Ka Lahui Hawaii, Volume III, Number 36, 6 September 1877 — Page 2

Page PDF (1.29 MB)

KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII.
HONOLULU SEPATEMABA 6, 1877.

OLELO HOOLAHA.

          E halawai ana ka Ahahui Euanelio o ka Mokupuni o Oahu ma ka luakini o Waianae, ke hiki aku i ka Poalua elua o Okatoba, o keia makahiki. Ma ke kauoha a ka Lunahoomalu.
33 7ts.  REV. S. WAIWAIOLE.

Hoolaha no ke Kula Kahunapule.

          E wehe hou ia ana ke kula Kahunapule ma Honolulu, malalo o ke alakai ana a ke kumu hou, o Rev. C. M. Hyde D. D. ke hiki aku i ka Poalua mua o Okatoba ae nei.
          Ua makemake ia na haumana a pau e akoakoa mai ma ia la.
          Ua oluolu ia na haumana hou i apono ia e na ahahui Euanelio a me na aha Luna kahiko e hele mai. O na haumana no hoi i apono ia e ke Komite Hoonaauao o ka Papa Hawaii, o lakou kahi e hele mai.
          Eia kekahi, ua hooholo iho nei ka Papa Hawaii e haawi i mau wahi dala kokua wale no na haumana ilihune, i mea hoolana i ke ola no ka noho ana ma ke kula: aole no na mea a pau keia, no na haumana pilikia wale no, a e nana pono ia ana na pilikia a pau o na haumana.
          E hooponopno hou ia'na na rumi i maemae kupono.
26 tf  MA KE KAUOHA.

Kuu Hihio Moeuhane.

