Ka Lahui Hawaii, Volume III, Number 38, 20 September 1877 — Page 4

Page PDF (1.29 MB)

KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII.
HONOLULU, SEPATEMABA 20, 1877.

KOMI TE HOOPONOPONO NO KEIA AOAO.

LAIKI MAKUA,  MRS. KELA A. GILIMANA,
M RS. ELENA MAKALE,  MRS. J. M. KUKE.

NO UKALI.

          O Ukali oia no ka mea uuku loa o na Hokuhele a pau. Ua kokoke loa oia i ka la mamua o kekahi mau Hokuhele e ae, aka, he 37,000,000 mile nae kona mamao mai ka la mai. Aole oia e ike mau ia, ke ole me ka ohenana, no ka mea, he uuku loa a he kokoke loa aku i ka la. I ka wa e ikeia aku ai, e hoike mai no ia i na ouli like me ko kakou mahina. I kekahi wa, he poepoe kona nanaina aku, a i kekahi manawa, he wahi hapa uuku wale no ke ikeia. E ikeia aku no oia i kekahi wa, mamua iki ae o ka puka ana ae o ka la, a mahope iki hoi o ka napoo ana o ka la.
          He ekolu tau sani na mile, ke anawaena o Ukali: O kona makahiki piha, he 87 mau la, 23 mau hora, 24 na minute, a me na sekona 44. Oia iho la ka loihi o ka manawa ana e poai ai apuni ka la. He hookahi kaa aua ona maluna o kona iho, iloko o na hora he 24, a me na minute elima, nolaila, ua aneane no elike ka loloa o kona la, elike me ko kakou nei.
          No ke kokoke loa i ka la, nolaila, ua wela loa malaila, aka, he uuku loa ka mea hiki ia kakou ke ike aku nona. Nani ka nui o na mea mamua o kakou e pono ai ke ikeia, ia kakou e kaawale aku ai mai keia ao. He mea maikai ka noonoo ana iho, o na honua a pau, aia ma na poho lima o ka Makua Nui Maikai ke Akua ko kakou Makua.

KE KANU ANA I KA MOA KEIKI.

          He malama mea kanu ka hana a kekahi makua, nana kekahi wahi keiki uuku, he ekolu wale no ona mau makahiki. Ua kanu oia i kekahi maloko o ke kihapai, o kekahi ma na pahu huinaha. Hele pinepine aku no oia, e nana ia lakou, me ka ukali pu ana o ua wahi keiki uuku ala iaia. I kekahi la, ua hopu aku la ua wahi keiki nei i keiki moa liilii, a kanu iho la iaia iloko o kekahi ipulepo kanu pua, me ka uhi ana i ka lepo, a koe na ke poo aole i nalo, a waiho aku la oia mawaena o na pua a kona makua.
          Ma ke ahiahi ana iho, hele hou aku la ua makuakane nei, e ike ka i pono o kana mau pua. Iaia e hele ana i waena, lohe aku la oia he leo uwe no kekahi moa keiki. Nana hele aku la oia no kekahi manawa loihi, a mahope loaa'ku la iaia ua kanuia iloko o kekahi ipu lepo kanu pua, me he rose ala, me kona wahi poo uuku mawaho ae o ka lepo. Na kuu keiki no i hana i keia mea, wahi ana, a lawe ae la oia i ka hale, a ninau aku la i ke keiki ina nana i kanu i kela moa keiki maloko o kela ipu lepo kanu pua. Ae, i pane mai ai ua wahi keiki nei. Heaha kou mea i hanai pela, wahi a ka makua. I ulu ae oia, i pane aku ai keiki hewa ole. Aole io no i lawelawe ua keiki la ia mea, me kona manao e hana kolohe, aka, ua manao oiaio no oia, o ke ano maikai iho la no ia e hooulu ai ia mea, aolo  no hoi i maopopo iaia ke ano e hooulu ai i na moa.
          He nui wale no mea a na kamalii e pono ai ke ao. He hana nui no ia na na makua e ao ai ia lakou ma na mea maikai a pau me ka oiaio. He pono no lakou ke loaa i mau waihona nui o ke aloha a me ke kupaa. E hana hoi lakou i ka lakou hana me ka pono, a e loaa ia lakou ka uku makana.

NO VENUSA.

