Ka Lahui Hawaii, Volume III, Number 34, 23 August 1877 — Page 2
KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII.
HONOLULU AUGATE 23, 1877.
OLELO HOOLAHA.
E halawai ana ka Ahahui Euanelio o ka Mokupuni o Oahu ma ka luakini o Waianae, ke hiki aku i ka Poalua elua o Okatoba, o keia makahiki. Ma ke kauoha a ka Lunahoomalu.
33 7ts. REV. S. WAIWAIOLE.
OLELO HOOLAHA.
E WEHE ia ana na puka o Haleiwa no ka hoomaka ana o ka makahiki hou o ke Kula Hanai o Wailua i ka Poakolu, la 8 o Augate. E makaala mai na makua keiki, a e loaa ana oukou ia'u ma Honolulu iloko o ka hebedoma mamua o ka la 8, a na'u no e alakai i ka oukou mau keiki a hiki pono i Waialua. Ua manaolana e loaa ana na kumu makaukau maoli iloko o keia makahiki hou.
30 tf. Mary E. Green.
Hoolaha no ke Kula Kahunapule.
E wehe hou ia ana ke kula Kahunapule ma Honolulu, malalo o ke alakai ana a ke kumu hou, o Rev. C. M. Hyde D. D. ke hiki aku i ka Poalua mua o Okatoba ae nei.
Ua makemake ia na haumana a pau e akoakoa mai ma ia la.
Ua oluolu ia na haumana hou i apono ia e na ahahui Euanelio a me na aha Luna kahiko e hele mai. O na haumana no hoi i apono ia e ke Komite Hoonaauao o ka Papa Hawaii, o lakou kahi e hele mai.
Eia kekahi, ua hooholo iho nei ka Papa Hawaii e haawi i mau wahi dala kokua wale no na haumana ilihune, i mea hoolana i ke ola no ka noho ana ma ke kula: aole no na mea a pau keia, no na haumana pilikia wale no, a e nana pono ia ana na pilikia a pau o na haumana.
E hooponopno hou ia'na na rumi i maemae kupono.
26 tf MA KE KAUOHA.
KA MOKUAHI LIKELIKE NO NAWILIWILI.
Hoau o Kalani i kona oneki panio.
Mamuli o ka lokomaikai o ke lii Waila a Agena hoi no ka Mokuahi Hawaii nani Likelike ua loaa i ka makou makapeni ka hanohano hiehie o ka hehi mua loa ana i ka papahele panio o ka mokuahi hou, a i kana huakai mua loa hoi i hoolauna aku ai me na ale kawahawaha o ke kai o Kaieie, no ke kii ana aku ia Kalani e uniki mai no ka manawa mua loa i ka hehi ana i kona papahele ma na awa ku moku ou e Hawaii nei.
O na ohua hanohano ma kona oneki, Ke Kuhina Kalaiaina, J. M. Smith, ke Kuhina Waiwai, J. M. Kapena, Na Lii Waila, Kuihelani, Isenberg a me H. M. Whitney, ke Kanikela Geremania, J. C. Glade, a me kekahi mau ohua e ae he lehulehu.
Ua haalele ka mokuahi i kona pili ana i ka uapo o Ainahou ma ka hora 6 a me na minute pakeo o ke ahiahi Poalima, e hoohuli pono ana i kona ihu i ka hikina hema, me ka paa ana o kona laina hoopaa ma kona hope. Oia no hoi ka wa a na kanaka e haawi ana i na leo huro, na wehe papale a me na welo hainaka ana, a i kukai ia aku hoi e na hukihuki hae a ka mokuahi Likelike, me he mea la e i mai ana, o ka mua loa keia o ko'u haalele ana ia oe e ka uapo o Ainahou, me ia mau hiohiona wale no makou i haalele iho ai i ka nani o ke kulanakauhale, a me ka huikau oia ahiahi, a kaalo aku la makou ma ka hale ipukukui me na hiohiona o ka hauoli a me ka olioli.
