Ka Lahui Hawaii, Volume III, Number 35, 30 August 1877 — Ka Honua nei. [ARTICLE]

Ka Honua nei.

A MK SA ME\ A I'AU M4LU.NA 1110. { Kakauia c J. 11. Kmw\>uu.) Ama ia ano, e loaa 110 na huuhelu galani wai mahma o nei. Aka hoi, iua he niea nee ka wai e kahe inau ana iloko o kē kai i kol;i a nie keia minute, a malaila ka'u i ulo'o mua ae nei, ua hoomaunauua wale ia ka waiwai o ka m«liwai a lioolei walo ia iloko o ka moaua kai akea. lle inea huna nae ia na ke Akua, a he mea nani hoi i na'lii ke iuii aku. Ama ko'u ano puni ike, a piui ākeakaniai hoi, nolaila, ke lioike neiau ia oukou e ka poe heluhelu me ka liooluaopopo io iho i ka waiwai o keia kukuluuiiinao ana, a lie mau nane liuna hoi na ke Akua i hunft, a he pono ia kakou ke imi aku a wehewehe, a kuakual«na ae imua o ke ao holookoa a imua o ke akea, a na ka poe mea dala nui ia e hoohana aku i ua waiwai la, ka loaa nae he.niau haneii milit)na, ahe niau haneii tei ilioua ilala paiia.

E imi kakou i ka rula e loaa mai ai ka neo ana o ka wai mai ki'kahi a i kekalii wahi e ae a liaia loa aku iwaho o ka uioana uliuii. Ina ]iaha hookahi iniha lua ke ana loihi o ka muliwai e ana iho ai oe, a lie 15 kapuai laula, a he 10 kapnai hohonu. e imi kakou i na ga-lan-i wai inalaila. oiai ua paa 110 ka wai ia kakou- ike paniia, (ina ka noonw a penei ka imi ana: 1728x15 — 25,92(1, a 25,820x iniha paiūhono, a hoomū aku nie 1 iniha au i ana ai a hoomoe ma ka loihi o ka muliwai, e loaa mai 110 auanei kola mau iniha paai--1 iono he 269.2i)'t : 231 -1078 galani a me 788 hapa tau>am oke galani. Oia na galani wai e ku ana ma ka uuku o ka muliwai, kahi hoi e pilinna i ke ]uui a k.ikou ion lo muaV nei, oia na galani wai niai kela » i keia aoao o k:t uiuliwai. niii ka iliwai ti le.na « i ka ka papaku o !a!v>, ina uae ma ka avariililauirania ana, a nona hoi na kapuai laula a hohonu a kakou i olehi iima'* l lu i. aoi»> īu» na inea oi aku mainua o keia ka kakou «>lelo; he »neaJ<.via ol»> a poi.ihihi 110 hoi ka inii ana'ku t» kekahi liaole naauao hw, i heh' mai ai out mai na aina haole mai. nn» kt»na

naauao mu. a hohunu. u kolio iiu» oia ina am» kaul:». a iu.a ko ;uu> k«\tk« ! k.< nm «> ria i,:t!a::i wai i» i K.uiai. i v»w !>i iii.> <i'u uu' k«>ia. "» kv» u it!*:.;i'» lu' :;u.u»i:a ; uat o k«'ia nu»;M» ,«t. 1;< K« .«k. .1 k» ia. .4ia w.iU» i#.> .« (..«««■« «va .v>a. k » laula a »n» k.t «1 a.a .«»aa \ k< !.« li.«.»!«' k« inil :. |»« ..« ..» .»; ia u « m«» |hh« .» k.'.h. «• n«»h«» iu.ti m-i. » «»i aku mi' u . i;i* n.i«' ua haua tu.ii K< .»! .• v» k., ;n»;. u..; ka liumahal;l,< j «...i i..;.:...:..«i>*ji. I.iui.a i»!.;.', «us- : ;h ~ ii n. ak>'iu. a tn-ia k, sa a tu«» k «a i.;;.u.v K * lu i. n.u i.ia k. k.,!i» w,iht ~ |».>i >.«;; i: -i k. k.«; uaia. .i:.« a ;>au t« l'.'. k.; .«;.,. ;:»«:» . k> .«l,a ;.« .-« 1..« k;« il.i.Ui ■ > % .««■*...» t ■ K i K> ,;.. s i \ i ,4 : U.U, « '■■••»« 1 i i.. »k« ,«k., ;.« . .-«u la ■ ■■*.• '■ .< '.i. . k, .. »• :»» •»:« u''. 1.« ■ '■ v i..« .is.'« • \\ ,i!» i.,.. .i«.-\ # i .«:.,% p. ~».» . . i, . i,. li.a.u »> Wa.i»;* K,-\

