Ka Lahui Hawaii, Volume III, Number 22, 31 May 1877 — Page 1

Page PDF (1.25 MB)

KA LAHUI HAWAII.
"Ua mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."
BUKE III.}  HONOLULU, POAHA, MEI 31, 1877.  {HELU 22.

KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII.

Paiia ma kela Poaha me keia Poaha.
H. H. PALEKA,  Luna Hooponopono.
He pepa i hoopukaia i kela me keia hebedoma no na Ohana a me na Ekalesia o Hawaii; he mea kokua i ka noho pono ana o na ohana, ka maluhia o kanaka, a me na pomaikai kino a uhane o ka Lahui Hawaii. "Aole paonioni; aole haanui; aole hikiwawe ka huhu; aole noonoo ino."
O na Kumumanao a pau, na Nu Hou o kela me keia ano, na Mare, Hanau, Make, e kakau mai i ka Luna Hooponopono, a e paiia no ke kupono.
Aole e aeia ka pilikino, ke kuamuamu, ka hoino, a me ka huhu, a ua makemakeia ka hoohoihoi, hoolana manao, hoonaauao, a me ka hoopono.
He $1.75 ka auhau o keia pepa no ka makahiki, a he $1.00 no ka hapa makahiki.
E hookaa mua ia ka auhau o ka pepa mamua o ka loaa ana i kekahi mea makemake e lawe.

NO NA OLELO HOOLAHA.

E lawe ana keia pepa i na Olelo Hoolaha a na makamaka, e like me ke kupono, a e lawa pono ai hoi me ka hoohaiki ole i ka huina o na kolamu kukulu manao, no ka uku haahaa.
O kela a me keia makamaka e makemake ana e hoolaha, e hele mai ma ke keena a e hui pu me ka Luna Hooponopono.
Aole e paiia kekahi Olelo Hoolaha ke ole e hookaa mua ia ka auhau.
Eia kekahi, ke noiia aku nei na makamaka e hoouna mau mai i na mea hou; mai hooloihi loa i na palapala; e hai pololei mai i na manao me ke kuawili ole, a e kakau mai me na hua moakaka.
H. H. PALEKA,
Luna Hooponopono.

S. B. DOLE.

LOIO a he Alakai ma na mea pili Kanawai. Ua makaukau oia e pale i na hihia imua o na Aha Hookolokolo a pau o keia Aupuni, me ke kakau ana i na Palapala Pili Kanawai, ma ka olelo Hawaii a ma ka olelo Beritania.  1 1y

E. STREHZ,
[AILUENE]

MALAILA E LOAA AI NA ANO LAAU A pau; a me na wai hoomaemae o kela a me keia ano. E hamama mau ana ka ipuka ma na po Poaono a pau. Ma ke kihi o Alanui Papu a me Hotele, ma Monikahaae.  1 1y

WAi Hui o ka Hau!

E IKE IA ka Hale ma ka inoa o "BONANZA" Ke haawi ia aku nei ka poloai i na makamaka keonimana a me na lede o ke kaona Alii, e kipa ae ma ka hale hookipa inu wai momona o ko oukou makamaka nona ka inoa malalo iho, a e loaa no ka hau i hoomomonaia (ICE CREAM) na wai momona o na ano a pau! hoohuihui ia e ka hau iniki o Nuuanu. O keia hale, he hale i hoomakaukauia no na keonimana a he keena nani i hoomakaukau ia no na lede. E kipa mai, a o ka makepono me ka oluolu ke haawi ia'ku, oiai, he makamaka, a he kamaaina no Hawaii nei o  JOHN W. CROWELL.
2-1 y  (Keoni Koloela.)
Ma ka Hale "BONANZA" ma alanui Moi, mawaena o ka hale kahi umiumi a me ka halekuai o Dillingham ma.