I ke kaa pono ana o ka mokuahi mawaho pono mai o ka boe ekolu, ua kau pono aku la ka ihu i ke komohana hema, me ka lai malie o ka ilikai, a he malino hoi na helehelena o ka ilimoana; a o ka huila ke motio ana i kana hana, mamuli o ka panee ana mai a ka ikaika o ka mahu, aole hoi he pea i huki ia ia manawa, no ka hapaha hora paha mahope iho, ua loaa'ku la ia makou kekahi kalepa nui, oia ka moku i hoopuka e mamua o ko makou puka ana mai ke awa mai.
Oiai na ohua o hope e hooluolu ana maluna o na bela, a o na ohua hoi o lalo e luana ana ma ko lakou mau rumi, a i kuu nana ana ae, ua kau pono aku la makou ma ka lae o Kalaeloa, a nana iho la wau i ka'u wati, aia hoi, o ka hora 7 ia me na minute he 15, a hoomanao ae la wau, ua aneane e like me 15 a oi aku na mile oia holo ana iloko o ka hora, a hoomaopopo iho la wau i kona oneki, ua hele a haalulu, eia ka e kuupau ia ana ka holo o ka moku, i ka wa a ka moku i hookaalo ai malalo pono ae o Kalaeloa, ua hoomaopopo pono aku la wau, eia ka ihu o ka moku ke kia pololei ia nei i ka akau, a aole i hala ka hora hookahi, ua radipauti ae la ka moku ma ka hora 8 no ka ihu he komohana, me ka haalele aku i ka lae o Kaena, e au mai ana iloko o ke kai me he koloa au kai la. Ma keia holo ana, ua hoopaa ia ka holo ana o ka moku, ua hookuu malie ia ka hana o kona enekini no ka manao ia o ku poeleele aku ka moku i Nawiliwili, a anoai paha o loohia i kekahi poino ulia wale, oiai o kana huakai mua loa no keia, a peia makou i naue malie aku ai a i ka hiki ana i ka hora 5 o ke kakahiaka molehulehu, eia makou maluna pono o Nawiliwili, e ku kilakila mai ana ke kuahiwi o Haupu, e halii mai ana hoi o Koloa ilalo, a e waiho mai ana hoi ka nani o Kapaa. Ua aneane paha he 10 a oi aku na mile ka mamao mai Nawiliwili mai, ia wa no e i kuupauia ae ai ka holo o ka Likelike, aole paha i hora, halulu ana ka heleuma i ka papaku o ka moana ma ke awa o Nawiliwili, a i kuu nana ana iho i ka wati, ha hapaha hora no koe, kiei aku ka manamana kuhi hora o ka'u wati i ka hora eono, ia wa koke no ua haawi iho la ko ka lani he mau wahi kulu pakaua e hoike iho ana "o ka'u hoomaikai keia no ka mokuahi Likelike," no na minute he 10 paha, ua mao ae la ka ua, ua kalae maikai ae la no hoi ka lewa, a o ke awa ku moku o Nawiliwili, e malino maikai ana kona ilikai, ia wa no hoi i ike ia aku ai na kanaka he lehulehu e naholo mai ana mai na alualua, na kauhale a me na kipapali mai, no ka hele ana mai e nana i na hiohiona o ka mokuahi Likelike e ku hanohano aku ana me kona hae ulaula ma kona kia mua i kau ia me ka hua W, a o ka hae loihi me ka hua, "Likelike" ma kona kia hope, a he hae Hawaii ke kau ana ma ka pahuhae ma kona hope.
