hoi na uku hoolimalima maikai. O ka hapai ana i na ano hana e like me keia, ma kela a me keia apana, he mea nui ia e kukulu ai i loaa ai ka mea nana e none mai i ke komo ana o na hoopae lima hana; a he hoike pu ana aku no hoi ia i ka momona makaukau maikai o ka lepo i pii ai ke kumukuai a me ka hoolimalima o na aina e pili ana. Aohe nele wai ma Laupahoehoe, a ina he maikai pono na alanui, aohe pilikia o ka hoouna ana i na waiwai mai ko laila mai awa pae. Mahope aku o keia mau aina kupono i ka mahi ko, he mau wahi akea kahi i kupono i ka mahi ana o ke kope. Ua manao ke Komisina e hoike aku he mea kupono i ke Aupuni e malama i keia mau aina i hiki ai ke hoohoihoi ia ka oihana hoopae lima hana; a e malama ia hoi kahi hapa o ua aina la, a hiki mai i ka wa e noho ai ka Ahaolelo, alaila, e mahele liilii ia i ka poe hoopae lima hana. Aia ma Kaiakua he awa pae maikai, a he alanui wale no ka mea i koe e hoohui mai ai me na aina ma kiekiena, a me ona mouo i mea e pono ai ka hoopaa ana o ka moku. E pili koke ana i ka pali o Maulua, aia he 1000 eka aina ko maikai no ke aupuni.
(Aole i pau.)

He Kai Hoee Weliweli ma Hilo!!

          Ua uhi aku ia maluna o ke kahua nona na eka he haneri a oi aku, a ma ka avarika he umikumamalima kapuai ka hohonu.
          Nana i ulupa a make loa na kino kanaka elima;—Eha loa me ka nawaliwali na mea e ae eha—a, ola mahunehune na mea e ae he kanalima a oi aku.
          Pau na hale he kanakolu a oi aku i ka ulupa ia; a okaoka liilii a lilo i ka ole ka hapa nui o lakou, a pela na waa a me kekahi mau waapa.
          Hina na laau, hiola na pa pohaku, a hui aku hui mai na loko ia—A make na holoholona he umikumamalima a oi aku.
          Aole e emi iho malalo o $35,000 na poho i ili iho maluna o ke kahua i hooneoneo ia.
          Oneanea, a anoano na hiohiona ke ike aku; hoohewahewa oe o ke keiki nona keia aina kulaiwi ke hoi mai a nana i kona mau papalina; kulu kou mau waimaka, a holo ke anu maeele i kou puuwai, no ka mea, o ka nani a me hie o kou home makuahine ua nalo aku ia.
          E hoolohe mai e na lani, e papa mai i na kai hoee; mai uhi hou kona mau ale maluna o na kapakai o Hanakahi, aole hoi e hooneoneo i ko laila mau kini kakaikahi.
          E na nalu o Paikaka, mai kokua i na ale malihini o ka aina e mai, aole hoi e ae aku ia lakou, e hohola mai ma na kapakai o Ohele.
          E ka wai o Wailoa, mai noho a hanupanupa hou aku kou mau mapunawai, aka, e akahele malie kou kahe ana, a e nana i na pokii liilii e auau ana ma kou mau kapa muliwai.
          E ka wai o Waiolama, e nana i na aekai o Punahoa, a mai kuilima pu me na ale-uahoa o ka moana lipo, e komo aku ana e ulupa i na pokii o ka aina ua lehua. I mahiehie no oe i ka nui o na pokii e auau ana ma kou mau wai huihui.
E KA LAHUI HAWAII E; Aloha oe:
          Ano, ua loaa ia'u he mea hou ano nui e hai aku ai ia oe; a oia no keia i hoike ia ae nei maluna ae.
          Ma ka hora 5 me 10 minute paha o ka wanaao Poaha aku nei, (Mei 10), ua pii mai ke kai hoee ma Hilo nei, me ka wehiwehi maoli.
          He pokole loa no ka moolelo no keia mea, aka, mahope iho o kona hala ana aku, ua waiho iho la oia i kana mau hana i kaao loihi no keia mau la.
          He kakaikahi na poe i ala e a ike pono loa i ka pii ana mai o ke kai, aka, he ano like no nae ka lakou mau hoike ana.
          Ma ka ike a ko Waiakea poe, ua emi mua ke kai, a mahope ka pii ana aku, maiwaho aku nei, a huli pono aku la e march ana iuka pono o Waiolama. Loaa e aku la nae ka moku okohola e ku ana, a hukia aku la oia iuka me kona pokaakaaia. Oiai, aia ka welau akau o keia puali iwaho ae o Kaipalaoa, a o ka welau hema hoi, ke pio aku nei oia maluna ae o kahi i ku ai ka moku, aka nae, o ka manoanoa loa, ke hakinua aku nei no ia iuka o Waiolama—E like no me ka hele maoli ana o na puali kaua, pela no keia kai hoee.
          I
lawa no i ko mua poe a hehi ana i na kapakahakai o ke one o Punahoa † o ka huli mai la no ia o ko hope nei poe i kai nei † ia wa no i nee papa mai ai lakou i elima mau papa, kekahi mahope mai maluna iho o kekahi; oia hoi, elima nalu e wili mai ana i kai, kekahi maluna iho o kekahi. Oiai, eia aku la kela poe iuka o ke town, a ma ka wai o Waiolama ka lakou komo nui ana aku, a ulupa ia aku la kekahi mau hale a me na mala ai, na kanaka me na waa a me na holoholona; a elua mea i make loa ma ia kahua kaua. Hookahi wahine, a hookahi keiki uuku.
