Ka Lahui Hawaii, Volume III, Number 31, 2 August 1877 — Page 1
KA LAHUI HAWAII.
"Ua mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."
BUKE III.} HONOLULU, POAHA, AUGATE 2, 1877. {HELU 31.
KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII.
Paiia ma kela Poaha me keia Poaha.
H. H. PALEKA, Luna Hooponopono.
He pepa i hoopukaia i kela me keia hebedoma no na Ohana a me na Ekalesia o Hawaii; he mea kokua i ka noho pono ana o na ohana, ka maluhia o kanaka, a me na pomaikai kino a uhane o ka Lahui Hawaii. "Aole paonioni; aole haanui; aole hikiwawe ka huhu; aole noonoo ino."
O na Kumumanao a pau, na Nu Hou o kela me keia ano, na Mare, Hanau, Make, e kakau mai i ka Luna Hooponopono, a e paiia no ke kupono.
Aole e aeia ka pilikino, ke kuamuamu, ka hoino, a me ka huhu, a ua makemakeia ka hoohoihoi, hoolana manao, hoonaauao, a me ka hoopono.
He $1.75 ka auhau o keia pepa no ka makahiki, a he $1.00 no ka hapa makahiki.
E hookaa mua ia ka auhau o ka pepa mamua o ka loaa ana i kekahi mea makemake e lawe.
NO NA OLELO HOOLAHA.
E lawe ana keia pepa i na Olelo Hoolaha a na makamaka, e like me ke kupono, a e lawa pono ai hoi me ka hoohaiki ole i ka huina o na kolamu kukulu manao, no ka uku haahaa.
O kela a me keia makamaka e makemake ana e hoolaha, e hele mai ma ke keena a e hui pu me ka Luna Hooponopono.
Aole e paiia kekahi Olelo Hoolaha ke ole e hookaa mua ia ka auhau.
Eia kekahi, ke noiia aku nei na makamaka e hoouna mau mai i na mea hou; mai hooloihi loa i na palapala; e hai pololei mai i na manao me ke kuawili ole, a e kakau mai me na hua moakaka.
H. H. PALEKA,
Luna Hooponopono.
E. STREHZ,
[AILUENE]
MALAILA E LOAA AI NA ANO LAAU A pau; a me na wai hoomaemae o kela a me keia ano. E hamama mau ana ka ipuka ma na po Poaono a pau. Ma ke kihi o Alanui Papu a me Hotele, ma Monikahaae. 1 1y
S. B. DOLE.
LOIO a he Alakai ma na mea pili Kanawai. Ua makaukau oia e pale i na hihia imua o na Aha Hookolokolo a pau o keia Aupuni, me ke kakau ana i na Palapala Pili Kanawai, ma ka olelo Hawaii a ma ka olelo Beritania. 1 1y
WAi Hui o ka Hau!
E IKE IA ka Hale ma ka inoa o "BONANZA" Ke haawi ia aku nei ka poloai i na makamaka keonimana a me na lede o ke kaona Alii, e kipa ae ma ka hale hookipa inu wai momona o ko oukou makamaka nona ka inoa malalo iho, a e loaa no ka hau i hoomomonaia (ICE CREAM) na wai momona o na ano a pau! hoohuihui ia e ka hau iniki o Nuuanu. O keia hale, he hale i hoomakaukauia no na keonimana a he keena nani i hoomakaukau ia no na lede. E kipa mai, a o ka makepono me ka oluolu ke haawi ia'ku, oiai, he makamaka, a he kamaaina no Hawaii nei o JOHN W. CROWELL.
2-1 y (Keoni Koloela.)
Ma ka Hale "BONANZA" ma alanui Moi, mawaena o ka hale kahi umiumi a me ka halekuai o Dillingham ma.
C. H. DICKEY, (Kale Kika,)
LOIO!
A he Luna Kepa i apono ia e ke
Aupuni no ka Apana o Makawao, Maui Hikina.
