Ka Lahui Hawaii, Volume III, Number 38, 20 September 1877 — Ka Honua nei. [ARTICLE]

Ka Honua nei.

, A -• ~u - *4 i Ai&MMia « / M. K<mat+m., I *A* UUh» wmM« m* bioM kiki*» o ] b> aUuiuī o Wail(m i* |iti «i \ Kom «l ki i Xt«|Mikku, o h k* i»OA A* _ UUht «r«iMo k4ttWi* M \t«i U>i a nw P*i<«kufttt.! » \VaW4« ke i**. iluu« m» **i |«m e no i U j w f k* «u*Uwi. bo UUiUhi U kiktjtfcol U **» U«]o . \ ax»«M kvu M« u itTt ; ! «**K i k ! ■ <m U o W i 1(4 L|^! K<* U kwi lui L i U «kv f ! i» U « k U #w i. d l«r4r *M» U %. \V«M4tt M l«tpo 1 I ho Ikm U-k k U r U hm-U # I

kekahl waikle ma,uk«i o Pelakanu, Waikolu iaka o PuekaM, o HaAia iba Kalawao kekahi i ka- ° Aīnaaau, he kolii no ka w&i i faa aia a hiki i ka wa hooilo, e a«3»aanei ka wai; no ia «ai ka wai i ia mai nei o na paipu a hiki i %a bāsta>ai pake, 2aoi ae paha oiile. Am w&3db m&aka o Waibaoati, be koUf.no nae a maloo j fca wiunakalii, oia ke llm. lea he mau ka wai o keia waialaila, ua lilo o Makanalua a me Kalmpa|Hi i mau kānpa{»Joi, na ko Molokal poe e hai mai i ke koeaa.

Aua ko Maui no hoi e hai mai i ko lfoai mau wailele, aua loh© wale nae au wailele paha ko īao ma aole paha, aoia Hawaii kekahi mau w&iieie kaulana, o Waianuenue a*me Akaka ma Hilo, a o Hiilawe ma Waipio, ame Waihilau paha ma Waimana, a poiaa iho la kekahi ■ wailele o Wamann ia'u, ua anau au i ko wai ikala 27 pahao lulai 1872; ahe aui na na wailele e ae ma ia mau k*lrai pali mai a hiki i Honokaee, o Kawaikapu paha kekahi o lakou, ke kuhihewaoie au. Aia paha kahi i huna ia ai na iwi o Pae, apaua o Hamakua Hawaii, ahe moolelo k«mlftna ao ko Pae, iua e hele kakou ma ia mana, a penei kekahi mau olelo hookahakaha ana, "E Pae e, i paa ka ia a kaua e Pae," eia hoi ka hua lea a keia aoao. <( Kahokuo.ka malama ike ia Pae," ka keaa aoao no hoi ka hooioi e like me kela mau olelo maluiaa; e kapae kakou i keia a e hoi hou at> kakou no na waileie.

Heaha la ko kakou waiwai no' 1» wailele ? wahi aka ninau. He w&Lwai no ma ka hookala ana i ka noonoo, aole auaaei e hiki i ka poe w&iwai nui a k&kōu 1 oielo mua ae nei, ke hanai mau a i mau. pa%. iai a ikaika loa hoi, me ka lako i na kanlahao nni, a me na kanla nni kaakolu a oi ae, a me na pahu hao nui paa loa, a me na ilikalapn ano ili pipi kuapnu a ili bufalo paha, ano uaua a paa loa, a paa loa, a me kekahi ano kanla paa e ae, e like me ka hale hana hao ma Honolulu me kona mau huila a ma na ili, a iloko o ka ipuhao wai wela, ame ka ikaika o ka m&hu ka hookaa ana i na huila. A pela no hoi ua poe waiwai nei e hana ai, a e pani paa ai i ka wailele o Hiilawe ma Waipio, a e haule nokawai me koua ikaika iloko o na hnila paa loa, a e niniu auanei na huila e ku kakaikahi ana maluna aku o na kakai pali o Waipio, a hiki i Kukuihaele, a pela no hoi kela mau haila lehnlehu e ku ana i ka ululaau nahele o Mahiki, a me Aiku, me ka hoopaa ana o kekahi mau piko kaula i ke kumu o n.i ohia ku makua oia mau kuahiwi; he uiea ole ia i ka ikaika o ka wailelo o Hiilawe, ku ana o kumu oka lau noho ana ka laau i kai o Kukuihaele; e hiki mau ana na laau a pau i kela me keia minute i kai o Kuikuihaele, o kumu no oka lau, ka lala, ke aa olalo. Oka hao aka wai nui, aohe opala koe. A o na huila iiilii iho no hoi, na lakou no e okioki na lah a me na wahie a pau o ka laau, ka wawahi $na i na apana kupono ke paila ia. Ahe mau huila e a» no kekahi e hiki ke oloia na l>apa, na kua, na kaola. na pili» na pa> pa kui pai, na laau moe, aia mea ia mea aku.

