Ka Lahui Hawaii, Volume III, Number 30, 26 July 1877 — Ka Honua nei. [ARTICLE]

Ka Honua nei.

, AMK NA MKA A PAU MALUN'A MIO. No ke k«mi ko o ilawaii nei.—O kiinu ko kn me;i o liinni m»« nei ki» po« moa dal;i, a iu» k<i poo ikuikii i k« liuna. He \v«i\viii i<> 110 ko ko, iim nne e law\> 11:1 ek:» l»c 2.000.000 no ke k>»111 ko »ua. E pokn mui uuiMiei be 4.000,000 ti>»« kt> paa, h ua liko hoi iii me 8,000.000,000 pHOii«, a ho 8 koi)ftit no k;» p;iona, e lohu miii huhihm hn $840.000.000 polohukn, a e iiitli;»u iiUHuei n,i Lmiii Helu i kwa oihh d.»li» n>i kn 4 kenet » no ke (11111 liookaiii, 10-ia m«i he $4.800.000 huh;iu Miipuni. Owiii I* ka poe pomnikui nt> kei i iiniu inili iin d»ln he 040. Eii> ikv k« poo poin.iikai, 1 k;i poe meii aina. 2ka poe me t<l il.». lua paha ho 4 haiK>ri niilioiia <1 «I wi haiio ia. 110 10 kene-

t i. e in'A.i iu<h uo li.ii lus 40 iiiiliooa d iU w liwiii puk » no ka :|-»kou <l.»]'» liiaino"' iloko o k;< llan »ko. Okn poe mea aiti;» mii hoi kekalu. I*:» loaa ko lakou wai\v;»i nui ui;t k i h»p »i :»ua i keia rnea lro Ki i'ui ii ko. A o n*!kiMtaka no lu>i, ua K>».» ki 1 «koti waiwiū m.» ka hi»na nna. iii >1 ilo o ii:i linipa a k:i l.ooknum Im. he ikhik.t nae ke k nika i ke koino au.i'kn. a he nawaiiwnlPka liai ana »nai,- nie ka loaa i na koko iuo o kuhihewa i»i'i he ni4i pake.

Ka maiii li k do ma llawaii nei.—l'a ike k »Uou maioua ae liei, he m«n wahi ek« iiiua ki> ka i>t>e i loaa ii i «ina mai a » I.nii» lii'nii.i m.»i, h.'i mau xv«h» !oi 2 a 3 pahi», ua Ihwm p<m<» no i » no ko I.»kou «>la iho uie kon » ohan*. Aole uao e hiki ke lawe aku e kuai kalopa m>>i k< kHhi «Mokupuni a i kekwlu mokupuni ti<i k* uukn. A in.i<i lawe wku nokeea Him ui ii pi»ha o k<> vlnia ma ua m*hiko. » tua kekaht walii \vi <3 ae palm, ua u«le

lu* koiia u o k<i l,»kou oluua puti«. A ma hoi e ku nku 1 k* HĪna o na konohiki mea »u a e uiahiai, ua pnakiki »10, ma ka ka unliele ; l»e pOiu«ik»»i loa hoi k« ImpukoKi. A no kekahi tuau uiiu e ho p «ir«. ua ti<>opau a kipaku 1* 111 <i ka moa *» iniiii kim, m n**!?» iho U kā ui »k »»11 »i>i mua »>le. ho«>piii walt» l>.ii,. 1 <t: \\ . i » I ■ v 1 i<l;i !t iiu kalu o .«I ;:>r k H 1., >. > W >:ii\Vth« li.it 'lloaku i;« !•» Kii' < ll' k ♦ I' :i n'i»o<o «4 il.e k< poiio. I « > , iit : :,«k >u iihiiiiii. ht> ,»«> ' ti^, , :K,i.<K«.> H'\\.< I 11«*;, t ne h«* l;l , .> I , ... , . k.1.11l l|. |'.>f W ,h»l»0 .. ,i«' . -i ~I . .10. 0 K.f «...-•» > i!» > t.e 11»,.« k< ,k; l.t .: k•> »„• m;tiii lomakuh' na».»».'W;»;. V . ... iiaha u.t kts- »;.v» h- U» i.»;|v.ii„ <\.t: » ;*..«;*.», a .;a k.«u iuu. .1.1 I. .« ;:».» !..«.» , t .«« . lii' >•,»<' k;t <v, k.,i,; :.t | k a' M.«tta k, k.i'ui, ho . : < im.,!.'.ko k.'.kah:. I.< i» », lawaia k. k.,!t.. i.,' j> s :»>. I.tv» »»«v\ .1 »»«.»;!»« k« k-t ... i., )',»»• i>.. !»..» «jMiA kt kai'.., i», JVH> K-»a m'k.h;!, i.> |».h> l\o.a 4,,'k.ii.i. , . s> ■ !>:.; 11 k, !,.<..*. 'ii» ui »n.»ku ,»!.»•• «» 'I > ■« i" • • «•!. »« ; i ••«.•« «<a a !«♦'. .•« , •■» .... a...„» * , .1« s jvt;« ,t»

