Ka Lahui Hawaii, Volume III, Number 36, 6 September 1877 — Page 1
KA LAHUI HAWAII.
"Ua mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."
BUKE III.} HONOLULU, POAHA, SEPATEMABA 6, 1877. {HELU 36.
KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII.
Paiia ma kela Poaha me keia Poaha.
H. H. PALEKA, Luna Hooponopono.
He pepa i hoopukaia i kela me keia hebedoma no na Ohana a me na Ekalesia o Hawaii; he mea kokua i ka noho pono ana o na ohana, ka maluhia o kanaka, a me na pomaikai kino a uhane o ka Lahui Hawaii. "Aole paonioni; aole haanui; aole hikiwawe ka huhu; aole noonoo ino."
O na Kumumanao a pau, na Nu Hou o kela me keia ano, na Mare, Hanau, Make, e kakau mai i ka Luna Hooponopono, a e paiia no ke kupono.
Aole e aeia ka pilikino, ke kuamuamu, ka hoino, a me ka huhu, a ua makemakeia ka hoohoihoi, hoolana manao, hoonaauao, a me ka hoopono.
He $1.75 ka auhau o keia pepa no ka makahiki, a he $1.00 no ka hapa makahiki.
E hookaa mua ia ka auhau o ka pepa mamua o ka loaa ana i kekahi mea makemake e lawe.
NO NA OLELO HOOLAHA.
E lawe ana keia pepa i na Olelo Hoolaha a na makamaka, e like me ke kupono, a e lawa pono ai hoi me ka hoohaiki ole i ka huina o na kolamu kukulu manao, no ka uku haahaa.
O kela a me keia makamaka e makemake ana e hoolaha, e hele mai ma ke keena a e hui pu me ka Luna Hooponopono.
Aole e paiia kekahi Olelo Hoolaha ke ole e hookaa mua ia ka auhau.
Eia kekahi, ke noiia aku nei na makamaka e hoouna mau mai i na mea hou; mai hooloihi loa i na palapala; e hai pololei mai i na manao me ke kuawili ole, a e kakau mai me na hua moakaka.
H. H. PALEKA,
Luna Hooponopono.
S. B. DOLE.
LOIO a he Alakai ma na mea pili Kanawai. Ua makaukau oia e pale i na hihia imua o na Aha Hookolokolo a pau o keia Aupuni, me ke kakau ana i na Palapala Pili Kanawai, ma ka olelo Hawaii a ma ka olelo Beritania. 1 1y
WAi Hui o ka Hau!
E IKE IA ka Hale ma ka inoa o "BONANZA" Ke haawi ia aku nei ka poloai i na makamaka keonimana a me na lede o ke kaona Alii, e kipa ae ma ka hale hookipa inu wai momona o ko oukou makamaka nona ka inoa malalo iho, a e loaa no ka hau i hoomomonaia (ICE CREAM) na wai momona o na ano a pau! hoohuihui ia e ka hau iniki o Nuuanu. O keia hale, he hale i hoomakaukauia no na keonimana a he keena nani i hoomakaukau ia no na lede. E kipa mai, a o ka makepono me ka oluolu ke haawi ia'ku, oiai, he makamaka, a he kamaaina no Hawaii nei o JOHN W. CROWELL.
2-1 y (Keoni Koloela.)
Ma ka Hale "BONANZA" ma alanui Moi, mawaena o ka hale kahi umiumi a me ka halekuai o Dillingham ma.
E. O. HALL & SON
[E. O. HOLO MA.]
NA MEA KUAI I NA MEA MAHIAI
NA LOLE, PENA, AILA,
—A ME—
NA ANO LAKO E AE A PAU.
Kihi o Alanui Papu me Moi. 1-1y
WIL DER & Co.,
(WAILA MA.)
AIA MA KE KIHI O
ALANUI PAPU me MOIWAHINE.
Ua hoolako mau ia me ke kuai ana aku i na
Papa me na Lako Kukulu Hale
O NA A PAU.
NA PANI PUKA!
PUKA ANIANI.
OLEPELEPE,
LAKA,
AMI LIILII,
AMI LOLOA.
PENA o na ano a pau,
AILA PENA,
VANIKI, &c.
Ma Balaki Pena me Puna,
Na Pepa Hale me na Lipine Pepa.
Aniani, Paakai, &c.
