Ka Lahui Hawaii, Volume III, Number 27, 5 July 1877 — Page 2
KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII.
HONOLULU, IULAI 5, 1877.
Hoolaha no ke Kula Kahunapule.
E wehe hou ia ana ke kula Kahunapule ma Honolulu, malalo o ke alakai ana a ke kumu hou, o Rev. C. M. Hyde D. D. ke hiki aku i ka Poalua mua o Okatoba ae nei.
Ua makemake ia na haumana a pau e akoakoa mai ma ia la.
Ua oluolu ia na haumana hou i apono ia e na ahahui Euanelio a me na aha Luna kahiko e heie mai. O na haumaha no hoi i apono ia e ke Komite Hoonaauao o ka Papa Hawaii, o lakou kahi e hele mai.
Eia kekahi, ua hooholo iho nei ka Papa Hawaii e haawi i mau wahi dala kokua wale no na haumana ilihune, i mea hoolana i ke ola no ka noho ana ma ke kula : aole no na mea a pau keia, no na haumana pilikia wale no, a e nana pono ia ana na pilikia a pau o na haumana.
E hooponopno hou ia'na na rumi i maemae kupono.
26 tf MA KE KAUOHA.
Ka Hoike a ke Komite.
I ka Mea Hanohano ka Luna Kula o ka Apana o Honolulu,
Me ka mahalo.
O makou o ke Komite i kohoia, no ka nana ana i ka hoike o na Kula Aupuni o ka Apana o Kona, Oahu. Ke waiho aku nei makou i ka makou Hoike. Ua nana ke Komite i na la Hoike eha o na Kula Aupuni i malamaia, e hoomaka ana ma ka Poakahi Iune 25, a e pau ana ma ka Poaha Iune 28.
O ka nui o na haumana i hoikeia mai imua o ke Komite, he 557, oia hoi he 318 keikikane, a he 239 kaikamahine.
Ma ka Poakahi Iune 25, ua hoikeia ma ka Luakini o Kamoiliili, na Kula o Kamoiliili, Waikiki, Makiki, Manoa, Palolo a me Wailupe.
Ma ka Poalua mai, Iune 26, ua hoikeia maloko o ka Luakini o Kawaiahao, na Kula o Kalihi-Uka, Kalihi-Kai, Moanalua 1, Moanalua 2 a me Kapalama.
Ma ka Poakolu Iune 27, ua hoike ia maloko o ka Luakini o Kawaiahao, na na Kula o Kawaiahao k. Kawaiahao w. Kamakela a me Maemae.
Ma ka Poaha Iune 28, ua hoikeia maloko o ka Luakini o Kawaiahao, na Kula o Kaumakapili, Roma k. Roma w. a me ke Kula o Pauoa.
Ma ka nana ana o ko oukou Komite me ka akahele, ma na la hoike i malamaia, ua loaa i ke Komite ka mea e hoakaka aku ai no ka oihana hoonaauao ma ka Apana o Kona Honolulu nei, a oia ka ke Komite e hoakaka piha aku nei.
KUMUMUA.
O keia ke anuu mua o na Buke hoonaauao, e ao ia nei iloko o ko kakou mau Kula, a malaila no hoi ka hoomaka ana o ke keiki liilii e ike mua i na helehelena o ka A, E, I. He 216 ka nui o na haumana i Alakaiia ma keia Buke. Aole he mea a ke Komite e kanalua ai ma keia mea, ua maopopo imua o ke Komite, ua Alakai pono ia na keiki ma keia Buke. Ua maikai ka lakou hookuikui a heluhelu ana ma na haawina, a he eleu ko lakou pe-la ana ma na haawina no ke pela ana.
AO HELUHELU.
O keia ka lua o na Buke heluhelu e aoia nei iloko o ko kakou mau kula. He 293 ka nui o na keiki i ao ia ma keia Buke, a malaila no e hoonui ia ka noonoo o ke keiki ma ka heluhelu ana me ka maikai. Ua nana akahele ko oukou Komite, me ka ninau ana i na Rula e pili ana no kela a me keia ano o ka heluhelu ana, a ua mahalo ke Komite i ka hapanui o na haumana i aoia ma keia Buke, a ua hoike mai lakou i ka eleu a a me ka mikiala o na Kumu nana i ao.
