Ka Lahui Hawaii, Volume III, Number 32, 9 August 1877 — Page 1
KA LAHUI HAWAII.
"Ua mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."
BUKE III.} HONOLULU, POAHA, AUGATE 9, 1877. {HELU 32.
KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII.
Paiia ma kela Poaha me keia Poaha.
H. H. PALEKA, Luna Hooponopono.
He pepa i hoopukaia i kela me keia hebedoma no na Ohana a me na Ekalesia o Hawaii; he mea kokua i ka noho pono ana o na ohana, ka maluhia o kanaka, a me na pomaikai kino a uhane o ka Lahui Hawaii. "Aole paonioni; aole haanui; aole hikiwawe ka huhu; aole noonoo ino."
O na Kumumanao a pau, na Nu Hou o kela me keia ano, na Mare, Hanau, Make, e kakau mai i ka Luna Hooponopono, a e paiia no ke kupono.
Aole e aeia ka pilikino, ke kuamuamu, ka hoino, a me ka huhu, a ua makemakeia ka hoohoihoi, hoolana manao, hoonaauao, a me ka hoopono.
He $1.75 ka auhau o keia pepa no ka makahiki, a he $1.00 no ka hapa makahiki.
E hookaa mua ia ka auhau o ka pepa mamua o ka loaa ana i kekahi mea makemake e lawe.
NO NA OLELO HOOLAHA.
E lawe ana keia pepa i na Olelo Hoolaha a na makamaka, e like me ke kupono, a e lawa pono ai hoi me ka hoohaiki ole i ka huina o na kolamu kukulu manao, no ka uku haahaa.
O kela a me keia makamaka e makemake ana e hoolaha, e hele mai ma ke keena a e hui pu me ka Luna Hooponopono.
Aole e paiia kekahi Olelo Hoolaha ke ole e hookaa mua ia ka auhau.
Eia kekahi, ke noiia aku nei na makamaka e hoouna mau mai i na mea hou; mai hooloihi loa i na palapala; e hai pololei mai i na manao me ke kuawili ole, a e kakau mai me na hua moakaka.
H. H. PALEKA,
Luna Hooponopono.
E. STREHZ,
[AILUENE]
MALAILA E LOAA AI NA ANO LAAU A pau; a me na wai hoomaemae o kela a me keia ano. E hamama mau ana ka ipuka ma na po Poaono a pau. Ma ke kihi o Alanui Papu a me Hotele, ma Monikahaae. 1 1y
S. B. DOLE.
LOIO a he Alakai ma na mea pili Kanawai. Ua makaukau oia e pale i na hihia imua o na Aha Hookolokolo a pau o keia Aupuni, me ke kakau ana i na Palapala Pili Kanawai, ma ka olelo Hawaii a ma ka olelo Beritania. 1 1y
WAi Hui o ka Hau!
E IKE IA ka Hale ma ka inoa o "BONANZA" Ke haawi ia aku nei ka poloai i na makamaka keonimana a me na lede o ke kaona Alii, e kipa ae ma ka hale hookipa inu wai momona o ko oukou makamaka nona ka inoa malalo iho, a e loaa no ka hau i hoomomonaia (ICE CREAM) na wai momona o na ano a pau! hoohuihui ia e ka hau iniki o Nuuanu. O keia hale, he hale i hoomakaukauia no na keonimana a he keena nani i hoomakaukau ia no na lede. E kipa mai, a o ka makepono me ka oluolu ke haawi ia'ku, oiai, he makamaka, a he kamaaina no Hawaii nei o JOHN W. CROWELL.
2-1 y (Keoni Koloela.)
Ma ka Hale "BONANZA" ma alanui Moi, mawaena o ka hale kahi umiumi a me ka halekuai o Dillingham ma.
C. H. DICKEY, (Kale Kika,)
LOIO!
A he Luna Kepa i apono ia e ke
Aupuni no ka Apana o Makawao, Maui Hikina.