O na mea a pau maluna'e, e kuai makepono loa ia'ku no ke Dala Kuike. [3—1y.]
PAPA, PAPA.
AIA MA KAHI O
LEWE RS & DICKSON
(O LUI MA.)
KE KAHUA KAHIKO MA
Alanui Papu a me Alanui Moi
E LOAA AI NA
PAPA NOUAIKI o kela a me keia ano.
NA PAPA NANI
A PAA NO KE KUKULU ANA I NA HALE.
Na Pani Puka,
Na Puka Aniani,
Na Olepelepe,
Na Pou, na O-a,
Na Papa hele,
Na Papa Ku,
Na Papa Moe.
Na Pili o na ano a pau!
NA PEPA HOONANI,
Na PENA o na wai a pau
Na Kui mai ka nui a ka makalii,
Na Ami-puka,
Na Ami-puka Aniani,
Na Ami o na ano a pau,
NA AILA PENA,
NA AILA HOOMALOO,
NA AILA o na ano a pau.
NA VANIKI
Na mea HOOHINUHINU o na ano a pau.
Na Balaki o kela a me keia ano.
A KE HAI IA AKU NEI KA LONO i na makamaka a pau, ua makaukau keia mau hoa o oukou e hoolawa aku ma na mea a pau e pili ana ma ka laua oihana
—NO KA—
UKU HAAHAA LOA!
like me ka mea e holo ana mawaena o LAUA a me ka MEA KUAI.
E hele mai! E na makamaka!
A e lawa no hoi ko oukou makemake me ka oluolu
1 a me ka maikai.
LEA D US AND WE'LL FOLLOW ON.
Golden Sunbeams. p. 140.
1
E kai oe, ka Makua,
Kai malie ia makou
Ma kou lima mana aloha,
Kai malie i o i o;
A e ala no makou la
A hahai mamuli ou.
Cho.—O kou lima, ka Makua,
Kai malie ia makou ;
A e ala no makou la
A hahai mamuli ou.
2
Paapu na hoowalewale,
Kini e na enemi,
O kou lima, hoopaa mai la,
A hoolanakila e.
Oe ke hele mau mamua,
Makou ke hoopili ae.
Cho. —O kou lima, ka Makua, &c.
3
Lawe i ko makou lima,
E hoohui pu me kou;
Kai malie, kai aloha
Ia makou i o i o.
Mai haalele, mai kai aku,
Paa a alakai mau no.
Cho. —O kou lima, ka Makua, &c.
HAWAII.
Ka Honua nei.
A ME NA MEA A PAU MALUNA IHO.
(Kakauia e J. H. Kanepuu.)
Rusia ma Asia a me Europa. —Ua olelo au mamua ae nei, aia a pau ka'u olelo ana no na muliwai o Hawaii nei, alaila, e hookapeke iki au ma na aina e, oia hoi o Rusia ma Asia a me Euro pa, a pela hoi me Tureke, a oia keia malalo iho.
Ma ka buke hou i pai ia ma Nu Ioka i ka M. H. 1876, ua loli ae na ano mua a'u i hoike aku ai ia oukou, oiai, ua pai ia ia mau buke i ka M. H. 1857 a me 1860. Nolaila, ua loli hou ke au o ke ana ana o ka poe ana aina. Ma keia buke hope o 1876 iho nei, a o ka helu kanaka paha mawaena o ka makahiki 1872 a me 1875 a pela paha ke ana aina hou ana, a ma ia buke paha wau e hoike piha aku ai ia oukou, oiai he kakaikahi paha ka poe o oukou e hoomaopopo iho i ka oiaio o keia kukulu ana, a o ka hapanui paha, ke manao nei lakou he moolelo kaao, aka, aole pela, he mau mea oiaio mai na buke haole mai, a he mau mea noonoo wale aku kekahi na'u mamuli o ke alakai ana o ka ike mea helu, a me ke kuhikuhi ana o na rula oia mau buke hoonaauao.
O ka ili o Asia, i keia manawa a pela aku e noho nei, he 10 biliona, 326 miliona, 400 tausani, a o na kanaka e noho ana maluna iho, 700 miliona, aole hoi he 600 miliona e like me mamua; a ke lohe hou mai nei hoi kakou Lahui Hawaii o Augate 2, 1877, helu 31, ke olelo mai nei hoi oia, he 824 miliona, 500 tausani na kanaka o Asia, aole e hiki ia'u ke hoomaopopo ia mau helu, aia a puka mai he buke hou i pai holookoa ia na kanaka o kela a me keia aina a pau loa, alaila hiki ia'u ke hooiaio, a eia wau ma ka buke o ka makahiki 1876 e hoolaha aku nei ma ke akea, i ike mai oukou a pau.