          O ka lua o na hokuhele mai ka la mai, o Venusa no ia. Aia oia mawaena o Ukali a me ka Honua nei, a no ke kokoke ana mai ia kakou, nolaila, ua ano nui oia, a oi aku hoi kona nani ia kakou ke nana aku, mamua o kekahi mau hokuhele e ae. A no ka ikaika o kona malamalama, nolaila, ua hiki loa oia ke ikeia me ko kakou mau maka i ke ao. He 68,000 mile wale no kona mamao mai ka la mai, a ua emi iki iho hoi kona nui mamua o ka Honua nei. Hookahi ona kaa ana maluna o kona iho i kela a me keia 24 hora a me 2 m. Ua like no ka loihi o kona mau la, a me na po e like me ko kakou. Ke kaapuni nei oia i ka la iloko o na malama 7 a me ka hapa, a ua kaahele aku oia ma ka 76,000 mile i ka hora.
          A no kona kukuku loa ana aku i ka la, nolaila, ua oi palua aku kona malamalama a me ka wela imua o ko ka honua nei. I kekahi hapa o ka manawa, e ikeia aku no keia hokuhele nani ma ka hikina, mamua ae o ka wa e puka mai ai ka la, e kapia aku oia o Hoku Kakahiaka. A ma kekahi manawa hoi, e ike ia aku no ma ke komohana, mahope o ka napoo ana o ka la, a e kapa aku auanei kakou ia wa, o Hoku Ahiahi.
          E hiki no ia oe ke ike aku iaia ma ke komohana i keia wa. Ua keokeo loa kona malamalama, a ua ike ia aku na kikokiko maloko olaila, a ua manao ia, ua uhi ia oia e ke ao paakiki.
          E puka ae anei oukou a pau mawaho o ko oukou mau hale i keia po, mahope iho o ko oukou heluhelu ana i keia maloko o ka "Lahui," e nana aku ma kela aoao, o kahi napoo aku ai ka la, a i ka manawa hoi e hoamaka iho e poeleele.
          O ka Haku, he nui oia, a he kupanaha hoi Kana mau hana.

KE KULA SABATI.

          Ua halia mai e kekahi Lunakula, ma na apana kahi i hoakoakoa ia'i na kamalii iloko o ke Kula Sabati, malaila kahi i ike ia'i ka noho pono ana o na keiki iloko o na kula la. He oi aku ka maluhia a me ka noho pono o na keiki mamua o na keiki nalowale ma ka la o ka Haku i o a ia nei me ka hele ole i ke Kula Sabati. Ua noonoo nui au no kela olelo, a ua ninau au ina ua pau na keiki o Honolulu iloko o ke Kula Sabati. Ua ike au i kekahi poe kamalii he hele i ke kuahiwi ma ia la e ohi ohia ai.
          Ina e nele na kamalii i ka ike i ka Baibala, a me na moolelo o ka Baibala, ka mea kupono ia lakou e ike, no wai la ka hewa? No na makua no. O na keiki Hawali, na ke Akua no i haawi mai i na makua, a o kona manao e ao ia lakou i ka pule. He pono e makaala na makua i ao ia na keiki i na kanawai a me na mea e ae maloko o ka Baibala. Ina e hoouna ia na keiki i ke Kula Sabati, e ao ia no lakou ma ia mau mea. A he mea kokua no ia i na makua. Aole liuliu loa iloko o na wa i hala, aole i ikeia keia mea he Kula Sabati, aka na kekahi kanaka maikai i hoomaka i mea ao aku i kekahi poe kamalii i haalele ia. A i ka lohe ana o kekahi poe no kana hana, ua hoomaka lakou e kukulu i na Kula Sabati, a pela i laha ai a puni ka honua. A he nui loa ka pono i hanaia. I ko'u wa kamalii, ua hoopaanaau au i ka mokuna 26 o Mataio a me ka Halelu 19 iloko o ka pule hookahi, a oia ka makamua o na pauku he tausani a'u i hoopaanaau ai iloko o ka makahiki hookahi. Mai ia wa mai mau no kuu aloha no kela mokuna a me ia Halelu. A ua kokua kela Mokuna ia'u ma na hana pono. Ia'u e heluhelu ai i na pa uku hope he 15, na ia mau olelo i hoomalielie i kuu manao kue ana i na hana pono ana kaumaha. U keia kokua ana no na hana pono, he hua ia no ke Kula Sabati. Ua lawa ia kokua ana no na keiki Hawaii a me na makua no hoi, no ka mea, o ka hapanui he hiki no ke hele i ke Kula Sabati, a e ao i ka olelo a ke Akua.

NA OHIA EHIKU.

