Ka Lahui Hawaii, Volume III, Number 31, 2 August 1877 — Page 2

Page PDF (1.27 MB)

KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII.
HONOLULU, AUGATE 2, 1877.

OLELO HOOLAHA.

          E WEHE ia ana na puka o Haleiwa no ka hoomaka ana o ka makahiki hou o ke Kula Hanai o Wailua i ka Poakolu, la 8 o Augate. E makaala mai na makua keiki, a e loaa ana oukou ia'u ma Honolulu iloko o ka hebedoma mamua o ka la 8, a na'u no e alakai i ka oukou mau keiki a hiki pono i Waialua. Ua manaolana e loaa ana na kumu makaukau maoli iloko o keia makahiki hou.
30 tf.  Mary E. Green.

Hoolaha no ke Kula Kahunapule.

          E wehe hou ia ana ke kula Kahunapule ma Honolulu, malalo o ke alakai ana a ke kumu hou, o Rev. C. M. Hyde D. D. ke hiki aku i ka Poalua mua o Okatoba ae nei.
          Ua makemake ia na haumana a pau e akoakoa mai ma ia la.
          Ua oluolu ia na haumana hou i apono ia e na ahahui Euanelio a me na aha Luna kahiko e hele mai. O na haumana no hoi i apono ia e ke Komite Hoonaauao o ka Papa Hawaii, o lakou kahi e hele mai.
          Eia kekahi, ua hooholo iho nei ka Papa Hawaii e haawi i mau wahi dala kokua wale no na haumana ilihune, i mea hoolana i ke ola no ka noho ana ma ke kula: aole no na mea a pau keia, no na haumana pilikia wale no, a e nana pono ia ana na pilikia a pau o na haumana.
          E hooponopno hou ia'na na rumi i maemae kupono.
26 tf  MA KE KAUOHA.

          UA IKE iho makou ma ka nupepa Kuokoa o ka pule i hala i ka pane a D. Huna i kona inoa, e hoohalahala ana no ko makou hoolaha ana ma ka makou pepa ma na nuhou o na aina e i ka oi pakela ana o ka ikaika o kekahi mau kanaka elima. Ua moehewa paha o D, ai ole ia, ua paa paha i ke aha la, i ike ole ai i ka makou mea i kakau ai me na huaolelo moakaka "He elima mau kanaka i makaukau i ke kaua" Ua ike ole anei oe i ka heluhelu Hawaii i kapa ai oe ia "oi pakela" ua like me "makaukau" ina he kanaka Hawaii oe, alaila, e ike no oe i ko laua like ole. Mahope o ko'u nana pono ana i kou manao a me kou ano, ua maopopo, o oe no kekahi o na keiki a kekahi kanaka Hawaii i hanauia ma kekahi aina pouli, a o kou hua kumu o S. K., aole o D. Nolaila, a i makemake oe e hoopuka i kou ike olelo haole, e nana mua oe i ke ano o keia mau haaolelo ma ka Buke Wehewehe a "Webster's Dictionary," e ike no oe i ka wehewehe a Webster i ke ano o na huaolelo haole paakiki a pau.

PAU OLE NO HOI KE KUHIHEWA.

