Ka Lahui Hawaii, Volume III, Number 28, 12 July 1877 — Page 2
KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII.
HONOLULU, IULAI 12, 1877.
Hoolaha no ke Kula Kahunapule.
E wehe hou ia ana ke kula Kahunapule ma Honolulu, malalo o ke alakai ana a ke kumu hou, o Rev. C. M. Hyde D. D. ke hiki aku i ka Poalua mua o Okatoba ae nei.
Ua makemake ia na haumana a pau e akoakoa mai ma ia la.
Ua oluolu ia na haumana hou i apono ia e na ahahui Euanelio a me na aha Luna kahiko e hele mai. O na haumana no hoi i apono ia e ke Komite Hoonaauao o ka Papa Hawaii, o lakou kahi e hele mai.
Eia kekahi, ua hooholo iho nei ka Papa Hawaii e haawi i mau wahi dala kokua wale no na haumana ilihune, i mea hoolana i ke ola no ka noho ana ma ke kula: aole no na mea a pau keia, no na haumana pilikia wale no, a e nana pono ia ana na pilikia a pau o na haumana.
E hooponopno hou ia'na na rumi i maemae kupono.
26 tf MA KE KAUOHA.
UA hoopukaia ma ka nupepa Kuokoa o ka Poaono aku nei kekahi mau olelo e kauhihi mai ana i ka luna hooponopono o ka Lahui Hawaii no kona ae ana i kekahi manao e hookomoia ma ka kakou nupepa. Ua nana makou i ke kumu o kona manao, he okoa loa, aole ia makou. Ma ke kamailio ana nae, kauhihi kaunaoa mai la maluna o makou ; e Jno. K. Lota e, e hoopololei i kau pane i ka mea au i enemi ai, no ka mea, aole i loaa iki iloko o makou ke kumu e kapae ia aku ai ko H. O. U. manao, ua hoike mai oia i ka oiaio i huna ia i kahi malu, a oia ka mea a makou i makemake ai e puka mai ka oiaio i na wa a pau.
Ma ko makou ano he kamaaina i ko makou makamaka maikai Sam'l Paniani, aole makou i kanalua no ka oiaio o kana mea i kamailio ai, a he kanaka hoi i noho loihi ma ka oihana ana e noho nei, a pela pu me H. O. U. nolaila, oia ke kumu o ko laua noho ana ma ia oihana e ake nui ia aku nei e lakou nei iho.
He kanaka naauao paha oe, mai hoike ma kou lima akau i ka mea a kou lima hema i hana ai, e kali ma ka huhu e lohi hoi ma ka ukiuki. O ka naauao o ke kanaka, oia no kona noho ekemu ole, e like me ka huewai i piha i ka wai, aole oia e olaola ana.
MA KO makou noho kino ana ma na la i malama ia ai ka hoike o na kula Aupuni o ka Apana o Kona nei, ua pono no makou ke hoakaka aku i ko makou manao ponoi no na mea e pili ana no ia hana.
Ma ka Hoike a ke Komite i puka ma ka kakou pepa i ka pule i hala, ua mahalo ia kekahi mau haawina no ka maikai o ke ao ia ana o na haumana, a ua haawi ia aku la mahalo loa ana i na kumukula no ko lakou hooikaika ana ma ke ao.