HOIKE HONUA.
Ma keia Buke e ike ai ke keiki i ke ano o ka Honua nei, a me ke ano o na Lahui Kanaka o ka Honua nei. He 204 ka nui o na haumana i alakaiia e na kumu ma keia Buke. Ua makaikai ko oukou Komite i na haawina i hoikeia mai imua o lakou, a ua mahalo ke Komite no ka paanaau o na haawina e pili ana i na mokupuni o Hawaii nei, me kahi ano kanalua iki no ke kikokikoi ia o ke ao ia ana, oiai, aole lakou i hoomaka ma ka haawina mua mai, ua haalele wale aku i na mea e pili ana no na Mahele aina nui o na Hapa Poepoe elua, a me kekahi mau ninau e pili ana ia lakou.
HELUKAMALII.
O keia Buke ka Buke e hoomaka aku ai ke keiki i ka makamua o na helu, he 149 ka nui o na haumana i aoia ma keia Buke. Ma ka nana ana o ko oukou Komite, ua mahalo ke Komite i ka makaukau o na haumana i hoikeia mai, a ma kekahi mau Kula, ua kanalua ke Komite i ka mahalo aku, no ka mea, aole i alakai ponoia na haumana ma ka hoomaamaa ana ia lakou ma ka helu, ma ka hoopii a hoemi ana. Aole no hoi i weheweheia aku lakou i ke alanui e imi ai i na kahi, iloko o kekahi mau helu elua i hoonuiia.
HELUNAAU.
O keia Buke ka mea e maa ai ke kanaka i ka helu ana i na mea a pau ma ka noonoo wale no, he 245 ka nui o na keiki i aoia ma keia Buke. Ua hoikeia mai keia Buke imua o ke Komite me ka hemahema ole, a ua akamai ke kulana o na haumana, i ka hoomaopopo ana o ke Komite.
A RIMATIKA.
O keia ka Buke kiekie loa o na helu e aoia nei iloko o na kula, malaila no hoi i aoia ai ke ano a me ka hoopili ana o na helu, he 51 wale no ka nui o na haumana i aoia ma keia buke. Ua nana ko oukou Komite me ke akahele, a ua hoomaopopo i ke kulana a me ke ano o ke aoia ana o na haumana, ua loaa he mau mea e kanalua ai no kekahi mau haumana, oiai, aole i wehewehe pono aku na kumu imua o na haumana i ke ano o na hoakaka a me na Atioma, a aole no hoi i kuhikuhi pono ia na haumana i ke kumu a me ka hana ana i na hooiaio. Nolaila, i ka wa a ke Komite i kohoia i ninaninau ai no ke ano a me ke kumu o kekahi mau Atioma, aole i hiki i kekahi o lakou ke pane mai. Nolaila, he hemahema keia no na kumukula, a e pono ke hoopau koke ia.
KAKAULIMA.
O keia kekahi haawina e aoia nei iloko o na kula, ma keia haawina e hiki ai i ke keiki ke kakau aku i ko lakou mau makamaka ma kela a me keia wahi. He 298 ka nui o ka poe i aoia i ke kakaulima. Ua nana ko oukou Komite me ke akahele, a ua hoomaopopo no hoi. He kanalua ka manao o ke Komite no ka mahalo ana aku i na haumana i aoia ma keia haawina. Me he mea la, aole i wehewehe pono ia ke ano o ke kiko ana i na mamalaolelo, a me ka mahele ana i ka hopuna olelo, aka, na hoopaa wale no lakou i na kiko me ka hoomaopopo ole i ke ano a me ka lakou mau hana iloko o ke kakaulima ana.
HAIOLELO.
O ka makaukau ana o ke keiki ma ka haiolelo, oia ka mea e hiki ai i ke keiki ke kamailio i kona manao imua o ke anaina nui. He 26 wale no ka nui o na haiolelo i hoike ia mai imua o ke Komite, a ua mahalo ke Komite i ka paanaau o na haiolelo, koe wale no ke ano o ko lakou lawelawe ana, aole lakou i alakai pono ia e na kumu ma ka lawelawe ana, a aole no hoi i mahalo ke Komite i ke alakai ia ana o na haumana e haiolelo mai imua o ke anaina i na haiolelo ano nui, me ka hoomaopopo ole i ke ano a me ka manao i haku ia, aole no hoi i hoopili pono ia na rula o ke ao heluhelu.