I ka makaukau ana no ka lele iuka, ua kau pu aku la au no ka aina maloo, a na ka Rev. J. H. Mahoe i hoolauna aku ia'u i ke kamaaina maikai H. Kahele ka mea nana i lokomaikai mai ia'u i kona lio, a na ka hoa aukai mai Honolulu aku nei, Jno. Anahu i hoolauna aku ia'u i ka mea mahaloia A. W. Maioho, ka Lunakanawai Apana o Koloa, no ka liuliu ana no Koloa ka ihu, a i ka loih no hoi a i ka apa, pae hou mai ana he lono, e haalele ana ka mokuahi Likelike ia Nawiliwili ma ka hora 11 oia kakahiaka, o ke kau ae la no ia maluna o ka lio i haawi makana ia mai e ka Rev. G. Puuloa, a kau aku la ka ihu no Hanamaulu. O ka hoa hele mai o Kaieie, Jno. Anahu, ka Lunakanawai A. W. Maiho, na hoa hele ma keia huakai, i ko makou holo ana no ka wiliko hou e kukulu ia la ma Hanamaulu, oia ka wili a Alfred Wilcox ka Luna Nui, i ka hiki ana i ke kihi o ke alanui e pii aku ai i ke kahawai———o ua halawai mua aku la makou me ko makou makamaka oiaio, Hon. E. K. Lilikalani a me kana Lede, mahope iho o ka lulu lima ana me na kukai olelo, ua hahau iho la makou i na lio no ka hele aku e kiei wale aku i na hiohiona o Kapaa, (kahi a ka Moi i noho mai nei,) i ka hiki ana ma kahi o ka wili hou e kukulu ia nei, ua lele ilalo o na lio, a makaikai i ka hale, he 6 ka nui o ka poe hana ana, he 3 mau mea e uhau ana i ka uinihepa o kahi o na ipuhao, he 1 e kawili ana i ka pake, a he elua e ohi ana i na pohaku uinihepa no ka hoohikihiki ana, he hale nui ia a maikai kona kulana, he ano like kona helehelena me ka hale wiliko o H. Turton ma Lahaina, no ka hapalua hora paha o ka nana ana malaila, ua pai no ko'u wahi hoa (J. A.) o ka hoi hope mai la no ia no Nawiliwili ka ihu, i ka huli hoi ana mai, ua kilohi wale aku la no i na ko e kuku ana ma ke alanui, he ano maikai ka helehelena o ke ko i ka ulu ana, he nepunepu a puipui nunui a loloa ka puna o ke ko, o ka lua keia o ka'u mau mala ko i ike ai i ka maikai o ke ko, aia Lahaina ka mua.
I ka huli hoi ana no Nawiliwili me ka manao e kau ma ka moku ma ka hora 11, ua kipa aku la makou ma ka hale wiliko o P. Isenberg ma, a makaikai i kona mau mea paahana o loko, aole he wili o ka nau ia manawa, o na mikini kopaa ke hoomaloo ana i ka malakeke a lilo i kopaa ia manawa, aole no he nui loa na kanaka lawelawe ia manawa, o na hao e holokake ana he kakaikahi wale lakou. Ma ka lokomaikai o kekahi o na paniolo hana o loko o ka hale wili, ua hoomakaikai ia aku la makou ma kekahi wahi lua wai uuku, oia kahi nana e hookaa i ke oki ana i kekahi mau mea paakiki. (Aole i pau.)
PAPA HANOHANO O KA LAHUI HAWAII.—Ka piana leo houheuhene i ke kulu aumoe nana e huki palaka i ka puuwai o na lede a me na keonimana, ka poe nana e hooipoipo kuwili hookaunu mau nei ia oe, e oluolu mai ia'u kekahi pailaka nana e hookele nei i kou kino ma na awa kumoku o Laie-wai nei i kamaaina ole ia oe. Ke hoouna aku nei au i ka papa hanohano o na hoa e hoomau nei i ka lawe ana i kou kino i keia hapa, e lilo lakou i mau hoa no ke kea hanohano o ka Lahui Hawaii:
L. H. Keliihaulelio, W. D. Kekuewa,
L. Kealalaina, S. Kii, L. Aunika,
J. B. Kane, M. K. Hawaii, J. Kapela,
M. K. Kou, K. Maiola, J. N. Keliikipi,
K. H. Kaleohano Kuakaha.
Ke mau nei ka lakou nee ana imua o ke kahua kaua o Tureke. K. H. K. KUHANO.
Ke Kaua Weliweli ma Plevna.
HOIKE NA TUREKE I KO LAKOU IKAIKA.
Kauliilii na Rusia i o a ia nei.