uui, na na, alu, ua kipoho, ua manowui, na lioolmake a me na mea a pau e pili ana ia Wailua, alaila koho pololei ia ka nui o na ga£aiii wai o Wailua, Kauai. Ua liala loa paha kakou mao o ke kamailio an|i, e hoi hou ae kakou mamua. Ua olelo Inuae nei kakou he 1078galani nie 786; hapa t&usani o kegalaafl, o» hoi h& 3 w < a paāai ka loa ana; 1078 gal., 3 kuat. 1 l-o gil. ka nui oka wai ma na wahi la. A ini i manao kakou e hoonee i ua wai uea iloko o ka moana, ina na« i hookahi nekona ka pimee ana o hookahi iniha wai o luna o ka iliwai, a psjU no paha o neo like ai lakou mai ka iliwai o luna r. hiki i ka papaku o lalo, mai kekeia aoao o ka muliwai, alaila, e panee aiia kela m*u galani wai he 1078, 3 kuai, 1 1-5 #1. ike aekona 1. A heaha ka kakou e olelo ae, ke kahe mau nei ke au o ka muliwai i kela ame keia mana>va, me ke kali ole a pau kau lohiapa ana, alaila k;ihe kela, aole! aole loa!! "Aole e kali ka manawa a me ke au i ke kanaka."

A heaha ka mea a kakou i koe e imi honakuai? Eia 110 ia: 60xr»0=3fjX0024=8r>,400 x 365 3a, 6 hora=3l,Ō57,(>00x53,930.4 - 1,702,109,019,440 gal.ini wai e kahe ai i 1 makahiki. Ua hoohowahewā paha oukou i kela 53,!>39.4. eia ka hana e loaa'i, 1(»7<5.788x 50=53,931).4 gal.ini, oia kela maluna, oiai, e kahe like ana na muliwai he 50 ike sekona 1. Ina paha e hookalieia ua mau galaui wai noi iloko o na makahiki 4,mai ka hora 12 o ke aunloe 0 ka la 31 o Dek. m h 1872 a hiki i ka honl 12 o ke aumoe o ka la 31 o Dek. 111 h 1876, oia hoi he 4 makahiki, oia hoi keia, 6 teriliona, 808 liiliona, 796 miliona, 77 tausani, 760 galani wai i liookalieia iloko o 4 111 h. A iiia mai ka hookumu aua mai o ka honua i ka manawa o Adamu, e loaa mai keia mau huahelu Alahia kiekie, he 40 kateriliona, 35 teriliona, 937 miliona, 228 tausani, 800 galani wai e kahe mau ana ia kakou e noho ana iloko oka ole, iloko paha kakou o ke ahe makani. Aohe hoi he olelo ana iloko o keia mau ma-

kaliiki a k»kou e noho nei. Ke noho wale nei kakou a po ka la, ke lielu nei no wau, o olelo mai paha oukou 110 ko'u molowa ole i ka helu ; ae, ko ae aku nei au, aole au e molowa. ua loaa 111111 na

ike mea helu ia'u, o na buke hoonaauao i unuhiia mai ma ka olelo Hawaii. A ma ia mau ike, oia k|eia a u e kaniailio nei, a hiki i ka manawa e huli a e imi ai 110 kek&ln mea, alaila, e iuii he mau miuule, alaila, via loaa ha mea hohonu o ka paa ilalo a me na 111 ea o ka lewa ilun;i, na mea ::mi a liilii o hma iho o ka honua, e lik ;» me ka hoohalike ana; aole ine ke kohe wale kauawai ole, a rula ole ]>aha. aole no ia e loaa. Eia hou hoi keia: I>. C. 4001 m. 11. A 1). 1>77 •' "

