Ka Lahui Hawaii, Volume III, Number 37, 13 September 1877 — Page 1
KA LAHUI HAWAII.
"Ua mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."
BUKE III.} HONOLULU, POAHA, SEPATEMABA 13, 1877. {HELU 37.
KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII.
Paiia ma kela Poaha me keia Poaha.
H. H. PALEKA, Luna Hooponopono.
He pepa i hoopukaia i kela me keia hebedoma no na Ohana a me na Ekalesia o Hawaii; he mea kokua i ka noho pono ana o na ohana, ka maluhia o kanaka, a me na pomaikai kino a uhane o ka Lahui Hawaii. "Aole paonioni; aole haanui; aole hikiwawe ka huhu; aole noonoo ino."
O na Kumumanao a pau, na Nu Hou o kela me keia ano, na Mare, Hanau, Make, e kakau mai i ka Luna Hooponopono, a e paiia no ke kupono.
Aole e aeia ka pilikino, ke kuamuamu, ka hoino, a me ka huhu, a ua makemakeia ka hoohoihoi, hoolana manao, hoonaauao, a me ka hoopono.
He $1.75 ka auhau o keia pepa no ka makahiki, a he $1.00 no ka hapa makahiki.
E hookaa mua ia ka auhau o ka pepa mamua o ka loaa ana i kekahi mea makemake e lawe.
NO NA OLELO HOOLAHA.
E lawe ana keia pepa i na Olelo Hoolaha a na makamaka, e like me ke kupono, a e lawa pono ai hoi me ka hoohaiki ole i ka huina o na kolamu kukulu manao, no ka uku haahaa.
O kela a me keia makamaka e makemake ana e hoolaha, e hele mai ma ke keena a e hui pu me ka Luna Hooponopono.
Aole e paiia kekahi Olelo Hoolaha ke ole e hookaa mua ia ka auhau.
Eia kekahi, ke noiia aku nei na makamaka e hoouna mau mai i na mea hou; mai hooloihi loa i na palapala; e hai pololei mai i na manao me ke kuawili ole, a e kakau mai me na hua moakaka.
H. H. PALEKA,
Luna Hooponopono.
S. B. DOLE.
LOIO a he Alakai ma na mea pili Kanawai. Ua makaukau oia e pale i na hihia imua o na Aha Hookolokolo a pau o keia Aupuni, me ke kakau ana i na Palapala Pili Kanawai, ma ka olelo Hawaii a ma ka olelo Beritania. 1 1y
WAi Hui o ka Hau!
E IKE IA ka Hale ma ka inoa o "BONANZA" Ke haawi ia aku nei ka poloai i na makamaka keonimana a me na lede o ke kaona Alii, e kipa ae ma ka hale hookipa inu wai momona o ko oukou makamaka nona ka inoa malalo iho, a e loaa no ka hau i hoomomonaia (ICE CREAM) na wai momona o na ano a pau! hoohuihui ia e ka hau iniki o Nuuanu. O keia hale, he hale i hoomakaukauia no na keonimana a he keena nani i hoomakaukau ia no na lede. E kipa mai, a o ka makepono me ka oluolu ke haawi ia'ku, oiai, he makamaka, a he kamaaina no Hawaii nei o JOHN W. CROWELL.
2-1 y (Keoni Koloela.)
Ma ka Hale "BONANZA" ma alanui Moi, mawaena o ka hale kahi umiumi a me ka halekuai o Dillingham ma.
E. O. HALL & SON
[E. O. HOLO MA.]
NA MEA KUAI I NA MEA MAHIAI
NA LOLE, PENA, AILA,
—A ME—
NA ANO LAKO E AE A PAU.
Kihi o Alanui Papu me Moi. 1-1y
WIL DER & Co.,
(WAILA MA.)
AIA MA KE KIHI O
ALANUI PAPU me MOIWAHINE.
Ua hoolako mau ia me ke kuai ana aku i na
Papa me na Lako Kukulu Hale
O NA A PAU.
NA PANI PUKA!
PUKA ANIANI.
OLEPELEPE,
LAKA,
AMI LIILII,
AMI LOLOA.
PENA o na ano a pau,
AILA PENA,
VANIKI, &c.