O ko makou manao no ke kulana o na kula i keia makahiki, ua pii ae ka naauao o na haumana ma na Buke Aoheluhelu, Hoikehonua, a me ka Helunaau, oiai lakou ua haalele iho i ke kulana mua o ka makahiki i hala. Ua maikai ka lakou heluhelu ana, a ua paa pono hoi na rula e pili ana i kela a me keia haawina, a he lana ko makou manao he anuu mua keia i loaa i na kula Aupuni no ka pii ana aku ma ke kahua o ka naauao, a pela no me na buke e ae. O ka Arimatika, ua mahuahua ae ka heluna o ka poe i ao ia i keia buke mamua o ko ka makahiki i hala. Ma ka makou hakilo ana me ke akahele, ua manao makou, o ka hapanui o na kumu o keia apana, aole no i maopopo lea ia lakou ke ano a me ka wehewehe ana o kekahi mau atioma a me kekahi mau hoakaka ana o kekahi mau mea e pili ana ia buke, koe wale no paha kekahi mau kumukula i hoonaauao ia i ka Buke Moleanahonua ma ke kula nui o Lahainaluna, nolaila, e like me ka hemahema o kekahi mau kumu ia buke, pela no ka puka ana mai o ko lakou mau hemahema maloko mai o ka lakou mau haumana. Ua manao makou, ina he lawa kupono ka naauao o na kumu no ke alakai ana i keia mau buke ma ko kakou mau kula nei, e ike ia no ka waiwai a me ka io o ka Kamikana (Thompson) hooikaika ana, me ka hoohui ia mai o na rula a pau loa o na oihana he lehulehu iloko o kona anapuni, a e lilo hoi ka makou kamailio ana i une nana e hoonee i ka mea kaumaha, (hooikaika io o na kumu) i loaa ka ike oi ae i keia makahiki aku.
O ke kulana o ka Buke Hoikehonua iwaena o na kula, ha ano malihini no kona iwaena o na haumana, aka, o kekahi mau haawina maloko oia buke, he mau haawina no i kuluma i na keiki ma ka Hoikehonua kahiko, e laa na mokupuni he 12 o Hawaii nei, a me kekahi mau haawina e pili ana i na kukulu o ka Honua nei. He ano holomua ko na haumana kulana iloko o keia buke ma ko lakou hoopaa ana i na mea o na mokupuni o Hawaii nei, oia hoi na kai, na awa ku moku, na lae, a me na kulanakauhale, a he mea hoi ia na makou i mahalo nui ai, e pono no i ke keiki ke makaukau, a ke hoomaopopo hoi i na hiohiona a me na helehelena o kona home kulaiwi mamua o ke kioo loa ana'ku iloko o na aina puni ole, a me na moana nui launa ole, o na aupuni nui, oiai, aole kakou he poe kaahele honua, aka, ma keia hoakaka ana, aole makou i manao ua kapu loa i ke kumu ke alakai ana i kana mau haumana ma na kulanakauhale nui o Amerika, a me na hiohiona nani o Europa, me ka haule ole o ka manao a me ka eleu no ka Home Hawaii, a me ke aloha oiaio hoi no kona mau kualono, no ka mea, "e aloha aku oe ia hai, e like me kou aloha ia oe iho."
O na haawina e pili ana i ka haiolelo a me ka paio a me kekahi mau kumumanao i haku ia, ua mahalo ia, ka hapanui oia mau haawina, koe wale no ka mahalo ole ana i kekahi paio i lawe ia mai imua o ke anaina lehulehu he keiki nika a me kekahi keiki Hawaii ponoi, me ke kapa ia aku o ke keiki nika, he "eleele Hilo-e panopano i ka ua," ua ahewa loa makou i ka lawe ana mai o kekahi kumu i na paio haku oia ano, ke manao nei makou, he alakai ana no ia i ka hanauna hou o kakou e maa ma na hana lapuwale o keia kau. Nolaila, ua manao makou, aole kupono ke hana hou ia keia hana ano ino a kupono ole i ko kakou ano he aupuni naauao. E lilo hoi keia mau hoakaka pokole ana i mea e hoopauia'i, ke lana nei ko makou manao, e hoea mai he mau paio maikai ae no keia makahiki aku, me ka pii malie ae o ka mikioi, a me ka eleu.
O na haiolelo, ua paanaau me ka moakaka lea, a ua wiwo ole lakou ke hai mai imua o ka lehulehu ; ma ko lakou lawelawe ana ma ke kuhikuhi, he ano hemahema loa, ua manao makou, he mea pono loa, ke makaukau pu na haumana ma ke kuhikuhi, no ka mea, oia ka hiehie o ke kanaka haiolelo, a he koo no hoi ia e hoohoihoi ai i ke kanaka kamailio ; a ke manao nei makou, o keia mau hemahema liilii, he mau kui ia e hoeueu ai i na kumu.