E HELE NUI mai ka poe a pau i loohia ia me na pilikia pili Kanawai o ka "Ua-ukiu" nei, a na ko oukou makamaka oiaio no e kokua a e hooikaika e hoopau i na pilikia ma na ano a pau o ke Kanawai. 17-1y.
E. O. HALL & SON
[E. O. HOLO MA.]
NA MEA KUAI I NA MEA MAHIAI
NA LOLE, PENA, AILA,
—A ME—
NA ANO LAKO E AE A PAU.
Kihi o Alanui Papu me Moi. 1-1y
KE HOIKE AKU NEI KA MEA NONA KA inoa malalo iho i ka lehulehu o Koloa a me na wahi e ae e kokoke ana, ua makaukau oia i keia manawa e hana i na
KII KAHA NO KE KUKULU HALE
ana a me ka houluulu ana i na lilo, no ka poe e manao ana e kukulu hale. A ua makaukau no hoi e hana Olelo Aelike no ke kukulu hale o na ano a pau, a
HANA KAA O KELA ME KEIA ANO.
O na ano mea hana kamana a pau e loaa no ma ke kahua kahiko, ma Koloa, oia hoi na
PAPA O NA ANO A PAU, PUKA
MOLINA-PUKA ANIANI, KUI,
PENA, AILA, &c. &c.
E kuaiia no ma ke kumukuai haahaa loa. E hoopaeia no ka papa ma na awa pae a pau mai Koloa a hiki i Waimea me ka uku haahaa loa. Aole uku o ke kaha ana i na Kii Hale ke kuaiia ka Papa mai a'u aku.
W. H. WRIGHT.
Koloa, Kauai, Dek. 4, 1876. [51-6m.]
PAPA, PAPA.
AIA MA KAHI O
LEWE RS & DICKSON
(O LUI MA.)
KE KAHUA KAHIKO MA
Alanui Papu a me Alanui Moi
E LOAA AI NA
PAPA NOUAIKI o kela a me keia ano.
NA PAPA NANI
A PAA NO KE KUKULU ANA I NA HALE.
Na Pani Puka,
Na Puka Aniani,
Na Olepelepe,
Na Pou, na O-a,
Na Papa hele,
Na Papa Ku,
Na Papa Moe.
Na Pili o na ano a pau!
NA PEPA HOONANI,
Na PENA o na wai a pau
Na Kui mai ka nui a ka makalii,
Na Ami-puka,
Na Ami-puka Aniani,
Na Ami o na ano a pau,
NA AILA PENA,
NA AILA HOOMALOO,
NA AILA o na ano a pau.
NA VANIKI
Na mea HOOHINUHINU o na ano a pau.
Na Balaki o kela a me keia ano.
A KE HAI IA AKU NEI KA LONO i na makamaka a pau, ua makaukau keia mau hoa o oukou e hoolawa aku ma na mea a pau e pili ana ma ka laua oihana
—NO KA—
UKU HAAHAA LOA!
like me ka mea e holo ana mawaena o LAUA a me ka MEA KUAI.
E hele mai! E na makamaka!
A e lawa no hoi ko oukou makemake me ka oluolu
1 a me ka maikai.
STAND UP FOR JESUS.
Gospel Singer. p. 64.
1
E ku, e ku no Iesu,
Na kamalii oonei,
E ku a hana Nona,
E hana pololei.
Hoole i ke kino,
Me ko ke ao nei pu,
E hapai i ke Kea,
A hahai ia Ie su.
C ho.—E ku, ano,
E ku, ano,
E ku ano no Ie su,
E ku, ano,
E ku, ano,
E ku ano no Ie su.
2
E ku, e ku no Ie su,
Na ui ikaika nei,
Kahea kona leo,
Hoolohe a hahai.
E kau i kona bana,
Hooke i ko kapo,
E ulupa a hehi,
A lanakila no.
C ho.—E ku ano, &c.
3
E ku, e ku no Ie su,
E na makua nei,
Ka wa hoouka keia,
Mai ku a kuihe ;
Hooia e ia Ie su
Imua o ke ao,
A hina a make nona,
Loaa ke ola mau.