KUMUMANAO.
Ma keia haawina e hiki ai i ke keiki ke haku i kona manao mailoko mai o kekahi mea. He 5 wale no ka nui o na Kumumanao i hoike ia mai imua o ke Komite, a ua mahalo ke Komite i na Kumumanao a me ka heluhelu ana a na haumana, a ua mahalo pu ke Komite i ka hooikaika o ke kumu ma keia mea.
OLELO KIKE.
O ka Olelo Kike, oia ka mea e hoomaamaa ana i na keiki i ka paio ana. He 18 mau olelo kike i hoike ia mai imua o ke Komite, a oia mau olelo kike ua maikai ka hapanui, aka, ma kekahi mau olelo kike, aole i mahalo ke Komite i ke ao ia ana o kekahi mau keiki e hailiili aku i kekahi, a e akamai ma ka nuku ana.
HIMENI.
O ka himeni ka mea e hoomaamaa ai ka leo o ke keiki ma ke mele ana, me he mau manu la lakou ma na ululaau. Ua nana ko oukou Komite, a ua mahalo i kekahi mau himeni, koe wale no keia: ua uuku na himeni i ao pono ia i na kula a pau, a ua uuku no na himeni i ao ia iloko o keia mau makahiki, aole no he lohe pono ia ka olelo ma kekahi mau mele i mele ia, a ma kekahi mau mele, ua mahalo loa ke Komite i ka eleu, a me ka maikai o ko lakou mau leo ma ke mele ana.
No ka maluhia ole o na la hoike.—
He mea kamahao keia i ike ia e ke Komite i kela a me keia makahiki, ua nui ka poe i hele mai i na la hoike, o na makua a me ka poe e ae. He mea maikai nae ia i ka manao o ke Komite, e hele nui mai na kanaka e nana i ka naauao, kekahi kumu nui o ka pono a me ka pomaikai o ka aina, he hoailona ia o makemake i ka naauao, ina oia ke kumu o ka hele ana mai, no ke aha la ke kumu o ko lakou malama ole i ka maluhia oia mea? I ka manao o ke Komite, aole paha oia ke kumu nui o ka hele ana mai o kekahi poe makaikai, o na himeni, na haiolelo, a me na lealea oia ano, oia ke kumu o ka hele ana mai, no ka mea, he mau mea lealea kupono a kupono ole kekahi i ka hoonaauao, he mea pono e ike e ka Hope Luna Kula a apono i na lealea i manao ia no ka hoike, a o ka oi aku paha o ka pono loa, e hookaawale ia i la okoa no ia mau hana.
Ke waiho aku nei makou i ka makou hoike imua ou, me ke noi ae i ka Makua Lani e holomua ka oihana hoonaauao ma ke Aupuni nei, no ka mea, Ua mau ke ea o ka Aina i ka Pono.
B. W. KAWAINUI.
Na Komite. M. KUAEA.
A B. KALAULI.
Kekahi mahele o ke Akeakamai.
MAHELE 7.
Ke kaupaona huiia—Ma ka kaupaona huiia, ua huiia na une he nui loa e kaupaona ai i na mea kaumaha loa. Me keia ano e kaupaona ia ai na moku e like me "Neti Mela," "Ka Moi," &c.
Ma na mea Hoonui Ikaika, aole no i hoomahuahua maoli ia; eia wale no ua hooponoponoia i lanakila'i ka ikaika uuku i ka ikaika nui ma ka hoonui ana i ka vilosite o ka ikaika uuku i like kona momenetu me ka momenetu o ka ikaika nui e nee ana me ka vilosite uuku. Oia hoi, aole i hoonui maoliia ka ikaika, aka, ua keakea ia ka mea kaumaha nui i hiki ole iaia ke pale aku i ka mea uuku, a ua hoomana loa ia ka nee ana o ka mea uuku e lanakila loa i ka mea nui.
Ka mea hoonui ikaika elua, i kapaia, Ka Huila a me ka iho. He huila poepoe nui ia me ka iho poepoe ma kona kikowaena ua paepae ia laua ma ka mea kupono. Ua kaa pu ka huila me kona iho, a o ka laua hana ua like me ka une ano mua. Eia ka loina no ke kaulike o ka hoeueu ikaika ma ka huila a me ka iho. Loina—Me ka hanai o ka iho i ka hanai o ka huila; pela ka hoeueu ikaika i ka mea kaumaha.