Aole no hoi makou i mahalo i ka lehulehu o na makaikai, i ka lakou hana hoohaunaele ma ka la hope loa i malamaia ai ka hoike, he ku maoli no ia i ka hoohaahaa i ka maluhia o ka hale laa. Ua pomaikai kakou ka lehulehu i ka ae ia ana mai o na luakini i wahi e ikeia ai ka ike o ka kakou mau keiki, oiai, aole paha he hale kupono e ae no keia hana, o ka kakou mau hana pono ole e na makaikai, he mea ia e hoopau mai ai i ka malama ia ana oia hana maikai, ma kahi e ike ia ai e ka lehulehu. O kekahi oia mau hana pono ole, oia no ka hehihehi ana o na wawae me ka halulu ino maluna o na noho nani, me ke kuha ana i ke kuha paka inoino, a me ka kau ana i na papale maloko oia hale laahia.
He mea keia na makou i manao ai aole e hoike ia aku imua o ka lehulehu, aka, no ko makou ike maka ana i kekakauaka me kona papale maloko oia hale, a me na mea ino i hai ia ae nei maluna. Nolaila makou e kau leo aku nei i ko makou mau makamaka o keia kulanakauhale, e hoomanao no keia makahiki ae, no ka mea, o ka maemae o ka kakou mau hana, oia ka hoike oiaio o ko kakou ano Kristiano a me ko kakou naauao.
He Makaikai ana ia Amerika me ka Hoikeike Ceneteniela ma Piladelapia.
HELU 11.
[Kakau ia e H. H. Paleka.]
NU IOKA.
O Nu Ioka ka oi o na kulanakauhale o Amerika, ua oi ae mamua o ka miliona ka heluna o kona mau kanaka, a ke ulu nei no i kela a me keia makahiki, ma o ka poe la e hele mau mai ana mai Europa a me ke aupuni o Beritania. He nui loa na Geremania a me ko Ililani i komo iloko o ua kulanakauhale nei e noho ai. He poe maikai na Geremania, aka, o ko Ililani, he poe naaupo ka nui, he poe Pope, a he poe puni hakaka, na lakou e hoala nei ka nui o na haunaele ma Nu Ioka, ina e hoomaka ia kekahi haunaele e lakou, he mea weliweli ia ke nana aku, a ua aneane pilikia ke Aupuni i kekahi wa ma ko lakou hoohaunaele ana.
No ka nui loa o Nu Ioka, a no ke kaawale loa o kekahi aoao o ke kulanakauhale me kekahi, ua imi ia i alanui e hikiwawe ai ka holo ana o kanaka mawaena o na wahi hana o lakou a me na wahi noho, he nui na mea i noonoo ia e ka poe akamai i mea kokua i ka holo hikiwawe ana o kanaka mawaena o na palena o ko lakou kulanakauhale, he lohi loa na lio a me na kaa lio, aohe kupono i ka noonoo hikiwawe o ka haole, makemake lakou i hikiwawe ka holo o ke kino e like me ka holo o ka noonoo, nolaila, ke hoao ia nei e hana ma kekahi mau alanui he alakaa mahu i hookiekie ia iloko o ka lewa, maluna ae o ke alanui maoli. Ua kukulu ia na laau he 15 a he 20 paha kapuai ka loa ma ke alanui, a maluna o laila ua uhau papa ia ke alanui, a maluna o na papa ua hoomoe ia na hao kahi a na huila o na kaa mahu e holo ai, he alapii ka mea e hi ki aku ai kanaka mai ka honua o la lo a i ke alanui maluna. Maluna o ke a lapii ua hana ia he wahi palahalaha me na laau a me na papa, a ua kukulu ia he hale hookipa no na poe holo kaa. He kakahiaka nui o ka malama o Novemaba i hele aku ai au e hoao i ka holo ana ma ia alanui iloko o ka lewa. Pii aku la au ma ke alapii a iluna o ke alanui, he 20 paha kapuai ke kiekie, aole i hiki mai ke kaa ia wa, nolaila, komo aku la au iloko o ka hale hookipa e luana pu ai me kekahi poe e ae e kali ana n o e like me a'u no ka hiki ana mai o ke kaa. He kakahiaka puanuanu ia, aka, he oluolu no ka noho ana iloko o ka hale, e a ana no he ahi iloko o ke kapuahi, aole emo lohe ia ke kani o ke oeoe, i nana aku ka hia e holo mai ana