C ho.—E ku ano, &c.
HAWAII.
E pokeokeo io ana ke Aupuni i ke Dala Pepa.
M R. LUNAHOOPONOPONO; Aloha oe:—
Ma ka halawai o ka Aha Hooulu Noonoo o ka poe naauao iloko o ke kulanakauhale nei o Honolulu ma ke keena halawai o ka luakini o Kaumakapili, a ua ike ia ma ka Helu 29 o ka la 19 iho nei o Iulai nei, na olelo a ka poe makapo, e olelo ana, aia ka o ke dala pepa ke dala waiwai io ka ka lahui, waiwai pu me ke aupuni.
E olelo ana e piha ana na pakeke i ka nui o ke dala pepa. E hiki ana na hana kaumaha he nui, i ka nui launa pono ole o ke dala pepa, poho wale, a puehu wale i ka makani, a pulu wale i ka ua, a pau wale i ke ahi ; aka, no ko lakou la ike no ua makaukau lakou ia, a ike i ke ino o ke dala maoli he kaumaha, heaha no la ka mea i waiho ole ai iloko o na hale hana, kukulu no hoi i mau banako, he mau pahu hao no hoi hoihoi no hoi i na lua huna.
Aole ka! Ua kuhihewa au, no ka nele ka hoi i ke dala, a loaa ae hoi ke dala pepa pau io hoi na pilikia, i ka nui launa ole o na dala pepa. Ehia poe nui wale o ka poe kanaka wahine a kamalii e pepa mai nei, ua loaa e no ia lakou la na pepa kini, kini kalapu, kini kaimana, a pela aku. Auwe! kuhihewa hou no au. Eia ka na keiki dala nui wale, o na keiki o ka hale humu buke, makena ua opala pepa o lakou, piha io no ko lakou pakeke, aohe wahi hoohalahala o ka maka i ka ike, i kupono ai elike me ko lakou olelo ma ko lakou halawai hooulu noono, ka piha o na pakeke i na dala pepa. Heaha la ia, he ulakolako paha ?
O ko'u manao aole ia o ke kumu e waiwai ai, no ka mea, aole i hooluhi aku nei ko kakou makua lani ia ia iho no ke dala pepa, aole loa no, no na dala no a pau, dala keokeo, dala gula, daimana , hao, keleawe, na pohaku waiwaiwai io, nolaila, waele aku nei kela i ke alanui e hiki nui mai ai kela mau mea, oia hoi ke kuikahi panailike, he alanui hao keia e holo ai na ukana, na mea ulu o ka aina, oia hoi ke ko, kofe, huluhipa, ili bipi, ili kao, o ke ko nae ke kaikuaana. Eia hoi, o ka kakou hana nei, o ka hana pono, kiai pono, o ka nana aku nana mai, lokahi ka hana, kuikahi a kai like. Eia ko kakou makualani ke naku mai nei i ka hana, e like me kana mea i hele ai i kahi aole i hele na kupuna, oia no ka kakou mau kumu e komo aku ai a hana like, a he nui no na hana e pono ai ke kailike, alaila, e pii oe e Hawaii iluna i ka pane poo, aole ke dala pepa, o ke dala pepa ka lakou la e noonoo ai, i aha ka mea e loaa mai ai ? e hana, e pelu a hana, o hoolele a hapuku i na e-ka, e kipulu e elieli e hoo i na pulapula, na anoano e kanu, e olao e puepue, e kiai e pa i ka uwea. E hoohana i na lima me ke kino. Aole hoi e hooio, ke kaumaha nei au no kakou, ke hoike mai nei na nupepa o kakou i ka loaa aku o ko kakou poe ma na huina alanui o ke kulanakauhale nei, e noho hana ole ana, a e loaa ana no paha ke dala pepa ia lakou la, aole nae e nele ana, no ka mea, he mea puehu wale no na pepa, pomaikai io no. Ke olelo nei na nupepa o kakou, pau loa na haole waiwai o ke kulanakauhale nei o Honolulu i ka hoi ma na apana kuaaina i ka mahiko no ka mea, ke kukulu mai nei na wili ko hou. O kahi poe kanaka hoi ke lauahi aku nei me lakou. Maikai keia poe o kakou, he mau la hana keia, aole a lakou la manao o ke dala pepa, ka mea e pau ai ka pilikia o ka hana.