Niele 1—40lbs o ka bakeke wai e huki ia ana ma ka lua wai, a he huila 4 kap. ke anawaena, a eono iniha ke anawaena o ka iho. Ehia paono ka ikaika huki i ka bakeke wai iluna?
Haina— 320lbs. Wehewehe. 3:24::40lbs:320lbs.—O ka hanai oia ka ½ o ke anawaena.
Niele 2—Ina he mea kaumaha 100lbs e kau ana ma ka iho nona ka hanai 4 iniha, alaila, heaha ka hanai o ka huila e kaulia'i me 16 paona? Haina—25 iniha. Wehewehe 16lbs:100lbs::4in.:25 iniha.
Ka Windlass—Ua pili ka inoa windlass i na iho hoonui ikaika a pau e moe iliwai ana, i hoeueuia me ke au a une paha, aole me ka huila maoli. Ma ka windlass na pani a ka hakahaka o ka huila me ke au i paa i ka iho; o ka hana a ka windlass ua like loa me ka huila; a ua like hoi ka ratio ma ka loa o ke au e pani i ka hakahaka o ka hanai o ka huila. Ina he au 15 iniha ka loa, ua like ia me ka huila 30 in. ke anawaena; nolaila, eia ka loina o ka windlass. Me ka mea kaumaha: Hoeueu Ikaika:: ka loa o ke au o ka iho : ka hanai. Ma na hiu hapai heleuma maluna o ka moku, he iho nunui e moe ana ma ka ihu o ka moku ua hoopuniia i ke kaulahao o ka heleuma, a ua hoopaaia me na une loloa.
No ka hiu (Capstan.) Oia ka windlass i kukuluia iluna o ka iho, na na une e hookaa i ka iho a na ka iho e olokaa i ke kaula me ka hooponopono ia e kekahi mea.
Na huila a me na iho i huiia—He mea maikai keia ma ka hoopokole ana i kekahi mau mea. (Ua waihoia na wehewehe, no ka mea, ma ke kii e pono ai) aka, eia ka loina. Me ka hualoaa o na hanai o na huila a pau, i ka hualoaa o na hanai o na iho a pau, i ka hualoaa o na hanai o na iho a pau, pela ka mea kaumaha i ka hoeueu ikaika. Ina he au ma kahi o ka hoeueu ikaika, e kapa aku i kona loa, ka hanai o ka huila mau.
Ka pinona (pinion) ka huila.—O ka pinona oia ka iho i maheleia me na niho like, ua kapaia na niho o ka iho, he mau lau o ka pinona. Ekolu ano o ka huila, huila niho lei, huila niho kepa a me ka huila niho kapakahi.
Ka huiia ana o na huila ma ke kaula.—He hana pinepine keia, o ka huiia ana o na huila me ke kaula a apo ili paha. I kekahi manawa, ua moe kea a ua moe kupono ke kaula. E ikeia kekahi ma kekahi mau hale hana o Hawaii nei.
E nana hoi i na huila ma ka wati, ua hooponopono lakou i ka vilosite, ma ka huila mua, e kaa okoa i ka minute 1, ma kona hope aku e kaa okoa i ka ¼ o ka hora; ma ke 3 e kaa okoa i ka hora okoa, nolaila e paa ai ka manamana minute, a na kekahi huila aku e kaa okoa i na hora 12 malaila e poai ai ka manamana hora.
O ka hooemi i ka anai ana o ka niho o na huila, aia wale no ia ma ka hana pono ana i ke ano ili.
Ina hanaia na niho me ke kaawale nui a me na pihi oioi paha, nui no ka anai ana a me ke kui ana kekahi i kekahi; ina e hana pono ia, alaila, aole e poino koke. O ka waiwai o ka huila ma ke kaa, o ka hikiwawe o kona motio ana, elua pono nui i ike ia ma ka huila o ke kaa, (a) ua hoemi ia ka anai ana, (e) he mea kokua i ke kaa i ka hele ana ma kahi apuupuu.
(Aole i pau.)