          Nani wale kuu makemake e hala'e ka la Sabati, wahi a Wile kuu wahi keiki hoahanau. Ua ake nui loa au e paani me kuu hu hou ; aka, he la Sabati keia, aole au e hiki ke hana ia mea.
          E Wile, i pane aku ai au, makemake anei oe e hoike aku ia oe i kekahi wahi moolelo ?
          Ae, e ka makua.
          Hele mai la o Wile a noho ma kuu kuli, a ku poai mai la na kamalii a puni.
          Ano e ka makua Ioane, ua makaukau makou.
          Aia kekahi kanaka waiwai nona kekahi hale nani, a me ke kihapai, a maloko o ke kihapai, e ku ana kakahi kumu ohia nani ana i minamina nui ai, aka hoi, oiai i kona makahiki mua no i hoomaka mai ai e hua, aia hoi he ehiku wale no mau hua ohia maluna ona.
         
I ko lakou wa i pala mai ai, hele aku la ua kanaka nei malaila i kekahi la e nana ana i na hua nani, a ike koke aku la oia i kekahi kanaka ilihune e maalo ae ana, a i ka nana aku, ua hele a pololi loa. Ua kaumaha loa ka manao o ke kanaka waiwai nona, nolaila, hahaki ae la oia he eono o kana mau hua ohia nani, a haawi aku la nana, a koe iho la i hookahi wale no iaia. Hoomaikai mai la ke kanaka ilihune iaia, a hele aku la ma kona ala.
          Aka, i ka poeleele ana iho, hoi hou mai la oia a komo aku la iloko o ke kihapai o ke kanaka waiwai me he aihue maalea la, a lawe malu aku la i ka ohia hookahi i koe iho iluna o ka laau. Ia wa, apo mai la ko Wile mau lima a puni kuu a-i a pane mai la, e ka makua e Ioane, mai kamailio loihi hou aku oe, ua ike no au i kau mea e manao nei, a ina i komo hou mai ka iini iloko o'u e like me ka makemake ana e hala koke ae ke Sabati. E hoomanao auanei au i na ohia ehiku.
          Ua pono e Wile, i pane aku ai au. E hai aku i kou mau hoahanau a me na kaikuahine no ka'u mea e manao nei.
          Aole anei oe i ike ? wahi a Wile, o ke kumulaau ohia, o ka hebedoma no ia, a o na hua ohia ehiku, oia no na la ehiku.
          Ua haawi mai ke Akua i eono mau la no kakou, a hookahi wale iho no hoi wahi la nona ponoi, a ina kakou e uhaki ana i ka maluhia o ka la Sabati, alaila, ua aihue kakou i ka hiku o ka la.
          Mai ka Hoaaloha mai o na Kamalii.

No Chri stopher Columbus.
HELU 23.