O ka poe hana me na lima me ka ikaika, o lakou ke ike ana i na dala pepa, na bila kanalima, haneri, tausani a pela aku. Aole o ke kamailio e hooio ai ma ka ike o ke dala pepa popo wale, ke dala ka ia e waiwai ai ka lahui a me ke aupuni. Ninau kahi poe kanaka he poe naau oluolu, ninau i kahi keiki haole "pehea la ke dala pepa, pono anei pono ole paha." Eia ka ke keiki haole, he pono no ke dala pepa no ka poe kalepa, aole i pono no ka lahui e like me kakou nei. Mahea e nui ai ke dala, ma ka hana kanu kalo, na ka pake e kanu i ka raiki, e ai no ke keiki o ka aina ma ke kalo ka oi, o ka poe i paa ma ke kanu ko me ka raiki, ua paa lakou malaila, aole o ka imi i dala pepa, he hope ia, o ka hana ka mua e kamailio ai, a e noonoo ai.
I na o ke kanu ko oia ka hana, ua loaa kahi kupono i ke kanu, e nana aku i ka aina kanu raiki, e mahi aku, ina hoi o ka aina kanu kalo, e kanu aku, o na aina kanu kofe e hana aku, aole o ke ku wale aku no ma ka huina o na alanui o ke kulanakauhale nei, a nana wale aku i na pake e maalo mau nei i na kakahiaka a pau a puni ka makahiki 365 la o ka makahiki, me na aumaka o na mea ulu, kapiki, akaakai, a me na mea ulu e ae he nui, aole no he hoahewaia o ka hana ole o kanaka, ina nae he pepa ka kanaka e pepa ana i ka la Sabati me ka pili waiwai, aole oia ka hana.
E ala e hana no na hana maikai a pau i ulu ka lahui. E na makamaka, e huki like i na kaula o ka lanakila, i mau ke ea o ka aina i ka pono. He oiaio ka hoike a kela keiki haole, no ka poe waiwai no ka pomaikai o ke dala pepa. Eia paha ko kakou noonoo e pono ai, e kukakuka, e ui e ninaninau me ka hui pu me ka makau i na kanawai o ke Akua me ko ka aina, i mea e hiki ai na hana mahiai. E hoohana i kahi poe o kakou ma na mea hiki, e alu kakou, aole e hooio naauao ma ka waiwai o ke dala pepa. Me ke aloha. D. A. M.
KE AO'HOKU.
He nanea hoonaauao no ka poe i ao ole ia.
MAHELE III.
[Koena mai Feberuari mai.]
Ka manawa o ke kaa ana o na Hokuhele o ka Papa Akahi ma ko lakou iho iho ke kaawale mai ka la mai—Ka malamalama a me ka wela.
Ka manawa o ke kaa ana o ko lakou mau iho, penei no:—No Ukali he 24 hora; Hokuloa, 23 hora; Honua 24 hora; Holoholopinaau, 24 hora; Kaawela 10 hora; Naholoholo, 10 hora; Herekela a me Nepetune, aole i ike ia.
Ke kaawale mai ka la mai.—Ukali, 37 miliona mile; Hokuloa, 69 miliona mile; Honua, 92 miliona mile; Holoholopinaau, 144 miliona mile; Verta, 231 miliona mile; Juno, 260 miliona mile; Pallar, 270 miliona mile; Ceres, 271 miliona mile; Kaawela, 490 miliona mile; Naholoholo, 909 miliona mile; Urano, 1,828,000,000; Nepetune, 2,862,000,000 mile mai ka la mai.
