Ka Lahui Hawaii, Volume III, Number 38, 20 September 1877 — Page 1

Page PDF (1.19 MB)

KA LAHUI HAWAII.
"Ua mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."
BUKE III.}  HONOLULU, POAHA, SEPATEMABA 20, 1877.  {HELU 38.

KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII.

Paiia ma kela Poaha me keia Poaha.
H. H. PALEKA,  Luna Hooponopono.
He pepa i hoopukaia i kela me keia hebedoma no na Ohana a me na Ekalesia o Hawaii; he mea kokua i ka noho pono ana o na ohana, ka maluhia o kanaka, a me na pomaikai kino a uhane o ka Lahui Hawaii. "Aole paonioni; aole haanui; aole hikiwawe ka huhu; aole noonoo ino."
O na Kumumanao a pau, na Nu Hou o kela me keia ano, na Mare, Hanau, Make, e kakau mai i ka Luna Hooponopono, a e paiia no ke kupono.
Aole e aeia ka pilikino, ke kuamuamu, ka hoino, a me ka huhu, a ua makemakeia ka hoohoihoi, hoolana manao, hoonaauao, a me ka hoopono.
He $1.75 ka auhau o keia pepa no ka makahiki, a he $1.00 no ka hapa makahiki.
E hookaa mua ia ka auhau o ka pepa mamua o ka loaa ana i kekahi mea makemake e lawe.

NO NA OLELO HOOLAHA.

E lawe ana keia pepa i na Olelo Hoolaha a na makamaka, e like me ke kupono, a e lawa pono ai hoi me ka hoohaiki ole i ka huina o na kolamu kukulu manao, no ka uku haahaa.
O kela a me keia makamaka e makemake ana e hoolaha, e hele mai ma ke keena a e hui pu me ka Luna Hooponopono.
Aole e paiia kekahi Olelo Hoolaha ke ole e hookaa mua ia ka auhau.
Eia kekahi, ke noiia aku nei na makamaka e hoouna mau mai i na mea hou; mai hooloihi loa i na palapala; e hai pololei mai i na manao me ke kuawili ole, a e kakau mai me na hua moakaka.
H. H. PALEKA,
Luna Hooponopono.

S. B. DOLE.

LOIO a he Alakai ma na mea pili Kanawai. Ua makaukau oia e pale i na hihia imua o na Aha Hookolokolo a pau o keia Aupuni, me ke kakau ana i na Palapala Pili Kanawai, ma ka olelo Hawaii a ma ka olelo Beritania.  1 1y

WAi Hui o ka Hau!

E IKE IA ka Hale ma ka inoa o "BONANZA" Ke haawi ia aku nei ka poloai i na makamaka keonimana a me na lede o ke kaona Alii, e kipa ae ma ka hale hookipa inu wai momona o ko oukou makamaka nona ka inoa malalo iho, a e loaa no ka hau i hoomomonaia (ICE CREAM) na wai momona o na ano a pau! hoohuihui ia e ka hau iniki o Nuuanu. O keia hale, he hale i hoomakaukauia no na keonimana a he keena nani i hoomakaukau ia no na lede. E kipa mai, a o ka makepono me ka oluolu ke haawi ia'ku, oiai, he makamaka, a he kamaaina no Hawaii nei o  JOHN W. CROWELL.
2-1 y  (Keoni Koloela.)
Ma ka Hale "BONANZA" ma alanui Moi, mawaena o ka hale kahi umiumi a me ka halekuai o Dillingham ma.

E. O. HALL & SON
[E. O. HOLO MA.]

NA MEA KUAI I NA MEA MAHIAI
NA LOLE, PENA, AILA,
—A ME—
NA ANO LAKO E AE A PAU.
Kihi o Alanui Papu me Moi.  1-1y

WIL DER & Co.,
(WAILA MA.)

AIA MA KE KIHI O
ALANUI PAPU me MOIWAHINE.
Ua hoolako mau ia me ke kuai ana aku i na
Papa me na Lako Kukulu Hale
O NA A PAU.
NA PANI PUKA!
PUKA ANIANI.
OLEPELEPE,
LAKA,
AMI LIILII,
AMI LOLOA.
PENA o na ano a pau,
AILA PENA,
VANIKI, &c.
Ma Balaki Pena me Puna,
Na Pepa Hale me na Lipine Pepa.
Aniani, Paakai, &c.
O na mea a pau maluna'e, e kuai makepono loa ia'ku no ke Dala Kuike.  [3—1y.]