          He mea kupanaha, a he kaumaha no hoi, ka pau ole ana o ke koena kuhihewa iwaena o kekahi poe o kakou i manao ia he poe naauao. Ina o keia koena kuhihewa, aia iloko o ka poe i ao ole ia, ka poe i ike ole i ka palapala, alaila, o ko lakou hoopuka ana i na manao hemahema, aole ia he mea e haohao nui ai. Aka, i ka wa a makou e lohe ai i na olelo alakai hewa mai ka waha mai o ka poe i ao pono ia, a i manao ia hoi he poe alakai kupono no ko lakou lahui iho, he mea e ke kaumaha i ka ike ana i na alakai paewaewa ana ma o lakou la. Ua lohe makou i kekahi kahunapule e olelo ana penei, "Ua olelo ka Haku Oia ka berena o ke ola, a e like me ka berena i hoomoa ia pela no ka Haku i hoomoa ia." Heaha ke ano o ia olelo ? Eia, he naaupo. Ua lohe makou i kekahi mea e haiolelo ana mamuli o kela olelo a Solomona, "E hele i ka nonanona a e ao i kona mau aoao." A penei ka ka mea haiolelo, "O nonanona, he mea liilii ia e lele ana maluna o na pua, a e ohi ana i ko lakou momona, a ma ka olelo  haole, he bee." He nui no ka poe olelo a ao aku ma ke ano hemahema e like me keia. Aole me ka manao he hewa ka lakou mea e olelo ana, aka no ka noonoo ole mamua. Aohe kaupaona mua i na huaolelo a me ke ano o ka mea e olelo ana. He pono olelo wale aku no me ka noonoo ole, nolaila ua lilo ka lakou mea i kamailio ai i mea lapuwale ; a menemene ka poe naauao, a huhu hoi ka poe naaupo. Lilo ka olelo ana a me ke ao ana i mea waiwai ole.
          Ua konoia makou e hoopuka i keia mau manao maluna ae no kekahi mau mea i hoolaha ia e ko makou makamaka maikai ma ka aoao mua o keia pepa o ka helu o ka pule i hala iho nei. E olelo ana oia no ka mai pake, a e hoike ana i na kumu e loaa ai ia ano mai. O kekahi kumu, wahi ana, o ka mal pake, "mai na hoounauna ino mai a na haku mahiko, i ka hana iloko o ka ua a me ka la ino, ke anu o ke kehau o ke kakahiaka nui molehulehu wale, nolaila ipoino ke koko, paakuku," a pela aku. O ke kumu i puka ai ia mau olelo, o ka ike ole o ka mea nana i haku i kana mea e kamailio ana. Ua olelo wale aku no me ka noonoo pono ole mamua. Nolaila puka kela olelo, "o kekahi kumu o ka mai pake, oia ka hana i ka ua a me ka la a me ke anu o ke kehau o ke kakahiaka nui."
          Kupaianaha! Mai ka wa mai o Adamu a hiki i keia wa, o ke kanawai paa no na lehulehu o ka honua nei, ma ka hou o ka lae, "iloko o ka ua a me ka la, a me ke anu o ko kehau o ke kakahiaka nui," e ai ai ke kanaka i kana ai. A, akahi no hoi makou a lohe "o ka hana i ka la a me ka ua, a iloko o ke kehau o ke kakahiaka nui," oia ka kekahi kumu o ka mai pake. U'oki ko kakou olelo ana pela, no ka mea, aole ia he oiaio. A e oki no hoi ko kakou haku wale ana i na olelo me ka noonoo ole i ke ano.
          E kaupaona i na huaolelo a akaka ka oiaio, alaila hoopuka.
          E olelo makou no ka mai pake ma keia pule ae, ke keakea oleia.

Ka Huakai Makaikai no Halawa a me na pali Koolau o Molokai.
[Kakauia no ka LAHUI HAWAII.]