Ka malamalama a me ka wela.—O ka malamalama a me ka wela o lakou nei i hoikeia ae nei maluna; aole no i like; aka, ua mahuahua aku a ua emi mai e like me ka ratio o ko lakou kaawale mai ka la mai, penei:—E like me ko Ukali kokoke aku i ka la, pela i mahuahua ai kona malamalama a me kona wela, a pa 7 kona nokonoko i ko lakou kau-wela (summer heat.)
Hokuloa.—Ua kaawale iki mai ia mai ka la mai; a o koma malamalama a me kona wela, ua pa 2 ia i ko kakou.
Holoholopinaau.—Ua oi aku kona mamao i ko kakou, e like me ia oi ana aku o kona kaawale mai ka la mai, pela i emi hapa 2 ai kona malamalama a me kona wela i ko kakou.
Kaawela.—Ua pa 5 kona kaawale mai ka la mai ko kakou, a o kona wela, ua pa 1-25 i ko kakou.
Naholoholo.—Ua aneane e pa 10 kona kaawale mai ka la mai i ko kakou; a o kona malamalama a me kona wela, ua emi pa 90 i ko kakou; a ua emi pa 50 imua o ke aliali konane o ko kakou mahina piha.
He rekela.—Ua anehe pa 20 kona mamao mai ka la mai i ko kakou; a o kona malamalama a me kona wela, ua emi pa 361 malalo o kakou, a ua emi pa 248 i ko kakou mahina piha.
Nepe tune.—Ua hanina e pa 31 aku kona kaawale i ko kakou, aka, o kona malamalama a me kona wela, ua emi pa 541 i ko kakou.
Na Hokuhele o ka Papa 2, ka nui, ke anawaena, ka loa, ka malamalama a me ka wela.
O na hokuhele o ka Papa 2, oia no na mahina e poai ana a e hoomalamalama ana i na hokuhele o ka Papa 1: a o ko lakou mau kulana penei:
Ko kakou mahina.—O ka nui o ko kakou mahina, ua emi pa 49 malalo o ka honua nei, a o kona ana-waena, he 2,162 mile; o ka manawa o kona poai ana, he 29 la kona poai hookaki ana i ka honua nei, a he 13 mahina kona kaapuni ana i ka la, a he po hookahi, a he ao hookahi hoi kona kaa ana ma kona iho iho; a he 240,000 mile kona kaawale mai o kakou nei aku, a he 92,240,000 mile kona kaawale mai ka la mai ma ka aoao huli kue i ka la a me ka honua, a he pa 13 ka emi ana o kona malamalama i ko ka honua nei, a o ka wela, he pumehana iki, e like me ka ratio o kekahi apana tini nona 1 iniha ke ana waena, i hoowela ia e na kukuna o ko-ehaeha o ka la no 1 hora, i kukuluia imua ou i 111 iniha ke kaawale, a o kona wahi wela i hoolele mai ia oe, pela no ka wela mai ka mahina e hoolele mai nei ia kakou.
He elua hoi wahi e loaa mai ai ka malamalama i na hokuhele o ka Papa 2 nei; o ka mua, mai ka la mai, o ka lua, mai ka hokuhele o ka Papa 1 aku.
Na mahina o Kaawela.—Eha mau hoahele (satellites) o Kaawela, ua like ko lakou nunui me ko kakou mahina.
Ko lakou kaawale.—O ke kaawale o ka mahina mua mai a Kaawela aku, ua like no me ke kaawale o ko kakou mahina mai a kakou aku, o ka lua, he pa 2, o ke kolu, he pa 3, a o ka ha, he pa 5 i ke kaawale o ko kakou mahina mai a kakou.
Ka manawa o ka poai ana.—O ka manawa o ka poai hookahi ana o ko Kaawela mau mahina iaia, o ka mua, 1 la me 18 hora; o ka lua, 3 la me 13 hora; o ke kolu, 7 la me 3 hora; o ka ha 16 la me 16 hora.