PAPA, PAPA.
AIA MA KAHI O
LEWE RS & DICKSON
(O LUI MA.)

KE KAHUA KAHIKO MA
Alanui Papu a me Alanui Moi
E LOAA AI NA
PAPA NOUAIKI o kela a me keia ano.
NA PAPA NANI
A PAA NO KE KUKULU ANA I NA HALE.
Na Pani Puka,
Na Puka Aniani,
Na Olepelepe,
Na Pou, na O-a,
Na Papa hele,
Na Papa Ku,
Na Papa Moe.
Na Pili o na ano a pau!
NA PEPA HOONANI,
Na PENA o na wai a pau
Na Kui mai ka nui a ka makalii,
Na Ami-puka,
Na Ami-puka Aniani,
Na Ami o na ano a pau,
NA AILA PENA,
NA AILA HOOMALOO,
NA AILA o na ano a pau.
NA VANIKI
Na mea HOOHINUHINU o na ano a pau.
Na Balaki o kela a me keia ano.
A KE HAI IA AKU NEI KA LONO i na makamaka a pau, ua makaukau keia mau hoa o oukou e hoolawa aku ma na mea a pau e pili ana ma ka laua oihana
—NO KA—
UKU HAAHAA LOA!
like me ka mea e holo ana mawaena o LAUA a me ka MEA KUAI.
E hele mai! E na makamaka!
A e lawa no hoi ko oukou makemake me ka oluolu
1  a me ka maikai.

Jesus Hears You.
Golden Sunbeams. p. 90.

1
Aloha ke Akua e
I
na kini pokii nei.
Hele pu ma o ma o,
Pale ae i na ouou.
Cho.—Lohe Iesu, lohe Iesu
I
ka pule kamalii ;
Lohe Iesu, lohe Iesu,
Lohe a kokua mai.
2
Hanai no ke Akua e
I n
a manu makalii
Hanai hoi i na pokii,
Lohe no ke noi ae.
Cho.—Lohe Iesu, lohe Iesu, &c.
3
Mai makau e na pokii,
I
ke noi i ke 'Lii
Ina hune, mai, luuluu,
E hai aku ia Iesu.
Cho—Lohe Iesu, lohe Iesu, &c.
4
Kanikau anei oukou?
Ehaeha ka naau?
Hai ia Iesu, mai makau,
Ae no Oia e hoopau.
Cho—Lohe Iesu, lohe Iesu, &c.
5
Mihi hoi ke hewa e,
Nana no e kala mai.
A lalau a auwana'e,
Nana e hoihoi mai.
Cho.—Lohe Iesu, lohe Iesu, &c.
HAWAII.

KA NANEA EEHIA
O NA LA
I AU WALE KA MANAWA
A O KA
HIHIO ILIHIA A KA UI
LEON ROSE!
NO NA
KOA KAVALIA OPIO:
NA
SEPANIA EKOLU!
He Nanea Walohia o ka Weli Eehia.
MOKUNA VII—HELU 18.