i na kanaka ikaika ma i&'mau hana lima ike. ua kokoke he I,OUO kanaka i koe a oi ae paha, oia vride ilio la no na wahi kanaka mahiai kalo ma Ha.waii nei; a lie elemakule ka hapanui oia poe naqa e mahiai mai nei na kuauna loi, o kakou, nawai ole o ka wi, a ke u-\ve neji kakou wi. (I ko]iu no la hoi imi oke dala, a leoĪ£a ka ninau hooiipoi iho; "he puupuū paha iie hehee paha " i ka loaa o ka poe nana e mahi. j Kekahi ufba lealea loa, o ka pau loa anj* aenei o kekalii mau aina nui o na'lii] konohiki o kakou i ka hoolimalimaia © m\ pake; he oiau loi ka kakou meaiike aku, ua oki nae hoī ko kakou olelo ilio; " i |>ono no ka hoi ua laiki i ke kamau wahi poi aku mamua, a kau aku kahi laiki o ka nuiona uoia, io;ū luna uo ka hoi ua laiki a hele ana " oia na oleio a kakou i keia manawa. Elua no knanu oka wi, 1. Oka palaualelo, 2. O ka aiua ole, (ua wehewehe inua ia ae uei. ) ī na paha o hoopapau kakou i ka mahiko, a paa ka kakou hale dala no ka nui o-ke ko. A iua i nele i ka poi ole, i ka mea i īuaa ia Hawaii nei, heaha iho la ka pono oia dala? he moa paaui walo. —Eia hou kekahi kumu e wi mau loa ai, o ke kuai opiopio o ka poo niea ilala ika iii iwaena o kaupapaloi.

Ina e lawo ao ana kekalii poe moa aina uui o kakoa, a i kokua |)U ia hoi o ke ilala, a uiahiai ia kekahi mau tausani eka kaupapa-loi, alaila, e ola koke keia wi a like liou ko kuai ana mo ka wa mamua; he hapalua a lie ilala ko kc j>ai kalo; a iua o ko ko walo no ka kakou īnoa o ]>aipai,a o kuinakahiki ai paha i na koona walii kanaka ikaika, alaila, e.mau loa ana no ka wi, a ho hoihoi nae paha ia 110 ka poe maliuū, a koule iho i ka poe ilihuuo aina ole, aohe pilikia a ken aku.

Eia holkekaki, i ka wa i niake «i ka Moi Lunalilo I, ■ua lioholo ae ka lohe ma kela a nie keia, pea o ua mokupuui, ua hookaawale o Lunalilo i uo ko kokua ana i 'ka yiou ilihuno, a oia ma ka lima o ua iuua hooponopouo pai keia nianawa na aiua mii kupouo i ka nmhiai ko a nio ka uiuhiai liookupono ia no hoi ki l o ua mau aina la lue na ilala ho a wao ia lioi ka poe piliieia :iiiuv 010, h pilikia paha 110 kekahi mau palapu o ao i loaa i ko kauaka, a e hoiln)i ia lakou i ua niau uina la e mahiai kaio ai, alaila, e hoopau ia no ka pilikia a ka hune a nie ka makapohu ai olo; aolo hoi e luhi nui walo aku ka malama ana ia poe aka hu:io i hooipo ai. Eia ka kakou ninau, ehia la makahiki i koo a hooko ia kola 01010 a palapala hooilina paha ? Ehiala? Ke nianao noi au, aia a iiiki niai ka lianauna liou niai Asia mai, a hooniahuaiiua hou ia ka iahui o ia lahui hoom«»;unoi\. alaila, ilail;v]v\lia » luv>ko ia ai keia iuau tau^a-