kahi enekini mahu e kolo ana i na kaa he umi paha mahope ona. Holo mai la a i ka hale ku iki iho la a ee aku la makou. He umi keneta wale no ka uku no ka ee ana, hookahi kenikeni wale no a e holo oe a pau ka loa o ke alanui, he mau mile. Ua piha loa na kaa ia kakahiaka a nele kekahi poe i ka noho ole he ku iluna ko lakou pono. I ka hoomaka ana e holo nee malie aku la na kaa, aole i liuliu e holo kiki ana, na kaa lio a me ka poe holo lio, a me ka poe hele wawae ma ke alanui malalo, pau lakou i ka haalele ia e makou e holo ana maluna o ko lakou mau poo. Ua like makou me he poe la e holo ana maluna o kekahi uapo loihi; a he ololi loa no hoi ke alanui, e like me ka laula e kupono ai i na huila o na kaa. He weliweli ke nana iho i lalo ma kela a ma keia aoao o ke kaa. Aia na kanaka na kaa lio o kela ano keia ano, na kaa paa lima, a me na mea e ae ua piha ke alanui a o makou e holo ana maluna o lakou. Ina e kapeke aku na huila mawaho aku o na hao i hoomoe ia, o ko makou haule no ia a pau loa i lalo me na kaa pu, he iwakalua paha kapuai, a e nui ana ka poino ke loaa ia pilikia. Aka, mai ka wa i hoomaka ai ia mau kaa e holoholo, aole i loaa kekahi ulia poino ia lakou; No ka malama pono loa ia paha. Ua hai ia mai iau i ka wa i hoomaka ia ai na kaa e holo ma keia alanui kau i ka lewa ua pau na kaa lio o ke alanui malalo i ka nahaha no ka puiwa o na lio i ke kani o ke oeoe a me ka holo kiki o na kaa maluna iho o lakou. Aka i keia wa ua maa, a e holo malie ana na holoholona malalo oiai e holokiki ana ka hana a ka mahu maluna.
Iloko o ka malama o Dekemaba iho nei, ua loaa kekahi ulia poino nui ma ke kulanakauhale e Brooklyn e pili ana me Nu Ioka, oia ka pau ana o kekahi hale keaka i ke ahi a me ka poino ana o na ola he lehulehu. Ua piha ua hale keaka nei i kanaka i ka po, a e hana ia ana na hana lealea. A i ka wa a lakou i noonoo ole ai, lele aku la ke ahi o na kukui maluna o na paku lole hoonani e kau ana maluna, a ma hai o ka papahele, kahi a ka poe hana keaka e lawelawe ai i ka lakou hana. Emoole, he mau sekona wale no paha, paapu ae la o loko o ka hale i ke ahi a me ka uahi. Ia wa hooke ae la kanaka e holo iwaho, a no ka punia loa o lakou i ka makau, ua like lakou me he poe pupule la ka hana noonooo ole. Ua hou hewa aku i o a ia nei ; he pomaikai ka poe i puka pono aku ma na puka. O ka a ana o ke ahi, a me ka uwe ana o na kanaka, a me na leo nui o ka poe kinai ahi, a me ka hohono o na io kanaka e moa ana i ka ahi, huikau ae la ia mau mea a pau, a lilo ae la ia i mea e weliweli ai na hiona o ka po. Ua hehi ia kanaka ilalo ma na alapii a ma na alanui e hele aku ai i na puka. Paa ae la na puka i ka nui o kanaka e hooke ana, a aneane hiki ole i ka poe kokua mai o waho ke komo mai e lawelawe no ka poe i poino. He mau haneri ola paha kai poho ia po. O Wili Roela, keiki a Roela o Kauai, kekahi o ka poe i kokua ikaika loa ma ka hoopakele ana i ka poe iloko o ua hale nei. Ua i e maka oia i na hana weliweli o ia po, a ma kona lawelawe ponoi ana me na lima ikaika i hoopokole ia'i ke ola o kekahi poe i ka make weliweli. He mau la ka imi ia ana o na kino kupapau o ka poe i make iloko o keia ahi. Loaa aku la na kino ua paapaa i ke ahi ; ua mainoino loa, a ua maopopo ole na helehelena kanaka. Ua noho ke kulanakauhale o Brooklyn malalo o ke kanikau a me ke kumakena no kona poe i make mainoino iloko o ia mau la. (Aole i pau.)