Ma Balaki Pena me Puna,
Na Pepa Hale me na Lipine Pepa.
Aniani, Paakai, &c.
O na mea a pau maluna'e, e kuai makepono loa ia'ku no ke Dala Kuike. [3—1y.]
PAPA, PAPA.
AIA MA KAHI O
LEWE RS & DICKSON
(O LUI MA.)
KE KAHUA KAHIKO MA
Alanui Papu a me Alanui Moi
E LOAA AI NA
PAPA NOUAIKI o kela a me keia ano.
NA PAPA NANI
A PAA NO KE KUKULU ANA I NA HALE.
Na Pani Puka,
Na Puka Aniani,
Na Olepelepe,
Na Pou, na O-a,
Na Papa hele,
Na Papa Ku,
Na Papa Moe.
Na Pili o na ano a pau!
NA PEPA HOONANI,
Na PENA o na wai a pau
Na Kui mai ka nui a ka makalii,
Na Ami-puka,
Na Ami-puka Aniani,
Na Ami o na ano a pau,
NA AILA PENA,
NA AILA HOOMALOO,
NA AILA o na ano a pau.
NA VANIKI
Na mea HOOHINUHINU o na ano a pau.
Na Balaki o kela a me keia ano.
A KE HAI IA AKU NEI KA LONO i na makamaka a pau, ua makaukau keia mau hoa o oukou e hoolawa aku ma na mea a pau e pili ana ma ka laua oihana
—NO KA—
UKU HAAHAA LOA!
like me ka mea e holo ana mawaena o LAUA a me ka MEA KUAI.
E hele mai! E na makamaka!
A e lawa no hoi ko oukou makemake me ka oluolu
1 a me ka maikai.
From Shore to Shore.
Crown of Glory p. 112.
1
Ma ko kakou au kamalii,
Ke holo oli nei
Mai keia kapa o ke kai
I kahi ma o ae.
Mai o a o, a ao a po,
Ua mau ka holo ana
Kiai Iesu a apo pu
Ma kou mau lima mana.
Cho.—Mai o a o a ao a po,
Ua mau ka holo ana;
Kiai Iesu a apo pu
Ma kou mau lima mana.
2
A pau ia au a oo kakou
Ua noi i ahahai;
Alia hiki koke i o,
I kahi ma o ae.
E kali a pau pono no
Ko keia wa mau hana,
Alaila hui me ko o,
A hana pu a ana.
Cho.—Mai o a o a ao a po, &c.
3
Ke holo nei a awiwi
Mai keia kahakai,
Holo ke ino, ke maikai,
I kahi ma o ae.
A pau ka holo a pae ae
Ma kahakai maluna,
E oli ae a hoomaikai
Ma ia home malu loa.
Cho.—Mai o a o a ao a po, &c.
HAWAII.
KA NANEA EEHIA!
O NA LA
I AU WALE KA MANAWA
A O KA
HIHIO ILIHIA A KA UI
LEON ROSE!
NO NA
KOA KAVALIA OPIO:
NA
SEPANIA EKOLU!
He Nanea Walohia o ka Weli Eehia.
MOKUNA VII—HELU 17.
—O! Ano, no ka manawa pau ole,
E aloha auanei e ka manaolana mahie,
Aloha! e ka puuwai maha!"