Rusia ma A sia.—O ka huina nui o kona mau ili a pau, he 3,088,850,560 eka, kokoke pau ka hapakolu o Asia iaia, a o ka nui o na kanaka, he 3,428,867, a me ka avariga ana o na eka aina no ke kanaka hookahi, he 900 eka, 3 kuata 13 16-17 roka. O Siberia kekahi inoa o keia aina nui ma ka aoao akau o Asia; no ke alii o Rusia keia aina, he nahelehele wale no ka nui, e noho ia ana e na holoholona hihiu, a me na moonihoawa a pela aku.
Rusia ma Europa. O ka nui o na ili aina o Rusia ma Europa, he 1,391,905,920 eka, e hoouhi ana ia Rusia ma Europa, a o ka nui o na kanaka, he 75,622,798, a ma ka hoohalike ana i na eka aina no ke kanaka hookahi, he 18 eka, 1 kuata, he 23 3/4 roka a oi iki aku, oia ka hoohalike ana o na eka no ke kanaka hookahi. E hui paha kakou i na eka o na aina elua a pela aku.
Rusia ma Asia. 3,088,850,560 Eka.
Rusia ma Europa. 1,391,905,920 "
4,480,756,490 Eka.
Oia hoi keia, 4 biliona, 480 miliona, 756 tausani, 480 eka.
Rusia ma Asia. 3,428,867 Kanaka.
Rusia ma Europa. 75,662,798 "
79,091,665 Kanaka.
Oia hoi, he 79 miliona, 91 tausani, 665 kanaka. Ma ka avariga ana o na eka aina no ke kanaka hookahi, he 56 eka, 2 kuata, he 24 17-39 roka, a oi'ku a emi mai paha; oia ka hoohalike hoi, oiai hookahi no ia Aupuni, a hookahi no hoi Emepera, e noho nei i keia manawa, a elua nae aina kahi i waiho ai, oia o Asia a me Europa, aia no nae ma kahi hookahi kahi i waiho ai, a o Rusia hoi ma Amerika, ua lilo hoi ia i ke kuai ia e Amerika Huipuia, ua kaawale nae ia i ke kowa o Berina, oia ke kowa a ko kakou poe okohola e hele nei, a komo loa aku i ka moana Anu-akau, a kakou i kamailio mua aku nei.
Aole i pau.
Pane ia S. H. Kahukula.
E KA LAHUI HAWAII E; Aloha oe:—
E oluolu mai ia'u, e hoaui ae oe i na kiko'u ana a kou uwea telegarapa, i kau pono aku ai au i ka ohe telesakope (telescope) a ka Haku Rosse maluna pono aku o ka piko o Haleakala, a ike ia'ku hoi kahi popoki hinawe S. H. K. e alala mai ana i ka wela o Kaneponiu i ka la, e hikaka hele mai la ma na alanui o ke kulanakauhale o Honolulu, a na pake hoi e hookauwa kuapaa mai la. aloha ino.
Aia ma kou aoao mua, Helu 31, Buke 3, o ka la 2 o Aug., 1877, o kou kino lahilahi i ike iho ai au i ka ninau a ia la. "Auhea la o J. E. Hart?" a'u hoi e pane aku nei, eia no o J. E. Hart ma ka malu paina o Ulupalakua, e paeli ana i ka ilihonua me ka ihu hoomaha ole o kana palau, e huli ana hoi i na apana gula e waiho huna ana i ka honua, e imi ana no hoi i ka pomaikai a Kalani i luhi ai i ke anu o Omaha, e ukali ana hoi mahope o na ona miliona, oia hoi o Kalani, e paeli ana ma Kapaa, Kealia, Kauai, a e ulu ana na ko a J. E. H. ma ka lai o Ulupalakua.Aka, e Mr. Lunahooponopono, e kala mai no keia mau olelo maluna'e, no ka mea, ua hiki ole i keia peni ke kaohi iho, oiai he oiaio loa ia mau mea a pau, a me he la ua hoomaopopo no oe, oiai no hoi, ua hoike maoli mai no oia i kona kulana a me kona ano ma ke ano o kona mau manao e waiho nei i ke akea, ma ka hoopiha mau ia ana e na olelo a ke kanaka waha lepo loa, a makou hoi e aa ole nei e kamailio pu me ua mea la.