H« kiki no i ke akamai o ke ke haoa i koia mau haua a pau. Ue hiki i k» kaaaka ko hoouaauna i ka wai, kekaaea naaapo uhane hiki ao i k» wai k» kooloke aaakakia ke kaiaaka o kokikaki ai.

He qpaa aa*loq|po woh» ka pipa a me ka iāo, k» koki; ke mea loaa wak ke kaaaka i ka aaai fira» aaai pako. He aMa poloU wak koaa poe aVi iokka» la aaalaaa» ke nai <aa lik> i ka ai« ka āa» ko ka kak • ooko ai. Aok oo e aaikaka ka wai o HiUawe i ka kaaa» aokepoklu «ak*4teokw*> «aaaa» kooa ika&a i a* aMMaowa o poa, i Uk amokak Mokakiki. Aok* koo kaa oāa waki mai Waipka Haaaalnaa. A hookaki ao mea hk at#u oaa ao oa e*o> j £ai kook&ao a kakoo i okk m«aae| oei. A ke «aa Hilii wok m kek aaoa! kaaa i ka poa w«o 4ak mi, kokMaae! ka aweaw a me ka kwaaaa kwa. Hoi kaaa pek> ka kwwaaka aaa i keka> i ki kaa*. a ke kaoa |mka «ki ke kaoaaao j i oa kmaa W ke U*aa oa* ka k)|w> r k*~ i

km aaa. Ua oielo m mamxat &o am, ina e kaa ia m kaa s- psa o Bawe# nei i wahie a paa loa, eloa» mai he mau paila w&hie kiekie, ina, Bae adb kaaawai oki laau.-

A pebe» hoi fceb waūlele palsaese|b wale o Waiaaaeaiue m& Hilo ? £ pau loa ana na nloīaaa o Hilo, i ke eka Oouka o kona maa. eaegi&L A e kakuia ia ana be veaea hale 010 laaa he lehalehu wale mauka o Hilo, oiai, aiaoookaikaikaoka waiokela wailele o Waiānueuoe, k* mea aana e hookaa i na huiia o oa hale haaa a pau he kaaen aoi ae, a hookahi ao hoi £oea naoa e maLama i ke ki noi epaa ai; a e loli ai paha ke lu&e aaa o ka wai ma kahi e ae. A e hili pea aaa paha ke kuianak&uhale o Hilo, a maoka aa, i na kaula ili hooniniu huila, niai ma ka kekahi o Pauaewa, ma ke alanoi mauka e pii la i ka lua o Pele, a ma ke ala kekahi makai e hele la i Puna> aia malaila na ohia nuuui a loloa, he mea ole ko lakoa nui i keia wailele naaupo, e hana hoomaha ole ana apo ka la, ku ae ke oka i kai o ka uapo o Ohele, a e halihali na moka aohe e laua mai, he U malie wale no.