E HELE NUI mai ka poe a pau i loohia ia me na pilikia pili Kanawai o ka "Ua-ukiu" nei, a na ko oukou makamaka oiaio no e kokua a e hooikaika e hoopau i na pilikia ma na ano a pau o ke Kanawai. 17-1y.
E. O. HALL & SON
[E. O. HOLO MA.]
NA MEA KUAI I NA MEA MAHIAI
NA LOLE, PENA, AILA,
—A ME—
NA ANO LAKO E AE A PAU.
Kihi o Alanui Papu me Moi. 1-1y
KE HOIKE AKU NEI KA MEA NONA KA inoa malalo iho i ka lehulehu o Koloa a me na wahi e ae e kokoke ana, ua makaukau oia i keia manawa e hana i na
KII KAHA NO KE KUKULU HALE
ana a me ka houluulu ana i na lilo, no ka poe e manao ana e kukulu hale. A ua makaukau no hoi e hana Olelo Aelike no ke kukulu hale o na ano a pau, a
HANA KAA O KELA ME KEIA ANO.
O na ano mea hana kamana a pau e loaa no ma ke kahua kahiko, ma Koloa, oia hoi na
PAPA O NA ANO A PAU, PUKA
MOLINA-PUKA ANIANI, KUI,
PENA, AILA, &c. &c.
E kuaiia no ma ke kumukuai haahaa loa. E hoopaeia no ka papa ma na awa pae a pau mai Koloa a hiki i Waimea me ka uku haahaa loa. Aole uku o ke kaha ana i na Kii Hale ke kuaiia ka Papa mai a'u aku.
W. H. WRIGHT.
Koloa, Kauai, Dek. 4, 1876. [51-6m.]
PAPA, PAPA.
AIA MA KAHI O
LEWE RS & DICKSON
(O LUI MA.)
KE KAHUA KAHIKO MA
Alanui Papu a me Alanui Moi
E LOAA AI NA
PAPA NOUAIKI o kela a me keia ano.
NA PAPA NANI
A PAA NO KE KUKULU ANA I NA HALE.
Na Pani Puka,
Na Puka Aniani,
Na Olepelepe,
Na Pou, na O-a,
Na Papa hele,
Na Papa Ku,
Na Papa Moe.
Na Pili o na ano a pau!
NA PEPA HOONANI,
Na PENA o na wai a pau
Na Kui mai ka nui a ka makalii,
Na Ami-puka,
Na Ami-puka Aniani,
Na Ami o na ano a pau,
NA AILA PENA,
NA AILA HOOMALOO,
NA AILA o na ano a pau.
NA VANIKI
Na mea HOOHINUHINU o na ano a pau.
Na Balaki o kela a me keia ano.
A KE HAI IA AKU NEI KA LONO i na makamaka a pau, ua makaukau keia mau hoa o oukou e hoolawa aku ma na mea a pau e pili ana ma ka laua oihana
—NO KA—
UKU HAAHAA LOA!
like me ka mea e holo ana mawaena o LAUA a me ka MEA KUAI.
E hele mai! E na makamaka!
A e lawa no hoi ko oukou makemake me ka oluolu
1 a me ka maikai.
I'M SAVED.
Gospel Singer. p. 47
1
Ua lilo no au i ka hewa,
Auwana, a mai make no;
Ua ola no nae i ka pono,
Ka lokomaikai o Ie su.
C ho.—Ua ola no au, a ke mele
I mele e hoomaikai ai;
Ua ola i ko Ie su pono,
A nana e hoopono mai.
2
Ua ola no au i kuu Ie su,
I kona luuluu make no'u;
I kona kala'e i kuu hewa,
A kii mai a hooano hou.
C ho.—Ua ola no au, a ke mele, & c.
Haalele Ie su i ka nani,
Ka noho Moi ma ke ao,
A lawe i ano kanaka,
I hiki ke hoola mau.
Cho. — Ua ola no au, a ke mele, &c.