[Ia oukou e o'u mau makamaka aloha, na tausani hoi i komoia e ke aloha a hookipa aku i ka ui i kuluma ia ka nupepa KA LAHUI HAWAII; aloha! aloha nui loa oukou a pau. Mahope iho o ka aui ana'e o kekahi mau hebedoma pokole, a nalo aku la ia mau la malalo o na kipona ao polohiwa a ke au o ka manawa i kaalo ae nei, ua hauoli nui au i ka loaa ana o ka pomaikai nui e hui, e kuilima a e ohumu haihaiolelo pu hou me oukou maloko o na kolamu nani o ka kakou milimili nei ikeia la lai molale maikai. O ko'u iini mau no ka halawai mau me oukou oiai au e luhi ana ma kahi e aku, a he hauoli nui hoi no'u ka puana ana i kekahi mau huaolelo ma na kolamu o keia ipo aloha a'u, aka, no kekahi mau kumu, ua alai ia mai ko'u kaunu ana me ia a hiki mai ano; a me neia mau wahi kanaenae ana, ke pahola hou aku nei au i na hiona o na SEPANIA EKOLU imua o oukou me ka lana o ka manao, e loaa mai ana no na hookipa aloha mai kela me keia puuwai i nohoalii ia e ke aloha mai kela me keia puuwai i nohoalii ia e ke aloha oiaio o ka Hawaii Ponoi. Ke hoomanao ae kakou, ua haalele aku kakou i ke kaao ma kahi a Denia e kamailio ana no na mea e pili ana i kana hihio moeuhane, a ike aku ai ia i na helehelena o kona makuahine aloha, maloko o na paia o kona home hanau; nolaila, e hoomau aku kakou penei malalo iho nei. Me ke aloha nui. Owau no, ko oukou makamaka pauaho ole,
KAHIKINA KELEKONA.]
I KUU ala ana'e, ua ano mama iki ae la ko'u mau manao, a noonoo wale iho la no au no ke kumu o keia mau mea Hana hou aku la o Fenado i kahi o na kii, a hoopaa hou aku la i ka hakahaka kahi puka huna hoi a ke kanaka powa i komo mai ai.
I kuu hele ana'ku, mahope iho o ko'u hoomaemae ana i ko'u mau helehelena, a hui pu me Fenado ma, a halawai aku la ko'u mau onohi me ko Alamaira mau hiona, a ulu hou mai la ko'u mau manao kupaianaha no na mea o kekahi la'e a'u i ike ai.
O Fenado, i kumu hooluolu iaia iho, ua wehe ae la i kona kuka, a ia manawa, ike aku la o Alamaira i ke kii e paa ana ma kona a-i, a pane mai la.
Aha! e ke Kavalia, me ka hene aka. He kii paha kena na kau ipo ea? E ae mai anei oe e ike aku au i na helehelena o kau mea i iini ai?
Aole e hiki ia Fenado ke hoole aku i keia noi, no ka mea, ua ike maopopo loa ia mai la. Nolaila, wehe ae la ia a hoikeike aku la.
Auwe! wahi a Alamaira me ke ano pihoihoi a me ke kahaha nui. Pehea ka loaa ana ia oe ke kii o ko'u makuahine? E hai mai oe, ua ike no anei oe iaia?
No keia mau ninau, ua pane aku la o Fenado.
E ka lede maikai. Aole au i ike mua i keia mau hiohiona o keia kii, ano wale iho nei no, a ua lei au ma ke ano hoonani wale no; aole loa i loaa i'au ka pomaikai a me ka hauoli o ka ike maka ana i keia lede ui kou makuahine hoi; a ke haohao nei au pehea la oe i hoomaopopo ai o kou makuahine ia, oiai, e like me ko'u ike a me ko'u hoomaopopo ana, ua make oia i kou mau la uuku loa.
"He oiaio no ia," wahi a Alamaira, "aka, he mau keiki maua na na makuahine elua, aka, o ke aloha iloko o ka puuwai no ka hoahanau, ua paa, a na ia aloha e hooia mai i ka pili ana. Ua loihi loa ae nei ka manawa mai ka make ana o kuu makuahine aloha, a iloko no hoi o ko'u mau la kamalii, a ua aneane poina, aka, ua oi aku no nae na hoomanao ana mamua o ka hoike ana mai a ke kii. Mahope e hele aku kakou iloko o ko makou rumi kii, a e ike no oe i ke kii o ko'u makuahine, alaila, he mea hiki no ia oe ke hoohalike aku; aka, he mea mau no nae, o na kii o kena ano, he oi aku ka ma-u o na helehelena, a o ka mea ia a'u e ike nei ua oi 'ku ka nani.
He keu keia o ka lede ui nui wale, wahi a Fenado, pehea la kou manao e Virginia? He nani maoli ka aahu Mua maluna o kona kino.
Ano e Virginia, wahi a Alamaira, e lawe aku kaua i na Kavalia maloko o ka rumi kii, i hoike aku ai ia laua i na kii.
