Ka Lahui Hawaii, Volume III, Number 37, 13 September 1877 — Page 3
NA ANOAI.
Ma nehinei i ku ai ka moku kaua Jamestown mai Lahaina mai.
Ue lohe mai makou, he ikaika a malamalama ka a ana o ke ahi pele Kilauea ma Mokuaweoweo.
Ua lilo i ka Hui o W. Shipman a me Eldarts ka aina Hui o Waiakea ma Hilo, no na dala he 33,000, nona na eka he 80,000 me 4,000 poo bipi.
Ua lono wale ia mai, ua waiho 'ku la o Kapena Marchant i kona kulana alii moku no ka mokuahi Likelike, a e hoopiha ia auanei ia kulana e kekahi mea e ae.
HE MEA NALOWALE.—Ua loaa ia Holani kekahi komo lima, a eia ma ko makou keena e waiho nei. E pono e kii mai ka mea nona ia waiwai.
INOINO KE AWA O PUNALUU.—Ma ka Likelike huakai kaapuni aku nei i Hawaii i kela pule aku nei, aole i hoolele ia aku kona piha ukana no ia awa, no ke ino a aneane pilikia ka moku.
Ua pakui hou ia mai iloko o ka heluna o ko kakou mau moku holo pili aina, na moku kuna nani, o Laeahi no Robinson & Allen, a me Wailele no Kakela & Kuke.
Ma ka pule i hala, i hookohu ia mai ai e ke aupuni ko makou makamaka o na kolamu kalai manao, ka Hon. J. U. Kawainui i Luna Auhau no ka apana o Koolaupoko,Oahu; a ke lana nei ko makou manao, e holopono kana hookele ana ma ia kulana hou.
He mau aha mele kai hoonanea aku i ke keiki lalawai o Lahaina, i keia mau po aku nei, ma kona home noho; a mawaena o na leo mele i haawiia aku e ko lakou mau ki-leo kani, ua pahola ia mai kona oluolu ma ka makana ana mai ia lakou me kona aloha.
Ma ke ahiahi Poakahi nei, ua holo aku ka moku kuna Laeahi, no kana huakai mua loa ma ko kakou nei mau kapakai, malalo o ka hookele ana a Kapena Kaaina, he kakaka i ike nuiia ka eleu a me ka makaukau ma ia hana.
ONA ME KA HAUNAELE.—Ma ke ahiahi Poaono aku nei i hala, ua ulu ae he haunaele ma o kekahi kanaka la i hoopoluluhi ia e ka wai hoomalule kino, ma ka makeke kuai ia, aka, ua miki koke mai la na popoki o ke Aupuni, a hao ia aku la a noho ana i ka hale kakela o Kewiki, a o kona hope, aole makou i lohe mai.
HOOKAULUA IKI.—Aole i holo ka mokuahi Likelike no na awa ma ka hikina, ma ke ahiahi Poalua iho nei, e like me kona papa kuhikuhi manawa holo, no ka noho iki ana e hooponopono i kekahi mau wahi hemahema uuku o kona kino' a ma ke ahiahi o nehinei kona haalele ana mai, a hele aku la no kana hana mau, o ka eku i ke kai i Pailolo a me na ale kualoloa o Alenuihaha.
MAKE ME KA WALOHIA.—Ua haalele mai o G. H. Keaupuni i keia ola ana, ma ke ahiahi o ka Poaha, hora 4 1/2 o ka la 6 o keia malama. He hoa'loha maikai oia no na mea a pau. He oihana Makai kana i lawelawe ai me ka hoopono a loaa wale i kekahi mai kau loihi, a hala wale aku la, ua waiho iho he wahine me ka moopuna a me na ohana mahope nei. KEAHIOLA.
Ua loaa mai ia makou kekahi palapala mai Kalawao, Molokai, mai e olelo ana no ka hue hou ia ana o kekahi kupapau mailoko mai o ka lepo e ke kumu Katolika, ma ka la 2 o keia malama, o ka mea i make he Kalavina. O Kanoe ka mea nana i eli i ka lua, me kona manao nae no ka Papa Ola ke kino make, a pela hoi ka lepo, eia ka no iala hookohukohu ae la, ua hoopaaia oia i ka hale paahao.
HOLO KA HANA.—Ma ke ahiahi Poalua o kela pule aku nei, ua holo aku ka mou kuna Jenny no Nawiliwili, Kauai, malalo o ka hookele ana a kona alii moku hou Kapena Aarona C. Simerson, a ua ku mai ma ke awa nei ma ke kakahiaka Poaono, haawi ia na mahalo e ka lehulehu nona, oiai, he kanaka opiopio loa oia ma ia hana, o ka eleu nae a me ka mikiala maluna ona, a ke kauleo aku nei makou, imua o na Hawaii Ponoi ma ia hana.