4
A Oia kuu malamalama,
Kuu punawai hooauau mau,
A loaa ka maemae kupono
E komo ae ai i ke ao.
Cho. — Ua ola no au, a ke mele, &c.
HAWAII.
Auhea la o J. E. Hart.
M R. LUNAHOOPONOPONO; Aloha oe:—
E oluolu oe e ae mai i ka ukana nui a ke aloha, e niau kaupe aku la i ike mai ai na maka o ka mea e noho ana ma Maui Hikina, oiai, he manawa loihi loa i hala ae nei ke kali ana o keia maka sila, e ake ana o ka puka mai o na mea huna o ka noonoo iloko o ke aniani kilohi o ka Lahui.
O ka eha keia o ka'u kope e hoouna nei, nolaila, e aloha mai oe e ka io o kuu mau io a me ka iwi o kuu mau iwi, oiai, ua hele kino aku au e ninau i ka L. H. a ua hai mai kela, aole oia i ike. No kau mau olelo e ka makamaka, na (Keahuawa) mai kela mau ninau, ua halahu oe e ka makamaka mawaho o ke koloka o ka hoopunipuni a me ka hoopilimeaai, oiai, o ka mea nana oe i palapala wahahee aku he hoa paio ia no'u a he aikane hoi ia nau.
Oiai au e noho ana ma ka papa eha o ke kulanui o Lahainaluna a hiki i kona puka ana, he hoa paio mua ia no'u, a oia no hoi ka mea nana e palapala aku nei ia oe i ko'u mau ano a pau, me na olelo hupo i ku ole i ke ano o ke kanaka naauao.
Pela no i hoopaapaa iho nei maua S. K. Kalaikini ; ua mahaoi e aku la no kela ia S. K. K. me na olelo ano ole, i mea e ike ai i ka oiaio o keia mau olelo a'u, e ninau i na haumana o ke kulanui o Lahainaluna, o hooia mai auanei lakou, o S. Kamae, he hoa paio ia no S. H. Kahukula a hiki i kona puka ana.
Nolaila, mai pane e oe ia mau olelo hupo mamua o kou ike ole ana i ka oiaio oia mea. Ke ae aku nei au he mau pepa ninau no ka (Keahuawa) i haawi mai na'u e huli kana mau ninau, e like no me oe i hoouna mai ai i kau mau pepa ninau ano ole i haku hemahema ia e kou poo, oiai au e papa ekolu ana i Lahainaluna.
E ninau ia (Keahuawa) a nana e hai mai ka oiaio, aole auanei e nele kona hooia mai he mau pepa ninau kana i haawi mai na'u e huli ka haina, a i ole, i kekahi o kuu mau hoa i ike i ua pepa ninau la. I mea e ike ai ka lehulehu i keia mau pepa ninau a laua nei, e ninau mai ia'u, a na'u e hoike aku i keia mau kope.
No ka haina o kuu ninau uku-lele a me ka hemahema ka o kekahi mau ninau. E ke hoa, ua ike no oe aole oe i komo iloko o ka pa-kaua o Alamadela, e makaukau ai la hoi i ka wehe ana i na poka boma hoolele o ka malu kukui o Kaukaweli.
Ke akaaka henehene ia'ku nei oe e na keiki liilii o na kula o ka ua kukalahale nei ; a me na aama kualenalena i neia mea he naauao, i heie kela a wikani ka puniu kahi i wahi ai ka noonoo piha, nolaila, o kau haina o ka ninau uku-lele e ke hoa, aole oe i hopu aku i kona mau umiumi, eia no oia ke aki nei i ka iwi-hilo, a ke lele hoolai nei no oia ma ke anapuni o ka honua nei.
No kou ao ole ia i na mea pohihihi o ke Akeakamai, a me ka Arimatika kulanui e ao ia nei ma na kula, oia kou mea i ike ole ai i keia mau poka pahu o ua malu kukui kaulana nei; kahi a ke aloha e hoonipo mao ole nei i kuu puuwai; oia hoi ka'u e puana ae nei:
E hoona wale no i ke aloha aole e pau,
Ua haina wale ia mai no e ka olu kukui o Kaukaweli.