          Haalele ia Honolulu nei i ka Poalua, la 12 o Iune, 1877, no Molokai, a ku i Puakoolau, lele makou iuka olaila, Iune 15, a mailaila aku a hiki iluna o ka pali e nana aku ai i ke awawa o Halawa, kohi mai la au i ko'u lio, a nana pono ia lalo o ka aina, huli aku la hoi a nana ia uka, ike aku la au i ka lele mai a ka wai iluna o ka pali, ninau aku la au i ko'u hoahele, he kamaaina no ia awawa, owai la hoi ka inoa o kela wai e lele mai la iluna ? O Hipuapua ka inoa o ia wailele, wahi a ke kamaaina i ka hala ana o na minute pokole oia ku ana. Haalele iho la maua ia luna o ka pali a iho aku la ma ke alanui kau aoao, he ekolu paha mile ka loa a hiki ilalo ponoi o ke awawa, kipa aku la i kauhale kamaaina, moe a ao ia po.
          No ka la pule oia la, nolaila, aole i hele e makaikai, aka, hele au me na kamaaina i ko laila halepule, i ko'u ike ana i na hana a ka Haku maloko o ia halepule, ua mahalo nui au i ka eleu o na haumana ma na haawina kula Sabati, a me ka eleu o ka Kahu Kula Sabati, Mr. Kane ma ka malama ana i ke kula. I ka wa i hookuu ia ai ke kula Sabati, he wahi hoomaha pokole mahope iho o ka hoomaka ana o ke anaina hoomana i ke Akua, he elima paha minute ka wa hoomaha, alaila, hoomaka ka pule, o Rev. Paulo ke kahu o keia ekalesia, piha no kela halepule i na kane, na wahine a me na kamalii, piha pono ka papa himeni, ia wa hoomanao ae la au i ka papa himeni o Kaumakapili, i ka hale o keia papa himeni o Halawa a lihau, he maluhia ke anaina hoomana, i ane like aku no me ko Kaukeano ka malu, aole wahi nakeke, kamumu kolohe, aole hawanawana liilii, e like me koonei a'u a me oukou e ike mau nei i na po Sabati a pau, a me na anaina hoomana i ke ao, nolaila, i iho la au iloko o'u, ina paha e like me keia ka maluhia o na anaina hoomana a pau mawaena o na halepule o na kanaka Hawaii a puni keia mau pae moku, alaila, o ka like aku no ia me ko lakou 'la mau anaina hoomana haole ka maluhia, ka eehia, a me ka naauao io maoli i ka malama ana i ka maluhia o ka hoomana ana ia Iehova Sabaota ; me ia maluhia a hiki i ka hookuu ana o ke anaina pule, hoi kela a me keia ma ko lakou mau home ponoi. Moe ia po a ao ae, he Poakahi ia, hoomaka e nana pono i ke ano o ka aina.
          O ke awawa o Halawa, he akea maikai a he ololi loa o uka, e huli pono ana kona alo i ka hikina, he like nae me ka lio kauo kaa i paa na maka i ka palulu, aole e hiki ke nana ma o a maanei, pela ke awawa o Halawa, hookahi wale no wahi e nana aku ai, ma kahi loihi o ke kai wale no. He oluolu ka noho ana o keia wahi, he aheahe maikai ka makani makai mai, e like no me ka maaa o Lahaina, aohe ikaika ino ka wela o ka la, he oluolu na kamaaina o keia wahi, aohe wahi haole hookahi, aole hoi he pake o keia awawa. He nui ka ai, ka ipu haole, ka ipu awaawa &c., he awawa momona loa keia, nui na hua pala o ka nahelehele, ka opae kuahiwi, nui hoi ka wai o kahawai. Aia i kumu pali kekahi kio-wai nui hohonu loa, o Moaula ka inoa oia kio-wai, he kio wai kaulana ia, a he hele nui ia e na poe makaikai e nana, he ulaula ka wai ke nana aku oe ma kahi papa-u, a-he uliuli o waenakonu, o kona anapuni ua like paha me ehiku haneri kapuai a oi a emi paha, he huihui ka wai, a ina e au kekahi kanaka maoli iloko o la wai, alaila, ano e ke kino, keokeo.
          Ua olelo ia, ina e au a puni ia kiowai, alaila, puni o Molokai, nolaila, hoomaka au a me ko'u mau hoa e au a puni, i ka au ana puni kela kio wai pau no ke aho, wahi a na kamaina, he kanakolu anana ka hohonu o waenakonu, a he ku kaula ia ka lawaia ana i ka oopu oia kio, ua like ka me ka i-a o ke kai, ka anae, pela ka nui o ka oopu, ua paa i ka unahi, a he unahi ia kolaila oopu. He elua mau wailele o keia awawa, hookahi ma ka hikina o Hipuapua ka inoa, a hookahi ma ke komohana o Moaula kona inoa, he mau wailele nani keia ke nana aku ma kahi mamao.
          Ma kekahi la ae, pii au maluna o kekahi kualapa kiekie loa, o Kunapa ka inoa, a nana pono ilalo o ka aina, a helu i na lo-i kalo ma kahi i ike ia e ko'u mau maka, he eiwa haneri me umikumamakolu lo-i, he haneri umikumaiwa lo-i kahi i koe aku ia'u, hui ia hookahi tausani me kanakolu kumamalua lo-i, ua paa i ka ai ka hapanui o ka aina, a he kanawalu ka nui o na lo-i o ke konohiki, oia hoi na lo-i Poalima i komo kikokikoi iloko o ko na kamaaina mau kuleana aina, aole i hui ma kahi hookahi ko ke konohiki mau lo-i, pela no hoi ko na makaainana, pela no ma ke kula.
          O ka nui o na kane o keia awawa, he 61, na wahine, he 64, na keiki, he 99, o ka huina pau, he 224, a ke hapai nei no kekahi poe wahine, ke ulu nei ka Lahui Hawaii o ka Moi Kauliluaikeanuwaialeale ma Halawa nei, ua pau i ka mare ia na kane a me na wahine o keia awawa, a koe elua mau wahi paa mare ole ia e noho nei ma kela awawa, a malalo o keia makaikai ana a ke kamahele, ua hiki no ia'u ke kaena ae, o ka oi ia o ke awawa momona a ke Akua i hoomakaukau ai no kolaila kini, mai kahakai no ka paa i kau paa lo-i a pili i kumu pali kahi o na wailele i hai ia maluna, a ma ka'u koho iho, hookahi mile me ka hapa mai kahakai a hiki i ka wailele ka palena o kahi i kanu ia i ka ai, a oia awawa no ka oi o ka ai ma Molokai a puni, a me na wahi e ae o keia mau pae moku, koe o Waipio, a me ko Oahu nei.
Ma ka la 17 o Iulai, ua haalele ia Halawa no na pali Koolau.   (Aole i pau.)