          Maloko mai o na poai maluhia o ke kulanakauhale alii o ka mokupuni o Kakuihewa, malalo o ka nani liula o ka malamalama hooipo o ke aliiwahine maluna o ka po, i haiamu ia hoi kona nohoalii lewa a puni e na hoku maka imoimo o ke kau makalii, e moe ana au maluna o ko'u wahi moe. E lawe mai ana ke ahe makani pa aheahe i ke anu iniki olu o ke kehau o uka me ka ukana paoa ala o ka waokele ma kona hokua, a kololio mai la a loaa au me he hoa kaunu ala no ke kulu aumoe. Ua pahola ia maluna o ko'u noonoo ke koloka o ke kupua po, he "hiamoe,'' a maluna o ko'u mau hiona na kipona hoonanea o ka paulehia, he "hihio moeuhane."
          Ia'u i hihio ai, aia hoi, ua ike aku la au i kekahi elemakule hapauea, e waiho kalole ana kona umiumi keokeo, mai kona auwae iho a hiki i kona umauma, a o kona lauoho hina, e pulelo kalole ana me he wailele la i ka makani. E ku ana ia ma ka aoao o kekahi muliwai nui nona ka wai e owe hele ana me ke kahe mama, e pulumi ana i na mea a pau i kuia mai me kona ikaika
          Ma ka lima akau o ua hapauea nei, e paa ana ia he kookoo, ka mea hoi nana e kokua ana i kona mau ami nawaliwali, a ma ka poho o kona lima hema, e paa ana he aniani hoailona manawa. He aahu weluwelu ma kona puhaka, e hoike mai ana ua kahiko na la o ka aahu ana, a he lei limukala ma kona poo. Nana aku la au iaia a kahaha iho la, no ka mea, ua pa pono mai la na kukuna olino o ka la maluna ona, a hoomaopopo aku la au i neia mau huaolelo e kau ana maluna o kona lae: "Ke au o ka manawa!"
          Alawa aku la au ma kekahi aoao, a me ka hikilele, ike aku la ko'u mau onohi maka he eha mau kanaka opio, me na helehelena mohala ui anuhea; e ku lalani mai ana lakou imua o ka elemakule, a maluna o ko lakou mau hiona na halia kupouli o ke kaumaha a me ke kanikau. Kulou iho la lakou ilalo, pea ae la na lima i ke kua, a kahe makawalu mai la na omaka wai, e hoopulu elo ana i ko lakou mau papalina pua rose.
          Ia wa, ike aku la au i kekahi mea maluna o ka iliwai o ka muliwai, e lawe ia ana me ka mama hikiwawe loa, a i ka paialewa ia ana ae e na haaleale ana o ka wai, hoomaopopo aku la au he "wahine" ka. E palulu ana kona mau lima i na maka, a o kona lauoho pahee e paani ana me ka welelau makani. Haka pono aku la ko'u mau onohi maka me ke ake nui e ike a hoomaopopo pono aku i kona ano, aka aole e hiki, ua alai ia mai. Ea like ae la na poo o na kanaka opio a kau aku la na maka i kahi a ua nani nei a'u i ike aku ai, aka, ua nalo aku la. Ua lawe aku la ka ikaika o ka wai iaia me ka mama loa, a nalo loa 'ku la i ka mamao, me he la, ma kela aoao loa aku o na ao o ka poai honua, malalo aku hoi o ka palena ilikai. Ia wa, kulou hou iho la na poo o na kanaka opio, haule iho la na onohi maka kanikau i ka ilihonua, a na ka waimaka no e helelei. Pea hou ae la na lima ma na kua, a anoano eehia mai la ke ano oia manawa koke, a me he la, me ia ike ole o'u i ke ano o neia mau mea, ua komo pu aku la no au me lakou a kanikau pu.
          Hoomaloeloe ae la ka elemakule i kona kino, koo pono ae la i ke kookoo, a hoohuli ae la i ke aniani hoailona manawa, a ike aku la au i na huaolelo penei: "He au ko ka manawa!"
          Huli ae la kona mau maka a haule aku la maluna o na kanaka opio, a me ka leo pahe nehe malie, e ano hoonana aku ana i ka mea i kaumaha ia, pane aku la i ke kanaka opio mua loa penei:
          "E ka moku ku hikina o Keawe, no ke aha keia kanikau ? Heaha keia nehone kaniuhu o kou mau aekai ? A auhea hoi ka wehe olu o kou mau kualono kehau ? Nawai i kaili aku nei, kou nani nohenohea ? I pea ai na lima a huna hoi i na maka ? Ea hoi! owai kau ipo i eha ai loko malule waho ? I lili ai ka naau a hookananuha ? Ea! E hai mai hoi!"
          Ia wa, ea ae la ke poo o ke kanaka opio i pane ia aku ai, hulili mai la kona mau maka, me he la ua inaina, a pane mai la me ka leo poha moakaka.
          "He mau kau lehulehu kai aui ae, a he umikumamahiku makahiki i kaalo aku ! I ka makamua nae o ka hooilo, i lilo ai ia na'u, a nana hoi au! Malalo o ka wela hulili nopu o ka la; a me ke anu hui maeele o ka omaka ua ; hookahi no io, hookahi puuwai ; i pili ai maua me ke aloha ! Aloha—a!"
          Huli ae la ka elemakule a pane aku la i ka lua o na kanaka opio, i ka i ana'ku:
          "E ka moku hoi o Kama, heaha kau ukana i ka umauma ? I luuluu ai na maka a haloiloi na waimaka ? He oiaio anei ua eha oe ? Owai ke kalohe nana i aa mai ? Nani kou hana ino i kou hie, kou lokoino hoi ia makou! Owai kau ipo i haalele mai? I huna ai oe i ke ala? Ea! E hai mai hoi!"
          E like me ke kulaua o ke kanaka opio mua, pela no ka lua i pane aku ai penei :
          "I
ke au o ka Moi Kamehameha IV., i na la makamua o makili lau, i lalau ai au i ipo na'u, he wahine aukai mai Kahiki mai! O kona kulana a me na hiona, aohe lua a'u i ike ; a hala aku la na kau lehulehu, i pili ai maua me ke aloha. Aloha—a!"
          Huli hou ae la ka elemakule a pane aku la i ke kolu o na kanaka opio.
          "A! e Kakuihewa, ka moku hiwahiwa e ! I kulou na maka no ke aha ? I aha ai ka u ana a hoopau waimaka ? E pea nei na lima ma ke kua, me he kuewa la ? Heaha nei ouli pahaohao o ke kaniuhu ? I kau ai ka haloiloi i na onohi maka ? Me he la hoi ua eha ia oe ? Au e hooniponipo hooniniau nei? Ea! E hai mai hoi!"
          Pane mai la ia e like me na mua:
         "I
kekahi la maikai i mamao loa, i apo ai au me ka makahehi, a puliki paa iho la i kuu poli, he ui kamahao, i ipo na'u! Ua nalo aku nei na Kamehameha, nalo pu Lunalilo me Leleiohoku ; a ku i ka moku o Kalakaua, i pili ai maua me ke aloha ! Aloha—a!"
          Huli ae la ka hapauea a pane aku la me kona leo malie hoomalimali i ka hope loa o na kanaka opio:
          "E ka moku kaili la o lalo! Heaha hoi nei o kou mau hiona ? Me he la ua palukuia e ka ua loku, e ka omakawai hoi a ke aloha, nou hoi na ouli nani i puana ia! Na kahawai hui o ka waokele ! I aha'i la kou pilihua ana, me he mea ipo 'la ua niniau ? Ea ! E hai mai hoi !"
          Me he la malalo mai ka pane ana o ka mea i pane ia aku.
          "Ua aui ka la a o e kala ! I ke kau makalii o ka makahiki. I ke au ia Kalani nui Liholiho, pili ai maua i hookahi! Mai ia la mai a ano, ua lei maua i ka lokahi. I ke kau nui a me ke kau uuku, ua pili maua me ke aloha ! Aloha—a!"
          I
ka pau ana o keia mau mea, ike 'ku la au i ka pili ana iho o na maka o ka elemakule a kaakaa hou ae la, a kulu mai la kona mau waimaka, a me ka leo kanikau, i puana mai ai i neia mau huaoleia me ka eehia:
          "E a'u mau kama i hiipoi ai i na kau a kau ; ua eha au, ua walania i ke aloha. Iloko o ka inea a me na ulia, ua kiai no au me ka makaala. Ua makahehi au na oukou, i ipo ohumu haihaiolelo ; i lia ia ai me ka anoi, ka inoa hiwahiwa o ka piko kuahiwi. He hiwahiwa nui ia a he punahele, a ke au o ka manawa i anunu aku la ; ua hiki nae hoi he inoa ihi, ua kunipaa ia a aole e nalo.
          Ia manawa koke, puoho ae la au, a hoomaopopo iho la he moeuhane ka. O ko'u mau papalina ua puluelo, i ke kanikau pu ma ka hihio. Kuailo ia mai.
KAHIKINA KELEKONA.
Kou, Aug. 1877.