Na pouli.—He pinepine na pouli ana o na mahina o Kaawela, a malaila i maopopo ai ka manawa o ka holokiki ana o ka malamalama (velocity of light) he 200,000 mile i ke sekona, a iloko o na minute 7 me 40 sekona, ka holokiki ana mai o na kukuna malamalama (rays of light) mai ka la mai a kapalulu ana i ka honua nei, a na Galileo, kekahi o na kilohoku kaulana i ike mua a hoomaoi ka A. D. 1610. (Aole i pau.)
Ka Honua nei.
A ME NA MEA A PAU MALUNA IHO.
(Kakauia e J. H. Kanepuu.)
Aia ma Waimea, Kauai, he muliwai nei a me ka hohonu, a hui aku ma ka huina mana o Waimea a me Makaweli ; aia ma Makaweli kekahi muliwai maikai loa, me he puhi kauila la ka hele a olali kona waiho kekee kamoe ana he mau kaulahao kahi hohonu, a hiki loa aku kona kumu i ka uka o Koula a me Manuahi ; ke nana iho oe ma keia aoao hikina e pili la me Wahiawa, e ike maopopo oe i kona waiho ana me ka hanohano, a e ike no oe i na kaupapali e waiho mokaki-maokioki ana i ka ulu a me ke kuakea a-ehu o ka raiki.
Aia ma Wahiawa kekahi muliwai, he ano papa-u nae, eia paha makai kahi hohonu ; ke kamailio nei au ma kahi a'u i ike.
Aia ma Koloa kekahi, aole nae mahuahua. Aia ma Huleia kekahi muliwai hohonu a loihi no hoi ; a he nani okoa no hoi na mahina raiki a ka pake, he kakaikahi loa na loi ai kalo, aia kekahi ma Lihue, aia kekahi ma Hanamaulu, aia ka muliwai nui loa o Kauai; o Wialua kona inoa, he hohonu ma ka nuku; aia maluna o ke kao e hele ai ke kanaka me kona lio, he 5 keneta ka uku, he elua kao e aloalo ai i ka poe hele makaikai ; na ka haole olelo e, Geremania paha kekahi, na kamaaina kanaka maoli kekahi. Ua alai ia mai keia muliwai e kekahi kualapa e moe kapakahi ana mai Kapaa kekahi welau akau, aia maluna ka puu kaulana o Nounou kahi a Aikanaka i noho ai, a Kawelo i kii ai e kaua ; aia hoi kekahi welau ma ka aoao hema o Hanamaulu ; he puu kaulana o Maunakapu. A mawaena o keia mau puu e holo aku ai keia muliwai o Wailua ; a hiki kona palena i uka o Waiehu a pela aku.—Aia kekahi muliwai ma Kealia, he muliwai maikai no keia a he hohonu. Aia ma Aneholo kekahi muliwai a he mokupuni akaakai maloko oia muliwai; aia no hoi malaila e kiei iho ana kela puu kaulana o Kalalea, e like paha me Leahi e kiei iho la maluna o Kaluaahole ma Waikiki kai Oahu nei, a he wahi muliwai uuku ma Moloaa.—A hele aku ma na koolau o Kauai. Aia he muliwai nui ma Kahili manae iho paha o Kilauea.
Aia ma Kalihiwai, he muliwai nui kupono i ke kao lawe ohua, a he hohonu no hoi.
Aia ma Hanalei, he muliwai nui, ke nana iho oe maluna iho o na kakai pali kupono i ka hale puhi ko o Kikiula; oia no oe i ka puhi olali o ka hema; ka hele a paka-kii mai kona waiho ana, me he puhi omole la e oni mai ana i ka ili o ke kai, i na po mahina kai maloo. Aia kahi papau iki ma ka nuku, hiki ka lio ke au. A mai ka nuku mai a hiki i kahi o ke kao lawe ohua, kokoke i ka hale o ka ona a luna puhi ko paha; me he mea la elua mile a oi ae, aole nae oia ka palena mai o kahi hohonu ; he liuliu okoa aku no kahi e koe, a hiki aku i kahi papau. Ua manaoia he elima mile a oi ae ka loihi o keia muliwai, ua pahola aku ka waiwai o keia muliwai ma na papa, kahi e hooulu ia nei he mau hanari eka ko.