          Ke hopohopo nei au o kaea ko'u poe makamaka o ka LAHUI HAWAII no ka loihi o keia moolelo. E hoomanao iho oukou, he moolelo oiaio no keia o kekahi kanaka, a o na mea i hoikeia nona, oiaio no na mea ana i hana'i. Nana no i imi a loaa kela mau aina. O kekahi mau mea ana i hana'i me na Ilikini, ua hewa, a he mea kaumaha no'u ke kakau ia mau mea no oukou. Aka, ua ike oukou, he nui loa na hana ino ma keia honua mai ka wa mai o Adamu. O ka hewa, he mea ia i ikeia iloko o na lahui a pau. Ua hele mai o Iesu Kristo e ao i ka mihi a me ka hana pono, a he nui no ka poe i huli i ka pono; aka, o ka hewa, he enemi mau ia no ke kanaka; he ikeike no hoi ia mea, a o kekahi poe he nui e kapa nei ia lakou iho he poe Kristiano, aole pela, he poe kauwa lakou na ka hewa.
          E hele hou aku kakou me ka moolelo, a e hoomaopopo oukou i keia mea, o ka hana hewa, e hoohua mai ana ia i ka hoopaiia me ka poino. Ua hooholo ke Akua pela.
          Mahope koke o ko Columbus lohe ana i ka moolelo walohia o ka poe Paniolo ana i haalele iho ai ma ka papu, ua hele aku oia e ike ia Guacanaqari. He nui na Paniolo i hoomaloka i ka moolelo i haiia mai no ka lukuia o ka papu. Ua manao lakou na Guacanaqari i hana ia mea a pau, a no kona makau, nolaila ua haku oia i ka moolela o Caonaba i mea e puni ai o Columbus. I ka wa i hele ai o Columbus, ua lawe pu oia i kekahi o kona poe he nui. Oia a me kona poe alii, ua kahiko ia me na me na lole nani loa, ua hulali ko lakou mau aahu i na kila, gula a me na momi o na ano a pau e pili ana i na kahiko kaua. Ua loaa aku ia lakou o Guacanaqari ma kona wahi.
          Ua hoohalawai oia me Columbus me ke aloha, me ka helelei ana o kona waimaka iaia i hai aku ai i ka moolelo o ka luku ia ana o ka papu. Alaila, kamailio oia no kona mau eha, a me ka eha o kona poe kanaka mamuli o ko lakou kaua ana ma ka aoao o na Paniolo. Ua hoike aku o Guacanaqari i kona eha, aka, aole he eha i ikeia. Olelo mai oia he eha, aka, ua hiki no iaia ke hele aku e ike ia Columbus ia ahiahi no, a ua kanalua na Paniolo i ka oiaio o kana mau olelo. Ua haawiia ka makana mawaena o Columbus a me na'lii, a hoi aku la ka Columbus huakai iluna o ka moku.
          I ka wa a Guacanaqari i hele aku ai e ike i ke aumoku, ua piha loa oia i ke kahaha a me ka haohao no ka nui loa o na moku! He nui loa no hoi na haole. A o na holoholona o Europa kekahi mea ana i kahaha nui ai! O na lio kekahi maluna o ka moku o ka Adimarala. Aole oia i ike i na holoholona nunui a maikai e like me ia, he laka a he hoolohe i na kahu. Manao iho la oia he nui loa ka mana o ia poe kanaka. Aka, o ka mea kupana loa iaia, oia kona ike ana i kekahi poe Carib i lawe pio ia e Columbus! Ua makau loa keia poe i kela mau pegana, aole hoi he aa e nana aku i ko lakou mau mana weliweli. Ua huli koke ko lakou mau maka i kahi e.
          Iloko o keia hele ana mai o ua alii nei, ua hana aku o Columbus iaia me ka oluolu loa; aka, o na mea e ae, ua ike ia ko lakou kanalua ma na hiona o ko lakou mau maka. Aole i hai maoli ia'ku iaia ua hoomaloka na Paniolo i kana olelo, aka, ua ike oia i ko lakou ano e ma na mana o lakou, aole oluolu e like me ka wa mamua, a ua ano hopohopo oia, a noi aku la e hookuu iaia e hoi iuka. He mau wahine ka Columbus maluna o kona moku, o ka nui o lakou no Porto Rico, na ka poe Carib i haawi mai iloko o kona lima. O kekahi o lakou he ui, he maikai ka helehelena, a ua kapa lakou i kona inoa o Catalina. Ua kamailio o Guanaqari me keia mau wahine, a ua oluolu loa oia ia Catalina. Ma ia po iho ua lele keia poe wahine a pau iloko o ke kai a au aku la no ka aina. He ino ke kai, a he ekolu mile ka mamao o na moku mai ka aina aku; aka, o Catalina a me kekahi mau mea e ae eha, ua pae lakou iuka me ka loaa ole i na waapa i alualu aku mahope e imi ia lakou.
          I ke ao ana'e ua neo o Guanaqari a me kona poe kanaka a pau. Ua hoouna ia na waapa ma na wahi a pau e imi, aolo nae i loaa kekahi mea hookahi. Ua holo kekahi mau waapa iuka iloko o na muliwai, aole nae he mea i ikeia. Ma ka nana aku, aole i makemake o Guanaqari e hoolauna me na Paniolo.
(Aole i pau.)

KA KETE LETA.