          ———O! Ano, no ka manawa pau ole,
          E aloha auanei e ka manaolana mahie,
          Aloha! e ka puuwai maha!"
          HEAHA la kou manao no keia akeaakea wale ia mai, wahi a'u, a heaha hoi ke kumu i hoopiha ia ai oia i ka makau?
          Auwe! aole au i ike, wahi a Vireginia, aole i hiki pono ia'u ke hoike maopopo ae.
          Akaaka nui ae la o Ferenado. He kupaianaha keia e kuu kaikuahine! wahi ana i pane mai ai, a no ke aha la ka i maopopo ole ai ia oe. Aia iloko o keia elemakule, ka iini ana e hoopai mai ia kaua, no ka like ole o ko kaua manao me kona; e manaoio mai oe i keia, a e iki auanei oe, ua hoolala mua ia kona noonoo pela.
          Aole o'u maka'u, wahi a Vireginia. Aole he manao kue iloko o Gonazaleza, aole ua i ike iki i kona hana ana mai i kekahi mea hoopunipuni iloko o keia ola ana nei.
          Eia ae ke hele mai nei kekahi mea hoopunipuni, wahi a Ferenado. Ea e Hugo! heaha keia au e holo nei me ka puapuahulu?
          Auwe, e na opio! wahi a Hugo, me ke ano paupauaho, he mea kahaha keia! me he mea la, owau hookahi ke hiki e kapa ia mai, ua kaa ae mawaho o na palena kupono—a ua maopopo no ia'u e li ia ana wau.
          Pela io no ka nana aku, wahi a Ferenado, aka, aole oe e holo paukiki loa aku i kahi o ka amana.—E hoike mai, ihea la oe e manao nei e holo, a heaha hoi ka ulia i loaa mai?
          I
ke alanui au i lohe mai nei, wahi ana, a holo koke aku la e hai i kuu poe hoa-kauwa, o lakou a pau ma ka paono a pahiku hoi, aohe mea hou aku i koe e manao aku ai.
          E ke kanaka pauaho wale, wahi a Ferenado ; heaha la kau e walaau wale nei ? heaha kau mea i lohe ai ? a heaha kou mea noonoo ole ?
          Auwe ! aole au i manao e halawai ana me olua me keia ano hoowahawaha ia mai, e na Opio, a o ka'u mea i lohe mua ai, ke manaoia nei au, ua pololei, a oia ka mea nana i kono mai ia'u, e hoopuka hou aku no ia mea.
          He mea waiwai ole ko kaua, wahi au, ke kamailio wale me keia kanaka. Ua ike no o Hugo aole o oe kona haku, a ke manao nei e loaa ka lanakila ana.
          Aohe o'u kanalua, wahi a Ferenado, aka, he oiaio loa kau mau mea e ike nei, ua hoouna ia mai nei keia kanaka, i mea e hoomaka'uka'u mai ai ia kaua.
          A ke hooiaio loa nei au no'u iho ma keia mea, a e pono kaua ke hele me ka makaala loa, a hiki ma ke keena aina. Komo mua aku la o Alamaira, aka, ua holo hou mai la oia ihope me ka uwe, a komo loa aku la makou e ike pono i ke kumu o kona maka'u. Ua mumule loa iho la makou i ka ike ana aku ia Don Padilla, oiai hoi, no ko makou lohi loa ana, ua hiki mua ae oia ma ua keena nei, e holoholo ana oia, a aia hoi ma kona mau kuemaka na ouli o ka inaina, kahi i kau ai, i oi ae i ko na wa mamua. Ua ike no oe e ka Makuisa, he ano eehia mau no kona nanaina, aka, ke hoolilo nei oia i na hana ino, me he mau hana maikai la.
          Hele iki aku la o Vireginia imua ona, aka, me he mea la, aohe ona manao mai nona; a ua hoopau ia ae la kona manaolana, a hina mai la oia ma kuu lima iluna o ka noho. He wahi manaolana uuku kai loko o Alamaira, a kamailio haalulu ae la oia, no kona hoi hikiwawe ana mai.
          Iloko o keia kulana kupilikii, ua hala he mau minute o ka noho ana. Puapuai mau mai la, a nalo aku la na waihooluu like ole ma ka papalina o kuu hoa aloha, a me ka hopohopo, me he mea la aia iloko ona ka lia, e kumakaia ia auanei oia iloko o keia hana noonoo ole ana, a hooholo iho la wau i kuu manao, me ka hoike ole aku i kuu mahalo ole no ka hana a keia Kavalia.
          E Dona Padilla, wahi a'u, anoai paha, ua kahaha kou manao, no ka hiki ana mai iloko o kou hale kakela nei, o ka poe makaikai i manao mua ole ia, e like me keia poe lede i ike ole i kou wa i hoi mai ai, e hiki ai la hoi ia lakou ke hookipa mai ia oe, me ke ano kupono, aka, oia mau no kona pane ole mai, a kamailio aku la no nae au.
          He hiki ia'u ke hai oiaio aku ia oe, o keia komo wale ana mai o makou iloko o kou wahi nei, ma kou hookipa aloha ana aole no ia ma ka manao hoino wale, a ke makemake nei au———
          Ku iho la oia, a kaupono mai la ka nanaina o kona mau maka maluna o'u, me kuu hoomau aku no i ke kamailio ana.
          A ke makemake nei au, o ka olelo paa i loaa mai ia'u mai kou ohana mai, i kou wa i kaawale aku nei, he mau kumu no ia e haawi mai ai i na launa laulea ana ma keia mua aku.
          Owai oe, wahi ana i pane mai me ka leo okalakala. Owai hoi au, i pane aku ai au me ka oluolu loa, e ae mai ia'u ma ka pane ana aku e Don Padilla, ua ike no au ia oe.  (Aole i pau.)