A e like me ka'a e kuksdekale nei no j keia mau wailele palanalelo, a hoolei | wale he mau galani wai i ka moaoa, \ pela no e hoohana ia ai fe<drahj ] waileie e ae o keia pae aina; e like me ] Waiehu i Wailua, Kaaai. He i j kona wailele ke hoohanaia a hu ae ko-1 na wai i ke knla o Lihne, ! a hiki i kahakai o Nawiliwili a p&ia'ka. : A pela no hoi kakou e >kq u i kekahi e ae, kapoao ke haaa ia me ka noi ke <I*l*- Aohe hewa o keia maa weheweh» wale, i mea hoonanea n& kakou no ka la molowa; aia paha a loli keia aaponi he ili keoki&«pk*iv kmai* mea a kakoa e nae ka hie o ka lakoa mam lm» i b wehewehe mnaeia e h>W A ina lakou e hana, e'huli hon aaaaei ihope ka poe e malama aaa i ka nnpepa lahni Hawaii ; a naaa hon i keia mas olelo a kakou e wehewehe nei. A nolaila e na makamaka helnhelu nepepa,- na ike ae la paha kakou i ka waiwai e hne ia mai ana e ka poe naanao dala nni, mailoko mai o na wailele; a ma l»m w&hi paha e hoomaha ko kakoa kamai-, lio ana no ia komuhana nui. I Xa puu kauiana o Hawaii nei.—Aia' ma Kauai o Haupa a me Kalanipaa, | he mau puu kanlana kma, ahe man moolelo no ko keia man pnn. Aw ma ko laua nei man aoao, o Huleia a me Lihne ma ka «oao akan; ma ka ke awa o Nawiliwili me ke kai pili aiua o Kaieiewaho, ma ka hema o Mahaulepn a me kai pili aina o Kaieie- , waho; ma ke komohana o Kok» me Kahoaea, kela aweawe mokn. ; Aia manka o Koloa kekahi paa o Kahiii, na oi iki ae kona kiekie ua~ mua o Haupo; eia wale no kona wahi i haahaa ai ma ke ano o k» ; Ta ku oia aaln&a o na knahiwi &eepaap«, aoie pela o Hanpu, na h qn ma Hi haahaa aai ialo ae, a ke kaw«ba nui haahaa maaka o likne a «»iKo> loa nka. Aia kekaki p«« kMkaa «Mb t» o Wakiawa, «a kamkaa ia no k«Jii a ka poe Kaaai i kok» ai m Hniaelmwe. a ihuk lakoa i kakea mai ai i ka Ha~ waii, ke like aa m o ka |Uw«ai »» We p« W Ai» mea kekaki pea h>ri>K• r>ii|ih T aia wiiili hi4itlu«kb |pi hīlai Immi.akwkiiaiMi kiliMie k* kaan kaail%. ka elaio aua. kaaila o Pookapek.'* >u | —I—hn1—hn m\t mnirm » Ihkama ka inoa. \w\* j/m i keakoka ka* ke p«a Ma* aae iike a Inkok* pak* ** Haapo* Aiamakmkmo a aaa bMM aK a«a* afawa» o Hweea a aa» ko kai paUaiM o Kaaa>»w>la>. Aia aaaWoo kiaaa pwa «a Uka Lalninua, kalaoe wakiae ka w«ia Kam>, Kam b «ataSapaka km h»kalu pwa kaelawa o Kalalaa aaa A»*k». la.aiama Waihaa. oa |ma hahmao Noawa**«te Hw>mataya. po« fc» bb« kaiailāe aoa ao fco Kiwaai aaa pan Wlaoa. a U a» a*> Koay»ie o Waiaaww R»eii o kl» aaia' aea i Uaa* Helo a» K.«Wa* Aiaaao Hna*>a>i ka kadhwao

Pte**9a. Aia«* W«kāu*®Xfii&L Ala naawaena o P«iolo » m© Maaea, o Kumauna, iu» moakk» auakH a Mi k» keiapaii.