Nu Hou o na Aina E.
Kaua Weliweli ma Europa.
PAE NA RUSIA MA KELA AOAO O KA MULIWAI DANUBE.
AHULAU KA MAKE O NA KOA O TUREKE MA KA PAPU O MONTENEGRIN.
Ka Pauahi Nui ma St. John, N. B.
Ma ka auina la o ka Poalua aku nei i ku mai ai ke kiapa D. C. Murray mai Kapalakiko mai, me na nuhou o ke kaua o Europa, a hiki i ka la 24 o Iune, a ke waiho aku nei makou no ka pomaikai o ko makou poe heluhelu.
Ua hoouka ia he kaua mawaena o na Rusia a me na Tureke ma kahi kokoke i Delibaba ma Asia, o ka hopena oia kaua ana, oia no ko laua hooholo like ana e hoomaha ke kaua no kekahi mau hora mahope o ka hoomanawanui ana, i ka hoomaopopo ia ana, ua nui hewahewa aku na kino make o na Tureke mamua o ko na Rusia, aole hoi e hiki ka helu ia ka make o na aoao elua.
Ma ka la 20 mai, ua mohai hou ia he mau ola he lehulehu ma ke kahua kaua, mawaena o na koa Rusia a me na Tureke ma ka papu o Tureke ma Montenegrin, he kaua weliweli loa ia, aole e hiki ke helu ia ka nui o na kino kupapau o na Tureke ma ke kahua kaua, o na koa kamailio o ka papu, oia wale no ka mea nana i hoopakele aku i na koa o Tureke me ka mahunehune, me ke kau o ke alina o ke kaua maluna o ko lakou mau puali koa.
Ua a-e aku la na Rusia ma kela aoao o ka Muliwai Danubbe, ma ka la 22 o Iune, kahi hoi a lakou i kali hoomanawanui ai no kekahi mau malama i hala ae nei, maluna o ko lakou alahaka opiopi i hanaia me ka noiau. Aole he kaua i hoouka ia oiai ko lakou nee, aole no hoi he mea nana i hoao mai e kipaku, o ko lakou nee ana ma kela aoao, ua nee papa ma na mahele he akea loa, e hiki ole ai i na Tureke ke kue mai.
He ahi nui kai holapu ae ma St. John N. B., ua hoopoino ia ka hapalua o ke kulanakauhale, me ka hiki aku o ke poho i ka $20,000,000, a he $8,000,000 o keia poho, ua pani hakahaka ia.
Ma ka a-e ana aku nei o na Rusia ma kela aoao o ka Muliwai, ke noonoo nei o Enelani no kona kulana no keia mua aku, no ka mea, ua akaka loa ke kupilikii o Tureke ma keia hope aku.
Ua kauoha ia ka Alihikaua nui o na koa Rusia o na kahakai ma ka aoao hema, oia o Adjutant Kenela Seneka e hoi e noho maluna o na mahele koa hele wawae ekolu ma Odessa, a ewalu hoi ma Cossack, eono hoi mahele kaua lio a me elua komapani ana aina, o ka hapalua o ka huina o keia mau koa e hoonoho ia ma ka laina mai Ochakoff a i Ackerman, nona ka loa he 100 mile, a mawaena oia mau wahi e moe la o Odessa.
Ua hoole o Rusia i kekahi mau hooponopono ke noi aku ia Rusia i keia hapaha, ua lawa ko lakou lako no ka paio aku me na enemi i keia manawa, aole hoi e hiki i na telegarapa o Tureke ke hoouna aku i ka lakou mau mea hou imua. O ka Duke Nui, o Nicholas, ua panikui aku oia i na enemi ma na alanui akea a pau a lakou e nee mai ai, me kona mau puali koa. O na alanui kaahi, a me na uwea telegarapa, aia malalo o kana hooponopono ana.