Ka Honua nei.
A ME NA MEA A PAU MALUNA IHO.
(Kakauia e J. H. Kanepuu.)

          Aia kekahi wailele ma ka aoao hikina o ke alanui o Wailua e pii ai i Kona a hiki i Mapulehu, o ——— ka inoa. Aia kekahi wailele kaulana mawaena o Wailau a me Pelekunu, o Waiehu ka inoa, iluna no ka wal pau e no i ka hoopuehu ia e ka makani; he kakaikahi ka hiki iho o ka wai ilalo ; a nona keia mau lalani mele,
          Lele ana ka wailele o Waiehu i na pali,
          Ke hoo-ha-kui-kui la i ke alo,
          O-ka a-la ka-wa-i,
          Lele ana ka wailele o Waiehu ia Oloupu
          Ke hoa-la-la ia la e ka ma-ka-ni.
          Aia kekahi wailele mauka o Pelekunu, aia ma Waikolu iuka o Puukaeo, o Hamuwai. Aia ma Kalawao kekahi i kapa ia o Aimanu, he kolii no ka wai i ka wa makalii, aia a hiki i ka wa hooilo, e nui auanei ka wai; no ia wai ka wai i hoomoe ia mai nei o na paipu a hiki i ka halemai pake, 2 a oi ae paha mile. Aia kekahi wailele mauka o Waihanau, he kolii no nae a maloo i ka wa makalii, oia ke kau. Ina he mau ka wai o keia wailele, alaila, ua lilo o Makanalua a me Kalaupapa i mau kaupapaloi, na ko Molokai poe e hai mai i ke koena.
          A na ko Maui hoi e hai mai i ko Maui mau wailele, a ua lohe wale nae au he wailele paha ko Iao ma Wailuku, aole paha, aia ma Hawaii kekahi mau wailele kaulana, o Waianuenue a me Akaka ma Hilo, a o Hiilawe ma Waipio, a me Waihilau paha ma Waimanu, a poina iho la kekahi wailele o Waimanu ia'u, ua auau au i ko laila wai i ka la 27 paha o Iulai 1872; a he nui no na wailele e ae ma ia mau kakai pali mai a hiki i Honokane, o Kawaikapu paha kekahi o lakou, ke kuhihewa ole au. Aia paha malaila kahi i huna ia ai na iwi o Pae, apana o Hamakua, Hawaii, a he moolelo kaulana no ko Pae, ina e hele kakou ma ia mana, a penei kekahi mau olelo hookahakaha ana, "E Pae e, i paa ka ia a kaua e Pae," eia hoi ka hua lea a kela aoao. "Ka hoku o ka malama ike ia Pae," ka keia aoao no hoi ka hooioi e like me kela mau olelo maluna; e kapae kakou i keia a e hoi hou ae kakou no na wailele.
          Heaha la ko kakou waiwai no na wailele? wahi a ka ninau. He waiwai no ma ka hookala ana i ka noonoo, aole auanei e hiki i ka poe waiwai nui a kakou i olelo mua ae nei, ke hana i mau huila a i mau enegini paa loa a ikaika loa hoi, me ka lako i na kaulahao nui, a me na kaula nui kaakolu a oi ae, a me na pahu hao nui paa loa, a me na ilikalapu ano ili pipi kuapuu a ili bufalo paha, ano uaua a paa loa, a paa loa, a me kekahi ano kaula paa e ae, e like me ka hale hana hao ma Honolulu me kona mau huila a me na ili, a iloko o ka ipuhao wai wela, a me ka ikaika o ka mahu ka hookaa ana i na huila. A pela no hoi ua poe waiwai nei e hana ai, a e pani paa ai i ka wailele o Hiilawe ma Waipio, a e haule no ka wai me kona ikaika iloko o na huila paa loa, a e niniu auanei na huila e ku kakaikahi ana maluna aku o na kakai pali o Waipio, a hiki i Kukuihaele, a pela no hoi kela mau huila lehulehu e ku ana i ka ululaau nahele o Mahiki, a me Aiku, me ka hoopaa ana o kekahi mau piko kaula i ke kumu o na ohia ku makua oia mau kuahiwi; he