C. H. DICKEY, (Kale Kika,)
LOIO!

A he Luna Kepa i apono ia e ke
Aupuni no ka Apana o Makawao, Maui Hikina.
E HELE NUI mai ka poe a pau i loohia ia me na pilikia pili Kanawai o ka "Ua-ukiu" nei, a na ko oukou makamaka oiaio no e kokua a e hooikaika e hoopau i na pilikia ma na ano a pau o ke Kanawai.  17-1y.

E. O. HALL & SON
[E. O. HOLO MA.]

NA MEA KUAI I NA MEA MAHIAI
NA LOLE, PENA, AILA,
—A ME—
NA ANO LAKO E AE A PAU.
Kihi o Alanui Papu me Moi.  1-1y

          KE HOIKE AKU NEI KA MEA NONA KA inoa malalo iho i ka lehulehu o Koloa a me na wahi e ae e kokoke ana, ua makaukau oia i keia manawa e hana i na
KII KAHA NO KE KUKULU HALE
ana a me ka houluulu ana i na lilo, no ka poe e manao ana e kukulu hale. A ua makaukau no hoi e hana Olelo Aelike no ke kukulu hale o na ano a pau, a
HANA KAA O KELA ME KEIA ANO.
O na ano mea hana kamana a pau e loaa no ma ke kahua kahiko, ma Koloa, oia hoi na
PAPA O NA ANO A PAU, PUKA
MOLINA-PUKA ANIANI, KUI,
PENA, AILA, &c. &c.
E kuaiia no ma ke kumukuai haahaa loa. E hoopaeia no ka papa ma na awa pae a pau mai Koloa a hiki i Waimea me ka uku haahaa loa. Aole uku o ke kaha ana i na Kii Hale ke kuaiia ka Papa mai a'u aku.
W. H. WRIGHT.
Koloa, Kauai, Dek. 4, 1876.  [51-6m.]

PAPA, PAPA.
AIA MA KAHI O
LEWE RS & DICKSON
(O LUI MA.)

KE KAHUA KAHIKO MA
Alanui Papu a me Alanui Moi
E LOAA AI NA
PAPA NOUAIKI o kela a me keia ano.
NA PAPA NANI
A PAA NO KE KUKULU ANA I NA HALE.
Na Pani Puka,
Na Puka Aniani,
Na Olepelepe,
Na Pou, na O-a,
Na Papa hele,
Na Papa Ku,
Na Papa Moe.
Na Pili o na ano a pau!
NA PEPA HOONANI,
Na PENA o na wai a pau
Na Kui mai ka nui a ka makalii,
Na Ami-puka,
Na Ami-puka Aniani,
Na Ami o na ano a pau,
NA AILA PENA,
NA AILA HOOMALOO,
NA AILA o na ano a pau.
NA VANIKI
Na mea HOOHINUHINU o na ano a pau.
Na Balaki o kela a me keia ano.
A KE HAI IA AKU NEI KA LONO i na makamaka a pau, ua makaukau keia mau hoa o oukou e hoolawa aku ma na mea a pau e pili ana ma ka laua oihana
—NO KA—
UKU HAAHAA LOA!
like me ka mea e holo ana mawaena o LAUA a me ka MEA KUAI.
E hele mai! E na makamaka!
A e lawa no hoi ko oukou makemake me ka oluolu
1  a me ka maikai.

BEAUTIFUL HOME.
Crown of Glory. p 30.

1
Home ku ma o la,
Home ao a lai;
Oli mau na hoa;
Home po ole ae.
Mele ka aha lani,
Nani ka Noho Alii;
Home maikai a nani,
Home lai, home lai e.
Cho. —Ka home lai e, Home lai e,
Ka home lai e,
Home lai e,
Home, home lani,
Ka home lai e,
Lailai e.
2
Pua a mau na pua
Ma ia home lai;
Mele a mau na keiki
I ko laila Moi;
Mau na leo pa lani,
Mau ka hookani maikai;
Home maikai a nani,
Home lai, home lai e.
Cho. —Ka home lai e, &c.
3
Ane o au e mele
Ma ia home lai;
Ie su no kuu Kaulele,
Iaia kuu hilinai;
Ane e ike kuu maka
I kuu Alii maluna'e,
Ma ia home aulama,
Home lai, home lai e.
Cho. —Ka home lai e, &c.
HAWAII.