Ma ke ku ana mai o ke Kilauea i ke kakahiaka Sabati aku nei, ua hoi mai o J. S. Walker kekahi o na ohua i holo aku no Kau, Hawaii, me ka poino i loaa iaia ma kona lima, mahope iho o kona haule ana i ka lio a haki ka lima.
Ka Honua nei.
A ME NA MEA A PAU MALUNA IHO.
KA MOANA ANU HEMA.
O ka ha keia, o na mahele moana o ka honua nei, eia keia moana ma ka aoao hema o ko kakou paapoepoe honua nei, a ma ka hema noho o na moana i hai mua ia aneia, ka Pakipika, Atelanika, Iniana. Ua hoouhiia keia moana e na eka ilimoana he 12 biliona me 800 miliona. Ua oleloia ma keia moana he kakaikahi loa na moku holo ma keia moana no ka makani a me na hau paa anu loa. A ina e hoohalike aku kakou i ka waiwai io o na mea ola e holo ana ma kona ilimoana; e loaa mai no he mau haneri biriona a ke Akua i huna ai maia aoao o ka honua nei.
KA MOANA ANU-AKAU.
O ka lima keia o na mahele moana o ka honua nei, eia oia ma ka aoao Akau o ko kakou paapoepoe honua nei, oia hoi ma ka kakou nana pono ana mai Honolulu aku nei, aia ma ka aoao ma Waialua me Kahuku, a maia lalani pololei aku a hiki aku kona palena i ka welau akau; aia malaila ua moana la, na aina nui, e laa ka aoao akau o Amerika akau Ainaomaomao Rusia ma Asia a me Rusia ma Europa. A ma keia moana ua kaulana oia no ka holo pinepine o na moku okohola a me ko kakou mau kanaka Hawaii lawaia kohola. A ua ike mau ia nohoi ka laki o lakou ia mau ia ahiu o na kai anu, a ua hoolaha aku ka waiwai oia mau ia (whale) ma na palena naauao a pau o ka honua nei.
O ka ili e hoouhi ana i keia moana, 1,280,000,000 eka. Ina e hoohalike kakou i hookahi eka, e holo ana hookahi kohola, ua like no ia me 1,280,000,000 kohola, ua like ia me 256,000,000,000 barela alla, a ua like hoi ia me 8,064,000,000,000 galani, ina $1 no ke galani 1, ua like me $8,064,000,000,000, he waiwai huna aia ma ka moana anu akau kahi i hunaia ai, a ina e huiia me kekahi mau waiwai e ae e lana ana ma ia ili moana o ko kakou honua nei, aole no e emi malalo o $20,000,000,000,000 i hunaia. A he mea nani no ia i na'lii ke imi aku.
E nana hou ae kakou i ke kupono a kulike paha o keia wehewehe ana.
Pakipika 44,800,000,000 eka.
A telanika 19,200,000,000 "
Iniana 16,000,000,000 "
Anu Hema 12,800,000,000 "
Anu Akau 1,280,000,000 "
94,080,000,000 eka.
O keia mau eka ili moana maluna ae, ua kokoke like me 95,649,018,048; ina e hoohalike ana kakou me ka rula no ka imi ana i ka paa poepoe, a o keia mau kapeke ana mai na buke hoonaauao mai no, ua koe paha ma kekahi ano; a ma ka imi ana e pololei loa, he mea pohihi paha ia, o na lani ka mea i ike ia mau mea.
NO ASIA.
O Asia ka moku nui a aina puniole o ka honua nei i oi ae mamua o na aina nui e ae o ka honua nei, o ka nui o kona mau eka aina e uhi ana maluna iho o kona mau palena a pau, he 9,853,280,000. Aka hoi, aole paha kakou e hoopololei loa, ina ua ana ia keia mau ili aina ma ke ano hualala kupono a awaawaa paha, oiai, he mau kuahiwi kiekie kekahi ma Asia, oiai, he mau kuahiwi kiekie kekahi ma Asia, oiai, aole paha i palahalaha loa ka ili aina o Asia a pau; ma ka helu kanaka o ka M. H. 1860 paha, ke noho nei na kanaka maluna o Asia, he 600,000,000, a ma ka hoohalike ana i ka nui o kona mau ili aina no ke kanaka hookahi, ua like me 16 eka, 2 kuata me 14 1-5 roka, aka, aole oia ka pololei loa, he poe mea aina nui kekahi a he oleloa kekahi, e noho ana maluna o na waapa, &c.