La dana, Aug. 3.—Ua hoikeia mai kekahi lono mai Poredin mai, e kokoke ana i ke kaua hookahe koko weliweli ma Plevna, ma ke telegarapa o ka Poalua aku nei, Iulai 31, e hoike mai ana i ka hooukaia ana o kekahi kaua weliweli mawaena o na aupuni hookahe koko me ka hoopoho aku i ka manaolana o na Rusia, oiai lakou e noho ana me ka olioli no ko lakou hele huhu ana ma keia aoao o ke Danube. O kekahi alakai o na Rusia oia hoi ke Keiki Alii Schackoskoys oia ke alakai o na pualikoa ma ko Rusia aoao, a penei na lono e hoike ana:
Ua make ka manaolana o na pualikoa o Rusia ma na wahi a pau. Aole hoi e loaa he manawa kupono no ka hoopau ana i keia kaumaha. O ke Keiki Alii Schackoskoys, aole i loaa he hookahi kanaka nana e hooluolu aku iaia no keia kuemi hope ana. Ua hoauhee mai na Tureke i na Rusia me ka hikiwawe loa, me ka wiwo ole no ko lakou aina makua.
Ua loaa ia lakou na kulana maikai ma kahi kiekie me ka hoike mai imua o na Rusia, oia kahi a lakou i manao ai e ulupa i ko na Rusia mau pualikoa ma keia aina malihini. He mau pualikoa lehulehu loa ko na Tureke i hoouka mai ma na wahi a pau o ko lakou mau kahua, a hao aku la i ko makou mau lako kaua ma ko makou mau kahua e paa ana, me ka hoemi mai ia makou ihope nei. E hoouka hou ana na Tureke i kekahi kaua hahana hou me ka uhola aku i ka leo olioli o ka lakou mau mea kani ma na aina papu maluna aku o Radishova, me ka hoi aku maluna o na kulanakauhale liilii malalo iho, e hoahu ai i ka lakou mau lako ai, a me ko lakou poe i hoeha ia. O ka poe i mainoino i ke kaua, ke hele hoomanawanui la lakou me ko lakou nawaliwali. O ka poe i nawaliwali loa, ua waiho ia iho no lakou e moe malie ma kahi o lakou i ku ai i na poka. E hele ana lakou iloko o ka pouli. O ka nui o ko na Rusia mau koa i make ma keia kaua ana, he elua mau mahele koa, (regiment) oia hoi ua like me 5,000 koa, mawaho ae o ko na Rusia mau mahele (brigades) ekolu. O keia ka nui o ko Kenela Krodenera mau koa i lilo. Aole he mau koa Rusia i keia manawa e ku nei mawaena o Tirenova a me na koa o Tureke ma Loreca a me Plevna, a he mau wahi koa nawaliwali ko na Rusia iloko o ka mahele koa, (Division) Helu 11 o na koa i hoonohoia mawaena o na pualikoa o Tirnova a me Shumit.
O ka nui o ko na Rusia mau wahi koa i koe ma keia aoao o ke Danube. Ma keia aoao o ka mauna o Balakana, he 9 mau mahele koa i makaukau no ke kauoha ia'ku, 1 wale no ma Nikopoli, a 1 wale no hoi ma Plevna. Hookahi hoi mahele nui (Division) ma o ka Helu 11 a me ka puali koa ma Rustchuct e maki pololei la i ke komohana e kue aku i ka eneme ma Plevna.
Kahea o Rusia i mau kokua.
No keia mau hoi hope nui ana a me keia pio ana o Rusia i na Tureke, ua au ae nei o Rusia i mau kokua nona, oiai oia ua mamao mai kona lepo mai. Ua kauoha aku nei o Rusia i na koa kumau o Roumania e kokua mai iaia ma ka hoopuipui ana i kona mau pualikoa, a ua hoounaia mai kekahi mau mahele koa o Roumania, malalo o ke alakai ana a Kenela Manu, a ua hiki ae ia mau kokua ma Nicapoli ma ka la 1 iho nei o Augate, me ke kahea hou aku i kekahi mau koa ma ka laina o ka muliwai Osma.
Ua kuemi hope mai nei na Rusia, a eia ke mimimihi nui nei ma Bulgareni me ka wikiwiki loa, a waiho aku la i na kulanakauhale a lakou i hoomoana iho nei ma Bulgalia, malalo o ka malu a me ka mana o na poka helehuhu a na koa puni koko o Tureke.
Pii ka ena o na Alihikaua o Rusia.
Ma ka aoao hema o na pualikoa o Rusia, o ke Kenela Skobelloff ke alakai oia mau puali. I ka nana aku i k ona mau helehelena, ua hele a kau ka weli i kona mau hiohiona, no ka lilo ana o kekahi mau koa o kona puali he 300 ka nui o ka make o kona pualikoa hele wawae malalo o keia hoouka kaua.