UA ILI MA WAILUA, KAUAI.—Ma ke ku ana mai o ke kuna Marion i ke kakahiaka Poalua iho nei, ua loaa mai ka lono ia makou no ka ili ana o ke kuna Luka maluna o kekahi ahua one ma ke awa o Wailua, me kana piha ukana, aka, aole no nae paha e poino ana, pela ka hoike a kekahi makamaka mailaila mai. He keu hoi keia o ka moku poino nui wale i keia mau la. Pakele mahunehune ma Molokai, a kau hou no i Ka'pua i keia hana ana.
HALE PAU AHI.—Aia ma Waiakaheula, Puna, Hawaii, kekahi hale i pau loa i ke ahi 1 hale hou, a ole i paa 1 hale i paa loa. Ma ka hora 3 1/2 o ka poaha la, 15 o Augate, 1877 nei, oia ka la i pau ai, o ka mea nona ka hale ua pau i ka hele, ma uka loa i ka mahiai aole he mea i koe ma ka hale. 1 elemakule ua hele i ka lawaia o Nahou, kona inoa koe wale no 1 luahine me ka moopuna ka mea e noho ana ma kekahi hale. Eia ke kumu i pau ai he imu ulu, i kahu ia a ua moa ka ulu, koe nae ke ahi i loko o kapuahi, ua aa aku ke ahi a loaa ka paia o ka hale, ua pau loa aku la na hale aole mea i koe, hao ke kai, pau na mea aloha o kalua o ka opupa o ke ahi; aole ana olelo mai ua ana.
M. K. KEALAWAA.
E alawa'e e na makamaka a wae no oukou iho, i na momona kuhinia o ka papaaina ono o keia la; ke kuupau ia'ku nei ke kiekie a me ka hohonu o na nu hou o ke kahua mokomoko o na aupuni hookahe ko; a he eo mua ana keia i na tausani heluhelu o ka LAHUI HAWAII ka ike mua ana i na mea hou hope loa.
Ua lawe malie mai na ahe makani o ka po i ka olu huihui i ka papalina o ka mea e homaha ana i kona luhi ma kona home, a ua panai iho hoi ka wela a ka la me ka ikiki hahana, i na kapuai o Kamahele e naue ana, me ka hoalii iho o na e-a lepo i kuehu ia'e, i ukana hooilina i na maka; a hookahi ka amo pu mai iloko o ke ehu a ka lepo.
He wawa kai pahola ae i ka Poalua iho nei ma keia kaona no kekahi opiuma i hoopae malu ia mai. Aole maopopo o keia, aka, me he la ua hoouna malu ia mai maluna o Likelike ua opiuma la, nona ka heluna dala i hiki aku i ka umi tausani, a ua kuaiia maanei. Ua manao waleia no kekahi pake hana a me kekahi o na aliimoku, oiai, ua haalele kokemai laua i keia awa, a ua kau aku la maluna o ka mokuhi Kulanakauhale o Kikane.
Aia ma ka la 19 o keia mahina, lohe mai la au i na aheahe leo kupinai, a na keiki o ka hau hui, koni o na lai elua o ka uka anoano o Ulupalakua. No ka lilo ana o na enekini mahu ia Kale B. Makee, Ulupalakua, nolaila, ua piha hauoli na paahana, no ka oluolu o ka hana, nolaila, ke kono ia aku nei na makamaka e kipa mai maanei, a e ike pono i na hana a pau me ka olulou kupono o ka hana. KAKAJUEKA OPIO.
I ka mokuahi e liuliu ana no ka haalele ana mai i ko kakou nei awa, ua hukiia mai la he mano nui iluna o ka napo ma ke poo o ke alanui Papu e Chas. B. Wilson a me kona mau hoa. Ua pahuia oia i ka o mawaho iki aku o ka halekukui e ka mea nona ka inoa maluna. O ke kumu i komo mai ai keia mano iloko nei, no ka haiamu ae o na mano he lehulehu wale no kekahi lio make i moku ia. Ua ana ia kona nui, he 16 kapuai kona loa, a he 10 kapuai ka anawaena, a he 2 1/2 kapuai ke akea o kona waha ke hamama ae.
Iloko o na la i aui hope aku la me ke anoano, oiai na kapuai a ka wela e hehi paa ana a o ka hau oki iniki ili hoi e houhou ana i ke kino, ua ala mai na ouli kamahao a ke au o ka manawa e panee mai nei, a waiho kehakeha mai la i kona mau hiona nani a holomua hoi imua o kakou, a na kakou e apo aku a hoohana aku i waiwai ai; nolaila, ano ka manawa e na makamaka, e lalau ai na lima i ua pomaikai la a malama, i holomua ai ka oihana mikiala hana iwaena o kakou; o ka leo keia e heanei, a e hoolohe kakou.
I keia la, ke papahi ae nei makou i ka papahi leio ka hoomaikai ma ko makou poo, a ke kaei nei i ke apo o ke kuikahi ma ko makou puhaka, me ka mohai a ke aloha ma ko makou lima, me ka haawi aku i na mahalo i ke ahonui o ka makamaka KAHIKINA KELEKONA, i ka pahola hou ana mai i ka oluolu o kona pulima, ma ka hoolawa piha ana mai i kona lokomaikai, e kaunu hou me ka ilihia me ka moolelo walohia o na Sepania Ekolu, ka mea i kaawale mai ko kakou hookaau ana no ka wa pokole i hala aku, a nona ko kakou kaunu hou ana i keia manawa; eia mai ke hoea aku nei, kaana akahele ia iho ka ono a me ka momona o ia mau hihio ilihia o ke au i hala aku la.