No kau mau liona makilo o kahi o S. E. Kaiue ma. Ke kuhihewa loa nei au, nau ponoi la keia mau liona holo nahele, o au mau wahi liona aea haukae ka o luna o ka piko o Haleakala, eia ka o na wahi liona laka no a S. E. K. ua manao paha kela no ko iala la makaponiuniu, eia ka ke kalohe e lilo ai i ka ukemu ia.
Auhea oe e S. E. Kaiue, hopu ia iho ka lawehala, he kalohe i kau mau liona au i hoolakalaka ai, aole hoi i pau ka puiwa, pau e iaia nei i kalua i ka imu. I mea e ike ai ko ke ao nei i ka oiaio o keia, e ninau ia S. E. Kaiue, a i ole, i kekahi o kuu mau hoa i lohe pono i ka olelo a S. E. K.
Oiai makou e ku ana me kuu mau hoa ma ka aekai kaulana o Hauola, puka mai ana o S. E. K. ua launa a kamailio pu ma na mea huna o ka noonoo.
Aua ninau mai kela ia'u no na ninau a J. E. H. i hoopuka iho nei, ua olelo aku au iaia, elua ninau hemahema a hookahi no i pololei, oia ka ninau ekolu mau kumu laau. Ua hai maoli mai kela ia makou, nana ponoi ia mau ninau i haku; aole no i pau ka hemahema lilo e nae ia oe.
Oia lawe no ko ia la a kalua ia iloko o ka imu me ka hulu no, oi ole hele ole ai no hoi ka hohono hulu liona ma na aekai o Hawaii nei. He mea hilahila loa i ka poe naauao, ka lawe mai i ko hai noonoo, a oia kana e hookohukohu ai me ka maka hilahila ole, a hoopiha wale iho no keia i na waihooluu like ole ehiku o ke anuenue pipio "Ka Lahui Hawaii." Nolaila, ke puana ae nei ka maka ekueku o kuu maka sila,
I hewa no ia oe i ka lele mua,
I ka hooio i ka ike mea helu.
E ke hoa, ai manao oe ua pololei kau mau ninau makilo, ma kou ano paakiki hupo wale iho no, alaila, eia wale no ka mea e pau ai keia hooluhi ana i ka poe pai, e halawai kino kaua a e kamailio no he waha no he waha, he maka no he maka ma Honolulu nei, a i ae ole mal oe ianei, alaila, e holo kino aku au ilaila a e halawal pu kaua ma Wailuku, i ka manawa e kupono ai ka la i ka lolo; a ilaila au e hai aku ai i ka haina o kela wahi ninau a S. E. K. i unuhi ai mailoko mai o ke Greenleafs a e ike no hoi oukou e ka lehulehu ke nana aku mo ka aoao 320, a i ole, ma ka aoao 230 o kela buke i hoikeia.
Nolaila, ke waiho nei au i kuu inoa kapakapa L. S. Kanikoha, a e lawe au i ko'u inoa ponoi, ai ole, o ka inoa o ko'u makuakane ma na mea a pau a'u e hookomo ai iloko o ka kakou milimili, i ole ai e pohihihi ka lehulehu.
Ke kunou haahaa aku nei au imua o na keiki ulele hua metala a me ka Lunahooponopono, ma ka lokomaikai o na lani i na manawa a pau loa. Owau iho no me ka wiwo ole.
S. H. KAHUKULA.
Kauakukalahale, O. Iulai 21, 1877.
Ka Honua nei.
A ME NA MEA A PAU MALUNA IHO.
(Kakauia e J. S. Kanepuu.)