No Amerika.
Ua hana iho nei ka luna nui o na kanaka kumakahiki i hoohaunaele ai ma Amerika he palapala hoopii i ka Peresidena no ka hoopau ana mai i keia haunaele.
Ua makana aku nei kela ona miliona o Amerika Huipuia, oia o Peresidena Vanderbilt i $100,000 no na poino o na alanui o Nu Ioka a me Hudson ma Amerika.
I keia kakahiaka i ku mai ai ka mokuahi Kulanakauhale o Nu Ioka mai ke awa mai o Kapalakiko, me na nuhou a hiki i ka la 15 o Augate nei.
Nu Hou o na Aina E.
HU RO! HURO!!
—NO KA—
MOKUAHI LIKELIKE
POINO NA ALANUI KAA AHI MA AMERIKA.
He mau miliona dala ke poho o na waiwai i lilo aku.
(Koena mai kela pule mai).
O ka nuhou nui i kau mai maluna o ka mokuahi Hawaii Likelike, iloko o kona mau la holo he 9 a me 4 hora, he nuhou kaumaha, a me ka walohia makou e waiho aku nei no ka papaaina mea hou o ko makou poe heluhelu.
O ka poino nui no ka noha ana o kekahi alanui hao o na luna nui, ua hooili ia mai la maluna o na alanui hao o Balatimoa a me Ohio, a ua holo loa aku ia poino ma na okana aina liilii a puni ka aina, ua palahalaha loa a u ia ma ke komohana o Kikako a me ka akau o Kanada, a iloko o ka hapanui o na kulanakauhale ua hoopoino nui ia na kanaka waiwai o ka aina. O ka panina o na poino, mai ka la 18 o Iulai a hiki i ka pau ana oia malama.
Ua holapu ae he ahi nui ma ke kulanakauhale o Kapalakiko ma ka la 25 o Iulai, me ke kaiehu aku i ka huina nui o kekahi mau waiwai e waiho koke na ma kahi kukulu moku o ka laina o ka Pakipika nei, a mai laila mai ka pakele ana mai o kekahi mau moku, a o ka mokuahi Hawaii, oia hoi ka Likelike kekahi i aneane e komo iloko oia poino. Ua pakele koke nae mailoko mai o ka pilikia.
Ua hoao mua ia ko kakou mokuahi e hooholo no ka manawa mua loa ma na kai o Kapalakiko ma ka la 2 iho nei o Augate, a ua ikeia kona holopono ana a puni ke kaikuono o Kapalakiko.
Simnitza , Iune 30.—He lo e kai holo mai mai Shumla e olelo ana he 200 ka nui o na wahine a me na keiki i pau i ka make mamuli o ke ki poka pahu ia ana o ke kulanakauhale o Burchest.
Ua hiki ae na moku kaua o ka alihikaua Khedive ma kahi o ke Suletana o Tureke me ka manao e kamailio pu no na mea e pili ana no ke kaua.
Ua hoomau mai nei na Rusia i ko lakou nee ana mai imua o Kars.
Ua telegarapa mai nei kekahi o na alihikaua o na Tureke, oia o Dervish Paha, e hoike mai ana mai Batoum mai, he mahele nui ko na Rusia o ka puali kaua lio, i hoopuipuiia e na koa hele wawae i lele mai maluna o Seriban ma ka Poakolu aku nei, Iulai la 4, aka ua hoauhee ia aku lakou e ko makou mau koa wiwo ole, he 50 o lakou mau koa i make a he 100 o lakou i eha, he hoike ana mai keia i ka mau o na lanakila i loaa me ka hilinai piha o ko kakou mau puali koa e kaua no ka pono a me ka pomaikai o ko lakou aina makua, a me ke aloha no ko lakou home kulaiwi, no ka lakou poe mamo.
Ua hoikeia mai kekahi lono mai Erzeroum mai, ma ka la Sabati Iulai la 1 aku nei, ua hooholo na Rusia me ka manao paa maluna o Kars, a me ka hoomakaukau ana i ko lakou mau puali koa ma ka aoao hikina o ke kulanakauhale.