          KAA HAIHAI—Ua menemene ka makou peni i ka hoike aku i keia mea hou. Ma ke kakahiaka o ka Poaono aku nei, ua haihai iho la ke kaa o ka Mea Kiekie ke Kama Aliiwahine Likelike, oiai oia e huli hoi ana no ka uluniu o Waikiki. O ke kumu o ka hai ana, ua kuia kona mau huila me kekahi kanaka noonoo ole oia o Kapule. Ua pakele nae ke ola o ke Kama Alii. Ua hoopii ia ka mea hewa.

Ka Huakai Hiapo a ka Mokuahi
HAWAII HOU "LIKELIKE" I HIKI MUA'I I NA MOKUPUNI MA KA HIKINA, A KAAPUNI MUA IA HAWAII.

E ka Hope Lunahooponopono o ka LAHUI HAWAII;—Aloha oe:
          Ua ike no oe i na Moi maluna o ka oneki o ka mokuahi hou. I ke ahiahi aku nei o ka Poakahi, Aug. 27, i ka Moikane i haalele iho ai i na papahele o ka Likelike, a hoi aku la iuka, o ka hiki ana'e no ia i ka hapalua o ka hora 5 o ia ahiahi, a haalele aku la ka mokuahi nani i na uapo lepo o Ainahou. I ka epaepa e ku-e hope ana, haawi mai la ka Batari Puowaina i ke kani o na pu aloha i ka Moiwahine, me he aneane la e kalokalo ae ana, "e na Lani, e malama i ke 'Lii o Hawaii." A me he mea la hoi, mailuna iho kekahi mau leo e i iho ana, "e Likelike, pulamaia iloko o kou poli ka Moiwahine Kapiolani, me ka mea Kiekie R. Keelikolani, kau mau ukana koikoi." I ka wa e huli ae nei ka ihu e kupono i ke awa, o ka wa ia i ike maopopo loa ia 'ku ai ka piha pono o na uapo o Ainahou aole o kanamai.
          Ia makou i haalele aku ai i na nunua kanaka o Ainahou, pau aku la ka manao ana. Ike aku la makou i ka manuwa Beritania Albatros he elua mile a oi mamua loa'ku o makou, o ka uumi iho la no ia o ka hanu o ua Likelike nei, pupuu a hooleiloa, loaa'ku ma o aku o Laeahi, me he mea ua hekauia, kaalo ae la ma ko makou aoao hema, he elua paha a oi aku kaulahao ke kaawale, inana'e la na sela iluna o na kia, haawi mai la ekolu huro ana, panai aku la no hoi makou 3 huro ana, na'u no i hipa, hipa na ka lehulehu i huro, a poeleele aku la.
          E ka Hope Lunahooponopono, ua ike no oe, aole o kanamai o ka piha o keia moku nui, le-i Kohala, nele kekahi hapa i na bela, ka huluhulu a me ka uluna, okuu, a lapee wale iho la no a ao, o na haole kane ka hapanui. Aole i nele ka maua kaikamahine a me Kaiaikawaha, o na ohua oneki, aohe wahi kaaw ale, ua hele a ka oioi o ka ihu ka piha, he mea luhi ka manao ana'e e hele ko hope mamua, no ka mea, aohe wahi a ka wawae e keehi iho ai, a hiki wale i na hora aumoe, na hora i halawai ai me na