mea ole ia i ka ikaika o ka wailele o Hiilawe, ku ana o kumu o ka lau noho ana ka laau i kai o Kukuihaele; e hiki mau ana na laau a pau i kela me keia minute i kai o Kuikuihaele, o kumu no o ka lau, ka lala, ke aa olalo. O ka hao a ka wai nui, aohe opala koe. A o na huila liilii iho no hoi, na lakou no e okioki na lala a me na wahie a pau o ka laau, ka wawahi ana i na apana kupono ke paila ia. A he mau huila e ae no kekahi e hiki ke oloia na papa, na kua, na kaola, na pili, na papa kui pai, na laau moe, a ia mea ia mea aku.
          He hiki no i ke akamai o ke kanaka ke hana i keia mau hana a pau. He hiki i ke kanaka ke hoounauna i ka wai, kela mea naaupo uhane ole, a he hiki no i ka wai ke hoolohe ma kahi a ke kanaka e kuhikuhi ai.
          He mea maloeloe wale ka pipi a me ka lio, ka hoki; he mea loaa wale ke kanaka i ka mai fiva, mai pake. He mea pololi wale keia poe a'u i olelo ae la maluna, he nui na lilo i ka ai, ka ia, ke kapa, ka hale e noho ai. Aole no e maloeloe ka wai o Hiilawe i ka hana, aole e pololi, aole e molowa, ua mau kona ikaika i na manawa a pau, i kela a me keia makahiki. Aohe koe laau oia wahi mai Waipio a Hamakua. A hookahi no mea lilo nui, oia no na enegini hoohana a kakou i olelo mua ae nei. A he mea liilii wale no keia mau hana i ka poe mea dala nui, ke hui me ka noonoo a me ka hoomau hana. He hana poho no ka hoomaka ana i kekahi hana, a he hana puka no ke hoomau i ua hana la, ke loaa nae ka hope e kokua ana. Ua olelo au mamua iho nei, ina e kua ia na laau a pau o Hawaii nei i wahie a pau loa, e loaa mai he mau paila wahie kiekie, ina nae aole kanawai oki laau.
          A pehea hoi kela wailele palaualelo wale o Waianuenue ma Hilo ? E pau loa ana na ululaau mauka o Hilo, i ke okiia e ka ikaika o kona mau enegini. A e kukulu ia ana he mau hale olo laau he lehulehu wale mauka o Hilo, oiai, aia no o ka ikaika o ka wai o kela wailele o Waianuenue, ka mea nana e hookaa i na huila o na hale hana a pau he haneri a oi ae, a hookahi no hoi mea nana e malama i ke ki nui e paa ai; a e loli ai paha ke kahe ana o ka wai ma kahi e ae. A e hili pea ana paha ke kulanakauhale o Hilo, a mauka ae, i na kaula ili hooniniu huila, oiai ma ka ululaau kekahi o Panaewa, ma ke alanui mauka e pii la i ka lua o Pele, a ma ke ala kekahi makai e hele la i Puna, aia malaila na ohia nunui a loloa, he mea ole ko lakou nui i keia wailele naaupo, e hana hoomaha ole ana a po ka la, ku ae ke oka i kai o ka uapo o Ohele, a e halihali na moku aohe e laua mai, he la malie wale no.
          A e like me ka'u e kukalekale nei no keia mau wailele palaualelo, a hoolei wale he mau galani wai i ka moana, pela no e hoohana ia ai kekahi mau wailele e ae o keia pae aina; e like me Waiehu i Wailua, Kauai. He hiki i kona wailele ke hoohanaia a hu ae kona wai i ke kula o Lihue, Hanamaulu a hiki i kahakai o Nawiliwili a pela'ku. A pela no hoi kakou e nana aku ai i kekahi wailele e ae, kupono ke hana ia me ka nui hewahewa o ke dala. Aohe hewa o keia mau wehewehe wale, i mea hoonanea na kakou no ka la molowa; aia paha a loli keia aupuni he