Kuu Bud ua hala!

          Ma ke kakahika Poaono, ma Keehukai, Iune 30, 1877, ua ako ia ae la, a lawe ia e ka makua, mai keia ao aku o Bud Maria Nathaniel, he opuu pua rose oia, ua haki mai kona au ae; kekahi hoi ia o na opuu rose iloko o ko maua kihapai ohana. 5 mak., 9 mal., me 18 la kona mau la.
         
I ka 2 mak., 9 mal., me 18 la, hookomo ia oia i ke kula o Haleiwa, ma ke ano baby; oia kekahi o na baby mua loa i komo i keia kula ; oia no hoi ka wehe mua ana o na baby e komo ia kula ; a he mau momi maikai lakou, iloko o ia kula, he mea i hoao ole ia ma na kula e ae.
          He kaikamahine i mahalo nuiia e na kumu; a ua komo pu makou i ka minamina iaia; a he nui no kana mau hana e hoomanao mau ia ai ilaila iwaena o na haumana me na kumu.
          Iaia i noho ai iloko o ke kula, aole oia i hana me ka mea mau i na keiki Hawaii, he hoopipili i na makua, he uwe ke ike mai, a holo a haalele i ka hale kula, aole pela keia, ua oi kona hoolohe i ka leo o na kumu mamua o na mea e ae. Ina e hoounaia mai i ko makou home, aole oia e lohi me ka pipili mai, me ke ano mau o na keiki Hawaii, aka, me ka eleu, a hoi me ke ano holo malama manawa.
          Ma ka la 21 o Iune, Poaha, oia ko lakou la hoike hui o ke kula, loaa iho la oia i ka mai, he fiva ikaika loa, hiki ole ke pale ae, aole hoi e hiki i ka mana o ka laau ke hoopakele iaia. Waiho aku la oia i ka mai iloko o na la 9; iloko o ia manawa, aole oia i poina i ka pule i kona wa ikaika iki aole i nawaliwali loa. Ma ka po eha o kona mai ana, i ke aumoe, ala ae la ia iluna, oia kona ala hope loa ana a pule aku la i keia pule hope loa malalo nei.
          Ou r dear hevenly Father,
          We come to thee this morning,
         
To asked thee to be with us to day,
         
Because we cannot be good ourself,
         
God must help us.
          We thank thee for the sweet sleep of the past night,
          An d for the light of this morning,
          O God, thou art so good and so kind to us,
          Poo r siners that we do wrong every day
          Help us to be truly sorry for our sins.
          Ua hala ia ma kela aoao me ka palekana, ua lilo oia he anela no ke Akua, e like me kana himeni mau ana e himeni ai. "I want to be an Angel," a pela io no.
          Ua hala! Ua hala ia i kona hoomaha me kona Makua Mau Loa ma kela ao, kahi o na pomaikai aole e pau.
          Kuu lei, ua hala,
          Ua haalele mai nei,
          Ua hoi me ka Makua,
          I ka home mau loa.
J. N. KAIAIKAWAHA.
Waialua, Oahu, Iulai 31, 1877.

He Opu Keemoa ua puka-a-maka iwaho.