Auhea oe e S H K, e kamailio aku ana au me oe i keia wa ma na mea kupono wale no, a hiki mai ka la hooili kaua, ia wa e hauaia'i ko lae i ka hamare o ke aupuni malamalama, a lele aku ko uhane i ka lewa pouli panopano o Gehena.
Aka nae, ua eleu no oe, no kou olelo mai, aia no au mawaho o ke koloka o ka hoopunipuni a me ka hoopilimeaai ; pela no, oiai, aole o makou makemake e komo ia koloka pepeiao hoki e like me oe e komo la.
Aka nae hoi, ke olelo mai oe, he mau olelo hupo ka ka Sam. Kamae ia'u nou; pela paha, ke ike ole nei keia maka ia mea, aka, o S H K ka mea leta e waiho nei imua o makou me na olelo pelapela loa a ke kanaka lapuwale, aole hoi a S K, e like me kau e hehewa ae la i ka puahiohio.
Maanei, e kamailio au me na kini lehulehu e heluhelu mai ana i keia no ka manawa pokole no, a aui hou aku no ka'u peni e pahu aku i ka'u ihe laumeki ma ka aoao o ka mea hewa.
Aia i kela mau makahiki aku nei i aui aku la, ua loaa mai ia'u kekahi leta mahaoi me na ninau ano ole i hoopiha ia me na olelo pelapela mai ia S H K mai, a ua pani ia'ku me ka maikai, i hui pu ia'ku me na hunahuna pauda o na pu Morotara hoolele boma sela o ka puu kaulana o Piiholo. Aka nae, aole he pane i loaa mai a hala hookahi makahiki, pane mai ana me na olelo pelapela pu no, nolaila, ua hooki aku makou i ke kamailio ana me ia.
O ke kumu o keia pane koke ole mai o ua o ia la, i kahi ka o Keahuawa kahi i makilo ai, me ka hookohukohu aku nana ia ninau ; aka nae, ua pane mai o Keahuawa me ka waiho pu mai i kekahi mau a-la paa o Kaueleau; aka, ua makilo hou aku la oia nei ae i Haleakala ia Sam. E Kaiue, hookohukohu pu aku no nana, a ua pane maikai ia mai, me ke ao pu ia mai i na rula e wehe ai ia mau a-la paa.
No na ninau ukulele a ua o ia la e oleole mai nei, ua ike oukou ia mea, ua lilo mua i lepo kanu ko na na haole; "ua hoi no ka lepo i ka lepo," ua ike oukou ia mea.
Auhea oe e S H K, ke olelo mai nei oe, he mau mea pohihihi iloko o ke akeakamai a me ka arimatika kulanui a Jas. B Thomson i unuhiia iho nei o C. J. Laiana; i lohe pono oe, aole hookahi ninau pohihihi mai ka aoao mua loa a hiki i ka huli loa ana o ia buke, a pela na buke akeakamai a pau, koe wale no ka poe ike ole i ka olelo Beritania, i hiki iaia ke lawe ae i ka waihona nui o ka waiwai e waiho ana iloko o na akeakamai.
Aka, o ka arimatika au e hoooliki mai nei, he buke paani loaia ia na na hoa opio o'u ma ke kula koa hanai o na keikikane o Haleakala ma Maui Hikina; a o ua akeakamai la, he buke kaao na lakou a hiki i keia la; e hele kino ilaila i pau ko kuhihewa e ka mea nana i olelo he mau ninau pohihihi ko ka arimatika a n a kamalii o na kula apana.
Ke olelo hou mai nei o S H K, na S E K aiue ka i haku na ninau liona i puka mua ai ma kekahi o na pepa i aui aku la; i lohe pono ka lehulehu i ka oiaio, na keia puniu ponoi i haku ia ma u ninau, e ninau oukou ia S E Kaiue i pau pono kuhihewa.