Oiai ika makou maka peni e kaukolo ana i ka noii i na pomaikai heluhelu o ka kakou elele, ua puiwa hikilele makou i ka pa-e ana mai o na leo kolonahe huihui i ko makou mau pahu lono, a kaihi koke ae la i ka pahee loa o ka peni, a kiei koke mai la ma ka ipuka o ko makou keena hana, a iloko o ka eehia ilihia, i poha pono mai ai na leo himeni o na keiki o ke "Gazzette Club," iloko o ke kolonahe a me ka nunulu malie; a i ka haule ana iho o na leo o na poe keiki la o ko makou keena hana, ua oili mai la na kupinai leo ma na ipuka makani a hohola ae la i ke anoano eehia ma na paia o ka lewa, a na na ahe lau makani i kuilima loa aku. He mau nanea maikai ana keia o ke awakea i ka mea paahana.
HE MAKANA MAKAMAE KIEKIE.—Ma ka auina la Sabati, Aug. 26, ua hoomakaia ka malama hou ana o ka papa himeni o ka hale halawai o Pauoa, malalo o ke alakai ana a Mrs. Lilia A. Kaawa. A ma ka la 2 o keia malama, ua hooholo ka papa himeni e haawi makana i buke Baibala no ko lakou hale halawai malalo o ka paipai maikai ana a Haole, kekahi luna ekalesia o Kaluaaha, Molokai. Ua lulu ka papa himeni a loaa na dala he 11; a ua koho lakou i mau komite e hele e kuai i Baibala, a ua loaa. I ka 9 iho nei o Sept., oia ka auina la Sabati, ua lilo ia Rev. M. Kuaea ka hoau mua ana i ua Baibala la, ma ka heluhelu ana i ka Halelu 133, "Nani ka maikai a me ka oluolu o ka noho lokahi pu ana o na hoahanau." O kana poolelo, aia ma Hebera 13:2, "Mai hooki i ka hookipa ana, no ka mea, malaila no kekahi poe i hookipa ai i na anela me ka ike ole aku." Ua mahalo piha ke anaina e hoolohe ana i kana haiolelo oiai, ua wehewehe mai oia i na mea pohihihi oia pauku i ku i ka iini a me ka makemake.
W. L. BEKU.
Aia ma kahi o na pake hana ma Onomea nei, ke pau nei na kaikamahine maka palupalu e luu i na kele poho. A he nui loa o na wahine e hele nei malaila e maauauwa ana i ka lakou wahi kapiki, nana aku, hoohehelo lua i na ahiahi a pau. Nui ko'u aloha ia lakou, no ko lakou hoopapau nui ma keia hana, ua hoolimalima lakou i ko lakou kino no ke dala. Aloha wale na kino a ke Akua i hana'i, like loa me na wahine leikini o Honolulu. Ua hele keia poe wahine mai na la noa a pau pu me na la Sabati. E na wahine o Onomea, mai hana i na hana a ke diabolo.
JAS. BROWN.
I ka Ua Kanilehua aku nei kekahi o ko makou hoa ulele hua o keia oihana, ma kana huakai pokole no ka hoolana ana i ke kino ; a mawaena o na puili pumehana ana me na makamaka o ia aina ua kaulana, no kekahi mau la pokole, ua huli hoi mai oia me ke ola kino maikai ; a ua hui olioli hou me kona mau hoa luhi ; aka, o na hoohihi ana a ka naau no ia wahi, aole i pau ; ua halialia mau mai na hiona nohea a me na kula uliuli o ia mau kualono imua ona, me he la, e hea mai ana, e moeuhane hihio mau no ia wahi ; a na ia mea i hoauwana mau i kona noonoo, a ke puana ae nei oia, maluna o na hoa'loha a pau i lululima pu me ia, a i hoonanea i kona noho ana, na hoomaikai ana a kona uhane a nui, a pela e komo pu aku nei kona mau hoa luhi malalo o ia alana.
Ke hoea aku nei makou i keia la ma na ipuka hale o ko makou mau tausani makamaka lawe pepa, me ka makou makana he malihini hou, nana e hookaau pu aku me oukou ma na kalai manao noeau ana ma keia mua aku ; ma kahi o B. W. Kawainui ka hope luna Hooponopono i waiho mai, ko oukou hoa kuilima no na la i hala ae, a ua pani ia kona hakahaka e MR. S. H. HAAHEO ; kekahi o na keiki i kamaaina i kekahi poe o oukou, a he kumuao hoi oia ma ka olelo Beritania no kekahi mau kau ; a i keia la, he io a he iwikuamoo oia no makou a me oukou pu; a ke hoea aku nei oia imua o oukou ma na kolamu kalai manao, me ke aloha a me ka mahalo a me ka lana o ka manao, e hookipa aku ana oukou iaia, ma ke kaunu pu ana me kona mau manao mai kana peni pauaho ole aku.