          E maliu mai ia'u i kau wahi kaawale o kou kino ahonui, no keia wahi ukana a'u e hooili aku nei maluna ou, oia hoi kela mau hua moakaka e kau ae la maluna.
          Ma ka nana ana a kaupaona ana i ka mea nona ke poo manao, "Pau ka pono, ua hala ka hie," ua hanau mai la kana makahiapo, o opu keemoa, nona keia mau muli pokii ponoi, o Ahonuiole, Alohaole a me Lokoino, oia hoi, ke hoike akaka mai nei oia i kona lili kuloko ma ke Kuokoa o ka Poaono iho nei, Iulai 28, no na mea e pili ana i ka unuhi hemahema o na hookele o keia nupepa, i ka nu hou o na aina e, a me kekahi anoai o ka helu 28, kolamu mua, aoao 3.
          Ea! E ka makamaka maikai i pee mai nei malalo o ke koloka o ka huna inoa, a i hoike akaka mai hoi i kou kulana, a me ka moo nui e lapee la i ko poli, ka mea hoi a'u e lena ae nei me na ike elima o ke kanaka.
          Ma keia hooni ana au i "ka wai ua lana malie," ua loaa ia'u na kumu nui e pane aku ai.
          1 He hoikeike akamai olelo haole.—Na keia kumu i hapai memeue mai imua o ka lehulehu i ke ano o kou manao a me kou kokua hoi i ka Hope Lunahooponopono o ke Kuokoa, ke opu malumalu au e pee la iloko o kou kukulu manao ana, mai mahalo loa au ia oe a me ko kokua, ina e hoopololei ia e olua ma kahi i unuhi hewa ia e ka Hope Lunahooponopono o keia nupepa, ka mea hoi a D e liki pa-u paka mai nei i ka haohao o ka lahui no keia mau kanaka ikaika nui wale elima. Ma ka hoolono ana a kali ana hoi i ka pane a ka lehulehu no keia wahi i unuhi hemahema ia e na hookele o keia nupepa, aole he hookahi mea i pane mai, o oe wale no e Huaa, ka oioi o Maui Hikina.
          2 He lili kuloko maoli no.—Na keia manao hope i hoakea ae i ka lena ike o ko'u mau maka, e haka pono aku maluna ou, i ke ano o kou manao, i puka-a-maka ae nei iwaho, au hoi e hoonalanalo mai no ka mea ——— a pela aku. Ua ikea ke kahoaka i "Moeawakea, mimihi wale i Kaipapau e," aloha wale ia pua wahawaha i Wailua a! ua hiki hoi paha he helena no ke kai oolea.
          Ma ka nana ana i kekahi anoai o ka helu 28, kolamu mua, aoao 3, ua hai e na pua i ke kuhikuhi pae-e ia e D—oia hoi, ua huli au a nana ma ke kolamu 2, ke poo, "Na Anoai," aole hoi e like me kana i hoike iho nei ma ke kolamu 1, a ina oia anoai no ma ke kolamu wahi au, ka kakou e kamailio ai, alaila, ke kokua nui loa nei au ia H. L. o keia nupepa, no ka mea, ua ike a maka ia imua o ka Lunakanawai Hoomalu o keia kulanakauhale, ke kanaka hoi au e kokua mai nei i kona hewa ole; i wahi e pau ai kou pohihihi no keia kanaka, e hele aku e ninau ia W. C. Jones, i pau ke kuhihewa o lohe pepeiao auanei.
          Nolaila, ke noi aku nei au i kou ahonui e hoike maoli ae no oe i kou inoa, i ike ia hoi paha oe e ka lehulehu mai o a o, aole ko pee mai malalo o ko inoa kapakapa. E makaukau mau no ka'u peni e hakoko no ka mea e kue mai ana i ka pono. Me ka welina.  J. K. KEAHI.
Honolulu, Iulai 31, 1877.

HE MIKIALA HANA.