KA NANEA EEHIA!
O NA LA
I AU WALE KA MANAWA
A O KA
HIHIO ILIHIA A KA UI
LEON ROSE!
NO NA
KOA KAVALIA OPIO:
NA
SEPANIA EKOLU!
He Nanea Walohia o ka Weli Eehia.
MOKUNA VI—HELU 15.

          ———"Ua hala,
          He hihio wale no no'u,
          A i ole, he ahe lau makani
          E ake ana e komo ma na paia;
          A ina no he mea e ae———
          Ke hoomaopopo nei au ano
          I ke ano omamalu o ko'u mau maka."
          [Ke noiia'ku nei na makamaka e lokomaikai mai, a e kala mai hoi ia makou no ka hookaulua ia ana o ka kakou kaao no na pule elua i kunewa hope aku la; aka, ua hiki wale no ia oukou ke hoomaopopo iho, he mea hiki ole ke hooi aku i na mea e komo ai iloko o ka pepa, mamua'e o ka lawa kupono ana. Mamuli oia kumu makou e noi aku nei e kalaia mai.
          Ke hoomanao ae kakou, ua haalele ia aku na olelo a ka Makuisa Alabati de Denia imua o ke Kavalia Antonio e pili ana no laua me ke Kavalia Fenado, ma kahi e pili ana i ka po mahina lailai, maloko o ka pa pua, me na kaikamahine ui o ka home kakela o Dona Padila; a malaila aku e hoomaka hou aku kakou penei malalo iho.  K. K.]
          UA KIEKIE loa'e la ka mahina, a ua kani mai la ka bele e kahea mai ana ia makou e hoi aku no ka paina inu ti ana, a hoi aku la makou. Oiai makou e paina ana, loaa mai la he lono mai na puali koa mai Tolosa mai, a kuhikuhi aku la au ia Fenado i ke ano o ka pane e hoouna aku; a he palapala mai kuu makuahine mai, a hoi aku la au maloko o ko'u rumi e heluhelu ai.
          Maloko o ka leta mai kuu makuahine mai, e hai ana i ke ano o na hora hope loa o kuu makuakane, a me ke ano o kona make ana. E hoike mai ana i kona hoike ana i kona aloha nui ia'u, a me kona ake nui owau kahi me ia ; a me na mea e ae e pili ana i ke ano o ka noho'na o ka ohana, a na ia mea i hoeu koke i ko'u manao e huli hoi koke aku i Madarida. Ala nui mai la na manao kaumaha no na huaolelo hoalohaloha iloko o ua leta nei, a lilo loa aku la ko'u noonoo ana mahope o ia mea, a hiki ole ke noonoo ae no kekahi mea e ae. Ua hiki no ia'u ke hai ae i ke kumu o keia ; oia no ko'u aloha i ko'u makua, a'u i ike ole aku la, i hoomahuahua ia mai hoi e na huaolelo a kuu makuahine maloko o kana leta.
          Pii malie ae la ke aliiwahine nani o ka po me kona onohi hoohiehie a kiei hooipo iho la maluna o ka ululaau uliuli a ka makani kolonahe e hoowe nahe ana; a pa pono mai la kona malamalama ma kuu wahi puka aniani a pahola ae la ma na paia o ko'u wahi lumi. Ku mai la au mailuna mai o ko'u wahi e noho aha, a kau aku la ko'u mau maka iwaho, e hoohialaai ana i ka nani a me ke kamahao o na mea a pau e waiho mai ana imua o ka ike a ko'u mau onohimaka. O ka uliuli o na lau wekiu o ka ululaau e waiho mai ana, i hoomalamalama ia e ka ipo mahina, ua hoopiha ae la i ko'u houpo me ke kahaha; a no kekahi mau minute, ua ku iho la au me ka maeele no ka'u mau mea e hoohialaai ana. Oiai au e ku nanea ana, me he la aia au iloko lilo o na poai hihio o ka moeuhane kulipolipo o ka liula; aia hoi, ua hoopuiwa ia'e la ko'u mau hoohialaai nanea ana, hikilele ae la ka lana malie a ke koni nawe ana a ka pana o ko'u puuwai; no ka mea, aia mamua pono o'u, ma kahi mamao iki, ua hoomaopopo aku la au i ka imoimo ana mai o ka malamalama o kekahi kukui, a maalo mai la maloko o na laau, a me he la, oiai ko'u mau maka e haka pono aku ana, ua hoomaopopo aku la au e nee kokoke mai ana i ke kulana o ke kakela.