Na kula la aupuni ma Hawaii nei.—O ke aupuni i keia wa, ua loli ae na pomaikai mai ka poe ike olelo Hawaii a i ka ike olelo Enelani, a o ka olelo haole paha ka mea nui loa ma keia hope aku. Ina peia, e hoololi koke na kula ma ka olelo haole, me ka auhau nae o ke aupuni i na makua mea keiki, a e hoopau loa ia ke kula olelo maoli.
O na oihana hana lima ike, ke pipili ae nei no ia ma ka poe ike olelo haole, a ina paha e nui mai na malihini, a lilo ae ia lakou na aina o ke aupuni a o na 'lii paha ma ke kuai, ma ka palapala loihi. A noho aku la ka lahui e makemake ia nei e hooulu malalo o na haku me ka ole i ka olelo haole, eia no kakou ma na palapala maoli e kuekaa nei, a i ka loaa ana'e o kahi ike mailuilu, ka aku la no ke aho o na aina lepomanu, e aho iki la me ka ole no; a komo aku la hoi kekahi me na haole mahiko, he poe nae aohe i maa i na hana ikaika, o ka hoowalea hana ka pono. No ka mea, he aupuni hana ko lakou la, a he waa hana hoi ko lakou la i hele mai ai. (E nana i ka aina ma Amerika mai ka m. h. 1861, 1862, 1863 a me 1864, a i ka hapa mua o ka m. h. 1865, no keia kumu no he mahiko) no ka imi nui o ka poe waiwai na i pono ponoi, a pela aku.
Ua oleloia, e helu i ka pomaikai o ka ike olelo haole aole e pau. A nolaila, mai ukiuki mai o'u hoa kumu kanaka no keia olelo, o ka hanauna hou ka kakou mea e hooholo aku imua.
Ua kaumaha na makua mea keiki no ka auhau kula, no ka olelo maoli, a he mau dala mahuahua ma ka olelo haole, elua wahi e uku ai.—Ua olelo mua ae nei au, e nui ana na loaa aupuni ma kahi o na miliona, a e hookaawale ia'na he hookahi miliona no ka oihana hoonaauao, a he mau dala hoi e waiho nei me ke aupuni no ia oihana me ka ukupanee kiekie a ka lahui e auamo nei, a me kekahi loaa e ae paha. Ua lawa iho la na kula mai Hawaii a Kauai no ka olelo haole. A ua loaa hoi he wahi hana na kekahi poe Hawaii ike olelo haole o kakou i ao ai ma Kahehuna, a ma Kapunahou, a hoihoi hoi na makua o ia poe keiki, ma ka kakou hapai pu ana'ku. E hoomanawanui kakou no ia haawina, a i ke akamai ana o ka kakou mau keiki, e loaa pu ana no ia haawina no ka hanauna hou e hiki mai ana ma keia hope aku; e like me Mr. W. A. Kiha o Kaumakapili, Oahu, a me Iosepa Poepoe ma Halawa, Kohala, Hawaii, a me kekahi mau Hawaii ili ulaula e ae e ao kula mai nei, a he mahuahua no hoi na Hawaii ili ulaula e noho mai nei ma na hana e ae a na haole.
O ka ike i keia manawa e aoia nei ma ka olelo maoli, mai a Rev. H. Binamu mai a hiki i keia makahiki 1877, he 57 makahiki ia, ua lawa ia no ka hanauna e noho nei. A o ka ike olelo haole a'u e paipai nei, no ka manawa ia e hiki mai ana. Aole i pau ko'u minamina no kela mau keikikane a'u i hanauia i ka la 31 o Dek. 1852, a i hanauia hoi ka lua i ka la 1 o Maraki 1855, a ua hala e nae laua ma kela aoao o ka honua e lilo i mau anela. A ina laua ke ola nei i keia manawa, ina ua loaa ka'u mau kumu nana e ao mai i ko'u mau la elemakula ma ka olelo haole, a o ka'u mea makemake loa o na buke moolelo o na aupuni naauao a pau. Ke hoouna nei no au i ka'u mau keiki ma ke kula a Kiha ma Kaumakapili, a ma kekahi kula e ae paha, me ko'u uku no nae i na dala elua no ke kula maoli hoopaukoalaala; aka, ua hala e nae ka hie o na la ui o ka maha-ku o ke kanaka.