O na mahele koa o Rusia i hele ai me ka manao e kue aku i ke kulanakauhale o Turcomans, ua hoi hope mai Kazilarvat mai, aia ma Krosnovodsk. Ua haalele aku kekahi kenela o na Rusia ia Rasht-Persia, me ka nui o ka make o kona puali koa, mai ka 20 a hiki aku i ke 30 ka make i kela me keia la.
Ua hooukaia kekahi kaua nui mawaena o na Rusia a me na Tureke ma Plevna, ua hoauhee ia aku na Rusia me ka luku nui, o ka nui o na make a me na eha o na Rusia mawaena o ka 6,000 a me ka 12,000.
Ua hoi hope aku la ke kulana o na Rusia ma ka hikina, me ka manao maluna wale no o ke kulanakauhale o Kars ka lakou mau hoouka kaua ma keia hope aku.
Ke hoomau mai nei no o Beritania i ka hoouna ana mai i kona mau moku ma ka Kaiwaenahonua.
Hala na Rusia ma kela aoaoa o na mauna o Balekana.
Ua hala aku ka makamua o na mahele koa Rusia me ka wiwo ole ma kela aoao o na mauna o Balekana, ma ke ahiahi o ka la 13 o Iulai, kahi hoi a Tureke i manao ai oia ka pale ikaika hope loa no ka hanohano o Konatinopela, aole he mau ki poka i kiia.
O ka nui o na koa ma keia mahele mua he 15 ka nui o na bataliona, a ua hala loa aku lakou ma ke kulanakauhale o Twarditzka Pass.
Ua manaoia ma keia hele huhu ana o na Rusia, e kipaku aku ana ia i na Tureke mai ke kulanakauhale mai o Shipka Pass. Ua hiki mai kekahi lohe ma ke telegarapa mai Acranople mai, e hoole ana aole e hiki i na Rusia ke lawe ae ia Eski Saghra a i ole ia Kasanlik, oiai, e kali ana lakou no ka hoopuipui ana ia lakou iho mamua o ka hele ana aku i kahi loihi aku.
NO KA NAAUAO A ME KA IKE.
Ua ikaika a kaumaha no ka imi ana o ka naauao a me ka ike, ka imi ana i ko lalo a me ko luna, ko ka lewa, ko ka lani mau mea, ka loa mai ka Akau a ka Hema, mai ka Hikina, a ke Komohana, na mea no a pau loa, ua lewa wale no na mea a pau, aole mea koe aku i ka naauao a me ka ike; no ka naauao ka ike i ka malamalama ana i ke ola o ke kino, naauao no, no ka naauao ka ike ana i na hana a pau ka ike ia loko o ke kanaka.
Nolaila, ua naauao na haole, holo ka moku, oi ka pahi, kani ka pu, kaanini poahi na mikini, na kaa, aole mea koe aku i ka ike ia e ka naauao, ua paupulu aohe lau e kanu ai, ua lewa wale ae no na mea a pau.
He kuhihewa paha wau ke olelo ae, he mea hana ike no e pono ai keia ola ana, anoai e ninau mai ana lakou la heaha ia mea? he ike ole ka au, manao au aole paha hoomapopo na haole e ao ia i ka au. Ma Lahaina, Maui, i ka makahiki 1831-32, he mau makahiki nui ia o na okoloha, nui na haole i make no ka ike ole i ka au, mai na moku e holo ana i uka no ke kuai mea ai, a kahuli a make kahi mau haole, a no ka olokaa ana i na pahu wahi, a hala mai ka papau kahi pono i ka hele wawae, a hiki i kahi hohonu, o ke poholo no ia a make no ka ike ole i ka au. Nolaila, e ao na haole i ike i ka au.
Pela no ma Hilo, Oohaio moku mamua, e like no me ko Lahaina, no ka ike ole i ka au ka make. Pela paha na mokuahi a kakou e lohe mai nei he mau haneri ka nui o ka poe make no ka ike ole i ka au. Eia no i o kakou, o Kapena Paoa, ola na kanaka no ka ike i ka au. Kekahi keiki haole i ka mua no o keia makahiki ma Waikiki make no ka ike ole i ka au.