i »i dnla. īn:i hoi lto ns» fca Moi Limalilo I. j» jh>U iho hoi ko au|H»ni o kokun !ai i a j>ola iho hoi ka jh>o k«>- . : kna nloha i a i ka hui ia ana, - ho 7r>.<H">o ka lo?.a no ia o kokala : iu.u* aina au\mni a konohiki ]>aha, i 1 >\-nhi o in.ihiai ai no ko kakou ! ilihnne, a ma ia mahiai ana. na hiki ko i hi>olan-Aia kok.ihi jk>o j>aahaua o ao mn . ji;t hiuta lima iko. Aua oi aku no hoa ka |n)im om, niamna o ka h«\«\iimhvh>t» w iio iho u<> » 111 koimio hiHila mo ka uinau iluv owai kvv>noi jhk< uia,i a )>iltkia ihliuno , J O uim nia, «mlu i» k.v | K**a*-. a aku .«u& ia 1;« o h«H>ku;. .h lu U ai v inHuu.ūka ai i n.t au. Llia kok.ilu kunihow*, ua kiui aeuui ko kakou Alv»i Kalak.tu« iuo kokahi jh>4' iuiv« hui o lakou, a waiMo kuh»ho*a V noi. ooU «a »wi ka jv>o «hliuwo ain* oio. o k* k*- alu la ko kuai i ka aiua. 0 k* jhh» nn>« ama ol<* U o hoi Jsk*Hi U.ir v mahiai ai maialo o kv ain, a jm i U aku ana m .nim n;t Oalmi m i. k;il. M «ui a Uii' II \NV.itl. a »* k i ;;io.» aui. o niahi U» imo ka \|»n ma k|t M tia|Wlkolu |VVU.\, liv> kx> ka av ii* ku!\vj*ua. aKila, k*> ku n»> la l k|» 10.nki» k* ln h\v>uhi'l.ihui. «•M-a k.»iu o Mt k*r k:>uaka a ««Jrti i ka< a. a u « i.t L..<;i,t)A t< 11.'M«vU |VMI ' .v\.i k." kt a'. : Hi« < !iv «m- kt «».»•}.• .4!»,*, u* j ,'i u£<|. »,k k «.i,t*,.l Mi

j aku & ia waiii aku; a i ka loaa aoa o ke I kanaka i ka poa k«pa, o ke alakar ia'ku la no ia ma kahi o ka poe luna kepa, a hoohoihoi me ka j>elo ia, aia ka haku. o mea, he haueri dala ka ohi mua, ia nei ho aa waiii dala o ka pau no ia, liele "nale ana i kahi o iia haku h«lo pu no nae me ka 1010. j N.»whĪ hoi eioa» ke kaoaka o iahaku j e ina »a inakaukau mua ka aina 110 ka j poe Hawnii iiiimne ponoi. Ona haole j no ka poe nana i hoouna i ko kakoo Moi e iiule i n* ninfe hwoie, i mea e loaa wai ai ke Kuikahi Paiinilike. A ke pnipai net no ko kakou iloi e hele i ka laahi ii ko, a pan pu mo kekahi poe o kttkou i ka hele malalo o ka oielo aiii, a makemake ponoi paiia no iakou iho, ma k* mnhiai maheio liapakoia, a raa lawo uiua paha i ka hanei'i dala. Ona konohiki mea uina nui, a ine ka poe mea dnla nui, ua poioaikai lakoa ma keia Kuikahi Panailike ; a pa iho nae hoi i ka poe iiihune, eloelo i«una ole ; pii uiai hoi ke kumukiiai o ka ai, a peia hoi ka ia, kalii e nolio ai, a uae ia mea aku ia D)e>t akn.

1 ,Ka ilai Pako ma Hawaii nei.—O i | keia mai ma Hawaii noi e laha nei a | puni keia pao aina, ho mai keia e hoonalo ai i keia laliuikanaka e like me na olelo hooiloilo. Ika wa mamua aku o ka makahiki 1801 a me 18li5, he kakaikahi wule no ka poe i loati ia e keia mai; a i na makahiki' la i olelo ia at uei, ua kau ia he mau no ka hookaiiwalo ana i ka poo i loaa ia ano mai, a ua leaa, aia ma Kalawao, Molokai, aia ilaila e lawo mau ia nei ka poe pilikia ia mai. Ika Ahaolelo Hui Kuanolio o keia Pao Aina ma Honolulu nei i ka makahiki 1873, hooholo lakou a kakau jmkahi i na inoa, a hoopii aku ia Mr. Hoio, ke Kuhina Kalaiaina ia | muuawa, ma ka lakou palapala hoopii ; , & kiola ioa i ko 1 ikou : poe īaai, e hooj lei, e kipaku lo,a, e like me ke kuhikuj hi a ka Bail)ala, a pela lakou i h;ma ai, I a huipu ko lakou hoole mo na kanka j haolo, he mai ole keia, e kipaku, e hoolei loa ia lakou mai ka poai oka JH)O i loaa ole ia ua mai In. j - A mahoj>o iho oiayayw- y*rtfahiki a i.hiki i koia ! man ia ;uia, ko lfooulu nui hUiui 'a' Iko Ikk>ulu nei ka ana' | ina Molokai. loaa kokahi o kvMa j mai, no ka pala a mo ko kaokao mai ua mai na makua mai ; a ua lo;w* hoi kokahi mai na hoounaiuia ino mai ana liaku mahiko, i ka hana iloko o ka ua a iuo ka la ino, ko anu o ko kthau hui- ; Uui o ko kakahiaka nui nu»K hulohu wal«\ nolaila, iuoino ko koko, jKutkuku. oūii, aoln- inoa nana e lomilonii, e oj>a- , opa. e hahi, a ua liko no hoi ka p*n» • kumakahiki nio ka ]>oo i loaa i ka inai ' j>ak \ oia wah> uo ia i kona halo kuiuakaliiki aolo i holo j>u na lu.ikaniaka, ho ' waluu' kajvie ka nioa o tu»ho pu ana, a haaUU vta nolo jv»hr», ua aha la ? Nonila, oia kiniuu imi ia a ka lahui