j :>ssi E l,vwo i 1 m h oia k.-\ m h i nhiia ai : k» 1 av> noi »> ko k;\iakahinalii, a kiH 4 iho ŌSsu m h ko hiki uku i ka la 'U o lVk. : ls?7 noi. A heln aku kola ui;tu 10 iuhI kahiki. i lna nao o ka luiaholu oiaio koia i hoileo ia ao n<'»%n»hm a, a oi aku }<aha a opii m,ū |vil»a. ln>ah.« ka ninan i kw no koia in iu ualani wai i h»Kik.il».> walo n»o k i waiivai v»!o y Kīa .|uha : oia kak*«i 1 iwaona o ko Anpuni naanao holoiuua. a ; lu' Anpuni iini waiwai hoi. (.V ka |h»o o;>a niilliona il.ila uialoko »ioi, a mawalK» j>;»ha o k< >* Au|»nni, aolo lakou i jv4jvt ii :ii.u o ko k<«koti Au|mm. ko hoio u»ai I*k<».i o Imli \v,tixv;»i. a t» >w»kaho ao i w.ū o Kaukaonahua n«a Waulua, Oah«. a l)x*okah«' a * i k - kula o |.iluh>, K<*ln|- !)>»*', l*uii«hawvl<'. « hiki l»vt *ku i . kuU o llonoiihiiii. KoaUkai. « h*»i in.i k« !a aiM«» o WaialiM a hiki i X|oki» ioia. Kaftai:ujwi, a ma kow 4\vv» iiia t>. i v> K*w.iūo* a hiki i Wuino* A i'»* li HMua-u iaiLm u»an ama * !M j;a.a;u m.u U, umii iuiUion« i ka m* ».*l»tki iKookahi, a a«i kaaa m i L k.k, a i ko{***. a i' k.ii >■>..< k,,K >ll ! $I,OM IU» k< W *l h.v»ka:ii i iiv\Ci i ī* i ;u l»*ti kv:-* Jk>»a*. »A (1 I. a tOi*i»»»|* 'i.,' SlO k ; 1 '.\B « |t '»>-ok*;o I »>.v; »>».%! < v. k<. J i i *U i. |vi., .•».•»»,.«, o nuan.«o •.!!.• f tk \ ii <V A ;«.«I I.UI K% K i* w.%; . w .*.<•

w» ua kahawaī la, a kakou e auau ka hokn ana i ka lepo o tia lio maMta, a e minamina ana {«,ha ka poe a e huli hou lakou iho]>e, a e hana*Ma mau puu huahelu galani wai a i kaiuailio mua ae nei, a hooliloīa ia i|flL£K) no ke galani, a ua like bo ia me|£> fcaasaQi me 35 teriliona.daU 0 na »«, a kakou no i hep!i ae a«i ax&A. "■*... A |iehea hoi ko Waikolu wal, & me ko Pelekuuu nia Molokai, e kookahe ma Kal&e, kela kula nui & hiki i Moomomi, ke kula o Kaioiohia a hikī i Palaau, liohi, Hoolehua, Punakau, a pa»la a hiki i kai o Kaunakakai ma, a pela aku. A pehea ko Waimea, Kauai, e hookahe kooa'wai ma ke kaha o Maoa, a |>ela aku ana ia wahi aku a ia wahi aku o ko feakou Pae Aina ; a ka |x>e waiwai e luhelelei niai ai i ka lakou mau dal;i, e like me ke alanuihao o Amcrika a me ke alawai o Sueka, a ma ia hana ana a ka poe waiwai, e piha io mai 110 ko kakou j«ie aina i na Hawai: h(M>meainea e ulu ai ka lahu , lie poe kauwa liana nae ke kii ana jtku, ahe niau haku alii nae ka noho hooUt»alitna ana iho niaanei o Hawaii nei, a ua 110 ia e like me KekahunaM:l3,l4, hajw niua }tenei: "Oi aku ka maikai 0 ke keiki ilihune me ka naauao, mamna o ke alii eleniakule me ka nampo, ka mea hiki ole ke ao ia īuai, -no ka mea, puka niai ia mai ka hale hooluhi e alii ai."

Na Wailele o Ilawaii nei.—E hiki no ia'u ke hoike aku i keia kunm waiwai a ka poe mea dala e waiho wale mai nei iloko o na hiinako, me ka hoohana ole ia Aia ma Kauai o Hanalei a me Waioli palui, ka wailele o Namolokama, a he wai kaulana 110 Hawaii nei, ua paa i ka haku ia uia ke mele peuei: hele yina oe e hune i ka wai U N amolokama i ka liko la, 0 ka wai lehua a ka makani 1 ku a pio nie he anuemie la, O ka wai kahiko na liko—e, W'aipule, waioha Wai o Laie-i-ka-wai ttc. 0 ka muliwai a me na kahawai, oiaka

im-a e hcK>|H>tnaikai nei i na kanaka, a tne ua holoholona, a tne na inami, a nie na. inea kolo, a me kela a me keia mea a ke Akua i hana ai ma keia hoknhele, (lx>nua) i hiki ia lakou ke iim wai, a o