ili keokeo wale no, alaila, hanaia keia mau mea a kakou e olelo nei, aka, ua pau nae ka hie o ka lakou mau hana i ka wehewehe mua e ia e kakou. A ina lakou e hana, e huli hou auanei ihope ka poe e malama ana i ka nupepa Lahui Hawaii; a nana hou i keia mau olelo a kakou e wehewehe nei. A nolaila e na makamaka heluhelu nupepa, ua ike ae la paha kakou i ka waiwai e hue ia mai ana e ka poe naauao dala nui, mailoko mai o na wailele; a ma keia wahi paha e hoomaha ko kakou kamailio ana no ia kumuhana nui.
          Na puu kaulana o Hawaii nei.—Aia ma Kauai o Haupu a me Kalanipuu, he mau puu kaulana keia, a he mau moolelo no ko keia mau puu. Aia ma ko laua nei mau aoao, o Huleia a me Lihue ma ka aoao akau; ma ka hikina ke awa o Nawiliwili me ke kai pili aina o Kaieiewaho, ma ka hema o Mahaulepu a me kai pili aina o Kaieiewaho; ma ke komohana o Koloa me Kahoaea, kela aweawe moku. Aia mauka o Koloa kekahi puu kaulana o Kahili, ua oi iki ae kona kiekie mamua o Haupu; eia wale no kona wahi i haahaa ai ma ke ano o ke kulana. Ua ku oia maluna o na kuahiwi nee paapu, aole pela o Haupu, ua ku oia ma kahi haahaa mai lalo ae, a he kawaha nui haahaa mauka o Lihue a hiki ae i Koloa uka.
          Aia kekahi puu kaulana mauka ae o Wahiawa, ua kaulana ia puu no kahi a ka poe Kauai i holo ai me Humehume, a ilaila lakou i kahea mai ai i ka Hawaii, he like na au o ka Hawaii me he ohelohelo pu la. Aia mauka o Waimea kekahi puu kaulana, o Puukapele; aia malaila kahi e kii ai ka poe kalai hoe waa, aia no hoi malaila kahi nui o ka laau kauila, nona ka olelo ana, "o kauila o Puukapele."
          Aia kekahi puu kaulana ma Haena, o Makana ka inoa, ua kaulana keia puu i ke ala o ka laue, he puu kuhao keia ane like a kokoke paha me Haupu, aole nae like loa. Aia ma kona kua o        a ma kona alo, aoao akau, o Haena a me ke kai piliaina o Kaieiewaho. Aia malalo o keia puu na hale o Lohiau, kilioe wahine i ka pali, ka wai a Kanaloa, a me ka wai a Kapalae. Aia kekahi puu kaulana o Kalalea ma Anehola; aia ma Wailua, na puu kaulana o Nounou a me Maunakapu. Ua pau ko kakou kamailio ana no ko Kauai mau puu kaulana, a koe no nae o S. K. Kuapuu o Waimea, Kauai, e lilo mai nei i Luna Helu no Koloa.
          Aia ma Honolulu ka puu kaulana o
          Puowaina. Aia ma Waikiki, o Leahi. Aia mawaena o Palolo a me Manoa, o Kumauna, he moolelo maikai a loihi ko keia puu.
          Aia ma Maunalua a me Kuliouou, he puu kaulana o Puuokona, Puoahi, Puuokawaihoa, a me Puumai Koko Head. Aia mawaena o Waimanalo a me Kailua, he mau puu kaulana, o Ahiki a me Olomana. Aia ma Kualoa, he puu kaulana, o Kanehoalani, nona kahi mele kaulana a ka poe kahiko.
          Hoolalau ana ke aloha i Kualoa,
          Pii ana iluna o Kanehoalani,
          Iho ana ma kela aoao o Kaaawa,
          Hele ana o ke kaha o Makana,
          Auau i ka wai o Kahana &c.