O ka nee ana o na mokuhao o Tureke, ua hooponopono hou ia, aole ma Odessa wale no, aka, ma na wahi e kokoke ana i na kapakai hema o Rusia.
Ua hoouna ia he 20,000 mau koa kaualio mai Konatinopela mai, me na lako he 20,000 paona no ka hoao ana e ukali aku mahope o Midhat Pasha no kona wa e kuemi hope mai ai.
O ka makamake o na koa o Rusia ma ka Muliwai Danube o ka ho-a aku i na koa o Tureke, a hiki i ko lakou wa e hopu kino ia aku ai.
O kekahi Alihikaua o Rusia, aole he maikai o kona ola, oia o Czar, ua imi mai oia i oluolu nona ma ka okana aina o Roumania, a e hoi koke mai ana oia ma Kieff, kahi e hoomakaukau ia la no kona hookipa ia mai.
O ke alakai o na puali koa o Rusia i kau aku la ma kela aoao o ke Danube, oia no o Kenela Schobeleff, nana ponoi no i alakai ma ke poo o ka puali, a kau aku la ma kela aoao ma kahi e kokoke ana ia Giurgevo.
Na Hunahuna o na Aina E.
Ua kuai ia aku ma ka halekuai buke i kukulu ia e ka Ahahui Hoolaha Baibala o Penesilavania, he 3,334 mau Buke Baibala, 8,489 mau buke Kauoha Hou, 13,332 mau Hooiaio Baibala i pai ia ma na olelo he 45, a he 25,000 mau kope o kekahi mau Buke Baibala liilii i pai ia ma na olelo ano e he 164.
O kekahi wahine i maa loa i ke puhi kika, hana iho la oia i kekahi paa mikinalima, a haawi aku la ia Rev. Dr. Tyng, me ka olelo aku, ina e kahiko ia na wahine me na mikinalima i ko lakou wa e hele ai ma ke alanui, alaila, he kupono lakou ke kapa ia aku he mau Lede, o ka wahine e hoole ana i ke komo ana i ka mikinalima, he wahine ia na ke kane puhi kika, aole hoi oia e kapa ia aku he Lede.
O ka moku "King Cenrie," mai ka wa haule lau l hala ae nei, mawaena o kona alanui holo moana, mai Livapula a i Bomabe, iaia i hookokoke ae ai ma ka lae hao, ua loaa iho la oia i kekahi makani ino, i ka elima hoi o na la o kona haalele ana aku i ka aina, a hoopoholo iho la i ka moku i ka opu o ka moana, o ka ukana nui maluna oia moku, he aila honua.
O Mr. M. G. M c.Mahan, oia kekahi o na Misionari i hoouna ia mai ma ka aoao hema o Amerika Akau no kekahi mau makahiki loihi i hala ae nei me ka lohe ole ia e ka poe nana i hoouna mai iaia, ano no i hiki aku ai ka lohe, eia ka oia ma ka akau o Missouri, iwaena o ka poe paahana kahi i lawelawe ai i kana oihana, ma ke kulanakauhale o Kansas, a ua mahalo loa na nupepa oia mau kulanakauhale iaia no kona hoomanawanui.
Ua helu ia kekahi mau poino ulia wale ana o na lahui kanaka iloko o keia keneturia, a penei ka hoike ana a kekahi mea kakau nupepa o Nu Ioka : he 1,407 mau kanaka i make ma ka ili ana o kekahi mau mokuahi 4 ma ka moana, 1,422 i make maloko o na pauahi nui 6, a he 7,250 i make i kekahi mau waikahe nui, he 23,834 i make ma kekahi mau kahua kaua nui, 95,530 i make i na olai ikaika he 10, a me 275,000 i make i ka mailele ma Inia Hikina, ua like hoi ka huina nui o na ola i make a poino wale me ka nawaliwali ole i ka mai me 404,443.
Kumumanao.