Nolaila, e ao ia ka naauao ka ike a nui me ka ike au kahi, no ka mea, no ka wa kamalii no ka wa e ao ai i ka au. Ma Makawao, i ka makahiki 1867 ia Poka Kelina me Miss. Mele Kelina e ao kula ana, e ao ia ana na keiki i ke au. Ina he kuhikuhi naaupo keia, owai no ka ike au o na keiki o Hawaii. Me ka Lunahooponopono ko'u mahalo, a me na keiki ulele hua ko'u welina.
D. MANUIA.
Kawaiahao, Aug. 7, 1877.
KA LIMU MAKE O MUOLEA.
E KA LUNAHOOPONOPONO: Aloha oe:—
E ae oluolu mai ia'u e hoike aku i kekahi mau mea e pili ana i ka Limu make o Muolea ma Hana, Maui Hikina.
I ka manawa kahiko, aole no i ulu loa elike me ko keia manawa ia manawa, aole no i maopopo i na kamaaina e noho koke ana maia mau kaheka he mea make keia, aka eia ka mea i ikeia; I ka wa e hele ai na kamalii maia mau kaheka i ka hopuhopu ina ohua (ia) a ai ae, ina nui ka ai ana i na ohua, e poniuniu auanei a waiho a make ma na kaheka, a hanai ia i ka laau, alaila e pohola hou mai no.
Mahope iho, hiki mai he kanaka no Honaunau i Kona, Hawaii, oia kai ike he mea make keia. I ka manawa i pau ai na uala i ka puaa kii kela ua limu nei a hapala ina uaala; i ka wa e ai hou ai na puaa, e pau ana i ka make, aole koe hookahi. Ina hoi e hele aku hoi na ilio a palu i na luai o na puaa i make e make pu auanei na ilio mailaila mai ka ike ia ana he limu make kela, no ka mea, ua ulu no kela limu i Honaunau, Hawaii.
Ina lalau oe me kou mau manamana lima i kela limu e lilo ana kou mau manamana lima i mea palahe a moku loa.
O ka mea pono wale no, o ka hou me ka laau, a i na e pili mai i ka laau, e waiho iloko o ka la-i, lau kalo.
I ka manawa e pa ai kela limu ia oe, e pupuku ae no a mae wale, ane like me na pua hilahila wale. Aole no hoi i loloa elike me na ano limu e ae, i ka nana'ku ano like me ka pikapika o ka hee.
I kekahi mau po kapu o ka makahiki e ikeia auanei na malamala ula wena ma ia mau wahi ponoi.
I ka A. D. 1841 paha ua kipapa ia ua wahi kaheka la a paa i na p ohaku , aka i keia mau la, ua ulu hou a nui loa aku, a ke hele loa la i ke palahalaha.
O na ia e holoholo ana a puni ia wahi, aohe no he make, aka ina oe e ai ana i ka ia oia mau kaheka, e make auanei.
He kiekie keia o ka laau make emoole, ane like me ka laau make ikaika loa a na haole, a oi aku no paha keia.
No keia mea ua hookapu loa ia na kamaaina oia mau wahi, aole e hele wale kekahi mea malaila me ke kuleana ole.
Me ka mahalo i na keiki ulele hua kepau o ka papa pai me ka Luna Hooponopono ko'u aloha.
A BR. KAUHI.
Muolea, Hana, Aug. 11, 1877.
E Makaala!
I na Kahu Kula Sabati me na kumu mai Hamakua Hikina a Kohala Akau, aloha oukou.
Ke kokoke loa mai nei ka wa o ka Ahahui Euanelio o Hawaii Akau; ma ka pule mua o Sepatemaba; nolaila, e hui pu mai kakou me ia aha, a e kuka pu no ka kakou hana nui.
1 Kumumanao, heaha la na mea e holo ai ke Kula Sabati? Kohala Akau.
2 Pono anei ke hoike hui ia na Kula Sabati? Kohala Komohana.
3 O ke ao ia ana o na keiki Pope a me na keiki Moremona ma ko kakou Kula Sabati ua pono anei? Waimea.
4 Pono anei mamua ke Kahu kula, mahope na kumu? Hamakua-waena.
5 Pono anei i mau Kahu Kula lehulehu ko na apana liilii? Hamakua Hikina.
6 O ke kula la, o ke Kula Sabati, auhea ke kula oi? Waipio.
Me ka mahalo. W. A. MIO.