Aia aku kekahi muliwai hohonu ma waioli e moe kaka-kii ana, ua emi iho nae kona nui malalo o Hanalei. Aia aku ma Waipa, elua paha muliwai (ke ole au e kuhihewa.) Aia aku kekahi muliwai ma Lumehai, oia muliwai nui no hoi ia, e hele ana na lala hau a lolou i na kae muliwai, a he lipolipo no hoi kona wai hohonu e halana ana, ua olelo ia ma keia muliwai he nui loa ka hihiwai ma ia kahawai, he wi paha malaila ka lakou olelo ana. Aia aku kekahi muliwai nui ma Wainiha, he muliwai hohonu no, me he mea la eha mana kahawai makai kahi a ka lio e holo aku ai a kau ma kela aoao, aole muliwai aku ma na hala o Naue a me Haena.
E helu maopopo ae paha kakou i na muliwai o Kauai a kakou i heluhelu ae nei, 1 Waimea, 2 Hanapepe, 3 Wahiawa, 4 Koloa ma Kona Kauai, 5 Huleia, 6 Lihue, 7 Hanamaulu, 8 Wailua, 9 Kealia, 10 Anahola ma Puna Kauai, 11 Moloaa, 12 Kahili, 13 Kalihiwai, ma Koolau Kauai, 14 Hanalei, 15 Waioli, 16, 17 Waipa, 18 Lumahai, 19 Wainiha, ma Halelea Kauai. Ua olelo mua ae nei kakou mamua, he 32 muliwai o Kauai, a ma keia hoi, he 19 muliwai nui maopopo ia'u, ke kuhihewa ole au ina elua a emi mai paha ko Waipa muliwai, a e hoolawe mai keia 19 noloko mai o ke 32, koe aku he 13 muliwai liilii ano kahawai, e like paha me Waipake ma, a me kekahi mau ano kahawai liilii e ae.
(Aole i pau.)
LE-I KOHALA I KA NUKU NA KANAKA.
E KA LAHUI HAWAII E; Aloha oe ;—
Kuu ipo a hai hikiwawe hoi ma na kihi eha, o ka aina i alohanuiia.
Ma ke kakahiaka nui o ka la 17 o July nei, paa mai o Kaaukea ( k ) ma ka Halepaahao nei, no ka haalele i ka hana a kona haku, mamuli o ka hoopii ana a ka aoao mua i ka aoao elua.
I ka hiki ana i ka hora 10 a. m. kii mai ka makai, a owau kekahi i naue pu aku, ia makou nae i hiki aku ai ma ka Halehookolokolo, ua hele no hoi a piha na wahi mamua iho o ka hale i na kuamakahiki. I ka hiki pono ana o Kaaukea mamua o lakou, ua wehe ae oia i ka papale, ua wehe like mai na kuamakahiki i na papale no ka piha hauoli. I ka pii ana o na mea a pau ma ke keena hookolokolo, a no ka uuku loa o ke keena, nolaila, le-i Kohala i ka nuku na kanaka.
He mau sekona a noho maila ke kahu o ka aha e hoolohe M. Makalua Esq ma ka noho.
Eia na hihia i hookolokoloia. Ke'liikue ia Pailolo (k) haalele hana D. Kamaopili ma ka aoao Pale H. Dickenson no ka aoao hoopii.
Ke'lii kue ia Keoki Kaolopa (k) D. Maiopili kokua, T. Walter no ka aoao hoopii.
Olelo hooholo a ka aha no keia mau hihia, e hoi no elua e hana me ko olua mau haku hana, mahope iho o ka hoolohe ana i ka ike a na hoike a me ke kanawai.
Ua hoopii na lawehala i ka Aha Kaapuni, mahope o ka pau ana o keia mau hihia. Ua noho ka aha e hoolohe i ka hihia o Kaaukea k.