O ka liona mua loa e pili ana i ke ana , ua puaniki (conical rain gauge), ua hakuia ia ninau e a'u i ka m h 1874, ia'u i haalele aku ai i ka home Haleakala, a na opuu pua o ka rose Makawao e hooipo ia, a ka rain Ukiu hoi e pehi la i kona mau paka ua eloelo, i huipuia mai hoi e na kohai ana a ka ohu lehua o Piiholo.
O ka lua o ka liona, he ninau ano kahiko no ia, i kuekaa mau ia e o'u mau hoa kula a pakuwa, aole nae no loko mai o na buke mea helu a Benj. Greenleaf, A. M., he okoa na huahelu oia, a he okoa hoi keia.
O ke kolu o ka liona, ua hakuia i ka wa e niniu poahi ana o ka makou peni maluna o ka ililaumania o ke kalana, aohe puu aohe kee o keia mau liona a pau, i lohe pono ka pahu kani o ko mau pepeiao e S H K.
Auhea hou oe e ke hoa, ke olelo mai nei oe he hupo. Owai la ka hupo, owau io paha, o Kahukula paha; aka, o ka mea i maopopo, ke manaoio nei o Kahukula he make ka anaana, a o Hart hoi ke hoole nei aohe make. Owai ka hupo maopopo?
Aka nae, ke i mai nei oe e holo aku au i Honolulu e paio ai me oe, e hoomanao nae oe, he dala ka manawa. Nolaila, aole au e hoomaunauna wale i ka manawa. E hoomanao hou no hoi oe, ma ke ano paio naauao wale no au e ae ai e paio me oe.
Aole o'u manao e helu i ko'u manawa, ina he kanaka naauao oe e waiwai ai ia manawa, aka, no ko'u ike, ua like no ka paio ana me oe me ka hele ana o ke kanaka e paio hoopau manawa me na Iakake.
Aka nae, ina he mea hiki ia oe ke naue ae i ka la hoike o na opio o ka home hoonui ike o Haleakala, iloko o ka malama o Iune, 1878, alaila, e loaa ana au ia oe malaila, oiai, ua hookaawale mau au ia manawa no ka hele ana 'ku e ike i ka holomua o na opio o ia home noho kuahiwi; ia wa no hoi kaua e ulele ai; a ia wa no hoi oe e ike ai i na liona hae o ke aupuni la, pela hoi e hoomaopopoia'i he mea kino uhane ola no ma ka ilila.
Nolaila, mamua'e o ke kaohi ana mai o ka makou peni, e pane aku makou i keia mau huaolelo,—Aloha oe e Kahukula.
Ke hooki nei ka makou peni maanei, a i kamailio mai oe ma ke ano naauao, alaila, ia wa e anapa ai ka uwila, a nakolokolo paapaaina ka hekili ma na paia o ka lewa, a nei hoi ka honua nei no ka hiki mai o ka la hoili kaua o na liona o Piiholo; aka nae, ina no oe e alala wale mai ana me kou mau manao ano ole, alaila, e hooki loa makou i ke kamailio ana'ku me oe.
Ke haawi aku nei au i ko'u aloha waianuhea i puiliia mai hoi e ka ohu lehua lawe onaona aala o ka nahele lipolipo o Piiholo i na keiki o ka hale pai, a o ka welina kuluwai Rose Makawao i ka Lunahooponopono.
J. E. HART.
Sunny Home, Ulupalakua, Aug. 11.
[O ka pau keia o ka makou ae ana i kau pane maloko o ka pepa, no ka mea, he ano waiwai ole ka hapanui o keia pane ana. H L H]
Koena o na mikiala hana ma N. Kohala.
[Mai ka peni a D. H. Kaailau.]
E oluolu mai oe ia'u e Mr. Lunahooponopono a me na hoa hooleilei poka pahu hoi o ka LAHUI HAWAII.
E kunihi ae oe mao, i ike mai na hoa lalawai oi 'la, mai ka la puikaika i Haehae, a ka welona olu i Lehua. O Kohala-iki, o Kohala-nui, o Kohala ua Apaapaa, ke ono o na moku o Hawaii o Keawe; oia no kekahi o na apana waiwai i helu pu ia ma ka papa akahi, me na apana waiwai e ae ma ke aupuni Hawaii nei.