A FERIKA.
O keia kekahi o na aina nui o ka honua nei, ke moe nei oia ma ke komohana hema o Asia, a ma ka hema hoi o Europa, ma ka aina puniole hikina, (a komohana hoi ia kakou.) A ma ka ili aina e hoouhi ana i keia aina, ua emi iho no ia malalo o Asia, (a emi iho no hoi malalo o Amerika Akau me Amerika Hema ke huiia laua;) 8,281,600,000. eka a o na kanaka e noho ana maluna iho, he 61,000,000, a ma ka avariga ana i ka ili aina no ke kanaka hookahi, he 135 eka, 3 kuata me 20 roka.
EU ROPA.
O ke kolu keia o na aina nui o ka aina puniole hikina mai Amerika aku. Ua emi loa iho ko ia nei nui malalo o keia mau aina i haiia ae nei. Ke waiho nei keia aina malalo o ka hoouhiia ana e na eka aina he 2,368,000,000, a e noho ia ana e na kanaka he 262,000,000; a ma ka hoohalike ana o na eka aina no ke kanaka hookahi, he 9 eka a me ke koena iki aku.
Ke hoike nei au ia oukou ma ke ano nui, a mahope e hoomoopopo ia ko kela a me keia aupuni, e like me Rusia, Tureke, Auseturia, Geremania, &c.
No AME RIKA AKAU.
O kekahi mahele keia o ka Ainapuniole Komohana mai Europa mai, o Ainapuniole Hikina hoi mai Hawaii nei aku. Ua hoouhiia keia mahele aina nui o ka honua nei e na eka aina he 5,120,000,000. O ka nui o na kanaka, he 40,000,000, o ka avariga o ka hoohalike ana o na eka aina o ke kanaka hookahi, he 128. He aina kuahiwi nui a me na muliwai nui a me na moanawai. Mahope e wehewehe pakahi pu i ka loihi o na mile e kela a me keia muliwai, a me ka nui o na eka e hoouhi ana i ka ili o na moanawai pakahi o lakou a pau.
O kekahi mahele aina keia o ka Ainapuniole Komohana, e hui pu ana me Amerika Akau ma ka Puali o Dariena. Ua hoouhiia keia mahele aina nui e na eka aina he 4,160,000,000, nona na kanaka he 17,000,000. O ka avariga ana o na eka aina o ke kanaka hookahi, he 244 eka, 2 kuata, he 32 roka a keu.
NA AINAMOANA.
Ua heluhelu anei kakou i ka nui o na aina nui o ka honua nei, a me ka nui o ko lakou mau ili aina ma ko lakou mau eka ? Eia kakou ma keia mahele o na aina, oia hoi na aina puni i ke kai e waiho kauliilii mai nei mawaena o na moana nei elima a kakou i ike ae nei, a e kauliilii ana hoi ma kela a me keia wahi a ke Akua i hookukulu ai, a i kupono hoi ma ko lakou mau latitu a mau lonitu. A mahope au wehewehe pakahi i ka nui o ko lakou mau eka o kela a me keia, a pela hoi ka nui o na kanaka pakahi o lakou. Ma ke ano hui i keia manawa, e hai hui no au. O ka nui o na ili aina hui o lakou, he 2,880,000,000 eka; a o ka nui o na kanaka, he 21,000,000, o ka avariga ana o na eka aina no ke kanaka hookahi, pe 137 1-7 eka. Ma ka manao ana, ua komo pu keia Paeaina Hawaii maloko o keia huina helu o na aina moana. Eia wale no ka mea pohihihi ma keia kakau ana, o keia palapala aina a'u e kakau nei, mawaena o ka m h 1857 a me 1860. Nolaila, ua pii hou ka helu o na kanaka i keia mau makahiki, he 17 a me 20 paha. Aka, ina he makemake ko oukou i keia wehewehe ana, a lawe nui paha i ka Nupepa "Lahui Hawaii," a nui hoi ke dala e loaa mai no ka hoolawa ana i na lilo o ka Nupepa, alaila, e loaa no ona Buke Palapala Aina hou ma kahi o ka Papa Hoonaauao, aole paha e oi aku mamua o $3.00, aole paha e emi mai malalo o $1.00 ke kumukuai.