          E haalele kakou ia kahua, a huli mai i kai nei.
          O ka welau hema o keia puali ke iho mai nei ia e opiopi ana ma na ae-one mai Waiolama mai, e huli ana i Ohele, a o waena o ka puali ke pio ae nei ia e hele ana i kai, i kahi o ka moku a lakou i haalele ai; a i ke komo pono ana ae o ka moku i ka waenakonu o ka puali, ua aneane oia e nalowale; a i ka hala ana o keia mahele ma kai aku o kahi i ku ai ka moku, ua pio ae la na ale, a ia wa i mahae ai i elua komapane † a lilo mai la keia mahele i koe i eheu akau hikina no ka puali e huli pono ana iuka o Waiakea; a na keia puali i luku pau loa i ko laila poe. O ka loaa o keia wahi a lakou i march mai ai, he ane hookahi mile ia;—aka, he mau minute pokole wale no nae, keehi ana ko lakou la mau wawae iluna o Waiakea.
          I ka olelo nui mai a ko Waiakea poe, aohe o lakou ike pono aku i ke town—ua hele ae la a kiekie iluna ke kai e pii mai nei—a he lohe'na ka lakou i ka uuina o na hale iloko o na ululaau—; a oiai he hele nei na hale, na laau, na kanaka me ke kai, eia nae, ua maloo mai la no o hope; o ka poe i koe aku iloko o na hale ma kahi i palanaiki mai ka hele ana o ke kai, oili mai la lakou a holo ana mahope mai, he maloo wale no; oiai, ua hele pau loa aku la no ke kai, aole mea i koe iho. A he oiaio no ia, no ka mea, ua momoe no ka mauu iuka, aole i moe hou mai ihope nei.
          He mea aloha ke ike aku i ke ano e o ka aina—, i kohu no ka hoi ka aina i na hale me na kanaka; ke ike aku oe, ua ulupa ia na hale a ua kiola liilii ia na wahi apana hale i o a ianei nei. O ka hale o ke Kapena Hopu he 190 iwilei kona wahi e ku nei mai kona wahi i ku mua ai—a pela no me kekahi mau hale e ae.
          O kekahi mau hale ma kahi aoao o ka muliwai o Ohele, ua kaikai okoa ia no me ka ohana, a pae aku ma kahi aoao, me ka poino nui ole. O ka uwapo ua hoopaeia aku ia i 180 iwilei mai kona wahi mua i kukuluia ai. Ia oe e hele ai ma ko laila nahelehele, e ike aku no oe e mokaki mai ana na apana hale, waa, waapa, upena, pahu, papa a pela aku.
          O ka poe a pau i kamaaina ia Hilo-one, e hoomaopop iho no lakou i na palena i uhiia ai e ke kai, a penei no ia:—
          E hoomaka kona palena akau ma na hale papa o Messrs Reed & Sisson ma Kaipalaoa, a malaila ae ma ka puka o ko Conway a i ko Alona; a ma kai no o ka pa pohaku e holo ana i Puna, a loaa aku ma ka hope o ko Apana, a malaila aku i ko Rose, a i ko Kaiser, a ma kae aku o ka loko a ma kai mai o ko L. Kaina, a malaila aku e pili ana i ko Rainheart; a malaila aku e pili ana i ke kumu ulu ma kai iho o ko Kahalehau wahi, a malaila aku komo malalo o kahi uwapo, a malaila aku ma kai iho o ko Keliikahi mau wahi hale, a malaila aku ma kai ae o ko Kaikaina me Mereana a hui aku ma Kumu—a ma ke alo iho o ko Kaihenui, a ma ke kua ae o ko Kamakea ma hale, a ma uka ae o ko ke alii Keelikolani pa, holo a malalo iho o ko Nalimu ma hale, a holo a kokoke i ko Punini hale, a holo aku ma na palena o ka loko o Waiakea me Mohouli, a poai puni ae, a ma Hilo iki mai, o ka hale kiai makaha, ma ia wahi holokikeekee i kai, a ma Puna loa ae o ko Kaianui ma mau hale, holo pio ae la i ko Kalaiwaa me Mailou, malaila aku, malalo mai o ko Palau ma, a ma ia alu iho e holo ana hoi i kai o Makaoku, kokoke i Mokuola, koe no nae he hale iluna o kekahi ahua, ma uka ae o ka makete. O ka moku o Mokuola ua uhi holookoa ia, a lilo kahi hale.
         Eia na inoa o na mea i make. 1 Kaipo wahine a Kaaua, no Kalepolepo mamua. 2 Mahealani keiki na Poka, no Punahoa. 3 Kaapa wahine a Namakaelua, no Keaau, Puna. 4 Nakuaana keiki uuku, he moopuna na Kaelemakule ma, no Waiakea. 5 Keawepuepue elemakule, no Waiakea no.
          Na poe i eha kukonukonu loa ia. 1 Kauhaeahu wahine, no Waiakea. 2 Kaelemakule no Waiakea. 3 Kalawaia no Waiakea. 4 Parker no Waiakea. O na poe e ae he mau kahakaha me na alina ko lakou.
          He nui na moolelo liilii o na ohana, aka, o keia no ka moolelo hui. Ma keia pilikia, he nui na ohana i hooneleia i na kane a me na pono kino. A ke loaa nei he mau haneri dala i kokua ia e na hoa'loha. Aole no e pau ana ka pilikia, no ka wa loihi aku. Aia i na lani na pomaikai nui o kakou a me ko kakou mau hoa iloko o keia pilikia.
Owau iho no me ke aloha.
FAREST HOMELANI.
Hilo, Mei 12, 1877.