E hoomanao oe e Alamaira, ua papa loaia kaua e ko kaua makuakane aole loa e komo aku iloko olaila ke ole oia pu kekahi. Ke hoi mai oia, alaila, e hele pu aku no na Kavalia me ia a nana e hoikeike piha mai i na mea a pau, a me na moolelo piha e pili ana ia mau kii.
E ae mai no anei oia e hai mai ia maua i na moolelo ? wahi a Fenado i ninau aku ai.
Ua hoomaopopo aku la no au ua makemake laua a i elua e hoikeike mai ia maua i neia mau kii, aka, ua makemake ole no nae e kue aku i ke kauoha a ko laua makua; ua ae mai la laua, a hoouna ia'ku la ka elemakule Gongaleza e kii aku i ke ki.
Aole no i hauoli loa ua elemakule nei i keia kauoha, a pane aku la.
E kuu mau haku lede opio, ua ike no olua he mea papa loa a he kanawai paa hoi na ko olua makuakane ke komo ia o kela lumi me kona ae ole, a e piha ana oia i ka huhu a me ka inaina ke hoomaopopo iho ia, ua uhai olua i kana kauoha, a ua maopopo no ia'u, aole e ae ana keia mau kavalia e huhu ia olua mamuli o laua.
Lalau kau mau olelo, wahi a Alamaira i pane mai ai. Aole anei oe i ike he mau mile lehulehu kona mamao mai keia wahi aku? Pehea la oia e ike ai ua komo aku makou iloko o ka rumi a hemo hou mai no?
A e ka lede maikai, he nui na hana huna i hanaia i oi aku ka malu mamua o keia, aka, ua lawe ia'ku no nae e ka eheu makani a hoolaha ia'ku ma ke akea.
Ua makemake ole no maua e hoopilikia ia na kaikamahine mamuli o ko maua makemake, aka, no ke kumu hiki ole ke ike ino i ke kumu o ka hewa o ka nana wale aku no i na kii, nolaila, ua ake nui maua e ike maka, oiai he kumu e ae paha ko Padila ana ana.
Ina ua paa loa ko olua manao e komo aku ilaila, alaila, eia mai ke ki, aka, e oluolu mai nae olua ia'u, aole au e hele pu aku me oukou, wahi a ke kauwa.
Ae mai la na lede i kana noi, a hele aku la makou a komo aku la. Ua makaikai makou i na kii, a ua mahalo nui ko'u puuwai i na mea a pau. Aole loa a maua mea i ike aku i hiki ai ke manao iho he hewa ke komo ana maloko o ua rumi nei, a aohe no hoi mea e hilahila ai no ka hoike ana.
He hapa hora paha ko makou makaikai ana, aia hoi, komo mai la o Gonzaleza me ka mama a me na hiona pihoihoi, a pane mai la.
E wiki! e wiki! E hele aku i keia manawa koke, ke noi haahaa aku nei au, ano koke.
Heaha keia kumu wikiwiki ino loa ou? wahi a na kaikamahine.
Ua pau kakou, ua hala a ua pau ko kakou palena. He ulia i noonoo mua ole ia, a i ninau ole ia hoi. E wiki, e wiki kakou.
Hoolohe aku la makou i kana, a hemo aku la iwaho me ka maopopo ole nae o keia mau mea ano e, a pani aku la ia a ki iho la a paa ka puka.
(Aole i pau.)
Kekahi mahele o ke Akeakamai.
BUKE II.
(Kakauia e James Hanuwela.)
Na mea hehee, ka wai a me ke ea.—Wehewehe mua. O na mea hehee, oia na mea kino e nee wale ana ke pa iki mai kekahi ikaika ia lakou, he nawaliwali loa ko lakou ume pipili e paa ai na hunahuna materia; nolaila, pahee wale na hunahuna wai a ea paha kekahi i kekahi.
Ua maheleia na mea hehee i elua apana; o ka mua, o na wai i kapaia liquids, a o ka lua o ke ea i kapaia gas, e hiki no i na mea paa a pau (solids) ke lilo i mea wai (liquids), e like me ka hao, piula, kepau, aila bipi, aila kao, hipa, puaa, ilio, &c. Ina nui loa ka wela, mohala hou ae lakou a lilo i mau mea ano ea, pela no hoi, ina nui loa ke anu, lilo ka wai i hau (ice), ina e mehana hou, lilo hou no i wai, a ina e hoolapalapaia, lilo i mahu.