          Aia kekahi puu kaulana mawaena o Hakipuu a me Kahana, mauka o kuahiwi, o             ka inoa. Aia kekahi puu kaulana mawaena o Kahana me Punaluu o na Wawaeokana, (oia paha ka inoa aole paha.) Ua olelo ia, ua ku aku o Kana ma ka aoao maanei o Kahana, a kiei ma o o Punaluu, a kahea aku la i na kanaka e apoapo loi ana, "aia ae ka lalani kekee a olua, hoopololei hou ae." Ke aloalo wale la laua la, i nana ae ka hana, e kiei iho ana keia kanaka maluna o ka pali. Eia ka ninau: owai la o kekahi kanaka o laua kai holo e nana ma kela aoao o Kahana, a ike i kona wahi i ku ai kona mau wawae? Eia ka lakou nei ae, "o Keaka." Aia kekahi mau puu lehulehu wale ma Waianae, e like me Puukuna, Puuokapolei. Aia ae kekahi mau puu ma Aliomanu a me Aliapaakai ma Moanalua. Ua pau ko kakou olelo ana no na puu o Oahu.
          Aia ma Molokai o Olokui, he puu kaua kaulana i ka wa kahiko, aia mawaena o Wailau a me Pelekunu, aia ma ia kuahiwi, puu mai o Waiehu, kela wailele a kakou i olelo mua ae nei, o keia puu, ua kuhao wale oia iwaena, ua okoa aku ke kumupali e pili la me ke kuahiwi. Ina e pii oe ma Mapulehu aku a hiki i Kilohana e iho ai i Wailau, e ike no oe i ke kiekie o keia puu e kuhao mai nei ma kou papalina hema, a e mahalo no oe i ke ku kilakila ana. Aia mawaena o Waikolu a me Honokaupu kekahi puu nui, o Ahumauna, (a he ano kuahiwi kekahi ona.) A ma keia mau puu elua, o Ahumauna a Olokui, he mau puu na Kane ma laua o Kanaloa, a malaila kahi kapa ia ai kela inoa e kau ae la ma ke poo o ka kakou kumuolelo, a penei ka hoopololei ana: "Napuuakane," ua hoololi ia nae ka hea ia ana, pela mai ka olelo a kekahi mea ike i ko"u hanai ia ana, i noho iho nei ma Waimea i Kauai, he ohua i holo i Kauai me Kaikioewa.
          Aia kekani puu kaulana mawaena o Pelekunu a me Honokaupu, o Haupu ka inoa, o kahi keia a Kana i hoohiolo ai, a ua hoolaha wau mamua, i ka makahiki 1867 a 1868 paha. A ma keia kakau ana, ke hoala hou nei au e kukulu hou ia Haupu a like me mamua, a pii hou kona kiekie iluna, aohe palena o kana pii ana a me kana oni ana, oia mau aku kona pii ana i ka manawa pau ole, a ke hoonoho hou nei au i mau enegini ikaika huila nao, i ko-lu ia me na mea paahana akamai loa. A e ike no kakou ma ka hookala ana a ka noonoo i ka oi pakela o kona kiekie, aole e hiki ia Kana a me Niheu a me kona poe kokua, ke hoohiolo hou ia Haupukele, e kela ana i ke kiekie, e kela ana i ka lani. Ua pau ae la paha ko kakou olelo ana no na puu o Molokai, a koe aku no o Haupu, e oni ana a hiki i ka lani.
          Aia kekahi puu ma Kahakuloa, o Puukoae. Ua kaulana keia puu no ke kuamuamu ia ana aku i ka Moi o Hawaii e kekahi kanaka o Maui, Kalaniopuu, a me kona hooneinei ana aku i kona wahi huna. A ma ka pololei a me ke akamai o ke kanaka nana i pahu ae i ka ihelaumeki, ka hele no ia a ku ana ka ihe ma ua wahi la ana i hooneinei aku ai, i ikea i ke kiwalawala ana mai iluna o ka pali, a haule ana ilalo. A olelo iho la o Keliikuli, "kai no paha ma kahi e ae ka oukou puka e o ai, (he wahi ano hookapeke keia,) eia no ka ma ka puka o Maui." Aia kekahi mauka ae o Lahaina, aia maluna o Paupau, mauka aku o Lahainaluna. Aia ma Puuolai, Honuaula. Aia ma Kauwiki i Hana, (na ka poe i ike e hai mai i ko na Koolau ae a hiki i Wailuku.) Ua pau ko kakou kamailio ana no Maui.  (Aole i pau.)