          Manao iho la au ua ike aaku au i kekahi mea ano kino kanaka, a e kulou ana kona poo no ke kaumaha i kekahi mea maluna o kona kua ; a manao ae la au o Jacques no paha, e hapai ae ana i ke kino o kona hoa a'u i haawi ai i ka make ma kahi a laua e ohumu ana; oiai ua kali paha oia no kekahi manawa loihi no ka loaa o ka wa kupono no ke kanu ana.
          Holo ae la he lia makau a puni ko'u kino i ka hoomanao ana'e ia po ano e, i ka loaa ana mai o ka lono o ka make o ko'u makuakane mai ke kino aka mai, a me ka pakele ana no hoi o'u e make pu ia po. Aole no e hiki ia'u ke hookaawale ae i ko'u mau noonoo ana mai keia kanaka puni koko, a haka pono aku la ko'u mau maka me ka nana pono ana i kana mau hana.
          Aole no nae i liuliu iho, a nalo aku la ia maloko o na lau laau. Ua ano kau mai la ka weli maluna o'u no ka'u mea i ike ai, oiai, aole no paha e nele ka ike o keia kanaka eia wau iloko o ke kakela, a malia paha o hoao mai kela e hana ino mai ia'u i uku no ka'u mea i hana aku ai ia laua. Aka, ua lana no nae ko'u manao maluna o ke kokua ana mai a ka mana hookahi nana wau i hoopakele mua.
          Pa aheahe mai la ka welelau makanai, a me he la e hawanawana mai ana i na hiona nani o ka manawa ma ko'u mau papalina, wahi a'u i pane ae ai, "ina paha e pae mai ana kekahi leo mele o ka liula, a hoomaopopo mai ke kani ana o na lira a me na hapa o ka lewa luna, e hiki no ia'u ke olelo ae, ua ike au i ka Paredaiso."
          Hoolohe aku la au me ka manao e lohe ana i kekahi leo, aka, ua pa mai la kehau a kaalo loa'ku la no, aohe ukana ma kona hokua, o ke ala onaona wale no o na pua. "Nani kamahao neia mau mea a pau!" wahi a'u iloko iho o'u. "Ke kakaa nei ka honua maluna aku o ka honua, a na ka maluhia eehia e noho alii. A heaha la ke kanaka? he wahi mea kino uuku iki iwaena o keia nani kamahao."
          Na keia mau noonoo ano moeuhane i hoomalule iho i ko'u mau ami, a hoi aku la au a noho iluna o ka noho. Oiai ua haule aku la na mea a pau iloko o ka hiamoe, na manu ua pio ko lakou mau leo, o na pua ua pili, a o na kino uhane ua pili na maka, aia hoi ua lohe aku la au i ke kani ana mai o ka wati i ka hora 12, a pahola'e la ma na paia o ke kakela ke kani ke ana o ka poka wati, a hoomanao hikilele ae la au i ka po kupaianaha a makou me Gonzaleza i hoolauwili ia'i, a me kana mau olelo.
          Haule mai la ka malama o ka mahina a poha aku la maluna o kekahi kii e kau ana ma ka paia o ka lumi. He kii kaua o ka wa kahiko, he mau kanaka koa elua e o ihe ana maluna o na lio. O kekahi o laua me ka aahu eleele, a o kekahi me ka aahu keokeo. Ua ku mai la ka naika keokeo i ka ihe a ka naika eleele, e kahe ana ke koko a paumaele ka lio nani keokeo. Noho iho la au e nana pono ana i keia kii, a e ano aloha aku ana i ka naika i loohia ia e ka pilikia.
          Oiai au e noho ana peia, aia hoi me he la ua ike aku au i ka oni ana'e o keia mau kii, a me he la ua kuemi hope mai la ka naika keokeo me ka manao paha e hoopakele iaia iho mai ka ihe a kona hoapaio, aka, me he la ua kukonukonu loa ka eha, a ano newa aku la ia.