Ma Waikahalulu i ke kakahika nui poniponi o ka Poalua nei, ua lohe ia'ku la he hauwawa me na leo nui. I ka holo ana aku e ike pono i ke kumu o keia mau leo ano ahiu, aia hoi, he hoopaapaa mawaena o kekahi o ko makou makamaka Maluaikoo a me kekahi wahi kanaka kino hanunu, i ike nuiia e ko kulanakauhale ma ka hookele kaa lio. I ka ninau pono ana i ke kumu, haiia maila, ua hole kahikana ka pokole i ka hookaa pono ana aku ia Maluaikoo i kona aie no kekahi noho lio ana i hoolimaiima aku ai mai a Maluaikoo mai ua hiki ae ke kaiko malaila me na olelo ao maikai. Nolaila e ka makamaka kino pokole, mai hoao hou oe e hana aku i kou hoalauna pela. No ka mea, ke ao mau mai nei kele buke nui weliweli, "E like me kou makemake e hana maikai mai kanaka ia oe, pela no oe e hana maikai aku ai i kou hoa.
NO NA HOA O KA LAI KUKUI:—Ma ka nana a me ka makaikai ana i ke kulana o ka home hoonui ike, me he 'la ua nani no ke nana aku, no ka mea, he kulana kou kona i keia manawa, a ua ike ia na hana ano hou e hanohano ai na home hoonui ike. Aka, ma ia mau mea nani ano hou i hoike ia mai, ua ike ia ka helelei ana o na pua o ka wekiu i hele wale kela a lupea i ka wai huihui o ka rain Paupili. O ka poe i noho a kupa a kamaaina i ka luhi a me ka inea o ua lai nei, o na hoa no hoi i aneane e ako i na lau Oliva o ka pono, me ka manao ana e puka i keia makahiki 1877, i ke au ia-S. E. Bishop, aka, ke ike ia nei, me he wai ua la no Kulanihakoi ka helelei kilihune i ka maka o Kaopua. A nolaila, ke mahalo paha ia nei e na manu hulu like o ua home nei, me he hoku la e hele ana ma kona poai iho, nolaila, i puana ae au penei:—
He halia la he aloha,
I ka home olu kukui;
Ia uka makamaka ole,
Aohe hoa olelo.
Aole no paha e poina ana i na hoa e kipu mai nei i ke anu o ke kiowao, ka olu lau kukui, nona hoi ke kapa ia ana, Lahainaluna. MOSES K. BROAD.
Aia ma ke awawa kaulana o Waipio nei kahi noho o kekahi kanaka opio maikai, nona ka inoa, Iese Kuaana. O ua kanaka nei, he Luna ia no ka Ekalesia o Waipio nei, a na ka makapo ana o kona mau maka i hooki i kona lawelawe ana ma ia hana. Ma ka la 1 o Sepatemaba, ua haalele mai la ia i ka la i ka mea mehana. Mamua nae o kona make ana, ua kanu oia i ka awa, ka maia, ke ko, iloko o kona hale ponoi, ma keia hana ana a ua I. K. nei, ua pau ka lehulehu o kona hale i ka hele i kauhale no ka makau i keia mau hana ano e a ua kanaka nei, a koe ia me kona mau kupunawahine elua, a hala hookahi la mahope mai, make aku la ia. I ka wa hoi i ho-o ia ai kona kino make iloko o ka pahu, ia wa i ike aku ai na maka o ka lehulehu i ka popo auhuhu e pupu ai ka hu-a o ka waha o ka hai milimili. Oia keia: he mau holoku like ole o na wai hooluu, he puniu i hele a hinu, he wahi owili poepoe loihi, a me kekahi mau puolo liilii e ae, a o keia mau mea a pau, ua kanu pu ole wale ia aku la paha. W. A. MIO.
E HOOMANAO IA KILAUEA.—Ke ala mai nei na hoomanao ana o ka lehulehu i ko kakou mokuahi kahiko, ke Kilauea, a me kana mau hana aloha. Ua pau aku nei na 'lii o ka Papa Moi o na Kamehameha, a ke huai mai nei na leo huro o ka lehulehu ma na pipa alanui o Honolulu, e olelo ana, aloha no ko kakou Kilauea, ka mea nona ka inoa hanohano kupua i kau ia ma kona ihu, a na ia inoa no i hoike mai i kona kulana e mau a e lanakila nui maluna o na kapakai o keia mau mokupuni, iloko o kona mau poino nui a pau, ua hali oia i na ukana ma kona opu, a me na tausani kanaka he nui, mai Hawaii a Kauai, a ua alo ia e ia na ale kawahawaha o ka moana, mai ka wa ino a ka wa maikai kona hele ana. Aloha na ale ana i alo ai, a me na moana ana i haehae ai ma o a maanei, aloha na awa ana i ku haaheo ai, ua hu mai ke aloha o ka lehulehu no ko lakou mokuahi Kilauea, e nalowale nei. He moku keia i mahalo nui ia e na haole no ka paa, oiai, he oka wale no kona mau wae, a he manoanoa kona oneki. Ua hiki mai oia i Hawaii nei i ka la 12 o Mei, 1858, o ka loihi o kona holoholo ana maanei, 18 makahiki, a 16 makahiki a oi ma na muliwai o Kalaponi, hui 34 makahiki a oi. Nolaila, e hoomanao ka lehulehu, nona keia mau hua mele:—
Aloha ke Kilauea lanekila,
Ka mokuahi o ke kaona nei
Ke nalo nei oe, me ke aloha,
U iho makou me ka luuluu.
