Ka Lahui Hawaii, Volume III, Number 42, 18 October 1877 — Page 1
KA LAHUI HAWAII.
"Ua mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."
BUKE III.} HONOLULU, POAHA, OKATOBA 18, 1877. {HELU 42.
KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII.
Paiia ma kela Poaha me keia Poaha.
H. H. PALEKA, Luna Hooponopono.
He pepa i hoopukaia i kela me keia hebedoma no na Ohana a me na Ekalesia o Hawaii; he mea kokua i ka noho pono ana o na ohana, ka maluhia o kanaka, a me na pomaikai kino a uhane o ka Lahui Hawaii. "Aole paonioni; aole haanui; aole hikiwawe ka huhu; aole noonoo ino."
O na Kumumanao a pau, na Nu Hou o kela me keia ano, na Mare, Hanau, Make, e kakau mai i ka Luna Hooponopono, a e paiia no ke kupono.
Aole e aeia ka pilikino, ke kuamuamu, ka hoino, a me ka huhu, a ua makemakeia ka hoohoihoi, hoolana manao, hoonaauao, a me ka hoopono.
He $1.75 ka auhau o keia pepa no ka makahiki, a he $1.00 no ka hapa makahiki.
E hookaa mua ia ka auhau o ka pepa mamua o ka loaa ana i kekahi mea makemake e lawe.
NO NA OLELO HOOLAHA.
E lawe ana keia pepa i na Olelo Hoolaha a na makamaka, e like me ke kupono, a e lawa pono ai hoi me ka hoohaiki ole i ka huina o na kolamu kukulu manao, no ka uku haahaa.
O kela a me keia makamaka e makemake ana e hoolaha, e hele mai ma ke keena a e hui pu me ka Luna Hooponopono.
Aole e paiia kekahi Olelo Hoolaha ke ole e hookaa mua ia ka auhau.
Eia kekahi, ke noiia aku nei na makamaka e hoouna mau mai i na mea hou; mai hooloihi loa i na palapala; e hai pololei mai i na manao me ke kuawili ole, a e kakau mai me na hua moakaka.
E hoouna mai na Leta i ka LAHUI HAWAII.
S. B. DOLE.
LOIO a he Alakai ma na mea pili Kanawai. Ua makaukau oia e pale i na hihia imua o na Aha Hookolokolo a pau o keia Aupuni, me ke kakau ana i na Palapala Pili Kanawai, ma ka olelo Hawaii a ma ka olelo Beritania. 1 1y
WAi Hui o ka Hau!
E IKE IA ka Hale ma ka inoa o "BONANZA" Ke haawi ia aku nei ka poloai i na makamaka keonimana a me na lede o ke kaona Alii, e kipa ae ma ka hale hookipa inu wai momona o ko oukou makamaka nona ka inoa malalo iho, a e loaa no ka hau i hoomomonaia (ICE CREAM) na wai momona o na ano a pau! hoohuihui ia e ka hau iniki o Nuuanu. O keia hale, he hale i hoomakaukauia no na keonimana a he keena nani i hoomakaukau ia no na lede. E kipa mai, a o ka makepono me ka oluolu ke haawi ia'ku, oiai, he makamaka, a he kamaaina no Hawaii nei o JOHN W. CROWELL.
2-1 y (Keoni Koloela.)
Ma ka Hale "BONANZA" ma alanui Moi, mawaena o ka hale kahi umiumi a me ka halekuai o Dillingham ma.
E. O. HALL & SON
[E. O. HOLO MA.]
NA MEA KUAI I NA MEA MAHIAI
NA LOLE, PENA, AILA,
—A ME—
NA ANO LAKO E AE A PAU.
Kihi o Alanui Papu me Moi. 1-1y
WIL DER & Co.,
(WAILA MA.)
AIA MA KE KIHI O
ALANUI PAPU me MOIWAHINE.
Ua hoolako mau ia me ke kuai ana aku i na
Papa me na Lako Kukulu Hale
O NA A PAU.
NA PANI PUKA!
PUKA ANIANI.