b® pu» kaolwa» o a ae Paaaiai KAi »e EaUaa, he aaa pn» lemlma, o Ahikl *«6 <Honaaa. AiamaKaaloa, hepa» kaoiam, ft Kw»nlirm!am. aena i Kealoe, Ki ownihma o Knnoilnnnlimi. *m m& keia aoao o Kaaawa. HeleM»okelo»l«oMafcß»a, Asm i ka wai o Eakmia A<x

Hakipau a eeaha o hfrMwi,o kaiaoa. Ai&koka&i s£tt kmkuaa mawaena o m W Im o na Wawawiaaa, (<m pal» fca ia» ®ok jMb».) U« obio k»«»fca akaoKahaaaaka im» m^ 9 Xi. baBA, akki ma o o Paaahm, a kk» aku laii» |g| lei hoa ae." Ke aīoale waio ia iana la» i nana ae kalnaa, ekiea ibo aaakeh kanaka mahmaokapali. IB* kaaanao : owai la o l«»»u Q kai fe6io © oaaa aa kOa aa, aikeik«att wahi i ku m kooa m» wawM? Eiaka iakoa hhm, "• ka." Aia kekahi samsm kUaki wab ma Waianae, © iiigd xei» Ptorißastb Panofcapaki. AiaaekwiaM ma Alkmaae a me Aliapaalwi aa M»aaaloa. Ua paa ko kakoa o&oaa* ao aapaaoOaln.

Aia aaa Moiokai o OkĀm, h* pn kaoa kaaiaaa i ka «a kaloleo, aia waaoa o WaOaaa na Pdetaa, ab aaa ja kaaki»i, p«a »ai o Waiaha. *&<&m dka kekaahiwi. iMepoeaa ka aka a kikii EikAaoae A» āi Waiko, e ik» do oaika Uekāolm paa e kohao mai aei laakoa ji|nlīini a • Makalo ao oe i k« ka liMala Aia aMwmaaa» <tfaflwla aa» ™hB&* **° A i OWnu, ke maa paa aa amiaaao Kanaioa, a maia3a kaki lapa la ai kafe iaoaekanaaiamaka pooo ka kakea koauaoielo, a peaei ka hoopokok* aaa : 4< Na|mnakaae, M aa koefta& ia aaa ka hea ia aaa, pela mai ka okioakakaKi mea ike i ko*a haiwii ia aaa, i attfea ibo aei ma Waimea i obaa i W k> i Kaaai me Ea»kka»«a. Aia kekaai |»ra mawaaaaa PelekimiK&me Hoaokaapo, o Hamynn ka iaoa, o kak» keia a Saa% i ai, aaakoolaha waa maiaaa, i ka amkahiki 1367 a 186$ paka. Ama hm kakaa aaa, ke koaia lm i«i aa ekahala boc ia Haapa a Hk» aw a piihoakoaakiakieOaM» 0 kaaa pii aaa a me kaaa oai aaa, «m ma» aka koaa pii aaai Vi miinn i paaoK akekooaokokaaaeiwiMia «aagiai ikaika haik aa* t k»4e iam» Ae&eaa 1 ka ot pakeiaakoaa kM* aaMNK ia Kaaaa ma Nikea a me feeaa pee h* kaa» ka koakial» himn w Hiap«fc>ik>. * M» «aa i ka kkkia, * k»k aaa i k» ak Oa paia a» la paha k» kateaeltto aa»Mki|«i«ttMiiakHikiM • wū aaa a lainialMl Pwakaaa. la hnkn laia keamawiaaam «kaika 3feUß*> niikkii kHMkaaM, Kik» k«aa «ahi kaaa. laa m*k» akanai a b|p|» n» MikaMMMkiii *»**•!» nakaiUmam «aKkaMikMM*» M&akA ai,idaai4a aa M* AeMe^alaa&a^kMK, ' YihlM||[iihllH kikl Am lama ka fmhi»ĪC w Ai» Wkl m **"Baa* '«U aa Kmlk -n Mlrti Trili|m) VayaakekafceakmeaAa wimM^