(Aole i pau.)
NA MEA HOU O KOHALA.
E KA LAHUI HAWAII E; Aloha oe:
He mau wahi mea hou ka'u e hoouna aku nei ia oe, a nau ia e hookomo iho ma kahi kaawale o kou mau kolamu, i ike mai ai ka poe puni mea hou o kaua e noho ana mai ka la hiki ma Kumukahi a ka welona a ka la i Lehua.
He nani a maikai na paepuu, na mauna, na kualono, na kahawai, na awawa, na kula; a pela no hoi na mahiko a me na kihapai kanu o na kanaka, aohe wahi hemahema a ka ua Nahua. He nani okoa no mai Kohala-loko a Kohala-waho.
Ke ulu nei ke ko o Makapala, a ke holehole nei, a ua holopono na hana, i hakalia i ka hale wili.
Ke hana nei ka nau i kana hana o ka lawe malie ma Halawa, a o na mikini hoi i ka laua hana o ke kaa poahi, a o na ipuhao hoomoa hoi i ka laua hana o ka hoaleale i ke kaha o Kaunalewa.
Ua oi mau ko Halaula mahiko, mai ka hoomaka ana mai a hiki i keia la. Malaila nae kekahi haunaele i ulu ae mawaena o na pake hana a me na kanaka.
Ke haualaoa nei na pou a me na o-a maluna iho o ke kahua i pau ai i ke ahi ma Puehuehu, aole nae i pau pono na hemahema; ke haulani mai nei ka palau i ke kula o Puehuehu, ke hele nui nei na wahine i ke kanu ko, a ke halale nei na kane i na apu awa i ka hale, ua hele ka wawae a kunakuna, o na wahine ke hele i ka hana, kau ko ia la poo i ka uluna, o "Welehu ka malama."
Ke ulu nei ke ko ma Kaauhuhu, ua pau i ka holehole, ke kanu hou nei ke ko no kekahi makahiki hou aku, ke eli nei ka lua wai, ua paa ka hale kamana a me ka hale amara, ke kukulu nei ka hale noho, ua makaukau ka lua wai o Waialealea, i hakalia i ka paipu a moe aku, naku ka wai i ke kula o Kaauhuhu.
Ua hoike iho nei ke Kula Kaikamahine, ua makaukau no lakou ma na mea i aoia, kohu haole no.
Ua ulumahiehie no o Kohala nei me na hale kuai a me na hale inu ti, 3 hale no na haole, a 6 hale no na pake, a he 7 hale inu ti no na pake wale no.
Ua hele a hahana ka wi ma Kohala nei, o ke pai ai hapaha mamua, no ka ekolu hapaha i keia wa, o ke pai ai hapalua, no ke dala hapalua, a 6 no wahi uala no ka hapaha, i ahona i ka ai a ka haole.
Ma Kaiopihi i hoomakaukau ia ai na mea kuai o kela a me keia, i like a ane like me ka makete kuai ia o Honolulu.
Ua kepa ia elua mau kanaka ponoi no Kohala nei i ka mahiko o Kealia, Kauai, oia o Kamahana me Pupule, he mau mea akamai i ka hoolakalaka hoki.
Me ka mahalo. HAILAMA.
Kohala Akau, Iune 29, 1877.
MAKE ME KA ANOAI
M R. LUNAHOOPONOPONO; Aloha oe:—
Me ke kaumaha ehaeha, walohia luuluu, eha koni i ka puuwai i ka iwihilo a ke aloha o makou o na lala o ka "Ahahui Hawaii Kalakaua" ma Amerika Akau nei, ua ili mai i luna o makou he haawe kaumaha, ke lawe nei a hooili aku maluna o ka Alopeka ahaiolelo o ke kuahiwi, nana e lawe hele aku maluna o na ale hakinua o ka moana Pakipika, a loaa aku oe i ke kiko waena o ke Aupuni; e waiho aku i nei wahi makana na kau "Lahui," a nana hoi e auamo hele aku mai Hawaii a Kauai i Niihau i ka mole o na mokupuni, a nana wale mai ma na aina e nei.