          Ia manawa, aia hoi, ua mawehe ae la ua kii nei mawaenakonu, me ka puiwa a hikilele nui au i ike aku i kekahi kino kanaka e ku mai ana imua o'u. Alawa'e la kona mau onohi ano pepehikanaka ma o a maanei, a maluna o kona mau papalina na hiona hiena. Ma kona lima hema e paa ana he wahi ipukukui uuku, a ma kona lima akau e paa ana he pahi puhaka, a me he la, ua ike aku no au ua paumaele i ke koko kanaka. Ku pololei ae la ko'u mau lauoho iluna, a holo ae la ke anu i ko'u puuwai i ka ike ana'ku i keia mea, a i maopopo ole hoi ina he kino kanaka a aole paha.
          Alawa ae la kona mau maka maluna o ko'u wahi moe, a oiai au ma kahi pouliuli, ua ike ole mai la ia ia'u. No kona lohe ole i kekahi mea nakeke, hoomaka mai la ia e hele me ka nihi mama loa, a mawehe ae la ka paia o ka rumi e like me ka loa a me ka nui o kona kino. Nihi malie mai la a ku iho la ma ka aoao o ka moe, a hapai ae la i kona lima akau me ka pahi e paa ana; ku iho la he mau sekona e hoolohe ana, a hapai ae la a kiekie i ka pahi me ka manao e pahu iho i ka mea ana i manao ai e moe ana iluna o ka moe.
          Akahi no au a hoomaopopo iho i ke ano maoli o keia mea ano e. Ua hoomaopopo iho la au he puka huna kela ana i komo mai ai, a o kekahi keia o na kanaka a Dona Padila i hai ai e kiai a e pepehi i na kanaka Kavalia a pau e hiki ana i kkona wahi. Me ka pihoihoi nui au i hoomaopopo iho ai no ko'u aneane i kahi o ka pilikia, a me ka mama i lele aku ai a huki mai la i ka'u pahikaua, a me ka hikiwawe loa ua makaukau au no ka paio ana me ia. Ina paha wau i hele malie me ka nihi ana, ina ua waiho kona kino make malalo o ko'u mau kapuai, no ka mea, he pahi puhaka wale no kana, a he pahikaua maoli ka'u. I kona lohe ana mai i ka halulu o ko'u mau kapuai wawae, huli koke mai la ia me ke ano haalulu, a ike mai la ia he elua iniha mai kona kai-i mai e kau aku ana ka oi o ka'u makakila.
          Lele hope aku la ia me ka mama, a i ko'u uhau ana'e i ka pahi, ua kawa loa'ku la ia; a ia wa i lele aku ai ia maloko o ua hakahaka nei, a o ko'u uhau aku la no hoi ia me ka'u pahi. Ina paha i kokoke mai he hookahi iniha, ina no la o kona make ana ia, no ka mea, ua hala iho la kona kino, a moku ae la ke apo ili e paa ana ma kona puhaka.
          Holo aku la ia he alahele maloko o kekahi kowa uuku o ua kakela nei a ukali aku la au mahope ona. Ua hahai aku au me ka mama, a ua aneane e loaa aku ia'u, aka, puhi iho la nae kela i ke kukui e paa ana ma kona lima, a pouli eleele loa iho la. Hoomaka mai la ko'u hopohopo, no ka mea, he hiki wale no iaia ke pee mai iloko, o ka pouli a kokoke aku au, alaila hou mai kela ia'u, no ka mea, he malihini au i na kee o keia ala huna, a he kamaaina paha oia.
          Hoolohe aku la au i ka halulu o kona mau kapuai wawae me ko'u hoomau aku no nae i ka ukali ana, me ka hoopololei i ka'u pahi imua, e uhau ana ma o a maanei. Alualu aku la au iaia a hiki i ko'u wa i komo aku ai iloko o kekahi rumi nui, ua hoolakoia me na pono o na ano kahiko. Ku iho la au me ka nune ana iloko o'u, no ka mea, ua nalo aku la ka pae ana mai o kona mau kapuai wawae, a aia paha oia ke pee mai la ma kekahi kuono, e kali ana no ka manawa kupono, a lele mai la maluna o'u me kona mau manao ino.