BENI.
HALE WILIKO MA MOANUI MOLOKAI.
PU-A KA UWAHI O KA LANAHEKE.
He wahi ukana ka'u e hooili aku nei ia oe, a nau ia e lawe aku imua o ko'u mau kini makamaka e noho mai la mai Hawaii a Kauai Niihau, i ike mai ai lakou, ua kokoke mai ka manawa e pau ai o kauwahi o Kalanaheke, ma Moanui nei, e like me kela e kau ae la maluna, a penei na hana e haiia malalo iho nei.
Ua paa iho nei ka hale wili ko, ma Moanui Molokai, i hana noiau ia e ke keiki lalawai o Palani, oia hoi o Eugine Bal, & Co., (Iukini) a oia no hoi ka luna nui oia wili, a ke ku kilakila nei oia, a ke hea'ku nei oia i na mea a pau a me na moku holo ae ma ka moana me ka iaku, eia wau la ua lai e, i ka lai wale o Moanui la.
Aia ma ka la 15 o Augate, 1877, oia ka poakolu, ua wehe ia ka ahaaina maloko o ua hale wili la, e ua pukonakona la o Moanui oi ai hoi, o keia no ka la i hanau ai o kana makahiapo (w) oia o Keli i ke keiki kane, i hanau ia ma Kaliula Molokai Augate la 15 o ka M. H. 1876 a o keia la i hai ia maluna a oia no ka piha ana o ka M. H. o ua keiki 'la, na Keli (w) a me Lina (k) he pukiki. Ma keia la hanau o kana moopuna kuakahi oia o Iukini poe liilii, ua hoohui mai oia i kona luhi o kana mau hana, mai ka hoomaka ana a hiki i keia la, a me kona kaawale ana me kona hoaluhi ma na hana, oia hoi o Wiliam Wile kana keiki kane ma keia hope aku, e hoi ana oia i Honolulu i ke kula, a pela hoi ko laua mau hope oia na kamana hale, na palina puna hale, na poe kepa, na wili ki, ka poe hana la na hookahekahe wai, ame na keiki kula; holehole ko ame hoa haole ona no a pau ua kahea ia lakou e naue mai ma keia la e paina pu me ia ma keia la no hoi i kui aku ai ka lono ia Molokai ua hau kawewe pu mai lakou, o kekahi poe ma na lio, o kekahi poe koele wawae, hookahi kahuina i Moanui, a ma ka nana aku a ka mea kakau, me he mea 'la, ua le-i Kohala i ka nuku na kanaka.
Ua hoomakaukauia ka paina ana i ka hora 9 a me ka hora 10 o kakahiaka o ua la'la, a i ka pau ana o ka hooponopono ana i na mea ai i hoolako ia iluna o na papa kaukau elua, e na kuene nana e lawelawe ana, ua kaheaia na hoa e e komo mai e lawe, ae ai i na mea i hoolako ia no ia la, ma ia ai ana ua hele a piha pono na noho, o ka piha ia ke hele la a hiolo ilalo no ka piha pono loa, ua hoonoho ia kekahi poe mahope, ua hoi ae lakou ma hai o na noho i hoomakaukau ia malaila lakou hilinai ai puna kalele ia kau.
I ka pau ana o ka papa mua i ka maona, he haiolelo ka ka mea e kakau nei ia manawa, no na mea e pili ana i keia ahaaina elike me ke kauoha aka haku hale, apau keia, ua noho mai ka papa elua e ai, apau, noho mai ka papa ekoe pu, a ika papa eha, pau e ka i-a koe ka a-i.
Ika pau loa ana ona hana, paina, ua hoouu ia keanaina e makaikai ina kinohinohi oua hale nei oia na huila na nau, na enakini mahu a pela aku, ika pau ana o keia, ua hai ia mai ka olelo he lealea mahope iho, ua hana ia na lealea haole ame Haawii ahiki wale ika pau loa ana, ahoi kela ame keia mea ma kolakou wahi iho.
Eia na mea i koe a pau kakou ua wehe ia ka hoao ana o ua hale wili nei ma ka la 20 ae, o ka Poakahi aua ika makou i kapua ana ae o kauahi o ka Lanaheke elike me kela maluna ma keia hoao ana aole holopono loa ua hemahema iki no.
Ma ka Poaha ae la 23 ua wehe houia na hana, ana ike ia ka makaukau pono ana ona mea apau, a, koe elua mea hemahema iki ikoe aia hoi ka enekini epili ana i na mekini ame ke oeoe kekahi ma ke awakea oia la, ua hoao ia ke ko ewili a, ua nau ia a ua malo kawai o ke ko ua piha na pakeke i ka wai ua kau paona ia he 11 ka helu o ka momona o ka wai.