OLEPELEPE,
LAKA,
AMI LIILII,
AMI LOLOA.
PENA o na ano a pau,
AILA PENA,
VANIKI, &c.
Ma Balaki Pena me Puna,
Na Pepa Hale me na Lipine Pepa.
Aniani, Paakai, &c.
O na mea a pau maluna'e, e kuai makepono loa ia'ku no ke Dala Kuike. [3—1y.]
PAPA, PAPA.
AIA MA KAHI O
LEWE RS & DICKSON
(O LUI MA.)
KE KAHUA KAHIKO MA
Alanui Papu a me Alanui Moi
E LOAA AI NA
PAPA NOUAIKI o kela a me keia ano.
NA PAPA NANI
A PAA NO KE KUKULU ANA I NA HALE.
Na Pani Puka,
Na Puka Aniani,
Na Olepelepe,
Na Pou, na O-a,
Na Papa hele,
Na Papa Ku,
Na Papa Moe.
Na Pili o na ano a pau!
NA PEPA HOONANI,
Na PENA o na wai a pau
Na Kui mai ka nui a ka makalii,
Na Ami-puka,
Na Ami-puka Aniani,
Na Ami o na ano a pau,
NA AILA PENA,
NA AILA HOOMALOO,
NA AILA o na ano a pau.
NA VANIKI
Na mea HOOHINUHINU o na ano a pau.
Na Balaki o kela a me keia ano.
A KE HAI IA AKU NEI KA LONO i na makamaka a pau, ua makaukau keia mau hoa o oukou e hoolawa aku ma na mea a pau e pili ana ma ka laua oihana
—NO KA—
UKU HAAHAA LOA!
like me ka mea e holo ana mawaena o LAUA a me ka MEA KUAI.
E hele mai! E na makamaka!
A e lawa no hoi ko oukou makemake me ka oluolu
1 a me ka maikai.
THE RIFTED ROCK.
Golden Sunbeam p 73.
1
Eia au ke maha mai la
Ma ka malu o Iesu,
Poi mai na nalu ino,
Imi e pepehi ia'u.
Cho. — Malu nae a maha au la
Ma ka malu o Ie su;
Poi ke kai, a kau ka pouli ;
Malu au, a mahano.
2
Holo au ma ua moaua,
Ma na kai ooloku;
Kai ia'ku e na ino,
Ili no ka moku o'u.
Cho. —Malu nae a maha au la, &c.
3
Holo au a pili iuka,
Ole heleuma e;
Ole panana kokua,
Pii na nalu mamua'e.
Cho. —Malu nae a maha au la, &c.
4
Pili au i kuu Pohaku,
Kuu Iesu e malu ai,
Ole oia e nauwe ae,
Malu au a mau loa'e.
Cho. —Malu nae a maha au la, &c.
HAWAII.
KA NANEA EEHIA!
O NA LA
I AU WALE KA MANAWA
A O KA
HIHIO ILIHIA A KA UI
LEON ROSE!
NO NA
KOA KAVALIA OPIO:
NA
SEPANIA EKOLU!
He Nanea Walohia o ka Weli Eehia.
MOKUNA VIII—HELU 22.
Paniolo kapekepeke, e ke keiki o ke kuhihewa,
I alakai ia e ka palaleha, e hoopanee mau i ka hauoli,
Iloko o na malu poino, a me na auamo o ka eehia.
IA'U e noho nei ma ka aoao o kuu hoa'loha, e nune ana iloko o'u iho no keia mau haawina eehia, ikea aku la ka wehe ana mai o ke alaula o ke kakahiaka ma na kuahiwi, hohola ae la na ao o ka malamalama ma ka huina aouli, i kikohuia mao a maanei me na ao melemele a keokeo. Aia hoi ma ka hikina, ke pualena maila na lani, e hoike mai ana i ka hauoli o na kualono, a me he mea la hoi e hoomahie mai ana na kuahiwi uliuli Morena.