E KA LAHUI HAWAII E; Aloha oe:—
          Ma kou ahonui a me kou lokomaikai, e oluolu oe e hookipa aku ma kou wahi kaawale, i ike mai ai na tausani o ka poe i hookipa ia oe, a me lakou la ae hoi, nona keia, "He mikiala hana."
          Eia ma Kohala nei ka poe a'u e ike maka nei i ka mikiala ma ka hana, ma Makapala miki kekahi poe i ka makiko, ke ulu maikai nei ke ko, e kali ana no ka wa e wili ai, a ia wa lakou e ohi ai i ka hua o ko lakou hana. Miki no hoi kekahi poe i ka mahi i na loi kalo, aole i kanamai ka pii ino o na loi kalo i keia wa, o kekahi loi kalo a'u i lohe ai, aia i Honokane, ina e kuai ia mamua o ka haneri a mahope mai paha, i keia wa, ua kuai ia no ke tausani dala. Ke miki nei kekahi poe i ka maauauwa, mamua he kalewa aku, i keia wa, kahu no a na ka mea dala no e kii.
          Ke miki nei ko Kohala mau keiki lalawai ma ka hana, ua loaa ia lakou he mau paa bipi, a he palau a he mau eka ko, ke noho nei lakou no lakou iho me ke kuonoono, aohe wahi hemahema.
          Ko Honopueo keiki lalawai, ke miki nei kela ma ka hana, he mau paa bipi a he palau, ke palau nei a loaa mai ke dala, ai kela a inu hoi me ke kuonoono, he lani iluna a he honua ilalo.
          Pela no hoi o K. Keohokii a me D. P. Kaelemakule, miki no laua ma ka hana, i hana ka po i hana ke ao, ka niau a Kauepa no ka manao nui i ka hana, e ake no o ke komo o na bipi i ka palau, a o ka iho o na kaa i ka huki papa i kai o Honoipu, he mau eka ko kekahi o laua e ulu nei, e kali ana no ka wa e wili ai. He mau home kupono ko laua, ua loaa ia laua he kuonoono, aole he noho aku malalo o hai.
          Ko Honomakau keiki lalawai, ua kanu iho nei elua eka i palau ia a paa i ka pineki, ke ulu nei me ka maikai. Ua lohe au ua palapala aku nei ia Kimo i Honolulu, a ua hiki mai nei kana kauoha, aole e kuai ka pineki me hai, me ia wale no. Manao au, o na eka pineki no keia, ku ke koa i Honolulu. He mau eka pu no kekahi ana i kanu iho nei, ke ulu nei me ka maikai, aole i kanamai ua mea he hua ; ahu lala kukui ua mea he pu. Aole oia wale, he hanai puaa no kekahi hana mikiala ana, ke kii ia nei no kekahi puaa e kuai e Haae ma, o ka puaa liilii $1.00, a o ka puaa nunui $5.00 a hiki i ka umi. Nolaila, loaa no iaia he noho'na kuonoono, no ka mikiala o na lima i ka hana, aohe hoolewalewa malalo o ka la, nolaila paha keia, o ka mea miki ma ka hana, ku no oia imua o ke alo o na'lii e noi oihana ai. Me ke aloha i ka Lunahooponopono, a me ka mahalo nui i na keiki hoonoho hua kepau.
D. H. KAAILAU.
Kohala Akau, H., Iulai 26, 1877.

He hihio walohia no ke au i hala aku la.

          E moe ana kekahi kanaka Enelani maluna o kona wahi moe, iloko o na makahiki he haneri a oi aku i hala ae nei, a iwaenakonu o ke kulu aumoe, oiai na lau uliuli o kona home kuahiwi e kau oni ole ana ma ko lakou mau lala, o ke aiai o na kulu kehau ke halii ana maluna o na pua nani o kona wahi hale mehameha, me na hiohiona hoi o ka lai malino ke uhola ana maluna o ke ea huihui o kona aina kulaiwi, ua waiho oni ole hoi kona kino maluna o kona pela moe, o ka puka aniani hikina o kona keena moe, ke kupono ana i ka welau akau o ka lani: Ua laweia aku kona noonoo kanaka iloko o ka hiamoe kapu o Niolopua, he pana malie o kona hanu ke nape ana maluna o kona kino, aia hoi ike aku la oia iloko o ka hihio o ka moeuhane, i kekahi puali lehulehu o na 'lii o ka honua nei, e ku ana ma hai o kekahi imu nui, nona na eka he 95,000 kona palahalaha, ua pakolu ia hoi kona enaena i ka nui o kona ikaika, no ka hapalua hora mahope iho, ike aku la oia i kekahi kanaka loihi, me ka umiumi loloa ma kona mau papalina, a he lauoho keokeo ke hoalii ana ma kona poo. Ua kahikoia oia me ka aahu piha o ka poe kaua, he mahiole kalaunu ma kona poo, me ka pahikaua gula ma kona lima,  me ke kaei daimana ma kona puhaka, ua kinohinohiia hoi kona aahu mai kona piko poo a hiki aku i kona mau wawae, me na momi makamae o ka lua eli gula o Manissa, a ma kona umauma e kau ana na huaolelo ano e i kakauia ma ka olelo Latina, a ma ka unuhi ana ma ka olelo Hawaii, eia kona ano:

"UA PAU! UA MAU! OIA KA HOPENA O KA MAKE!"

e ku ana oia mawaenakonu o ka imu e a-a ana, o kona wawae akau i ka hikina a o kona wawae hema i ke komohana. O kana huaolelo a'u i lohe ai e olelo ana ma ka olelo Hebera, a ma ka olelo Hawaii penei kona unuhi ana. "He lehulehu makou, aka, hookahi no ua lawa." Oiai au e haka pololei ana i ke kulana o keia kanaka kamahao, aia hoi, me ka hiki ole ke hoomaopopo iho no ke ano a me kana mau hana, ua mele mai la ua puali lehulehu nei i keia mele ma ka olelo Helene, a penei ma ka olelo Hawaii: Aole ka waiwai, aole hoi ka ikaika, aka, he hookahi wale no alii maluna o ka nani. O ka maluhia hoi ma kona kulana, ua hiipoiia e ka oluolu. Auwe! ma na eheu o ka po ua halawai aku ka nani me ka ehaeha, he mau punahele oluolu hoi laua na ka lokomaikai me ke aloha makamae.
          Mahope iho o ka pau ana o keia mele ana, ua nalowale koke aku la ua kanaka kamahao nei no ka manawa, a waiho iho la ka imu ahi, e wena ana kona enaena i ka lewa, o kona uahi hoi ua pii punohu eleele aku la ia a hala na mile ewalu, maheleia ae la e ke ea e naue malie ana ma ka lewa, a mahope iho o ka hala ana o ka hora hookahi paha me ka hapa, ua ike hou aku la no au i ua kanaka kamahao nei, e ku ana ma kahi ana i ku mua ai, a huli mai la kona kua ia'u, a o kona alo hoi imua.
          I keia ku ana mai nei a ua Ihiihi nei o ka po, o kona wawae akau ma ka aoao hema, a o kona wawae hema ma ka aoao akau. Ua ano e hoi kona kulana a me kona aahu i keia wa, aole i like aku me kona wa mua o ka hiki mua ana mai, o kona papale ma kona poo, he papale alii o na 'lii kahiko o Helene, ua kau ia mamua pono o kona lae, he hoku alii o ka poe Sepania, me na huaolelo i kau kea ia ma kona papale, e hoopuni ana i ua hoku alii la, ua kakauia ma ka olelo Latina, a penei ma ka olelo Hawaii. O ka nani me ka oluolu, he mau kahua laua no ke aloha. O kona aahu piha, oia no ka aahu o na alihikaua o Enelani ma ke kahua kaua o Sant Buchowl, i ka wa o ke kaua o Watalu, he pahikaua keleawe ke paa ana ma kona lima hema, me ke kaei dala ma kona puhaka, ua kinohinohiia hoi kona aahu mai kona piko poo a hiki i kona mau kapuai me ke gula aeae loa o na lua eli gula o St. Vernts, ma Beritania, a o kona helehelena ke ike aku, ua like me ka helehelena o ka liona i kona wa e halawai ai me kona enemi, a ua hulali kona maka e like me ka Iridiama nani, a o kona aahu, ua like ka lilelile o kona mau kinohinohi e like me ka lilelile o ka la i ka wa ikaika o kona wela. Lalau ae la oia i kekahi hapa o ka lehulehu o ka puali e ku ana ma kona lima akau, a hoani ae la i kana pahikaua maluna o lakou, ia wa ike aku la wau ia lakou, e kaheawai ana ke koko ma kona aoao akau, a he mau kupinai hoi o ka hapa i koe ke kumakena ana o ka leo hope ana i hoopuka mai ai ma ka olelo Paniolo, a ma ka olelo Hawaii, eia kona ano : UA-LAWA. A nalo aku la ua kanaka nei, a i kuu nana pono ana aku i ka puali o na lehulehu, he mea ku i ka manaonao, a he ku hoi i ke aloha me ka walohia, a no ka hiki ole ia'u ke nana aku me ka hoomau ana, ia wa koke no, puoho ae la au, eia ka he moeuhane.

          Ua makemake ia na hoa a pau o ka Ahahui Poola e hele mai a pau loa i ka halawai o keia Poaono ae e like me ka mau.  WILLIAM K. AWIHI.
Kakauolelo.