          He kawa loa keia rumi nui mai ko'u wahi keena mai, a i ka maha pono ana ae o ko'u paupauaho o ke alualu ana mai, akahi no au a hoomaopopo piha iho i ke ano pilikia o ko'u kulana. Eia au ke ku nei iloko o kekahi rumi a'u i ike ole i ke ano, a e kokoke ana hoi i kekahi kanaka nona na hiohiona ano pepehi kanaka. Aohe o'u wahi e hemo 'ku ai mai keia wahi aku, o ka hoi hou wale aku no ma ke ala a'u i hele mai ai, a noi haalulu ae la ko'u kino holookoa, no ka mea, me he la, ua ane like no ke ku i ka poino me kahi a'u e ku ana. Mai keia wahi aku, aole e lohe ia mai e ko waho poe ke kahea aku no ke kokua mai, a ku iho la au me ka piha i na manao ano e.
          Huli ae la nae au e nana aku i ka ipuka e hoi hou aku ai, a ia manawa, ua komo mai la ka malamalama o ka mahina ma na hakahaka, a ia wa wau i ike aku ai i ke aka o kekahi mea kino kanaka e kolo ae ana ma ka paia. Lele aku la au imua me ka uhau ana aku i ka'u pahi, aka, ua pale ae la no nae kela, a holo hou aku la ma kekahi puka okoa. Hahai hou aku la au mahope ona me ka hoolohe ana i kona mau kapuai wawae a hiki i ka nalo ana, a o ka lua ia o kona nalo ana. Aohe wahi owaka malamalama a puni au, o ka pouli wale no a puni au. Ua maopopo iho la ia'u he makehewa ka ukali hou ana aku, no ka mea, ua holo aku la ko'u alakai, nolaila huli hou mai la ko'u alo a hoi mai la, me kamanao no i kela a me keia minute e halawai mai me ka oi o kana  pahi, oiai he mea hiki wale no iaia ke hele mai mahope.
          Aohe o'u alakai o ka huli hoi ana mai a nolaila ua maopopo ole ia'u ina o ke ala pololei ia a'u e hoi nei a aole paha; a mahope iho o ke kaapuni ana ma na kuono a me na ala olowi no kekahi manawa, hiki ana au i kahi o kekahi alapii nui, a ma kahi malamalama iki o ka mahina, hoomaopopo iho la au aole au i ike iki i keia alapii mamua ae. Ua lohe mua nae au no keia alapii, a ua hai ia mai no hoi ia'u aole he wahi e ae e hiki hou ai ilalo. Ua poina loa iho la ia'u ke ala e hiki hou aku ai au i ko'u rumi, a ku iho la au me ke kahaha.
          Iho mai la ilalo a hiki i ka papahele o lalo loa, a haha aku la ma o a maanei, a loaa aku la ia'u he mau rumi, aka ua paa wale no nae na ipuka i ka lakaia. Haha aku la au a loaa hookahi ipuka ua ano hakahaka, a komo aku la au malaila. Loaa koke aku la no ia'u he lumi hou, a komo aku la no malaila, a loaa aku la ia'u he ipuka ua pani ia, me ke ki no nae e paa ana. Wehe ae la au i ka ipuka, a auwe! he mea weliweli nui ka'u i ike aku, a piha ae la ko'u kino holookoa i ka makau me ka haalulu. Hehi hope mai la ko'u mau wawae, a pani aku la i ka ipuka, a uwi ae la na ami. Ku iho la au me ke kahaha nui e kulu ana ka hou ma o a maanei o'u, a me he la ua ano poniuniu ko'u mau maka.
          Hoomaka aku la au e wehe hou mai i ka ipuka, i hiki ai ia'u ke hoomaopopo pono loa i ka'u mea i ike aku la, aka, ua paa loa nae ka ipuka, a he leo uwe haalulu ka'u i lohe aku, a hooiaio iho la au i ka'u mau mea i ike aku ai iloko o ua rumi nei.  (Aole i pau.)