Aole no hoi i like ka liquids me ke gas, oia ke kumu, ua pale ikaika aku na hunahuna materia kekahi i kekahi, ua nui ke pale ana a uuku hoi ka umepipili; nolaila, ua lilo na mea ea ke kaomiia, i mea uuku loa; ina e hookuu iki ia mohala hou ae, ina e hoopau ia ke kaomi ana mohala hou ae a nui loa.
Elua mahele nui o na mea wai i hookaawaleia, (a) Ka wai ua noho malie. (e) Ka wai e hooikaika ana; a mawaho ae o keia mau mea, na mea paahana i hookuponoia i ko laua ano, nolaila, e hoomaka kakou ma ka mahele mua o keia buke.
MAHELE 1.
Ka wai ua noho malie, a me ka wai e hooikaika ana.—I ka hoao mua ana, aole hiki, mahope mai ua hiki ke hoomaopopoia ma ke kaomi uuku ana; ma ia hoao ana ua loaa he 15 paona ma ka iniha huinahalike hookahi. Penei ke ano nui o ka hoao ia ana, he ohe huina ha nui ua paa kekahi welau, a ma kekahi welau ua paa i ke keleawe; ua hana akamai ia nae kekahi wahi puka me ke kuinao i kupono no ke kaomi ana i ka wai o ka ohe ma ua welau nei, aia hoi maloko o ua ohe nei kekahi wahi ohe okoa e like me ka omole ke ano, ua kaha ia mawaho o kona nuku i na hoailona deg., a ma kona uuku he wahi kiaha uuku. Ua hoopiha ia laua i ka wai, eia nae he wahi kulu wai keleawe ma ke kiaha e hookaawale ana i ka wai o na ohe. I ke kaomi ana i ke kuinao, ua like pu ke kaomi ana o ka wai maloko me ka wai mawaho o ka ohe maloko, e kieia ka wai keleawe e iho ana ilalo o ka ohe, ma na degere i kahaia e akaka ai ka nui o ke emi ana, a pela no hoi e maopopo ai ua ratio like ke emi ana me ka ratio o ka ikaika o ke kaomi ana.
Ua kapaia na wai e waiho ana maloko o na huewai, bola, kiaha, pika, &c. he wai ua noho malie; pela hoi na loko i kekahi manawa. O na wai e hooikaika mau ana i ke kaulike, ua kapaia na wai e hooikaika ana. Ua kaomi aku ka wai, a pai aku, a hooke paha me ka ikaika like ma na aoao a pau, ua pai iluna, pa ilalo a i kela me keia aoao. Aole pela na mea kino paa, ua pai wale no lakou ma ka aoao kupono i pai ia mai e kekahi ikaika e, aole ma na aoao e ae e like me ka wai. Penei e maopopo ai, he pahu huina ha i piha pono i ka wai, elua ona mau puka hookahi iniha ke anawaena o kekahi a he 10 o kekahi, he mau ohe nae ma keia mau puka me na haku i hookuponoia no ke kaupaona ana. Ua pa 100 ka ili okoa o ka puka 10 i ko ka puka 1, aka, ua kau like ka 1 paona ma ka puka 1 me 100 paona ma 10; eia hoi ina e pai ana 1 lb. ma ka iniha kuea o 1, alaila, e pai aku no ia paona hookahi ma kela a me keia iniha kuea o ka pahu wai; pela no hoi ka 100 lbs ma 19, ua pai, hooke a kaomi hoi i ka wai ma na wahi a pau o ka pahu e like me ko 1. A ina he puka ma na aoao o ka pahu a kaomiia o 1 e puka like no ka wai me ka ikaika like, me ko 18 puka ana.