NO KA HOOULU LAHUI.
O ke kumu e ulu ai ka lahui, o ka lohe i na mea kupono a malama. Oia hoi ka malama i ka maluhia o ka noho ana mamuli o na kanawai o ke Akua a me ko ke aupuni. O ka hoomaemae kekahi i ka noho ana o ke kane me ka wahine, na makua hoi me na keiki.
Pehea auanei e ulu ai ka lahui ? oiai, aohe malama ia na rula. Eia hoi kekahi, ka mau nei no ka hana naaupo o kekahi mau makua i ka lakou mau opio hou. Ua haawi mai ka Mea Mana Loa i ke keiki, a ua haawi pu mai no hoi i ka ai kupono, oia ka waiu, aole nae he hooko pono ia.
Ua hanau mai no hoi kekahi mau makua i na keiki, a he mau la wale iho no iwaho, o ka hanai koke ia iho la no ia i ka uala ; aole i oo ae ka naau o ke keiki, komo koke no na ai oolea, o ke omaimai mai la no ia, nawaliwali pu hoi me ke ola, i iho ai na makua he keiki mai, he mai ka hoi ka hanai naaupo ia.
Eia no keia olelo lokoino loa, nolaila paha ka hoolana o kekahi mau kaikamahine hanau keiki, penei: Mai hanai paha oe i ke keiki o luahine koke, eia no ka ai o ka uala ; ia hanai ana iho no, aole i liuliu iho, o ke ano e mai la no ia, loaa iho la i ka fiva a mai e ae paha ; o ka malama ole ia kekahi o ka makuahine, i loa no a hemo ke keiki, o ka hele koke no ia i ka auau, nolaila ke ino o ke ola-kino.
Ia kakou e Hawaii ponoi e, mai hoolohe i ka olelo lokoino a na kupuna, a makua paha o kakou e pane aloha ole nei, mai hanai paka i na keiki o luahine koke, he naaupo loa ia.
Eia kou pono e Hawaii ponoi, ina i loaa i ko kakou mau puhaka kekahi mau opio hou, e haliu koke iho ka umauma opio, a hanai pono iho i kou hua me ke ahonui a me ke kaniuhu ole, pela oe e hooulu ai i ko lahui.
Ka pohu lai o Kona.
E weli aku ana ia oe e ka makani Maaa nahenahe aloha o Lahaina, aina hoi a ka lai i noho ai, i like hoi me ka pohu lai o Kona nei ; Mauna Lihau e aloha oe.
Haalele aku au i ka lai o Lele, ma ka Poalua la 19 o Iune, a kau ma ke Kilauea, no ke kai malino a Ehu.
A mamuli hoi o ka nome hala ole a ka huila o Kilauea, hala ae la ihope na mauna kilakila o Maui Komohana, a me Mauna Haleakala hoi, ka oi kelakela o
Maui Hikina ; a au mai la i ke kai holuholu o Alenuihaha, me ka pulupe hoi i na kilihune ehukai oia moana lipo; alaila puana ae la au i keia mau lalani himeni.
"Pulu au i ka huna kai,
Kai heahea i ka ili."
Ma ka la 20 ae, hiki ana i ka pohu lai o Kona nei, ka aina hoi nona keia mele mahalo.
"O kona kai opua i ka lai,
Opua hinano ua malie,
O kuu la kaili i ke kai,
Ke na-u la kamalii,
Ke kohi la i ke kukuna o ka la,
Pumehana wale ia aina,
Aloha wale ke kini o Hoolulu."
A ma ka auina la hiki aku la au i Hookena, ka pahu hopu hoi o keia huakai hele, e hanuhanu ana i na ea oluolu o keia aina, a me ka makani nahenahe hoi mai ka moana mai, he Eka, e ani peahi malie mai ana, a me he mea la, e iniki malie mai ana i ka manao, a hawanawana mai me ka leo unahe, i ka i ana mai:
"O ka lai nei la a Ehu,
O Kona i ke kai malino,
Ianei oe la e ike ai,
I ke kai maokioki,
I ka pohu lai o Kona,
I ka uluwehiwehi o Alanapo."