"Ale o Pailolo."
HIKI I LAHAINA.

          Hora 2:45 A M, kuu ka heleuma i Lahaina, alaila, eiwa hora i holo ia n o na mile he 76 mai Honolulu ma i, 8 mile a oi no ka hora hookahi. Lele aku la kekahi hapa o na ohua o hope me mua, pani hou ia mai la no.

NO KAMAALAEA.

          Haalele ia Lahaina hora 5:30, hiki i Kamaalaea hora 7. Malaila hou kekahi hapa o na ohua i haalele iho ai i na papahele o ka Likelike a me na ukana he nui, a malaila pau iho la ka hapa uuku o ka pea nui o ke kia mua i ke ahi. Ina paha i ka po, ina ua
          "Pau Puna i ke ahi a ka wahine."

NO MAKENA.

          Haalele ia Kamaalaea hora 10, hiki i Makena hora 11. Alaila, mai Lahaina a Kamaalaea he 14 mile, alaila 1 1/2 hora i holo ia'i ia mau mile, a mai Kamaalaea a Makena 8 mile, 1 hora i holo ia'i. Maanei i ku loihi ai he 3 1/4 hora, no na ukana hoopae aku, 5 lio nui momona mai uka mai, no ke keikikane keokeo mahiko o Kapapala i Kau. Haalele ia Makena no Kawaihae. E kali iki maanei.

PIOO.

          Hora 7 P M, eia iwaena o Alenuihaha, loa ia'ku la, fire! fire!! Pioo ae la ko ka oneki me ko lalo, pau kakou i ke ahi e! pau kakou i ke ahi e!! Lulumi aku la ma kahi o ke ahi; hiki mai la ka Agena i ko hope, pau no pilikia, pio no ke ahi. Oiai au e kukakuka ana me Niolopua iloko o ka hiamoe, maluna o ka nolunolu o ka bela, na kuu kaikamahine i hoala mai me ka leo makau, eia ka hoi aohe ahi. Ekolu pake i poino ilalo o ka moku, oiai e hiamoe ana iwaena o ka ukana, haule ia mai la e kekahi pahu pena nui i piha i ka ukana, paapu ia iho la lakou a pau, a na lakou ae na leo pilikia, fire, fire, i laha 'ku ai mai o a o. O kekahi o keia poe poino loa, ua haki ka iwi o kekahi wawae, elua pauku. Ua waihoia i Hilo e lapaauia'i. O kekahi keia o na pake i hiki mai ai i ke Sabati aku nei, maluna mai o ke kiapa Helen W. Almy. Iloko o keia pioo pilikia, ua hoopihaia na mea a pau e ka weliweli mai na 'Lii, na haole a me na ohua. E hoi hou.
          Oiai o Likelike e holo nei me ke ake nui e ku mua i Mahukona, a no ka pakuikui o ka makani hiki ole ilaila, nolaila, hoopiipii papaulu no Kawaihae. Hora 9 1/2 P M, kuu ka heleuma, ku malaila 5 hora.

NO MAHUKONA.