Ua like no keia me ka une, no ka mea, ua kue ka ratio o na kuaniti elua i ka ratio o na vilosite elua; ma ka une ina pa 10 ka loa o ka lala loihi i ko ka lala pokole, alaila, pa 10 ka vilosite o ka mea kino ma ka lala loihi, a pa 10 ke kuaniti ma ka lala pokole, pela no hoi ma ka 1 iniha kuea ka ili o 1; nolaila, i ka motio ana o 1 i hookahi iniha ilala, ua like me 1 iniha paailiono ke kuaniti o ka wai ana e hooke aku ai iloko o ka pahu wai. He 100 ka area o 10 ina 1 iniha paailiono e hookomo ia malaila; alaila, .01 wale no ka motio o kona haku iluna, nolaila, pa 100 ka vilosite o 1 i ko 10, a pa 100 ke kuaniti o ka mea kaumaha ma 10 a kau like i ko 1, nolaila, ua like me ka une ma ke kue ana o ka ratio o ke kuaniti o laua elua i ka ratio o na vilosite o laua elua. Eia ka loina no ka pai ana o ka wai. Loina, ua pai ia kela iniha keia iniha ili o ka ipu wai me ka ikaika e like me ke kaumaha o kekahi kolamu wai. Penei, ina he iniha kuea ka manoanoa oia kia wai, a ua like kona kiekie me kela inihi ili o ka wai, alaila, ua paiia kela iniha ili a pau. O ke kaumaha o ka wai ma ke kapuai paailiono hookahi, he 62 1/2 paona avadupoi; nolaila, ina 16 kapuai ka hohonu o kekahi mea malalo, he 1000 lbs ka nui o ke kaomi ana o ka wai ma kela a me keia kapuai keua o ka ili o ua mea kino, ina he 160 kapuai, he 10,000 lbs ke kaumaha, nolaila, nui ka eha i ka luu ana.
Niele.—Ina 15 kap. kuea ka area o ka ili o ke kanaka, he 100 kap. ka hohonu o kana wahi e luu ana, alaila, pehea ka nui o ko ka wai kaomi ana iaia? Haina; 93,750. Wehewehe, 15 hoonui me 100 hoonui me 62 1/2 lbs like me 93,750.
Ma na ohe i peluia, ua kau like ka wai, pela no hoi na ipu lehulehu, kekee pololei a pio paha ke kau ia maluna o ka ipu wai hookahi, e ikeia ka pii like ana o ka wai.
Eia hoi kekahi, ma ka hana i na paia palewai, ua pono e hoomanoanoa o lalo, no ka mea, he ikaika loa ka wai i ka hooke ana malalo, ina he nui ka wai o kekahi pahu a uuku kekahi pahu, ua like no ke kaomi ana, pela no hoi na kiowai ua like no ke kaomi, aole no ka nui ana o kekahi e nui ai kona ikaika kaomi; o ke kaomi ana o ka wai ma Alanaio, i Kailua ua like no ia me ke kaomi ana o ka wai ma Mauoni i Kahului, ma ka hohonu wale no e nana ia ai, aole ma ke ano ili.
Na punawai Atesi (Artesian Wells). Ua kapaia pela no ka mea, ua hanaia ma Artois i Farani he puka loihi he mau haneri kapuai ka hohonu ilalo o ka honua a loaa aku ka wai, a puai mai ia wai me ka ikaika loa. ua hanaia ma Parisa kekahi lua wai, 1837 kap. ka hohonu, he 30 kap. ke kiekie o kona lele ana iluna ua oi aku mamua o 700,000 galani wai o ka la hookahi. He mau lua wai Atesi kekahi ma ka waoakua o Sahara, nui loa ka wai i puka mai, he ia kekahi i puka mai aole nae he maka, o na ano a pau ua like no me ko ke kai ia. He mau lua Atesi na lua e loaa ai ka aila honua ma Amerika a me Kina.
Na mea paahana i kapaia Hydraulic Press.—O keia ano makini kaomi wai a ano e ae ua kaulana ia no kona ikaika nui me ka uuku o ka anai ana. Me keia ano mekini e kaomi ia ai na hua kukui hua aila ko-li, olena, &c., a loaa ka aila, pela no hoi ka hapai ana i na mea kaumaha loa, o keia ka mekini maikai o na mekini kaomi a pau.
MAHELE 2.