Kumumanao.

          Heluheluia imua o ka Ahahui Euanelio o Hawaii Hikina ma Hilo, Aperila 12, 1877. Na A. O. Polepe.—
          ''Ua papa ia mai anei ma ka Baibala ko ke kanaka pepehi ana iaia iho?"
          Ua akaka lea no paha i ka manao o na kanaka a pau o ka honua nei, o ka pepehi ana, a me ka lawe ana i ke ola o hai, he mea hewa ia. Ma na aina a pau, a me na lahui a pau o ka honua nei, ua ahewa like ia ka pepehi kanaka. Aka, o ka pepehi ana o ke kanaka i kona ola iho, me he mea la, ua manao kekahi poe aole ia he hewa. No ka mea, wahi a lakou, ma ka pepehi ana o ke kanaka iaia iho, aole i ili ka poino maluna o hai. Maluna ona iho wale no ka poino. A eia no hoi kekahi olelo a lakou. O na hewa a pau, oia na hana i kue i ke kanawai, a ua ku i ka hoopaiia. Aka, o ke kanaka i pepehi iaia iho aole e hiki ke hoopai aku iaia, no ka mea, ua make oia; a nolaila aole i ku i ka hoopaiia keia ano pepehi kanaka. Nolaila hoi, he makehewa ke kau ana i kanawai no ka pepehi ana o ke kanaka iaia iho, oiai aole e hiki ke kau aku i ka hoopai o ke kanawai maluna o ka mea i make. A o ke kanawai i hiki ole ke hookoia ma ka hoopai ana i ka mea nana i uhai i ua kanawai nei, ua lilo ia kanawai i mea ole—Aka, o ka pepehi ana o ke kanaka iaia iho, o ka palena no ia o na hana ; aole hiki ke hookoia ka hoopai o ke kanawai maluna o ua kanaka nei nana i lawe i kona ola iho. Nolaila, wahi a lakou, he hana kanawai ole keia. A ina he hana kanawai ole, alaila, aole ia he hewa—Aka, e ike auanei kakou, he kuhihewa, a he lalau loa keia mau manao a lakou—No ka mea, Akahi. Ua papaia ka pepehi ana o ke kanaka iaia iho ma ka Baibala. E nana ma Pukaana, Mok. 20, pauku 13, "Mai pepehi kanaka oe," wahi a kela pauku. O keia kekahi o na kanawai paa he umi, i haawiia ia Moe, mai ka lima o Iehova mai.
          He kanawai laula keia, aole i olelo ia maanei, mai pepehi oe ia hai, aka. "Mai pepehi kanaka oe." E keia hua "oe," ua pili i kela kanaka keia kanaka pakahi, a puni ka honua nei. A o ka hua "pepehi kanaka" maanei, ua pili i ka lawe ana i ke ola o kekahi kanaka. Alaila, ua pili keia kanawai i na ano pepehi kanaka a pau. Ina e pepehi kekahi kanaka i kona hoalauna, he pepehi kanaka no ia; a ina e pepehi ke kanaka iaia iho, he pepehi kanaka no hoi ia. A o ka pepehi kanaka, oia ka mea i papa ia ma keia kanawai. Nolaila ua akaka, ua papa ia ka pepehi ana o ke kanaka iaia iho ma keia pauku o ka Baibala.