Ua hiki mai au i ke ao nei i ke au o Kohala e noho ilihune ana; ano i keia la, ua lawa ko'u mau makahiki no ka hoike oiaio aku ma ke akea, o Kohala Akau, he poo kiekie ia ma ka waiwai, kuonoono, mikiala hana, a me na mea e ae e like ana. Me Abr. Linekona i hoaahuia iho ai e ka hanohano nui o ke aupuni Amerika, oiai oia e olohelohe ana i na apana paa a ka ilihune, makua ole, pela ka apana o Kohala i keia la a'u e puana ae nei, ua kipu a hoolai iho i na pono nui o ka waiwai, mai ka noho ana ilihune mai.
Kilohi aku la kakou ma ka pepa o ka la 2 o Augate nei, Buke III, Helu 31, o ke 'lii o na manu, ka Aeto pani la, (KA LAHUI HAWAII.) E ike auanei kokou, ua huai puka iki ae nei o D. H. Kaailau, i na keiki mikiala hana o Kohala Akau nei, i mea aha la? A ma ko'u ano he kupa, a kamaaina hoi nolaila, ua ratio like ia me na keiki kamaaina o ua makani kaulana nei, ua maopopo ole maoli kona manao nui e wehewehe kamalii nei, no na mikiala hana ma Kohala nei.
Helu papa mai nei kela mai Makapala a Honokane, a poina paha o Niulii, a mai Honopueo hoi a Honomakau, puka ole puka ka waiwai o na wiliko nui, Halawa me Halaula. Nolaila, komo ole mai nei i ka ia la buke helu o nei makahiki. I ike mai ka malihini o Puehuehu kela wiliko kaulana o Mr. Hind, nona hoi ke kopaa moa linalina i lawe ia aku nei i ka hoikeike nui o Piladelepia; ua loaa mai ka hoomaikai ana ma o ke puhi ko la, me ka ona pu. Me he mea la, pela no paha ia i pai nui ai i ka inoa hanohano o ua hui la, i ike ai ka lehulehu, he ino hanohano ke puhi ko a he luna nui hoi.
Nolaila, e ka makamaka nui a maikai, ua manao paha oe e hoike oiaio i na inoa o ka poe mikiala hana ma Kohala nei, aka, malihini paha na maka i na inoa aina, a malihini pu me ka poe mikiala hana. E hoomanao hoi e ka malihini, ma ka hoike a D. H. K. o kela pule i hala, i haiia hoi maluna o ko kakou kahua mokomoko, e hoolohe mai ano, i piha waiwai ko kakou ohe hoonui ike ka LAHUI HAWAII, a waiwai pu hoi me ka mea heluhelu, e ae mai ia'u e komo pu aku me D. H. K. no ka hai aku ma ke akea i na mikiala hana, a me kahi i noho ai, ma ka apana o Kohala Akau nei.
E hoomaka ma Kohala loko, hele i Kohala waho, ma ke ano nui, me ka manao ole i na inoa liilii, kahi i noho ai. 1 Awini, Honokane, Pololu, 2 Makani ka hio, Waiapuka, Niulii, Makapala, Aamakao, Halawa, Apuaokohau, Halelua, 2 Papaa, Kukuiwaluhia, 2 Pueke, 2 Maulili, Halaula, Iole, 2 Ainakea, Kapaau, Honopueo, 2 Laaumama, Ohanaula, 2 Puehuehu, Kapua, Honomakau, Pahoa, 2 Hikiaupea, Haui, Kaauhuhu, 4 Kahei, 3 Kealahewa, 2 Opihipau, 2 Puuepa, 2 Kokoiki, Upolu.
Na mikialala hana e noho ana. Ko na awawa keiki lalawai, mai Awini a Makani ka hio, J. W. Kaipuholo, he mahiai awa, aia nae i Honolulu, a mai Oaipuka hoi a Kapaau. Ko Pelekane mau keiki lalawai, o Geo. C. Williams a me Dr. Wight, he nui na mikiala hana, aka, hookahi pookela, ua hala ma kela aoao o ka muliwai eleele, o Washington kaluakualeho, he mahiai ko a me ka mahiai loi, na oihana nui. Ko Honopueo keiki lalawai, a hiki i Kaauhuhu. Na keiki Paniolo, D. R. Vida a me Pio, na moa palemo hoi o Pelekane, James Wood, G. F. Holmes, Mr. Hind, a me ko Hawaii nei mau keiki mikiala hana, Mr. Kuia, K. Keohokii, P. R. Kamuku, D. P. Kaelemakule, N. A. Kaohe, a he nui aku oia poe, aka, o lakou nei kai ike ia he poe koikoi ma ia apana.