          Ua loaa mai no ia'u kau le ta, a ua heluhelu au me ka hauoli nui. Ua makemake kuu kane e ike i kau mau leta a me ka'u mau pane aku no lakou. Manao au ua pono kou mama: O na pilikia i loaa mai ia makou, ua haawi mai la i wa pono no makou e like me ko makou manaoio ana; me he mea la, i ka'u hoomaopopo iho, he nui wale na pilikia i loaa ia makou ka poe malama hale, e hooponopono aku ai e like me ka manao ana o ko makuahine. E oluolu oe e haawi aku i ka hoomaikai i kou makuahine no kana mau olelo oluolu maikai. E puana mau no au ia lakou i na wa a me na la a pau, oia hoi, i ko'u wa pilikia loa.
          Ua hauoli loa wau, mamua ae o kuu wa i kakau leta hope loa aku ai ia oe. Ua loaa ia'u kekahi mau mea maikai iwaena o keia poe, ua kamailio pu no wau me ua kanaka la no ka inu ana i ka awa, a ua pane mai oia, aole loa oia e inu hou ana. O ka wahine a'u i ike ai o kana wahine ponoi no ia. Ua ike oia, ua pilikia loa wau no ka'u hana humuhumu, nolaila, ua kokua mai oia ia'u. Ua oi ae kona akamai i ka hana i na lole kane mamua o ko'u, a ua kokua pu mai no hoi oia ia'u, ma ka hana ana i kekahi mau lole no ka'u kane. Olioli wau e ao a ike i ka hana ana o keia mau mea me ka maikai.
          Makemake no hoi oia, e ao aku au iaia i ke ano o ka hana ana i na lihilihi a ua ae aku au. Ke manao nei keia poe e kakali a ku mai ka mokuahi hou, o Likelike, a malaila e hoi nui aku ai.
          Ua makemake lakou ia'u e hele pu me lakou, aka, ua aloha wau i kuu home. Ua ike no hoi au i ka olioli o kuu kane, no kuu ae ole ana e hele.
          Aole anei oe e manao, ua nui loa ka hele makaikai ana o ko kakou poe. Ina wau e hele, e pau auanei kuu mau pua i ka make. He nani loa ko lakou nanaina, a ua aloha wau ia lakou, a e pau auanei kuu mau moawahine i ka auwana maloko o ke ko, a e nalowale lakou mai ia'u aku, aole hoi e hiki i kuu kane ke hele, no ka pilikia i kana hana. A! aole loa e hiki ia'u ke haalele iaia e noho hookahi.
          Ua makemake no au e holo i Honolulu i kekahi wa, ke hele pu nae me ia, a ike ia oe, kou ohana a me na hoa'loha a pau, a e makaikai hou aku hoi i ke kula, aka, ua lilo kuu home i wahi aloha nui  na'u, o ka oi no ia o ka maikai loa ma ke ao nei, kahi a'u e walea ai iloko o ko'u mau la o keia ola ana, makemake au e hoopiha me ka hauoli, a me kuu makemake au e hopiha me ka hauoli, a me kuu makemake e ao mai i na haawina i ko kakou poe, oia hoi na haawina o ka maemae a me ke aloha, makemake no hoi e lilo oia kekahi o na home nana e kokua mai ia Hawaii nei, i lilo ai i aupuni nani.
          Aole au i hai aku nei ia oe, no ka mea e pili ana i ke kamailo ana a ko makuakane a me ko kaikunane. Hauoli makou no ia mea. E oluolu oe e hoomanao mai ia maua a elua: i kou ohana a pau loa, me ke kakau hou mai.
O kou ponoi.  KETE.

          Owai ka mea i loaa iaia ka wahine noho pono ? He waiwai oia i oi aku i ko na momi.
          Paulele iaia ka naau o kana kane, aole e nele oia i ka loaa ole.
          He maikai no kana e hana'i iaia, aole hoi hewa, i na la a pau loa o kona ola ana.

HAAWINA KULA SABATI.
HELU 14—SABATI, SEPT. 30.
KUMUHANA.—Ka hoi i hope.
PAUKU BAIBALA.—Oih. moku. 13 a i ka mok. 20:17—32.