          Elua. Ina pela, pehea hoi e hoopaiia'i keia ano pepehi kanaka? No ka mea, ua akaka ma na pauku e ae he nui, o ka hoopai o ka pepehi kanaka, he make no ia. Ma Nahelu, Mok. 35, pauku 16, 17, 18, ua hai pokole ia keia olelo, "he oiaio no, e make ka pepehi kanaka." A ma ka pauku 33 o ia mokuna no, e loaa ia kakou keia olelo, "aole e hiki ke huikalaia ka aina i ke koko i hookaheia maloko olaila, aia wale no ma ke koko o ka mea nana ia i hookahe." Ua maopopo ma na pauku mamua iho, o keia hookahe koko i oleloia maanei, oia no ka pepehi kanaka, oia hoi, ka lawe ana i ke ola o ke kanaka. Nolaila ua maopopo o ka uku hoopai a ke kanawai o Iehova maluna o ka pepehi kanaka, oia ka make o ka lawehala. Pela wale no e huikalaia ai ka aina i ka make o ke kanaka i pepehiia. Ua akaka no hoi, ina e pepehi kekahi kanaka ia hai, ua hiki ke hookolokoloia ua kanaka la, a ina e hoahewaia, ua hiki ke hoopaiia e make. Aka, o ke kanaka i pepehi iaia iho, pehea la e pili ai ke kanawai pepehi kanaka iaia, oiai ua make oia, aole e hiki ke hookolokoloia, a hoahewaia, a hoopaiia? Ano e hoi ha!
          Elua manaohai a kakou e hoomaopopo ai ma ka pane ana i keia ninau.
          1. Elua ano nui o na kanawai a Iehova i kau mai ai maluna o na mea ana i hana ai. O kekahi, oia no na kanawai i hooko ia ma o kanaka la, a ma o na luna hooko e ae paha. E like me na kanawai o ke aupuni. A o kekahi ano kanawai, ua kapaia na kanawai e hooko ana ia lakou iho. E laa ke kanawai o ka ume-kaumaha o ka honua nei, ke hooko mau nei oia iaia iho. A ina e lele oe i ka pali, eha oe i ua kanawai nei. Pela hoi na kanawai o na helu, oia hoi na kanawai Matematika, ina e lawehala oe i na kanawai o na helu, poho kau hana, a make paha kou waiwai. Pela hoi ke kanawai o ke ahi, he wela ka uku o ka lalau hewa. E hoao iho oe e milimili i ua pokii nei, eha ana oe. O na kanawai a pau o keia ano, he mau kanawai keia e hooko ana ia lakou iho.
          A ma keia kanawai o ka pepehi kanaka, me he la, ua loaa na ano elua, e like me na ano elua i olelo ia maluna ae o ka pepehi kanaka. O ka mea pepehi aku ia hai, na hai no e hooko i ke kanawai maluna ona, a o ka mea pepehi iaia iho, na ke kanawai no e hooko iaia iho maluna ona. Oiai, o ka mea pepehi ia hai, ua loaa iaia ka hoopai o ke kanawai, he make; a o ka mea pepehi iaia iho, ua loaa like i ka hoopai o ke kanawai he make. Nolaila ua hookoia ke kanawai, a ua kau paewa ole kona hoopai maluna o laua a elua.
         2. Ina nae e kanalua kekahi mea no ka hookolokolo ole ia o ka mea i pepehi iaia iho, e hoomanao kakou, aia ma kela ao aku ko Iehova hookolokolo nui ana i na hana a pau me ka hoopololei loa i na mea ano kapakahi a pau.