Kahei a hiki i Upolu, Theo. H. Davida e noho agena nei no ka hui o Puehuehu, a me Kaauhuhu, ma Honolulu B. H. Montgomery, oia o Nohea, T. P. Kamokuiki a me D. H. Kaailau no hoi, he nui ae na mikiala hana i oi ae ke pookela ma ka imi loaa ana, aka, ua hala kahi poe aia i kai o kapakai i ka lawaia hee, a me ka mahi uala, oiai he wa wi keia no Kohala, a haalele i ka hana waiwai he mahiai ko. O keia iho la na hoike ano nui ma ka apana o Kohala, a ua ike ko laila mau kamaaina a me na malihini pu i hiki ilaila, he oiaio keia mai mua a hope.
He wahi apana aina kuaaina kupanaha, oia o Kaohuiki, a o ka'u wahi moolelo iki ia e hoakaka nui aku. Hele mai no na 'lii kiekie i ka wa kahiko a ia wahi puu oioina, hoomaha, kani ke oli, a maha, kaha aku la no hele, no ka mea, he nele aohe wahi pono o na 'lii, aka, a i hiki oe e ka malihini kipa ma Kohala, a kuhikuhi ia oe i ua wahi la, e ike auanei oe, uliuli lipolipo ae la na laau kanu o ka pa hale o D. P. K elemakule, a kukilakila ae la hoi ka hale laau hou pena keokeo o W. Kaluakualeho, i lilo hoi ia D. H. Kaailau i keia wa, no na dala maikai 863 a me 38 keneta, he hale inu ti ka lua, a o ka hale moe o na kanaka o J. Wood, ma ia wahi hookahi no ke kolu, he nani ia na ka palau uala e hoopuni la ia hai o ka hale, ua pika paha ka 7 eka, no ka mea, he kulina, uala a he paka na mea kanu, a no ka ona hou o Puehuehu i kuapo iho nei lilo he 9 kakini me 7 palahu keu, oia hoi 115 palahu a ua o D. H. K. ia Mr. Hind, pokeokeo ka haole, noho hou aku la me ka ona hou o Puehuehu, hookahi nae mea minamina, o ka puaa nui momona, haawi wale ia aku nei no ka aia i Honolulu, he keu, mahi noi ka uala loaa ka mea nana e ai ka ai, haawi ka palahu pakelo ka puaa, minamina ole. Ilaiia no, ku a nana, lele mai la ka hale o K. K. iluna, kohu moa uakea ka hoohaha, huli ae i ka akau, e oni ae ana o Honomakau S., i ka hikina a ka la, kohu ao ua ole i ke kau, ilaila no ka malihini la, holo no ke mele, a o ka'u hoi ia e hai ae nei, me ka inu hookina ana iho o ka maka o ka'u peni.
E aloha ae ana i ka home.
Kahi a olua me ke aloha i noho ai,
Pukukui aku o ke anu me ke koekoe,
He leo wale no na mea a pau.
Ano, o ke ano ia o ka molale maikai o ka aina, papu, nui na hale, uliuli ke ike aku, he kuaaina ia la, aohe wahi mea hoihoi a ka maka ia wa, eia ka o ke kuaaina ke holomua ma ka nani a me ka maemae, a loaa he waiwai; pela no nae, o na kuaaina i hoowahawahaia, oia ke kaikai ia'e iluna lilo.
E na makamaka, na hoaloha, ka poe i ai hoonuu i ka momona kolila o na mikiala hana o Kohala a D. H. Kaailau, eia mai ke kino holookoa, ai ana ua puni momona a ukauka, ua hele wale a moa nopu, pa iho i ka wai, he mau ko lalo.
Ke kaikai ae nei ka maka o ka'u peni ua maluhiluhi, a i paanaau ole, ua makaukau no au e hoolei aku ma ke kikowaena o Honua i ka popo pukawelewele o na mea i koe a Lonomuku, e kahihi mai la ma ke aupuni o Mahina.
E aloha auanei e ke kapena, ke pailata hoomanawanui, a me na hoa uleuleu hua metala. Owau iho no me ka hoomanawanui. CHAS. M. UHAMANU.
Honokane, Kohala, H., Aug. 27.