          Haalele ia Kawaihae hora 3:15, he 20 minute holo a ka Likelike ku aku la i Mahukona.
          Haalele hou ia Mahukona i ka hora 8 1/2 A M no Honokaa. A holo aku la ka Likelike ma na kahakai o Kohala, a hiki i ka hora 11, holo aku la malalo o na pali hulaana o Hamakua. Ike na 'Lii na haole a me na ohua i na wai he 28 i lele mai mai ka welau mai o na pali, a hiki i ka ike ana i ka wai kaulana o Hawaii, wai o Hiilawe, a me ka ike maka ana ia
          Maikai Waipio he alo lua i na pali,
          Hoaiai ka wai o Hiilawe iluna,
          Ua hele a hoohuelo i na pali.
          Hora 1 1/2 hiki i Honokaa.
          Mai Kohala Akau mai a Hamakua ka hahaiia mai maluna o na kuemaka pali e na kanaka, me ke ku iluna o ke kua o na lio, e kuehuehu aloha mai ai i ko luna o ka moku, a na ka Moiwahine i kauoha mai ia'u e hai aku i ke aloha ia lakou, a oili aku la au mawaho o ka hale o hope e wiliwili aku i ka hainaka, ku ae la no iluna o ka lio, haule iho la no, ku ae la no, &c.
          Hora 3:45 hiki ma Ookala, ma Hilo-paliku, palena o Hamakua me Hilo. E welo ana ka hae ma ka pahu hae me na huapalapala maloko, "Ookala," ma ka welelau o ka pali. Ki ia mai la na pu kumahu aloha he mau pu pohaku 3, like ke kani me na pukaa o Honolulu, kauoha hou ka Moiwahine ia'u e hai aku i ke aloha, oili aku la au mai ka lanai aku a luna o ka waapa a hai aku la, ke aloha aku nei ka Moiwahine ia oukou a pau, me kuu kuehu aku i ko'u hainaka, a kani aku la no hoi ko kai nei pu he oeoe, &c.

LAUPAHOEHOE.

          Hora 4:30 hiki ia nei, mahope iho o ka maa ana o na maka i na pali, kai no paha he wahi pali ae nei a pali, eia ka o na pali no a pau, ahea la pau ka maalo ana ? Hora 7 P M, lilo mai la o H. M. Wini i komite ohi dala, e kokua ana i ka pake i haki ai ka wawae, i ka akoakoa ana o na dala, he kaau a keu.

HILO WAIAKEA.

          Kuu ka heleuma i ke kaona o Hilo Bay, hora 9 1/2, ia wa i eleu mai ai na keiki hoe waapa. O kumu o ka laau ku aku iuka, a me Pooloku, i ukali ia'ku e ke Kuhina Waiwai J. M. Kapena a me ke Kiaaina Dominis, a hoi mai laua, oiai, i kai no ka Moiwahine me Keelikolani, na ukali a me na ohua.
          E waiho iki maanei, a pelu hou ihope. Iloko o keia mau la me na po mai Honolulu mai, maikai ke ola o na'lii, eaea kai ka Moiwahine.
          Moa unounoo Puna i ke ahi a ka wahine,
          Moa makali ke oho o ka ohia o Moeawakea.
          Maikai no ke ola o ka mea Kiekie R. Keelikolani, nohenohea ke nana'ku.
          Maikai Puna maemae i ke 'kua wahine,
          Mohala maoli no ka luna o Wahinekapu.
          Haalele ia Hilo hora 4 1/2 P M no Punaluu, Kau, hiki ma Punaluu hora 2:30 A M, no na hora holo he 10. Maanei i haalele ai na haole mahiko mai Honolulu mai. Ma uka o keia aina e ku ai kekahi hale wiliko nui he hao wale no me ka pohaku a paa, no na he 200,000 a oi, no ka Hui C. Brewer &co, inehinei ma Hilo i kuaiia i ka aina o ka Hui o C. R. Bishop &co e ka Hui o Brewer &co, me na bipi maluna iho he 5,000 a oi no na dala he 33,000, me na lio pu, na mea a pau.
          O ka hao a ka wai nui,
          Aohe opala koe.
          E haalele ana ia Punaluu nei i keia hora 9:15, aka, ke puanu nei i ka heleuma, mai ka hora 8 mai no.

KAALUALU.

          Haalele ia Punaluu hora 8 1/2, hiki ia nei hora 11 1/2.

HOOKENA.

          Ke haalele nei ia Kaalualu i keia auinala, hora 3 P M, me ke ano kawalawala mai o ka oneki, a hiki i ke kai malino a Ehu nei; a ke hea mai nei na lau laau, me na lehua o Pinaonau ia'u na lehua a maua e lei ai me kuu Mere aloha e noho mai la i ka ikiki aloha i ka maua keiki mai ka aina aku nei, a na ka maua moopuna e hoomananalo la i kona aloha.
          E Mere e, aloha oe,
          E hehi ana maua,
          Aloha wale.
          Ia'u e haalele nei ia Likelike, he 44 no hora.

NA PONO PILI PAA O LIKELIKE.