Ke hapai nei ka Moi i na keiki ike olelo haole pili no ia lakou alii iho, i mau luna aupuni kiekie, e like me ko kakou Kuhina Waiwai i keia manawa; a pela no hoi kakou e hapai ai i ko kakou poe haahaa iho ike olelo haole, ma ka hana e loaa ana, a kokua pu mai ka Moi.
A pela e pono a e holomua ai ka oihana hoonaauao ike olelo haole o ke aupuni naauao holomua.
Ka paakai ma Hawaii nei.—O keia oihana hana, he oihana e hoopomaikai ana i keia lahui ma na wahi nui a lawa maikai ka malama ia ana o ia oihana waiwai; he mau malama helu wale no ka manawa e hana ai, a o ka loaa koke no ia o ka pomaikai. He eono malama a emi mai ka manawa e hana ai, a o ka piha no ia o ka hale paakai; he mau haneri tona; he kupono no ka poe dala ole; a he oi loa aku ka pono no ka poe mea dala nui, e hoolawa ai no na lilo. Ina paha e hana ia kekahi kaheka pookai nui i hookahi kaulahao ka loa, oia hoi he 11 anana ka loa, a he 4 anana ka laula. Ina e hoolilo kakou i keia mau anana i mau iniha kuea, e puka mai no anei he 228,096 iniha kuea? Ina hoi e kau ana ka paakai maluna iho o keia mau ili-iniha kuea a piha ka hapalua kapuai a oi ae, e loaa mai auanei 1,368,576 iniha paailiona, A ina hoi kakou e kaupaona i 32 iniha paa e lele ai ka paona, e puka mai ana he 42,768 paona. A ina hoi he 2,000 paona i ke tona paakai, e puka mai he 21 tona a me 384 hapa tausani tona, a ina he $20 no ke tona, e loaa mai he $427.68, oia na dala no ua kaheka paakai nei, a ina he 10 kaheka paakai like me $4,276.80. A ina e palua ke kau ana ia manawa, like me $8,558.60. Ina paha e hoolawe na lilo, e koe mahuahua no ke koena.
Aia ma Iwilei, Honolulu, kekahi aina waiwai nui no ka hana paakai. Ina e hoomahuahua ia'ku ka hana ana i elua kaulahao a me ka hapa, oia hoi i 30 anana ka loa,a i 15 anana ka laula, oia ka nui o kekahi kaheka paakai ; a pela a pau kahi kupono palahalaha no na kaheka paakai 4. E loaa mai anei he mau tona paakai kiekie, e like me keia:—6 x 30 = 180 kap. loa ; 6 x 15 = 90 kap. laula. E hoolilo i keia i mau kapuai kuea. 180 x 90 = 16,200 kap. kuea. A ina hoi hookahi kapuai ka manoanoa o ka paakai; ua like no ia me ka 16,200 kapuai paailiono. Ina makemake kakou e imi i ka nui o na tona o keia kaheka paakai, e like me keia: 1728 x 16,200 = 69,865,600 iniha paailiono; a ina hoi he 32 iniha paailiono e lele ai i hookahi paona, e loaa mai no anei na paona he 2,183,300 ; 2,183,300 ÷ 2,000 = 1,091.65 tona, oia hoi he 1,091 tona a me 65 hapa haneri o ke tona paakai. A ina hoi he 4 kaheka paakai, ua like ia me 4,366 tona a me 60 hapa haneri o ke tona no na kaheka pakahi 4; a ina hoi he $20 no ke tona, e loaa mai auanei na dala pohukuhuku he 87,332. Oia ka nui o na dala no ke kau mua ana. A ina e palua hou iho ka hookau hou ana i ka paakai, ia mau malama kupono i ka hookau paakai ana. E loaa mai auanei he $174,664. Oia na dala e hunaia nei no lalo o ka lepo ma Iwilei, Honolulu, Oahu; aole e heluia na mea liilii, he wahi ola ia no ka poe paahana, a luna hana paha.