KA NUI O NA KANAKA O KE AO NEI I MAKE MA NA KAHUA KAUA A ME NA MAI AHULAU MAI KA 1853 A HIKI I KA 1877.

          He mea kaumaha i ka makou maka peni ka waiho ana aku imua o ka lehulehu i ka huina hewahewa o ka nui o na make o ka honua nei, i make ma na kahua kaua he lehulehu i hooukaia ma kela a me keia wahi, a me na ola i poino wale ma na mai ahulau.
          Ua koe no nae ma keia hoike ana na make ma kekahi mau wahi e ae, aka, ua laweia mai keia papa hoike mai kekahi ahahui o Europa, a ua paiia ma na nupepa o Kapalakiko, a oia ko makou e lawe mai nei a waiho aku imua o ko makou poe heluhelu, mai ka la hiki a hiki i ka la kau, a nolaila, e lawe nui i ka nupepa.
          O ka nui o na make i ka mai ahulau 750,000.
          O ka nui o na make ma ke kaua ma Italia ma ka makahiki 1859, 45,000.
          O ka nui o na make ma ke kaua ma Schlesvig, Holstein, 3,000.
          O ka uni o na make ma ke kaua kipi o America, 800,000.
          O ka nui o na make ma ke kaua o Perusia i ka makahiki 1866, 45,000.
          O ka nui o na make ma ka aoao o Farani i ke kaua ma Perusia i ka makahiki 1870—1871, 155,000.
          O ka nui o na make ma ka aoao o Perusia ma ke kaua me Farani 1870, 1871, 60,000.
          O ka nui o na make ma na kaua e ae. 93,800.
          Huina, 1,948,000.
          Oia ka nui o na kino i make iloko o na makahiki he 24 i hala ae nei, i lawe ia mailoko mai o na mea ano nui, ua koe aku no paha na make e ae o kekahi mau aupuni e ae, a pela no hoi me ko kakou aupuni iho.
          O ka nui o na lilo no keia mau kaua ana, me ke kokua ana i na mai ahulau a me na poino e ae.
          Lilo i na maiahulau a me na poino e ae $1,700,000,000.
          Lilo i ke kaua ma Italia i ka M. H. 1857. $300,000,000.
          Lilo i ka aoao Akau o America i ke kaua kipi $4,700,000,000.
          Lilo i ka aoao Hema o Amerita ia kaua no. $2,300,000,000.
          Lilo i ke kaua ma Schlerwig—Holstein $35,000,000.
          Lilo i ke kaua o Auseturia me Perusia M. H. 1863, $339,000,000.
          Lilo i ke kaua o Perusia me Farani M. H. 1870, $2,500,000,000.
          Lilo i na kaua e ae aole i akaka pono, $200,000,000.
          Huina nui. $12,065,000,000.
          Oia ka nui o na dala i hoolilo ia he kokua ana ia mau poina.
          He mea e hoomanao ia ai, he keu ka nui hewahewa o na dala i hooliloia, no ke ola o ka lehulehu, lihi launa ole aku ke aupuni Hawaii i keia heluna nui.

NA OLELO HOPE LOA O KA LUNAKANAWAI CHISHOLM.

          O ka lunakanawai Chisholm o ka mokuaina o Nu Ioka, mahope iho o kona kokoke loa ana aku i ka nawaliwali, oiai hoi oia e kaa ana i ka mai, he mau minute pokole iho mamua o kona make ana, ua kahea aku la oia i kana wahine, e noho mai ma kona aoao, alaila, lalau aku la oia i kana wahine a aloha aku la ma ka honi ana iaia, pane aku la oia penei: "E kuu wahine aloha, aole au i hana i kekahi karaima i na la o kuu ola ana, aole hoi i lawelawe i kekahi mau hewa ino o ke ao nei, a nolaila, i ko'u wa e make ai, ua makemake au e ao aku oe i ka'u mau keiki e hoohalike me a'u, me ka hai pu aku hoi ia lakou, aole i hana ko oukou makuakane i kekahi hana ino lapuwale ma keia hope aku. Ua hoinoia wau e ka lehulehu no kuu malama ana i ka pololei ma ka'u oihana lunakanawai, a ua lilo ka poe a'u i hoopai ai i ka uku kupono no ka lakou hewa i enemi no'u aka, ua noho au me ka lanakila a hiki i keia manawa. Aloha oe a me na keiki a kaua;" a hiamoe iho la ia.