|ka wui uo hoi ka inoa nui a ko kakon : i jx»o kii{iuna i manao nui iii. a hana i niau ! , k;ui[»aj>;i l(»i ho nui walo. o waiho niokaki i Dvi ino ka tnaokioki, maiuua o kokahi j j haj>a o na oka aina o Hawaii noi, a ho i | rmu kaii|vajni loi liiki 010 i na kanaka o j kt ia nianawa ko hana. K 01010 jwha wau i ho walii nuKilolo no Mr (.i. l\ ,liuW, imiI hojv iho o kona lik» ana i Knuina Waiw*i no ko Auj»uni Hawaii, (KankiU ma- ! : kuakane o Alaj»iiki. kokahi Luuakauaj w*i Kiokio, a ino Kalo Kauka o l>tma | Hohi niai m-i o Honohihi noi.) lVuoi ! ua nux>lolo la : 1 ka wa i hoojiololoi ia ai jko alamn Nuuanu, ua ku h<H>jv»lolei ia ina hao mai kai <> Kaopuoua a hiki i ka '. ( o Maomao, ma ko ano *ku > hUani j : nao o na hao ; ku aku la ilmia o kaujvipa loi o Polonla. a ma u wahi aku, a ! | moknmoku aku la kokahi mau loi nui o 1 n» lii, ano Kauik«v4ouli ka haj»»Miui k* ■ ! uk> kokahi maii ahi o *o, a no n* 1 hnluiiMiiu <» ko alii, a ho jhv t»»ak<\> alii, lx> |w kahu |*»ih»i no na 'lii ko «olw | kiai, a ko «ioIk» inahiai nna, & i ka iko ; ana o Ukou i k<4a mau ikio << l*wx> i* «na a kukulu i kiMiUM K>» «'u i oloh» mu« «oi, ia w*, o ka uwo kih> mai U no m o ; isok*hi jx»»\ i><> k*hi h*olo h«ui* iik> *in*,' «iiiA o iia 'lii, .<% U«v w*k\ * Mmk&u w*lo Aku, * ik> k* hvho uiao|v»j«o o Kaiika i k<> «n<> <» ka Ukui o»ohs ninau *Mila ia I*. Naouo a >in> kokahi jh>o o at» ka t»Hvt w«ūa*u poo kauak* i" l*<u»o <U»u U<> Naouo "K v>K4o mm i Kwn a |«au hvi k« Am» ikv aU< HUI, * |«U Kv* kok*k h*|«* O AMM ku o mahui m o iv* 'hi, j**»»o *ku o K«uk*» "IMk\* v hiki fco ka lw *Mrh> ka* iu* hr luiki iv* *!*:»«», buhu Uk»»u h' hk *ku iin »»* kiwuna o k«i i»o bo kk< |«*li k< ;a *»h4o w» Kauk*. A n»*ho|« il»o. |4t hv«u «ku U (H« o T »»a * Kauka. * hiki i k» lu,* wa* kihiko ih > i». i.«» U- A>»j»«i!i. NMuk* akn ,> k* o h,*>i .» K.,;'.*.« t» I \ ,„\tv v*a, "K>* i.»,» V.<* v lim ,» W, Aaj*Jir.i

Hawaii ke kuhikuhi o na lima) he lua dak nai loa, e ohi wale no i ke da!a 0 keia lua, aole e pau a hiki i na hanauna hope lda o keia lahui kanaka." Kahi o P. Naooe ma he lua dala maoli e li- ; ke me ko Kal&poni i hu tikai nm ke gnla, ei%,kaiāji; laa wai nui, e hookahe nei i koea mau galani wai iloko o ke knlanakauhale o Honoiul», Knlaokahoa» ahe a ekhi ole ai no hm m, wsAMaSmmt ke amo a me na anmaka hoewai, e pu-ke hele ai iluna o ka a-i, a hiki i kanhale, mai aka mai o Peleuk a mauka aku; he lalau ae.no keia iloko o ka hale, ua loaa ka wai, he lohe wale la hoi ko kakon i na kaao lealea, ho anai ana ae i ke komo, ku ana he inau nika 4, a pela aku. A pehea hoi kela wai o Koolaa, Maui, a kakou e lohe aku nei, ke kahe mai nei ma ke kula o Hamakualoa ma Haiku, a he hiki mai koe i knla o Kamaomao, oia ka waiwai a keia mea. he dala, a oia ka kakou mea i oleīo mua ae nei, ina ia kakou ki-kahi haawina pomaikai, e hana ai 1 ka wai o Kaukaonahna, mai uka mai o Wahiawa a hiki i kahi i manao īa ai e hookahe, ma na kula i olelo ia ae nei. ( Aofe. i pau.)