Ina $175,664 no ka paakai a kakou i olelo mua ae nei, aole kakou i hoomaopopo i na lilo, aole paha e emi malalo $100,000.
He hana luhi loa paha ia kakou ka imi ana'ku i ka nui o kela a me keia lilo me ka maopopo ole, ke hoike aku au i keia manawa, aia wale no ka maopopo a lalau kakou e hana ia mea he paakai, ke makaukau mua na kumuhana, oia hoi ke dala. Ina aole lako, aole no e pono. Ua olelo mai o Solomona, "o ka naauao kekahi mea e pono ai." O ke dala kekahi mea e pono ai. Aka, he mea hoaiai wale no keia.
Aole kakou i kamailio ae nei no na kaheka paakai ma na wahi e ae o keia Paeaina mai Hawaii a Kauai, ina e hui ia mai na loaa o ia mau wahi, e loaa no he mau haneri miliona; a e loaa no ia mau keneta waiwai auhau o ke aupuni.
Na muliwai ma Hawaii nei.—Ua olelo ia ma ka Hoikehonua kahiko, he 32 muliwai ma Kauai, ke huipu ia paha me na muliwai liilii.
E wehewehe paha kakou no na muliwai nui a'u i ike ai.
Na Kanaka o ke Ao nei.
O ka nui o na kahaka a puni ke ao nei, ua manao ia, aia mawaena o ka 1,400,000,000 a me 1,500,000,000, a ua hilinai nui ia ka oiaio o keia mau huahelu.
O Dr. Behur a me Wagner, oia na mea nana i imi nui i ka papahelu kanaka o na aupuni o ka honua nei, a mai loko mai o ka laua hoonohonoho ana, ke waiho aku nei makou no ka pono a me ka pomaikai o ko makou poe heluhelu nupepa.
Ma ka imi ia ana iloko o na papahelu kanaka a pau o ka honua nei, he kakaikahi loa na aupuni i malama maikai i ko lakou mau papahelu me ka pololei, aka, ma ka papahelu kanaka o ke aupuni o Inia i ka makahiki i hala ae nei, ua mahuahua ae kona lahui a hiki i ka 25,000,000, ua kokoke hoi e like aku me ka huina nui o na kanaka o Enelani, Kekokia a me Wale.
Ke waiho aku nei makou malalo iho i ka papa kuhikuhi o na kanaka ma na aupuni o Europa.
Rusia, 1870 71,731,000
Geremania, 1876 42,723,000
Au stro-Hungary, " 37,700,000
Farani, 1872 36,103,000
Great Britain, 1876 33,450,000
I taly, 1875 27,482,000
Spain, 1870 16,552,000
Tureke ma Europa, — 8,500,000
Belgium, 1874 5,337,000
Roumania, 1873 5,074,000
O Kuekena a me Potugala, ua hiki aku ka huina o ko laua mau kanaka ma ka 4,000,000 pakahi.
O Netherlands, ua haule iho ka heluna o kona mau kanaka malalo oia heluna.
O Switzerland, ua hiki aku ka huina o kona mau kanaka i ka 3,000,000.
Oiai hoi o Denemaka ame Norewai, ua emi iho malalo o 2,000,000.
O Greece a me Serevia, ua emi iho ma ka 1,500,000 pakahi ka heluna o ko laua mau kanaka.
O na mokuaina liilii iho ke hui ia a houluulu ia ka nui o ko lakou mau kanaka iho, ua oi aku mamua o ka miliona hou aku.
Nolaila, o ka huina nui o na kanaka ma Europa, he wahi oi uuku aku mamua o 309,000,000 maluna o na mile kuea he 82.