Ku ae la wau iluna mai ke kiai ana i kuu hoa'loha, oiai ua kulu aku la kela i ka himoe lealea, wehe aku la wau i kekahi puka makani, i komo mai ai ke ea huihui o ke kakahiaka a ua ano ikaika hou maila wau, a me he mea la, ua loaa maila ia'u ka hanu maemae no ke ola hou.
O ka nani lipolipo o ke kihapai malalo aku o'u, i nohea wale hoi i ka nani o ko laila mau hiona like ole, ka mea nana i kono mai la ia'u, e hanu hapa mai i kolaila mau onaona waianuhea, mamua ae o ka pa ana iho o na kukuna o ka la, nana e hooauhee aku i ka uliuli a me ka hiehie oia mau nanaina.
Aole loa kekahi kanaka i maalo ae iloko o keia mau hale nunui, a nihi akahele aku la wau ma na keena o luna, a iho aku la ilalo ma ke kihapai. Aia hoi ka ipuka o kekahi wahi keena olalo, e hamama ana no a lohe aku la hoi wau i leo kaumaha o kekahi mea maloko.
O wai la, wahi au, e hiki ke pauaho ole iloko o na haawina o ke kaumaha elike me keia? Ua loaa like anei hoi i ka poe o na kulana haaha, ua pilikia elike me makou. He oiaio, he leo keia o kekahi lede i hookuooia kona mau noonoo, e kaana ana paha oia no na pomaikai e hiki mai ana, me ka puana ana ae hoi i ka inoa o kekahi opio.
Na keia mau noonoo e kuwili nei iloko o'u ka mea nana i kono mai i kuu lunaikehala, e huli hope hou ae, a komo aku la wau me ka eleu nui, iloko o ua wahi keena nei, oiai na keehina wawae he iwakalua i hala ae mahope o'u.
Aole i kanamai ko'u kahaha, i ka ike ana aku ia Vireginia, e okuu mai ana iluna oia hookahi wale no, me he mea la e lumilumi ia ana oia iloko o kekahi mau noonoo kuhohonu, no ka mea, aole oia i aluli koke iki mai e nana ia'u, oiai ko'u mau keehina wawae e kuhokuho aku ana ma ka papahele.
Mahope iki nae hoi o ka hala ana ae o kekahi mau minute, ea ae la oia iluna me ke ano puiwa a nana maila, a iloko oia nanaina mai, aia hoi, ua hohola ae la ka ula ohelohelo ma kona mau papalina, me he mea la, o na pua kekahi o ke kula e hoike mai la, i ko lakou hoomahie maluna o kona mau helehelena; aka aole no oia i ekemu, koke mai, anoai ke nune la no paha kona mau noonoo iloko ona.
A no keia ike ana aku hoi o'u i kona ano hakanu, pane koke aku la au. E kuu kaikuahine; nani ka pomaikai o keia halawai ana; he pomaikai keia i oi loa aku mamua o ko'u mau manaolana. He oiaio e Vireginia, i keia la e hookaawale ia auanei kaua no na mile aole i kanamai ka mamao, a i ka wa hea la uanei au e ike hou ai ia oe? Aole i maopopo ia'u, wahi ana i pane mai ai me ka nana ana o kona mau maka ilalo; a heaha ke kumu o kou makemake ana e ike hou mai ia'u?
Hoopa aku la au i kuu lima iaia, a pane aku la: ea penei iho la anei oe e pane aloha ole mai ai, a e hoopuka mai ai hoi i kena ninau ano lokoino? Hoomaopopo ole iho la no ka hoi oe, iloko o ko'u wa i loohia mai e ka nawaliwali, ua lawelawe mai oe no'u, me ka pauaho ole, a ma ia mea, ua hoehaeha ia ko'u puuwai, i hiki ole ke hoomamaia ae, aka ma kou ola ana, e Vireginia aloha e, e hoike mai elike me ka'u i manaolana ai, e loaa mai ana anei he panai kupono no kuu aloha mai ia oe mai?