Pauku Gula. "A o oukou mea e hana'i a pau, e nana'ku no ia me ka naau, me he mea la no ka Haku, aole hoi no kanaka. Kol. 3:23.
Mele.—Mele hou, 8—7. Leo Bentty.
1
Nani no ke ahonui,
Me ke aloha o Iesu,
Ma ka hapaha i hala;
Ala a hoomaikai pu.
2
Hui, hui na haumana,
Hui me na kumu pu;
Ku a hai mai i na haina,
Ku a mele ia Iesu.
Pule hoomaikai no ka hapaha i hala.
Ka hana a na kumu. E lilo i mau minute i ka hoomakaukau ana i na haumana e pane i na ninau a ke kahu. Penei.
Ekolu mahele nui o na Haawina o keia hapaha.
I Ko Paulo kaahele misionari mua ana mai ka Haawina I a Haawina IV. Oih. mok. 13 a i ka moku. 14:26.
II Ko Paulo kaahele elua ana, mai ka Haawina V a Haawina X. Oih. mok. 15:36 a i ka mok. 18:22.
III Ko Paulo kaahele ekolu ana, mai ka Haawina XI, a i ka Haawina XIII. Oih. mok. 18:28, a mok. 20:32.
Na wahi i hele ai Paulo ma ke kaahele mua, me na hoahele elua, Barenaba me Ioane Mareko. Anetioka ma Suria kahi i hoomaka'i e kaahele. Mailaila Seleukia ke
awa ia o Ane tioka. Mai Seleukia Komohana hema a Kupero, he mokupuni ia ma ke Kaiwaenahonua. Na hana ma Kupero. Haiolelo ma Salami ma ka hikina. Haiolelo ma Papo, ma ke Komohana. Keakea Eluma ke kilo, a hoomakapoia; huli mai Seregio Paulo ke Kiaaina.
Mai Papo aku, Komohana Akau a Perige ma Pamepulia. Haalele Ioane Mareko ia Paulo ma. Aole akaka ka hana ma Perege.
Mai Perege akau a Anetioka ma Pisidia, Anetioka elua keia. Halawai Paulo ma me na Iudaio a me ko na aina e. Huli mai no kekahi poe. Huhu loa nae kekahi hapa o na Iudaio, a kipaku aku ia laua.
Mai Anetioka hikina a Ikonio. Halawai no Paulo ma a haiolelo, huli mai kekahi. Aka, huhu loa kekahi a hana ino a hailuku ia laua.
Mai Ikonio hikina hema a i Lusetera me Derebe ma Lukaonia. Haiolelo laua. Hoala i kekahi kanaka oopa mai ka opu mai no, Lusetera kuhihewa ia laua he mau akua, a hoomakaukau e hoomana'ku. Hoole loa nae lau.
Mahope iho ma ka hookonokono ana o ua Iudaio, hailuku ia Paulo, a manaoia ua make. Aole nae i make. Hele hou no Paulo ma i Derebe i Lusetera, i Ikonio, i Anetioka ma Piridia, i Perege a i Atalia ma ke komohana, e haiolelo ana, e hooikaika ana i na hoahanau, a e hoonoho ana i na lunakahiko no na ekalesia a pau,
Mai Atalia hikina a hiki hou i Anetioka kahi i hoomaka'i e kaahele. Mai ka mak. 45 ai ka mak. 52 keia kaahele ana.
Ka nui ona mile i hele ai, he 1200 paha, ma ka aina, ma ke kai, ma ka moku, ma ka wawae.
II Ko Paulo kaahele elua. Noho oia ma Anetioka i kekahi manawa; he wahi pohihihi ekalesia no ke oki-poepoe ana me ka malama i ke kanawai o Mose. Ma ka hoopii ana i na lunaolelo ma Ierusalema, ua hooholo ia, aole make e oki-poepoe ia ko na aina e; e hookaokoa i ka io i mohai ia na na kii, me ke koko, me ka mea i umi wale ia, me ka moekolohe.
Hoomakaukau Paulo me Barenaba no ke kaahele elua. Aole nae i like ko laua manao no na hoahele. Makemake Barenaba e lawe hou ia Ioane Mareko, he keiki ia nana. Makemake ole Paulo, no kona haalele ana ia laua ma ke kaahele mua. No keia like ole, lawe Barenaba ia Ioane a holo i Kupero, kona wahi hanu ia. Lawa Paulo ia Kila i hoahele a hele i Suria me Kelikia ma ka hema, a ma ke komohana akau, e hookupaa ana, i na ekalesia. Mai Kilikia a Derebe a Lusetera, a lawe pu ia Timoteo i hoahele.
Kaahele no ma Perusia, ma Galatia ma ke komohana, a hiki i Teroa ma Musia ma ke komohana akau. He kulanakauhale ia. Ma Teroa loaa kekahi hihio ia Paulo, he kanaka e noi ana ia ia e hele i Makedonia e kokua ia lakou. Ka hele no ia mai Teroa a Samoterake, a Niapoli, a Pilipi, ke kulanakauhale nui o Makedonia ma ke komohana akau. No Tureke ia i keia wa.