He mea oiaio, o ka pohu a me ka makani kolonahe mai ka moana mai, he kahiko mau no ia no keia aina. Nolaila, e hele wale no koonei keiki i kahi e, a aole e nalo ke aloha i ka aina, hoi no ke aloha i ka pohu lai o Kona.
KA WI O KONA NEI.
Ke pahola nei keia pilikia me ke oolea maluna o ka aina mai o a o; eia ke ola o keia mau la i ka lau lele wale aku no io ianei, hala ae ana ka la. Piha ka naau i ke kaumaha, i ka ike aku i na ohana, e noho hoomanawanui mai ana iloko o keia pilikia nui e holapu nei.
Ke olelo mai nei na kamaaina, he keu keia o ka wi hahana, aole pela na kau wi i hala aku nei. He nana wi ae nei no hoi-a, o ka oi keia.
Iloko nae o keia wi hahana, ke nana aku oe i na kamaaina o keia aina, aohe inoino mai o na helehelena. I amo malie wale ia mai no ka hoi ka noho ana o ka pilikia a ka pololi ai ole.
KE NOKE NEI I KA MAHIAI.
I keia mau la maka poniuniu ai ole, ke noke nei ko Hookena poe i mahiai uala, mahi no o kane, ka wahine a me keiki. Owela ka aina i ka mahiia.
Ua hui ka lau a kekahi poe, ke pahola iho la ka kekahi, a ke hou nei no hoi ka lau a kekahi poe; he mau mahina wale no e kali ai, a ai no i ka hua uala.
O D. H. Nahinu o Hookena nei, oia ke kanaka kuonoono a makaukau o keia wahi. He makamaka hookipa maikai, he heahea a oluolu; he halekipa no na 'lii a me ka poe hanohano. Ma ka haawi ana, he naau akea a mehala, he ike i ka mea nui a me ka iki.
Iloko o keia kau hahana o ka wi, aole i kiei aku ka pololi ma kona ipuka hale. Aka, nana no i hoolawa mai i ka hemahema o kahi poe iloko o keia kau o ka ehaeha.
HE IPU AIMAKA NUNUI.
Mailoko mai o na mea kanu a D. H. Nahinu, ua haawi manawalea mai oia i kekahi hua mua o kana mau mea kanu, oia hoi he ipu aimaka. O kona anapuni ma ka laula, he 3 kapuai me 2 iniha; o ke anapuni hoi ma ka loa, he 3 kapuai me 6 iniha; o kona kaumaha, he 32 paona. He maikai a momona kona io i ka ai ana.
KE KOPE O KONA NEI.
O keia makahiki kekahi o na makahiki hua nui o ke kope ma Kona Hema nei, aole o kana mai ka hua maikai o ke kope, ke hauoli nei na poe mea kope a pau, no ka ohi mai i ko lakou pomaikai. Ke hoomaka nei ka pala o ke kope.
I keia makahiki no hoi, ke kanu nui ia o ke kope ma Kona nei. O na wahi i kanu ole ia mai mua mai, ke hoopiha ia nei he mau tausani kumu kope.
Malalo o na ululaau na wahi maikai loa no ke kanu kope ana; aia ma ia mau wahi ke kanu nui ia ana o ke kope i keia wa.
EKALE SIA MA PUKAANA.
O Mr. T. Punohau ke kahu haiolelo o keia ekalesia, aia no oia i Honolulu i keia mau la. He maikai ka noho ana o ka ekalesia, a ke malama nei lakou i na hana a ka Haku me ka oluolu a me ka lokahi.
Ma ke Sabati la 24 o Iune, haawiia he haiolelo ia lakou, mai ka malihini 'ku haawi mai no hoi lakou nana i mau keneta he 270, a me kahi mea e ae. Me ke aloha.
Ua lohe pono loa iho nei au, ua loaa mai ia Rev. H. Manase o Hookena nei, he palapala kahea iaia, na ka ekalesia o Kaluaaha mai, ma Molokai. Ua kanalua oia no ia palapala kahea, no ka uuku o ke ola a lakou i hooholo ai e hanai ai iaia i ka makahiki. E. K. W.