O keia ihola ka piha o keia kukulu manao ana i ike mai ai oukou ua makaukau na hana ma Moanui a manao ae oukou e naue mai maanei e hana pu ai, ke oki nei au maanei ua kokoke mai ko'u manawa ehele ai i ka hana, he mahalo i ka ona kapena, ame na kela o ka Lahui Hawaii owu no o.
N. KAHA OPIO.
Kainaliu, M., Aug, 27 M. H. 1877.
Ka Honua nei.
A ME NA MEA A PAU MALUNA IHO.
(Kakauia e J. H. Kanepuu.)
Tureke ma Asia.—O na ili aina e hoouhi ana i keia aina, he 430,448,000 eka, oia hoi, he 430 miliona, 448 tausani eka. O ka nui o na kanaka, he 16,463,000, a ma ka avariga ana i na eka aina no ke kanaka hookahi.
Tureke ma Europa.—O ka nui o na ili aina e hoouhi ana i keia aina, he 127,513,600 eka, a o ka nui o na kanaka, he 16,437,510, a ma ka hoohalike ana i na eka aina no ke kanaka hookahi, he 7 eka, 3 kuata, 1 1-5 roka, a oi iki ae, oia na eka no ke kanaka hookahi. E hui kakou i na aina elua penei -
Tureke ma Asia. 430,438,000 Eka.
Tureke ma Europa. 127, 513,600 "
557,961,600 Eka.
Oia hoi, he 557 miliona, 961 tausani, 600 eka o na aina elua. Eia na kanaka:
Tureke ma Asia. 16,463,000
Tureke ma Europa. 15,437,510
Huina. 32,900,510
Oia hoi, 32 miliona, 900 tausani, 510 kanaka o na aina a ielua, a hookahi no Aupuni, a hookahi no hoi Suletana, Moi e noho mai nei. O Tureke ma Asia, ua hele mai oia mai ke alawai o Sueka, ma ka aoao hikina o na kapakai o ke Kaiwaenahonua, a hiki loa ae ma ke kowa mawaena o ke Kai Eleele a me ke Kai Mamara, a oia no hoi ka puka a Tureke e pani nei i na moku Rukini, a ma ke komohana o ua kowa nei, aia malaila ke kulanakauhale o Konatinopela, oia hoi o Tureke ma Europa, a pela e hele ai ma na kapakai komohana o ke kai Eleele, a hiki i ka muliwai o Danube ma o aku, a o Helena a me Auseturia ma ke komohana. A ma na kapakai ma ka Akau o ke Kai Eleele, no Rusia ia wahi. A ma na kapakai hikina a me hema o ke Kai Eleele no Tureke, ma Asia ia wahi a no Rusia kekahi. Aole paha e hiki ia'u ke kuekaa aku i na wahi a pau o Tureke me Rusia, oiai, aole i pau o Hawaii nei.
Ina e hoohalike aku kakou i ka nui o na eka aina o Rusia me Tureke, ua like paha ia me 8 1/3 eka o Rusia, a 1 eka no Tureke. A o na kanaka hoi o Rusia ke hoohalike me Tureke, he 2 kanaka o Rusia, a 1 o Tureke, a koe oi nae na kanaka o Rusia, he 13 miliona, 290 tausani, 645, oia na kanaka o Rusia, hiki ole ia Tureke ke hoolike aku, pau e ko Tureke. Aohe no hoi he wa, elua no kela a 1 keia, malia no i aa ai o Tureke e hakaka, malia he nui pumaia wale iho no hoi ko Rusia. Ua nui ma ka aina, ua palua ma ke kanaka, ina kaua o Tureke a hina ka mea nui, he pahu kela.
E hoi hou kakou e kamailio i ka Paeaina Hawaii, aole i pau ke kamailio ana no laila, a no ko'u manao o uluhua loa mai oukou, oia keia hookelakela maluna ae nei.
Aia kekahi wailele ma Wailua, o Waiehu ka inoa, oia iho la no ka'u mau wailele i ike o Kauai, o ka wai kuauhoe paha a ka lawaia. Na ka poe ike e hai mai i ke koena. Aia ma Kaliuwaa kekahi, ma Kaluanui i Oahu kekahi, na ka poe ike e hai mai i ke koena. Aia ma Molokai kekahi mau wailele, ma Halawa 2 wailele, Moaula a me Hipuapua, o Moaula no ka wailele mau i ka makalii, a he nui loa aku hoi ka wai i ka hooilo; o Hipuapua, he ololi no kona wahi wai, a he ano maloo no ke nui ke kau papaala. Aia ma Papala kekahi.
Pupuhi kukui o Papala ua hooilo,
He po no ka po he ao no ke ao.
Aole i pau.
AINA HOOLIMALIMA.