Eia na loio o Kaaukea, Pila Liilii, G. W. Pilipo a me Kamaiopili ; Hon. L. Aholo no ka aoao hoopili. Ma ka hoolohe ana i na wehewehe a na loio o na aoao a elua, ua ku i ka mahalo. Eia na olelo i hoopaapaa ia e na loio, "O ke kuai he kuai ia, a o ka hoololi he hoololi ia," ku mai hoi ka loio o ka aoao mua a pale mai penei : "Aole o Kaaukea i hoopiiia mai no ke kuai ana o Campbell ia Turton, aka, ua hoopii ia mai no ka haalele i ka hana a kona mau haku, ia manawa lohe ia aku la kekahi o na kuamakahiki e olelo ana penei, "Hoopilimeaai maoli no, hookuekue maka nui mai hoi kekahi, pinana hoi ka lehelehe e kekahi.
Ma ka heluhelu ana a ka Loio o ka aoao hoopii i ke kanawai e pili ana i na mea i hoolilo ia ia laua i hui e like me keia hui e hana ia nei i keia la, a penei ka heluhelu ana o ke kanawai Kivila, pauku 1816 a me 1717.
"Ina ma ka make ana o kekahi o ka hui, aole no ia he mea e pau ai ka mana o kekahi palapala olelo aelike," pela ka lohe mai, ina ua kuhihewa au ma ka'u kamailio ana, alaila e kapae ae ma kulakula.
Eia ka olelo a kekahi, ka? pela io ka la, puni maoli kakou, ua lilo ka'u dala $1.50 i kela Poaono aku nei i uku loio, e kuaiia ka hoi i wahi pai ai, e aho la hoi ia, e puni aku ana keia polohuku kela aoao.
Olelo hooholo a ka aha, ua like no me Limunui, a ma keia la a'u e kakau nei, ua noho ka Aha Kaapuni e hoolohe hou i ka hihia o Kaaukea k, a ua lohe ia mai, ua hoi luuluu hou aku la no i ke one o Hanakahi. Ma ka la no i paa mai ai, ua hele no a hai malule oia la i ka wai hooluhi kino. A. LATIMA JR.
Lahaina, Iulai 26, 1877.
MAKE I ALOHA NUIIA.
He wahi ukana kaumaha ka'u e hooili aku maluna ou, a nau hoi ia e ahai mama aku, i ike mai ai na kini o ka mea i make.
Mawaena o ka hora 9 a me 10 o ke kakahiaka Poaono, Iulai 21, ua haalele mai la i keia noho ana, o Konohiki (k) ma Kapalama-uka, Honolulu, Oahu, i ke 58 o na makahiki o kona ola ana ma keia honua inea. Ua hanau ia oia ma Koae, Puna, Hawaii, i ka wa i hoomaka ia ai ka ainoa. Ua haalele iho oia ma keia kae o ka luakupapau he wahine mare, he kaikaina, me kana keiki a me ka lehulehu o kona ohana e uwe aku iaia me ke kaniuhu ma keia aoao o ka lua pouli, a ua hiamoe aku la oia i ka hiamoe kau a hooilo, kahi hoi a na mea a pau e ukali aku ai. He makua oluolu, he aloha ohana, a he mea nui iaia ka leo o kana keiki, ma na wahi a pau ana e hele ai, e hahai mau ana oia malaila, o ka loa o ka aina, a me na pilikia o ke alahele, i huipu ia me ke anu hui o na ale o ka moana, ua pale ae oia ia mau mea, a ua ukali mau oia mahope ona.
Ma ka A. D. 1874, ua loaa oia i ka mai pupule, ua nui no hoi na imi ana e hoopakele iaia, aole nae he hiki, ua kii mai la ka Mea nana i hana na mea a pau a lawe aku la i kana o ka uhane, a waiho iho la i ke kino he kino lepo. Pela i ko ai ka olelo a ka Buke Nui, "A hala ka huina o ko'u mau la, alaila, e hele aku no au i ke ala aole e hoi hou mai," pela hoi, "Na ke Akua i haawi mai, a Nana hoi i lawe aku, e hoomaikai ia Koan inoa." S. K. MAHOE.
Kapalama, Honolulu, Iulai 31, 1877.