"Kupouli makou i ke aloha.
Kunahihi hoohihi i ka minamina.
He minamina walohia.
No makou i hala aku."
O J. W. Kamaihui, ua make ma ka la 4 Iune, hora 10 o ke kakahiaka, no kona make ana, ua nele makou i ka hoa kupono ole, aka, o ke aloha aole i nele, ua hu a hanini mawaho kona aloha no makou, a pela makou nona. O kona aloha, ua sila paaia ma ko makou mau puuwai, ua liloia i waiwai nui na loko e hana nei.
He kakauolelo ia no keia "Ahahui," a hoa aloha oiaio no makou no na au i hala, o kona kulana a me kana mau hana, ua lilo i mea na makou e hoomanao mau'i.
Ua hiki mai oia maanei 1864, ma ke ano lima hana o ka Mila o Poti Gamala, a noho maanei no na makahiki 12, a ke hele nei i mua, hala e hoi ia i ke ala hoi ole mai, aloha wale. O kona one hanau o Hanamakau Kohala Akau Hawaii.
"Auwe oe e kamai.
Ko makou hoa nei.
Ke uwe aku nei no.
I ka mea nui he aloha.
Auwe! Auwe!! oe."
KA AHAHUI HAWAII.
Tacoma Saw Mill, Iune 4, 1877.
He Pualu Olelo Kike.
He Olelo kike keia i hoopaanaauia e na kaikamahine eha o ke kula kaikamahine o Kawaiahao, a me na keikikane eha o ke kula keikikane, i ka la hoike, Poakolu, Iune 27, ma ka luakini o Kawaiahao.
Kaik— He manao hoakaka keia,
E kukala akeaia aku nei,
I lohe mai ai e ka lehulehu,
Mai Hawaii a Kauai.
He manao ko makou e mare kane,
Ke loaa na kane kupono,
Ka makou ia e hoakaka e aku nei,
I lohe mai ai na kane a pau.
Keik— He manao hoakaka keia,
E kukala akea ia'ku nei,
I lohe mai e ka lehulehu,
Mai Hawaii a Kauai.
He manao ko makou e mare wahine,
Ke loaa na wahine kupono,
Ka makou ia e hoakaka e nei,
I lohe mai na wahine a pau.
Kaik— Aohe makemake i ke kane kolohe
E hele wale ana i ka lalau,
E hokai hele ana i o ia nei,
E wahahee wale ana me ka hoopunipuni
E apuka ana la me ka aihue,
E uhauha wale ana la me ka akole
E malama ole ana la i kahi loaa,
Aohe makemake mare iaia.
Keik— Aohe makemake i ka wahine kolohe
E lalau hele ana i o a ia nei,
E holoholo olelo ana me ka niania,
E mahaoi hele ana i kauhale,
E hoolohe ole ana i ke kane,
Kapulu wale ana i na mea o ka hale
E puni wale ana i na mea lapuwale
Aohe makemake mare iaia.
Kaik— Aole makemake i ke kane inulama
He hana akole, hoohakaka,
Aohe makemake i ke kane pephi
He eha, a he uli ka ili,
Aohe makemake i ke kane palaualelo,
He pololi mau ka noho ana me ia
Pela i na kane hookuonoono ole a pau
Aole makemake male ia lakou
Keik— Aole makemake i ka wahine moloa
Hoomaemae ole ia loko o ka hale,
Ike ole i ka holoi aiana humuhumu
Wahine hooluhi i ke kane,
Aole makemake i ka wahine hookano
E ake no ke aho o ka lole no,
Pela na wahine naaupo a pau,
Aohe makemake mare ia lakou.
Kaik— O ke kane akahi, a hoopono,
E mikiala mau ana ma ka hana,
E malama pono ana i kahi loaa,
E ake ana e hookuonoono,
E komo ole ana iloko o na hana ino
E malama ana i ka pono uhane,
E makaala ana i na la Sabati,
O ke kane ia la e mare ai.
Kaik— O ka wahine haahaa a hoopono,
E hoolohe ana i ke kane,
E malama pono ana i na mea o ka hale
E miki ana ma ka holoi aiana humuhumu
Hele ole ana i ka auwana
E noho ana me ka haipule,
E hele mau ana i na pule Sabati,
O ka wahine ia la e mare ai.