Ma Pilipi, hoohuli ia Ludia he wahine a bapetizoia me ko kona hale. He kaikamahine i uluhia i ka uhane ino, ua hoola ia a haalele i ka hana kilokilo e waiwai ai kona mau haku. Huhu loa na haku.
Hopuia Paulo me Sila hahau, hoolei iloko o ka halepaahao, paa loa ka wawae ma kahi pouli Himeni nae a pule laua , he olai nui, hemo na kaulahao. wehe ia na puka. Aole nae i holo na paahao. Manao ka lunakiai e pepehi ia ia iho, Papa nae Paulo; kona huli koke no ia a bapetizoia me ko kona hale.
Hele laua mai Pilipi a Anepipoli a Apolonia a Tesalonika ma ke komohana hema. No Makedonia keia mau kulanakauhale. Halawai Paulo me na Iudaio na Helena na kanaka e, Huli mai kekahi poe. Aka, huhu loa loa kekahi poe Iudaio a hana ino ia laua. Lawe nae na hoahanau ia laua a i Berea komohana hema.
Ma Berea, huli mai kekahi poe Iudaio, me ka poe e ae. Ikaika lakou i ka huli i ka palapala hemolele. Hele mai nae kekahi poe Iudaio mai Tesalonika mai a hoohaunaele. Lawe na hoahanau ia Paulo a hiki i atenai ke kulanakauhale nui o Helene. Noho nae Sila me Timoteo ma Berea.
Haiolelo Paulo ma Areiopago kahi hookolokolo nui o Atenai, i ke ano o ke Akua oiaio, i ke ala hou ana, i ka la hookolokolo nui. Huli kekahi poe uuku. Henehene kekahi poe, a hoopanee a lohe hou.
Mai Atenai a Anetioka ma ke komohana. He kulanakauhale kaulana ia. Noho me Akula me Perisekila, he mau Iudaio i huli mai. A hui pu Sila me Timoteo mai Berea mai me Paulo ma Korineto. Hai ikaika ia ka olelo a Iesu i na Iudaio. Kuee nae lakou. Alaila huli Paulo ma i na kanaka e. Huli mai ka luna o ka hale halawai o Kerisepo me ko kona hale. Hoolana ke Akua i ko Paulo manao ma ka hihio.
Noho ooia ilaila hookahi mk me ka hapalua. Nui ka poe huli mai. Hana ino nae na Iudaio ia ia a imi i hoahewaia. Mahope iho uwe aloha oia i na hoahanau a ku a holo i Suria me Akula me Perisekila. Aia Suria ma ka hikina o Korineto, 800 mile paha a oi ae. Mai Suria a Epeso komohana akau, 450 mile paha, waihoia Akula ma ma Epeso. Halawai iki no Paulo me na Iudaio, a holo i Kaisasela hikina hema e pili ana i ke kaiwaenahonua ma ke komohana'e o Ierusalema, 450 mile paha mai Epeso mai. Aloha oia i na hoahanau malaila, a hele aku i Anetioka ma ka akau, 300 mile paha kahi ia i hoomaka i keia kaahele elua, 3000 mile paha i
hele ai Paulo ma ia kaahele ana, ma ke kai, ma ka aina, ma ka moku, ma ka wawae, mai ka mak. 53 a i ka mak 56 paha.
III KO PAULO KAAHELE EKOLU ANA.
Noho iki no Paulo ma Anetioka, alaila ku a kaahele ma Galatia a me Perusia, e hooikaika ana i na haumana a pau. Ia wa paha i kukuluia'i ka ekalesia ma Galtia. Ahiki Paulo i Epeso e hooko i kana olelo mua. Bapetizo i kekahi poe he 12 i bapetizo ia ma ko Ioane bapetizo ana. Halawai oia a haiolelo a paipai i na Iudaio me kanaka e, e huli mai. Hana no i elua mak. a oi. Nui ka poe lohe. Kukuluia ka ekalesia ma Epeso. Hana Paulo i na hana mana ma o Iesu la, ola ka poe mai. Mahikiia na uhane ino. Hana ino na uhane ino i kekahi poe kilokilo hoopunipuni. Makau kanaka. Nui ka poe huli mai. Ka poe kilokilo, puhi na buke kilokilo i ke ahi. Minamina ole i na 50,000 apana dala. Ala mai ka huhu loa o Demeterio ka mea i haka i na kii no Diana. No ka emi loa o ke kuai ana ia mau kii. Nui loa ka haunaele. Mai pilikia loa Paulo. Hoopau nae ka luna aupuni i ka haunaele.