          Ka hiu ana o ka heleuma, hookahi wale no mea nana e hiu me na lima 2, me ka wawae no mea nana e hiu me na lima 2, me ka wawae hookahi, me ke kokua ia mai e kekahi mea hookahi, na ka mahu ka hana, pela no na ukana koikoi e ae a pau.
          Liilii ka ia o Alika,
          I ke ki ana a ka wiliki.

KA PAPAAINA O HOPE.

          Elima no manawa ai o ka la; hora 5 1/2 A M, inu kope, hora 8 paina kakahiaka, hora M, hora 4 a me 8 P M, me ka lako i na mea ai a pau, elua la a'u i ike he bipi hou ko na ai ana a pau, a he waiu hou. Mahea mai la keia mau mea?

NA LIMA LAWELAWE.

          Na kuke me na kuene he eleu wale no lakou me ka miki, i ka wa paina, o kau kauoha me ka leo liilii, ua loheia nae a hooko koke ia, he poe oluolu lakou a pau.

KE OEOE.

          Eha no ano kani o ke oeoe; 1 kanippi, 2 kani hanopilo, 3 kani nunulu, 4 kani oeoe, (ikaika) o keia mau kani, he huikau e like ma ko ke Kilauea, he kaawale no ke kani o kekahi me kekahi.

NOA WALE NO I KE EHUKAI.

          No ka hakahaka wale no o na palekai, nolaila, aohe wahi ninau a na ale kuehuehu, mai lalo no a anee ana i ka oneki, he peno ka hana.

KUONOONO.

          O na ohua oneki he 200 a oi iki ke kuonoono, 400 aohe kuonoono, a o na ohua pakeke he 80 ke kuonoono, 120 aku, paielewa, e aho nae ia.
          Ke kukala aku nei au, o ka mokumahu Likelike, he pomaikai no Hawaii nei, he hiki iaia ke lawe 500,600 no ka piha pono, i oi papalua aku mamua o Kilauea.
          He hulihuli keia moku nani, aka, he ane lolelole, hulihuli, lolalola, i holo ia'i mai Honolulu mai, i na mile he 389, mai Aug. 27 a hiki i ke 31, no na awa ku ka loloiahili. Aloha oe.  J. S. KUKAHIKO.
Aekai o Kona, Aug. 31, 1877.

NU HOU O NA AINA E.
KA LANKILA MAU O TUREKE.
Na Haunaele Kimopo o Tureke.

          Konatinopela, Aug. 21.—Ua telegarapa mai nei ka Alihikaua Mukhtar Pasha o na Tureke e hele huhu nei ma ka hikina i ka Poalima aku nei, Augate la 8, e hoike mai ana penei : ua hoao mai nei he elua mau mahele koa o na Rusia i ka hoauhee ana ia makou mai ko makou mau kulana ma Kaduktar, ao ke kolu o ko lakou mau mahele ua maki pololei aku i Ani, a o ko kakou mau puali koa wiwo ole, oia ka mea nana i kipaku aku ia lakou mawaena o Sotran a me Guinliven. He elua mau hoao ana mai o ko na Rusia mau puali koa e nee imua, he elua no hoi ka'u kaiehu hope ana aku ia lakou, me ka hoa pu-a aku ia lakou e noho kukule ma ko lakou mau kahua hoomoana.
          O Suleiman Pasha hoi, kekahi o na kaeaea o na Tureke, a he pahi kapa hoi make kaua o Plevna, ua telegarapa mai oia ma ka Poaono ae, Augate la 11, ua lawe oia me kona ikaika i ka mana o ke kulanakauhale o Guerdilch, a ke paa nei ma kona lima me ka maluhia.
          Ua hiki mai na Tureke i emi hope mai mai ke kaua mai ma Caucasus ma Varna, kahi i halawai pu mai ai me kekahi mau puali koa o Tureke malalo o Mehemet Ali a me ka puhi kapa Suleiman Pasha. O ka pualikoa hope i hiki mai, ua hoomahuahua hou ia ae kona mau koa a hiki i ke 70,000,  o kekahi mahele o keia mau pualikoa, e hoonoho ia ana kekahi hapa ma na papu o Adrianople, a o kekahi hapa, e hoouna hou ia aku ana e hoemu aku i na Rusia i kaa mai ma keia aoao o ka mauna o Balakana, a kaa ma kela aoao mahope aku.

KA OLELO HOOHOLO A NA EMEPERA.