AIA kekahi aina e waiho ia ma Kalihi, aina paha eka, he aina loi kalo, ua makemakeia e hoolimalima aku ka mea e makemake ana. He aina waiwai nui keia no ka poe e makemake ana e mahi. E loaa ana ka wai i na manawa a pau. E ninau i keia hale pai. 21 tf
CECIL BROWN,
Loio a he Kokua ma ke Kanawai.
A HE AGENA NO KA HOOIAIO ANA I NA Palapala no ka mokupuni o Oahu.
Helu 3 Alanui Kaahumanu, Honolulu, H. P. A.
763 1y 814
OLELO HOOLAHA.
O MAKOU ma ka inoa o ka Ekalesia o Siloama, Kalawao, Molokai, ua apono ia o MR. JOHN KAAHAIHANA i komite palapala, a komite nonoi dala, mawaho au o na palena a ke kanawai i hookaawale ai ia makou, no ke kukulu ana i Halepule Hoole Pope hou, no na mai lepera, a ke hoike pu ia aku nei hoi ka lohe i kela a me keia ekalesia o ia poai hookahi, e oluolu oukou e hookipa 'ku iaia me ke aloha. Ma ke kauoha a ka Ahaluna o ka ekalesia Siloama. Rev. P. W. Kaawa.
W. S. Kipi, Kakauolelo o ka Ekalesia Siloama.
Adam Kalua, Puuku o ka Ekalesia Siloama.
Kalawao, Molokai, Sept. 8, 1877. 37 2t*
HENEIKI KA AKA I KA OLU.
OLU O KE AHA?
OLU O KE KUMUKUAI O NA LOLE HOU
o ka Halekuai o
GOO KIM!
MALUNA mai nei o ka mokuahi Hawaii "Likelike," a me ka mokuahi "Kulanakauhale o Nu Ioka."
E hoomaka ana ke kuai manuahi ma keia Poaono, a pela mau aku ma na Poaono a pau. Nolaila, e hele nui mai oukou e o'u mau hoa maikai ma keia la, e wae a ka mea a ka iini e lia ai, kiola iho "i ka a-la a mau a-la paha o Kaualeau," a e loaa no na holoku poni uliuli a halila, a me na kalakoa hou loa i ike oleia mamua ma Hawaii nei, na palu huluhulu a me na iliwai o kela a me keia ano, na kihei huluhulu nani loa akahi a ikeia, na makalena au liilii, kakau loloa ulaula, hinahina, uliuli a me ka poni, na mamalu liilii, na Lakeke keiki, a me na koloka hoopumehana o na kaikamahine liilii, a me na mea nani e ae he lehulehu wale. E hele mai i ike i ka nani o Aipo.
GOO KIM.
Alanui Nuuanu, ma ka aoao ma Ewa mai o ka hale polapola. 35 6ms
E IKE auanei na kanaka a pau o kela ano keia ano, Owau o ka mea nona ka inoa malalo, ke hai aku nei au ma ke akea, imua o ka poe mea holoholona ma Pauoa-uka nei, Honolulu, Oahu, ua kapu loa na holoholona, Lio, Hoki, Piula, Kekake, Puaa, Kao, Moa, Kaka, Pelehu, ke hele e hehi maluna o kuu aina kuai, a hoopoino wale i na mea kanu e ulu ana maluna iho. A pela na ano kanaka a pau e hele ana maluna o kuu aina, me kuu ae ole, a o ka poe kue i keia olelo papa me ke ao oiaio ana a ke kanaka haahaa mai kona la e puka ai ma ka Nupepa Lahui Hawaii, e hoopii no au e like me ke kanawai o keia Aupuni mai keia la aku, a e hopu no au a me ka'u mau keiki i na holoholona a pau i hai ia maluna, a e hana hoi me ka oluolu, a i ole, e lawe no au i ka Pa Aupuni ia mau ano holoholona a pau, a e lilo keia i kanawai paa no kuu aina, mai kona la e puka ai ma ka Nupepa Lahui Hawaii. Nolaila, e hoomanao e na hoa i keia, a e malama hoi i pono ai. Me ka mahalo. MR. I K AIAWALE.
Pauoa uka, Honolulu, Oahu, Aug. 29, 1877. 35 4t*
EIA KA POMAIKAI E NA MAKAMAKA.
E NAUE! E KIPA!
KUAI MAKEPONO LOA MAANEI!
HE KUAI MANUAHi!
KE KAHEA aku nei au i kuu mau makamaka a pau o ka olu o Makawao, e hoopulu mau ia'na e ka Ua Ukiukiu, mai ka apana o Hamakua a hiki aku i ka apana o Huelo.
Ua wehe ae nei au he elua mau Halekuai Lole nani, hookahi ma Haiku a hookahi ma Makawao ponoi, a e kuai aku ana me ka makepono loa ia oukou e ko'u mau makamaka, ma ke kumukuai haahaa loa i ike oleia mamua.
OIA KO'U ALOHA IA KAKOU IHO.
O na lole nani loa e kupono ana i ka linohau ana o na Keonimana, a me na kahiko kupono no ka hoohiehie ana o na lede maka palupalu o ua aina ua kaulana nei, e hoopakika aku ana au i ke kuai ana ma ko'u mau Halekuai. E kipa nui mai oukou me ke aloha, e ike pono i ko keia.