Uwe aloha Paulo i na hoahanau, a ku a hele mai Epeso a Makedonia, a Helene komohana akau, 300 mile paha, 3 malama ma Helene. Hoohalua kekahi poe Iudaio e pepehi ia ia. Hoi hou oia i Makedonia i Pilipi. Mai Pilipi a Teroa hikina hema. Halawai malaila ma ka po a loihi, e wawahi berena ana. Hiamoe Eutiko a haule i ka puka makani a make. Hoola hou Paulo ia ia. Halawai a ao. Uwe aloha i na hoahanau a ku a holo i Aso i Mitulene, i Samo, i Terogulio, ma ke kai moku liilii, a hiki i Mileto. He kulanakauhale awa ia, 40 paha mile ma ka hema ae o Epeso.
Ma Mileto kii Paulo i na lunakahiko ma Epeso. Halawai pu me lakou a hai i kona mau manao. Malaila hoi ko kakou kula hope ana. Aole pau keia kaahele ekolu.
Iloko o kela hapaha ka pau ana. Mai ka mak. 56 a ka mak 60 keia kaahele ana.
Mele.—Mele hou, 8—7. Leo Oto.
Holo Paulo, mau ka holo
Ma ka aina, ma ke kai,
Hai i ka Iesu olelo,
I ka nu hou e ola'i.
Lohe, ala, huli nui
Na kanaka, na pokii,
Hana ino ia mai la,
Hana nae a oli e.
Na Ninau a ke Kahu.
Na makua. Heaha ka mea nui ma na Haawina o keia hapaha i hala? Ke kaahele misionari ana o Paulo. Ehia kaahele ana?
Ke kaahele mua. Owai na misionari mua? Nawai i koho? ma keaha i hoolaaa'i? Nawai i hoouna ia laua? Owai ka hoahele mua? Mahea ka hoomaka ana e kaahele? Hai mai i na wahi i hele ai. Owai ka mea nui i huli ma Papo? Owai ka i hoomakapoia no ke keakea ana i ke kiaaina? Haalele Ioane ia laua mahea? Heaha ka hana ino a na Iudaio ia Paulo ma ma Anetioka ma Pisidia? A ma Ikonia, ua aha ia laua?
Ma Lusetera, ua aha ke kanaka oopa? Heaha ke kuhihewa o na kanaka no Paulo ma? A mahope iho, ua ahaia Paulo ma Lusetera a manao ia ua make? Mai ka mak, ehia a hiki i ka mak ehia keia kaahele ana? Ehia mile i hele ai? Nui anei ka poe huli?
Na keiki. Ke kaahele elua o Paulo. Hiki hou Paulo me Barenaba i Anetioka a noho iki, hoomaka hou Paulo e kaahele. Owai kona hoahele? Sila. Mahea Barenaba me Ioane? Hele laua i Kupero. Ko wai wahi hanau ia? Hele Paulo me Sila a i hea? E aha ana? Pela anei na kahu, na kumu i keia wa? Owai kekahi hoahele hou o Paulo? Timoteo He keiki aha ia? Owai kona makuahine, me kona kupunawahine? He wahine aha Ludia? Ua aha ia oia me kona ohana? Ua aha ia Paulo me Sila ma Pilipi? Heaha ka mea kupanaha ia laua iloko o ka halepaahao? Ua ahaia ka luna kiai. Na Iudaio mahea ka i ikaika i ka huli i ka palapala hemolele? Owai ka ino o ka aha hookolokolo kaulana ma Atenai? Areiopago. Ke Akua hea ka Paulo i hai aku ai malaila? Ka la hookolokolo hea e hiki mai ana? Owai ka Lunakanawai nui? Owai ka poe e hookolokolo ia'na? Ehia mile i hele ai Paulo ma keia kaahele an? 3,000 paha. Mai ka mak. ehia a hiki i ka mak. ehia? Aia mahea e kaahele nei na misionari i keia wa? Nui wale anei na mile e hele nei lakou? Nui anei ka poe huli mai?
III KO PAULO KAAHELE EKOLU ANA.
Ke kula a pau. Hai mai i na wahi i hele ai Paulo ma keia kaahele ekolu. Pehea ka loihi o kona noho ana ma Epeso? Hai mai i kekahi mau hana kupanaha malaila no ka poe mai, no ka poe kilokilo, no na buke i puhiia i ke ahi, no Demeterio, no Diana. Hai mai i kekahi halawai loihi ma Teroa. Heaha ka Paulo hana ma Mileto? Ma na makahiki ehia keia kaahele ana? Ua pau anei ke kaahele ekolu ma ka mo. 20 o ka Oihana? Aia mahea ke koena?
Hai mai i ka pauku gula, ma Oih. 13:32, Mat. 12:21, Ier. 10:10, Hal. 40:3. Io. 5:39. I Tim. 2:5. Rom. 12:11. Heb. 4:12.
O keia mau pauku na olelo paipai ia kakou.
Mele.—Him. 232.
Ie su ka moku holo, &c.
i elua pauku.
Pule no ka hapaha e hiki mai ana.
Haawina no Ok. 7. OIh. 21:8—15.