          O ka olelo hooholo malu a na Emepera ma ko lakou hui malu ana. E lawe o Rusia ia Aremenia nona; o Auseturia hoi, e lawe ia Bosania a me Hurzovina, o Helene hoi, e lawe oia ia Spirus, Thessaly a me Orete, a e hoonoho ia aku ke Keiki Alii Arthur i Kiaaina no Bulgaria, a o ko Enelani hoi he neo. Ma ka hapahope o keia olelo hooholo, ua pakui ia aku keia wahi hoololi, e ae pu ia aku na puali koa o Rusia e hele mawaena o Serevia, i na wa a pau ana e makemake ai, me ke keakea ole ia aku.

HAUNAELE KIMOPO MA TUREKE.

          Ladana, Aug. 12.—Ua holo ae he lono mai Konatinopela mai, ma ke ala ae o Syra, he kaua kimopo kai hoouka ia e ka poe kipikipi o Tureke. Ua lawe ia mai ka lono o keia mea hou e kekahi mau misionari elua o Amerika i hoopakele ia mai e kona mau hoa aloha mai loko mai oia pilikia.
          Ladana, Aug. 13.—Ua hiki ma ka lono mai Bucharest mai, e olelo ana. Ma ka la i auhee nui ai na Rusia i na Tureke ma ke kaua o Plevna, oia hoi ka la 31 o Iulai, ma ke kulanakauhale o Eski-Saghra, ua holo ae na kauoha a na Tureke ma na wahi a pau o ka aina, e kipu aku i na kristiano a pau, na kane, na wahine, a me na keiki, a e kena aku ia lakou e haalele iho i ko lakou mau hale iho, a o ka mea loaa aku ana iloko o ka hale i ka wa e huli aku ai na Luna, e puhi ola ia oia i ke ahi, ua ikaika loa ke kauoha e kauoha pu ana e puhi a e hao wale i ka waiwai o na kristiano. He nui wale na haole kalepa o Tureke i haalele iho i ko lakou mau home no ka makau i keia hana ino a na Tureke, a holo aku i ka aina e e imi ana i ko lakou ola. Ua hoouna aku na Luna Aupuni he lehulehu wale i na leta a puni ka aina. O keia apana aina o Eski-Saghra, oia kekahi o na apana aina waiwai loa. O ka nui o na luakini kristiano maloko o keia kulanakauhale, aole e emi malalo o 30, a he 500 ka nui o na halekula, a me na halekula nui. O keia mau waiwai a pau, ua pau i ke puhi ia i ke ahi e na Tureke lokoino.
          O ka nui o na poino, ua komo loa aku iloko o na kulanakauhale o Boghdan, Mahelsi, Rain, a me kekahi mau kulanakauhale he lehulehu aku e hiki aku ana ka heluna i ke 60 mau kulanakauhale liilii iho, maloko o keia mau kulanakauhale mai ke 150 a hiki i 200 na ohana maloko o kela a me keia kulanakauhale i puhiia.

NO FATUIVA MAI.
[Mai a Rev. Z. Hapuku mai.]

ATUONA, HIVAOA, MEI 17, 1877.
Rev. J. F. POGUE, Aloha oe:—
          Ua lana mai kahi manao, e hai manao aku ia oe ma keia wahi leta, a nau e hai ae i ko kaua mau hoa iloko o Iesu Kristo mai Hawaii a Kauai. Aloha oukou.
          Ua ola oluolu maua e noho nei me ka'u wahine me ka maua wahi kaikamahine, aole he pilikia nui ma ka mai o na kino, aka, he eluolu wale no, me ke kau nui o ka manao i ka mea nana i malama mai, oia ke Akua, i noho malihini ai i na makahiki he 16 ma Atuona Hivaoa nei; e kali ana i na hua ohaha o ka honua i ke kuaua mua a me ke kuaua hope. E pule nui mai oukou no makou, i hoolea ai ka hana iwaena o na pegana.
          O na hoahanau ma keia apana o Atuona, e kamau mai ana no ma na hana a me na Sabati, e piha mau mai ana no ko makou halepule, aole i kuemi aku ko lakou mau manao ma na oihana kahiko. O na oihana kokua mahinahou ua ilihune makou ma ia mea. Eia ka mea i ilihune ai no ka aie o makou i na mea e pono ai ka luakini, oia he $463.72. A ke paa nei oia i keia mau makahiki ekolu.
          O na haumana kula hanai keikikane, aole ne wahi keiki hookahi i hele mai a pau aku nei ia makahiki 1876 a hiki mai i keia makahiki 1877. Ua hele imi aku au i na keiki, aole he kuu mai o na makua i na keiki a lakou, o ka noho pegana oia ka mea maikai ia lakou.
          HE MEA HOU.—Mei 10, 1877. ma ka hora ekolu o ka po, hiki mai he Kaiakahinalii ma Atuona a ma Tahuata, he nui ka poino o Capt. J. Hart. O na waiwai me na halekuai me na hale moe a me na waapa eha, ua hao aku ke kai a pau, he $10,000 ke poho wahi a ke kupakako i hai mai ai ia'u. Ua pii mai ke kai piha a kokoke mai i ko'u hale moe, elima paha kaulahao i apu i kahi o ke kai i pi mai ai, hookahi mai kaulahao i koe a hiki mai i na hale moe; he mea weliweli ka hana a ke kai, aole he kanaka i make ma keia kai. Alua a'u kai piha i ike ai, hookahi i Augate 14, 1868 a o ka lua keia.
          Ua loaa mai no ko makou mau bila dala mai ia oukou mai no ka 1877. O na dala o ke kula he haneri, eia no ma ko'u lima e waiho nei me ka meheu ole.
          Me ke aloha nui no ia oe e ke Kakauleta o ka Papa Hawai, ma ka inoa o ko kaua Haku o Iesu Kristo, Amene.
          Ua hui pu maua me ko'u wahine i ke aloha ia oukou.