Waipio, Augate 14, 1877.
UA PEPEHI IA PAHA.
Ua loaa mai i ka Ilamuku Parke kekahi palapala ano nui mai ka makai nui mai o ka Mokupuni o Hawaii ma Hilo, e hoike ana no ka loaa ana aku o ke kino make o kekahi pake o Laulii kona inoa, he kuke no ka hale hookipa ma ka luapele o Kilauea. He elua mahina o kona nalowale ana, a akahi no a loaa 'ku kona kino kupapau. Ua holo ae na lohe e olelo ana, na kekahi wahine Hawaii i hoauwana iaia, a mahope ua pepehi ia aku la oia e kekahi kanaka o Koloma kona inoa. Ua loaa aku ke kino make ma Kaahu, he wahi e kokoke ana i ke alanui Aupuni, e moe ana mai Keauhou a hiki aku i Kapapala.
I ka hiki ana aku o keia lono i ka makai nui ma Hilo, ua holo koke aku oia me ke Kauka Eldarts, a ua ninau pono aku i ke kanaka nana i ike mua. He aneane 5 mile ka mamao mai Keauhou mai, a he 200 hoi iwilei mai ka aekai mai. I ka wa i loaa aku ai ke kino kupapau, ua kipapa ia oia me na pohaku, a o kona mau iwi, aole hookahi i hui, aole hoi he wahi i hoopoinoia. Ua hopuia o Koloma ka mea i manao wale ia ua hana i keia karaima, a me kekahi poe e iho, a e lawe koke ia ae ana ma ka Aha Hoomalu o Hilo e hookolokolo ia ai.
I ka wa i hopu ia ai o Koloma, ua hai ae oia, ua loaa iaia ke kino kupapau ma ke alanui, a nana no i kipapa aku me na pohaku, mahope iho o kona huki ana'ku mai ke alanui ae, a mahope iho, ua laweae oia i ka lole a me kekahi mau mea liilii, a hoikeike maluna o kona keena hana.
Na Palapala a na Makamaka.
Ke haawi aku nei makou i ko makou mahalo nui i ka poe i hoouna mai i na mea hou o ko kakou mau apana kuaaina aku nei, a me na manao no ka kakou nupepa, a he aie nui ia no makou ia oukou, aka, mai kanalua ko oukou manao no ka puka koke ole aku ma kekahi mau pepa, e hoomanao mai ko makou makamaka, e hoopiha ana makou i kekahi mau kolamu me na mea hou o ke kaua, a me na mea pili i "Ka Honua nei," a me "Kekahi mahele o ke Akeakamai," nolaila, e ano kokomo ana ko kakou wahi waa.
Ua loaa mai kau palapala e ka makamaka maikai J. W. H. Kealoha o kaloko, e hoopuka aku ana makou mahope.
O kau leta hoi e Mr. Palau o ka ua paupili nona ke poo, "Kanaka mahuka," e hoomanawanui iki iho oe a puka aku.
O kau mau mea hou hoi e ka makamaka Lutela Oniula opio nona ke poo, "Ko Kohala Akau noho kuaaina." Ke lolii malie nei ia ma ko makou poli, a kuupau ia aku mahope aku.
Ke waiho nei ma ko makou pakaukau kau mau mea hou e James K. Kahaina o Kauakanilehua, ua kilohi makou i ka nani o kau leta, a ua ike pono i ka nani o Aipo, a keia pule ae makou e hooko aku ai i kou iini.
O kau mau opuu rose e W. S. K. Haona o Kohala, nona ke poo, "Na mea hou hoehaeha manao o ka aina haaheo," ke kali nei makou ma ka helu 34 e kau ia aku ai ka ipumakani a kuapakaa.
O kau mau huapala momona e E. K. Wahinehuhu e pili ana no ka pohu lai o Kona, eia mai ke kuupau ia aku nei ka nunulu me ke oeoe.
He wahi olelo ao maikai hoi kau e ka hoa'loha oiaio J. R. Nohea no kela wahine haalele keiki, ke hookuu aku nei makou na ka lehulehu e hoomaopopo mai, a hoomanao iho i ka hana ino a keia wahine.