; o naiu ai. mai ka e n»>ho ana i ka ! uolio Uoi a hiki i ka loj>aloj>a, U>{M»kua'koa io keia in» a ho ola no ka laliuika- ; naka. . Ko |>aijvii noi kakon «o ka h«»le o )n<Jifii ko, a ko kta> noi no nao kola ■ puolo mii o waiho uiai la i Kalawao, ko luK'kuika iu » me ka manao © h>aa ho imu h;uiori tatisani paona kv> i ku *h «io ai iu ko 1», a i ka U>aa aii i ao o kaH ulūhi o ka (niikia. |»t|uii jkalu ka liou lv, a nio kokahi mau |>iliJkia o ao a u i fc>iko mua au iuū, *«> ka lilo iho U uoia oka luhi» u»«va 010. ao ko katu>a iu4 la no la o ka ai, a hvH>kaht walo uo «muki i ko*» o koU awaw« uui 0 hAUiann m*i la iua Kala«««s * uio koi.A lo kat o Kanii*k\». I.« «»M*,« i ka.w-* k»inkv>, ina » loaa i.** »uj>«i.! t ka |>ih«i» IK» k* wi, K« ahe* 1 >tt * ln<» :»« u« «t «> koU a ui« k«?ia «»«> ; «>% »• o5ol» j.u uio ua kahunai kv Wumi o j>«n «i k* | ?ii\u ; a •« ;v«a »o ii<>, 4U«h4«m ( .u h«»u k* Uhui, ii «U <«« tfc>* k*u»i, a w«|o m»*i im u w k* fc*i.4 «4« i» U Uiiw» ; !<t * t kvM «4 h«u, .> k«i nn ka l.««»Ui k » u»o »*» ikoi* mi, a « I* ti>4«i «U mi«A tn«» iuo* Ihv i«; iM»wn «mo •»!»* p»n*, oii* H«H>»*n* Kr »" n>><>.> Ur| Ut« lu» k*k«M» IS<>«I»«. \«%l»o h.»N>» m-v l«k.*w, vl*» t «*.'*; «p. »•* $> 1* «>»** h.K>«|«M||4<> lUM» rl.»k'iat».»»«»i,* * ia«iti >4m» k* k«(» *•*!- v\»> •«.». P«'*»i-» i*«' .»«».> «t k* 4i k< i|». »» y«»«U i:s« hi' w»| i,< k» !».•;, »• «»»»i*»* u j *«4»%i »|<.<* &»>

ali, pilikia, a aila huonaha e ae e paa ai ka leua, a me ke aoo"Dhaohao o ka opa, aīaila, e ono adaoei ka ai. A pela ho« ka «aahiai aaa, e waole SBU& i ka mah(tkea, e kipulo a maikai, e palan, e h«r-10, a polo iho, a pek pono iho ka weaweu, alaila, o kann iho i ka inea kann, e t>)o i au»oei ka mea i maoaoia, ina paha be ko, a he kūlina, ipn aimnka, a mea kaxib c ae paiia, oa mnikai ka aina, aoie a paa ka ula, e oliuli ana kona*maa l«a, © poa mai ana na paa, a e hna mai ana k* hua a noi lo», aka hoi; nto ia»aheJehete no a kanu ibo, he paopolo ia latt e lemq »i*. oko kakoo a«pttoi e noho nei, ia maio, ua hanmia, aa hemi, oa haalele ka nhane heiooiele a ioe na aoeia kiai lo ke kanaku, n» hoohiki ino, aa haaleie.i ka oleio aelike o ke Akaa a me ke kanaka, ua ianakiia ka manuahi, oa kiekie ka poe mannahi o keia manawa mainua oka poe mare kupoao, Ua haalele ko kane i ka wahine, aa haaiele ka wuhine Ike kane, *aa aiahoa, oa aimole. Ui& hehi i ua mea i mna mai nakapuna mai, ua huolūki hewa imua u n* kahuuapoie nr> kn papakoma ana, ua hoi hope, Ua poiaa, ua hanlele ika hoohiki. A hookahi w.ile no mea a ke Akua e aioha hon mai ai i keia lahuikanuka, o ka milii i ka wa o loua ke KauU, a e pau no i ke kaiaia.—Mnlia he nui no ka poe i koe a i ike paha e noho mai nei.