C. H. DICKEY, (Kale Kika,)
a me kona mau Halekuai manuahi. He ole ka lohe pepeiao, o ka ike maka ka pono. Owau no me ke aloha.
36 3ms. C. H. DICKEY, (Kale Kika.)
NU HOU! NU HOU!
NA LOLE KANE
NA KAMAA KANE,
NA KAMAA WAHINE.
NA KAMAA KEIKI.
HE MAU waiwai hou loa keia mai Kaleponi mai. O na kamaa ua hanaia e na kumeka kamaa o Kaleponi e ku ai i na kanaka nunui a me na keiki liilii.
E loaa no na waiwai ma ke kuai makepono loa. E hele nui na kanaka e nana i keia mau waiwai mamua o ka hele ana'ku ma kahi e. CHAS. BRENIG.
Kihi o na Alanui Nuuanu me Marine. 36 1m.
Puehuehu, Kaiopihi.
KIKAHA KA IWA I NA PALI
ANO IHO nei no ka huli hoi ana mai o Ake mai Kaleponi mai me na Waiwai he nui wale o na Lole Hou Loa o ke ano Nani Makamae, i kuai ia'ku me ka haahaa loa no ke dala kuike. Nolaila, ke pahola ia'ku nei ka lono i na kanaka o Kohala a me Waimea, ke hiki aku i ka
POAONO, SEPT. 15,
a mau aku no Ekolu Pule, e kuai aku no maua
I na waiwai!
ma ko maua mau Halekuai ma Puehuehu a me Kaiopihi.
NO KE KUMUPAA A MALALO IHO.
I akea ai kahi no na Lole Hou. Aole maua e hoolauwili a wahahee aku ia oukou, aka, e haawi aku i ka oi o na oi! I ike mua oleia maanei mamua'e. E malama i ka oukou mau dala, mai hoolilo i kekahi keneta a hiki i ka la e hoomaka'i ke kahe ana o keia wai,
KUAI HOOPOHO!
Alaila, e hele mai hookahi, e hele mai no a pau loa, a ike iho i ka oiaio o ko maua puana, a me ka makaukau e kuai.
I KE KUMUKUAI I IKE OLEIA MA KOHALA!
E hamama ana na Halekuai i ke kakahiaka nui, a e pani ia i ka napoo ana o ka la. E au! E au!! E na kane a me na wahine. AKE MA.
36 3ts KOMO, Lunahooponopono.
E. STREHZ,
[AILUENE]
MALAILA E LOAA AI NA ANO LAAU A pau; a me na wai hoomaemae o kela a me keia ano. E hamama mau ana ka ipuka ma na po Poaono a pau. Ma ke kihi o Alanui Papu a me Hotele, ma Monikahaae. 1 1y
WILLIAM R. CASTLE.
(Kakela Opio.)
Loio a me Luna Hooiaio.
MA NA ANO HANA PILI KANAWAI A pau, a lawelawe koke ia me ka hikiwawe. Na Palapala Sila a me na Palapala pili aina o na ano a pau, e hoomakaukau ia no, a he Notari Hooiaio Palapala no ka lehulehu.
Keena hana, ma ke kiho o Alanui Kaahumanu a me Kalepa, Honolulu. (786 1y 827) [51]
HE PAPA KUHIKUHI MANAWA HOLO
O KA
MOKUAHI HAWAII
LIKELIKE!
KAPENA MARCHANT.
Poalua Sep. 11, 5:30 . . . . . Kaapuni ia Hawaii
Poakahi Sep. 17, 5:30 . . . . . Mahukona a me Kawaihae a huli hoi mai no
Poaha Sep. 20. 5:30 . . . . . Kaapuni ia Kauai.
Uku Eemoku mai Honolulu aku.
A hiki i Lahaina a pela maluna mai . . . . . $5.00
" Maalaea, " " . . . . . 7.00
" Makana, " " . . . . . 8.00
" Mahukona, " " . . . . . 10.00
" Kawaihae, " " . . . . . 10.00
" Kailua, " " . . . . . 10.00
" Kaawaloa, " " . . . . . 10.00
" Hilo, " " . . . . . 12.50
" Kau, " " . . . . . 15.00
Uku kaapuni ia Hawaii . . . . . 22.00
A hiki i na awa o Kauai . . . . . 8.00
Uku kaapuni ia Kauai . . . . . 12.00
Uku ohua Hawaii oneki . . . . . 2.00
Aole aie no na uku ohua.
Ma a Hale Oihana e loaa'i na palapala.
Aole koena o hope e lilo, aia wale no a kaa mua mai ka uku moku. Aole e ili ua hewa no na paiki, ukana a puolo paha, ke ole e kakauia ka loaa ana mai.
E hookaaia ka uku ukana i ka wa e noiia aku ai.
SAMUEL G. WILDER (Waila,)
Keena ma ka Hale Kuai Papa o Waila ma, kihi o Alanui Papu a me Moiwahine. (891 3m) 14 2m