Ke kaumaha hoohalike ia.—O ke kaumaha hoohalike ia (specific gravity,) oia ka hoohalike ana o ke kaumaha o na mea kino like a ano like ole paha, i like hoi na nui. Penei: ina e lawe ia kekahi iniha gula paailiono me ka iniha keleawe paailiono, ua like ko laua nui, aka, ina e kaupaona ia laua, ua palua ke kaumaha o ka iniha gula i ko ka iniha keleawe; pela hoi, ina hookahi omole wai keleawe me hookahi omole wai maoli, a kaupaona ia laua, ua pa 13 ke kaumaha o ka wai keleawe i ka wai maoli, nolaila, ua olelo ia ua pa 13 ke kaumaha hoohalike ia o ka wai keleawe i ka wai maoli, a ua papalua ke kaumaha hoohalike ia o ke gula i ke keleawe. O ka wai maoli maemae, oia ka mea e ana ia ai ke kaumaha hoohalike ia o na mea kino e ae, ma na hakina maoli e hoike ia ai ko lakou kaumaha hoohalike. O ke kaumaha o ka wai, oia ka mahele o ka haikina, o ke kaumaha o ka mea kino e hoohalike ia ana, oia ka hoohelu. Penei: o ke kaumaha o ke kapuai paailiono wai, 1,000 auneki, o ke kapuai paailiono gula, 19,310 auneki, nolaila, o 19,310 ka hoohelu, o 1,000 ka mahele, 19,310—1,090 = 19.31 ke kaumaha hoohalike ia o ke gula.
Ka imi anai ke kaumaha o ka wai i like konanui me ka nui o kekahi mea kino e ae. E kaupaona mua i ua mea kino la, alaila, kaupaona hou maloko o ka wai, a o ka like ole ke kaumaha o ka wai.
Eia ka loina no ka imi ana i ke kaumaha hoohalikeia o kekahi mea kino. Loina.—E puunaue i ke kaumaha i kaupaona ia ma ke ea, me ka emi o kona kaumaha i kaupaona hou ia iloko o ka wai, a o ka helu paka ke kaumaha hoohalike ia.
Niele.—Kaupaona ia kekahi pohaku ma ke ea, 560 huna, kaupaona hou ia ma ka wai, 425 huna. Heaha kona kaumaha hoohalike ia? Haina 4.4-27 huna. Wehewehe 560 emi 425 like 135, 135 iloko 560 like 4 4-27.
He okoa no ka loina o ka imi ana i na mea kino i mama ae i ko ka wai, a pela no hoi na mea kino wai, o na mea kino mama ae i ka wai, eia ka loina:
Loina.—E kaupaona mua i kekahi mea kino kaumaha ma ka wai, alaila, kaupaona i ka mea mama ma ke ea, alaila, hoonalo ia laua elua iloko a kaupaona hou, o ke emi ana o ke kaumaha o laua, oia ka mea e puunaue ai me ke kaumaha o ka mea mama, a loaa kona kaumaha hoohalikeia.
Niele.—O ke kaumaha o kekahi pauku piula ma ka wai, 104 huna, kaumaha o ka umoki ma ke ea, 18 huna, hoonalo pu ia laua elua ma ka wai a kaumaha hooholikeia o ka umoki? Haina 5 1-6. Wehewehe 104 me 18 like 122 emi 29 like 93, 18 iloko 93 like 5 1-6.
Eia na loina e loaa ai ke kaumaha hoohalikeia o kekahi mea kino wai.
Loina 1. E kaupaona i na piha like o ka wai maoli a me ka mea ana wai a e puunaue i ka hope me ka mua.
Niele.—Ina 1400 huna ke kaumaha o ke gila wai, 1106 huna ko ke gila alakohola, heaha ke kaumaha hoohalikeia o ka alakohola?
Loina 2.—E kaupaona mua i kekahi mea kino paa ma ka wai, a mahope kaupaona hou ma ka mea ana wai,a e puunaue i ke emi o ke kaumaha ma ka wai maoli.
Niele.—He pauku aniani 900 huna ke kaumaha, kaupaonaia ma ka wai 600 huna ke kaumaha, kaupaona hou ia ma ka acida 450 huna, heaha ke kaumaha hoohalikeia o ka acida?
(Aole i pau.)