OLU HE WAI KO LALO.

E KA LAHUI HAWAII E. Aloha oe:—
          Ma ka malama o Augate nei, ua ike maka ia na mea e pili ana i keia kumumanao, ma ka apana o Hamakua nei, oia hoi, ka hana a ko makou Luna Helu J. C. Lyons, ua hoomaka ia ka helu ana me ka maikai loa, a penei ko'u ike maka ana.
          O na kuleana i helu ia i na makahiki i hala, e G. W. Liloa eha haneri dala a hiki i ka ewalu haneri dala nona na eka mai ka ewalu a hiki i ka umi a oi, i keia wa hoi, aole i hiki aku ilaila, o ka akahi haneri a emi iho, nolaila au i olelo ai olu he wai ko lalo. O na aina kuai, he tausani a oi aku i ka wa mamua, i keia wa hoi, ua emi iho no. O na loi kalo hookahi a hiki i ka elima, mamua eha haneri a oi aku, i keia mau la, aole i helu ia lakou, nolaila, ke kapa nei ho au, he olu he wai ko lalo, no ka loaa ole o na kenikeni ma keia helu ana, aole pela mamua, he ake nui no ka manao o ka Luna Helu mua e hookakumaha wale i na makaainana, aole i puana ia kekahi leo aloha nona. Eia kekahi o na pu ko elima a hiki i ka umi a oi ae, aole lakou i helu ia, a me na ko i kanu ia i ke ko, ua lilo ia mau mea a pau i mea ole i keia wa.
         Ua piha ko makou mau naau i ka mahalo a me ka hauoli, i ka helu ana a ke keiki lalawai o ka aina mauna. Nawai no la ka ole he keiki na ka misionari, i noho a kulaiwi ia Waimea, oiai, aole i noho a hoopukapuka waiwai ma keia wahi, a pela no ka manao o ke keiki aole oia i manao e hoopukapuka i waiwai nona ma ke ano alunu wale i kahi ala i loaa i na makaainana, e like me kekahi poe Luna Helu e noke mai nei i ka niele i na wahi mea liilii o loko o na home. I ka nana ana, a makaikai ana i ke ano o keia helu ana, ua kaupaona like ia keia helu ana, a ua like ke aupuni a me na makaainana ke kaumaha like a mama like, oia iho la ka hana ana a ka naauao.
          Eia keia mea a makou i mahalo loa'i, o na kuleana i maopopo ole, ua hiki no iaia ke hoike mai ina aole i loaa ke sila olelo mai no kela e huli i na dala a mea a na'u no e hoouna a loaa mai ke sila a me na mea no a pau loa e pili ana i na aina kuai, e hiki ana no iaia ke hooponopono a pau.
          O ka mua keia o ka loaa ana i keia apana o na pomaikai kaulike. Eia ka palena pau, aole i niele mai i na mea liilii o kela ano keia ano e pili ana i i na home a me na pomaikai a pau i loaa no na makaainana. Ke waiho aku nei au i ko'u welina i na keiki ulele hua kepau, a me ka Lunahooponopono ke aloha.  S. W. K. KEKUAIWAHIA.
Waipio, Hamakua, Aug. 20, 1877.