O na kanaka ma Asia, ua 824,500,000 no na mile kuea he 48.
O na kanaka ma ke aupuni nui o Kina, he 400,000,000.
Ma Inia hoi, kekahi o na panalaau o Beritania, he 2,000,000, oia hoi ka hapalua o ka heluna maluna ae.
Ma ke aupuni nui hoi o Iapana, he 33,000,000 ka heluna o kona mau kanaka.
Ma Tureke ma Asia, he 13,500,000 ka nui o kona lahuikanaka i keia wa.
Ma R us ia ma Asia, he 15,000,000 ka nui o na kanaka.
Ma Aferika, he 200,000,000 ka nui o kona mau kanaka.
Ma Amerika, he 85,520,000 na kanaka oia Repubalika.
Ma Ausetaraliahoi, oia o Sidane, ua huipu ia hoi me na mokupuni liilii iloko o ka moana Pakipika nei, e komo pu ana me ke aupuni Hawaii, he 5,000,000 ka nui o na kanaka.
O ka nui o Aferika, he 17½ miliona mile kuea, o Amerika, 5½ miliona mile kuea, o Ausetaralia a me na mokupuni ma ka moana Pakipika he 1½ mile kuea wale no ia.
Mailoko mai o keia papa hoonohonoho, he 10 mau kulanakauhale o ka honua nei i hiki aku ka nui o na kanaka e noho ana ma ia mau kulanakauhale ma ka heluna miliona a oi aku, oia keia malalo iho nei.
La dana, 3,490,000
Pa risa, 1,852,000
Nu Ioka me Brooklyn, 1,596,000
Kona tinopela, 1,075,000
Berelina, 1,045,000
Vienna, 1,001,000
Canton, Seangtan, Shanchowfu, a me Samfu ma Kina, he 1,000,000 pakahi o lakou.
He 29 ka nui o na kulanakauhale o ke ao nei e noho ana na kanaka he 500,000 wale no, a oi iki aku.
He 251 hoi mau kulanakauhale i noho ia e na kanaka he 100,000 a oi aku.
I mea e maopopo lea ai i ko makou poe heluhelu, ke waiho aku nei makou i keia malalo iho nei.
Eu ropa, 309,000,000 kanaka
A sia, 824,500,000 "
A ferika, 200,000,000 "
Ame rika, 85,520,000 "
Au staralia a me na mokupuni ma ka moana Pakipika nei, (ua komo pu o Hawaii nei.) 5,000,000 kanaka
Huina nui, 1,413,500,000 "
Ka nui o na kanaka e noho nei ma keia Hokuhele o Honua nei.
Tilden no Europa.
Nu Ioka, Iune 25.—Ua hoolaha ia ma ka nupepa "Honua" o Nu Ioka, e haalele ana o Samuel T. Tilden ia Nu Ioka no Europa ke hiki aku i ka la 18 o Iulai, maluna o ka mokuahi Scythia, o kona hookaawale ia ana aku, he mea ia e hoemi mai ai i ka nune ana no na mea i hala, oia ke koho Peresidena ua manao ia, e halawai mai ana oia me na hoomaikai he nui mai ka hapanui mai o na Demokarata a puni o Amerika Huipuia mamua o kona haalele ana iho i ke kulanakauhale o Nu Ioka, ma kona noonoo ana he aneane hiki ole ke hoonaueue ae i ke kohoia ana o ka Peresidena Hayes.
PAKELE MAI PILIKIA.—I ke aumoe o ka la 23 iho nei, haule aku la o Papaula iloko o ka lua me ka lio, hemo mai nae kela, koe aku ka lio, aole oia i mahunehune. O ke kumu o ka haule ana, i alualu i ka bipi, he keiki paniolo keia na J. D. Paris jr. I Kahauloa-uka kahi i haule ai. Me ka Lunahooponopono ko'u mahalo, a me na keiki ulele hua metala ko'u welina. Owau no me ka oiaio loa, PEPEIAO-LOHE-PONO.