Noho hakanu iho la oia me ka pii ana ae o ka ula i kona mau papalina, a liuliu iki, ea ae la kona mau maka iluna a pane maila—E ka Makuisa, aole au i ike, ma na mana hea la au e hoaponoia mai ai—He poaeae wale imua o'u na moali o ko keia ao, a ke puana wale aku nei no au i ka'u mau huaolelo, me ka hoopololei ma ke ano he kuaaina. Ua lono pinepine no hoi au, aia iwaena o na anaina a ka poe hanohano, aole lakou e manao i ka lakou mau mea e olelo ai.
Aka, owau hoi e Vireginia, aole no wau i launa nui iloko oia mau anaina; aia ma na wahi hoomoana kaua ka'u mau kula maa mau, a iloko hoi o ka halulu o na mea kaua ko'u hooho ikaika ana. Aohe o makou manawa ma na wahi hoomoana kaua e hoopaanaau ai no na mea e pili ana no na hoonanea o na anaina lealea; a e manaoio mai hoi ia'u e ka lede nou iho, aole au e hoopuka ana i keia me ke ano apuhi aku. Nolaila hoi e Vireginia, e kamailio mai, a e hoolohe aku no au me ka hauoli i na mapuna olelo o ke aloha a me ke kuikahi.
Hoao ikaika aku la au e hoomalielie i ka uluku ana o kona manao, me ko'u hoike ana'ku iaia, aole loa i huhewa kona mau noonoo mawaho ae o na palena kupono; a ma ka loaa ana o ka hooia mai kona mau lehelehe mai, ua hapaiia mai la ko'u manao a piha i ka hauoli.
Mahope iho o ka hoohala ana'e i kekahi mau minute o ka hoike ana'ku ikeia mau haawina o ke aloha i kukulu paa ia maluna o ke kahua o ka hauoli, ua hoomanao koke mai la wau me ka manao kaumaha, oiai au e kaawale koke aku ana mai ka hale kakela aku, a me ka hoomaopopo pu ana iho no ka hoi mai o Dona Padila. Aole auanei ia he mea e kahaha ai, wahi a'u, kona kukakuka pu ana me na poe manao kiekie, i loaa ia lakou na pono pili paa. Aole anei e hiki ia oe e Vireginia ke koho mai i kekahi kumu o keia mau hana kupanaha. Ua ala mai anei hoi mailoko mai o ka ehaeha o ka puuwai, a mai kekahi kumu kuwaho e ae paha?
Aole loa i hiki iki ia'u ke hoike aku i kekahi kumu no ia mea. Ua hoike ia mai no hoi ia'u aia no he manawa e hoonui ia'ku ai kona eleu—he oiaio, he oi loa'ku; aka, mamua aku ia o kona holo ana ma Peru. O kona pomaikai nui ka mea nana i hookiekie ae iaia maluna o kana mau hookele ana; aka, mai ka manawa mai o ka make ana o kuu makuahine, i ulia ia mamua'e o ka wa a'u i hoomaopopo ole ai, oia ka manawa i hoomaka mai ai o keia mau ano okalakala maluna ona, e hoonalowale ana i kona mau haawina hauoli a pau. Ua manao au, ua mau loa kona ano maikai ole mahope iho o kona mau hele makaikai ana ma Gerenada; nolaila, ua hookaawale pinepine au a me kuu hoahanau ia maua iho mai kona alo aku no kekahi mau la, a hiki i ka manawa e hooluoluia mai ai kona mau noonoo.
Aole anei hoi he mau manao hoohuoi i ala mai iloko o olua?
Ma o ka Virigini Hemolele la! No ke aha la ia mau manao hoohuoi?
Aole au i ike, aka, anoai aia no kekahi mau mea huna—a kekahi kumu kupono ole i hoanoe ia'i kona mau noonoo. Owai la, a heaha hoi kona mea i hele makaikai aku ai ma Gerenada? He ohana no anei ko oukou malaila?
Ke ninau mai nei ka oe i ninau kupaianaha loa, wahi a Vireginia i pane mai ai.
No ka mea, he mau manao hoohuoi no hoi ka iloko o'u, wahi a'u i pane aku ai. Ua make hikiwawe kou makuahine—mai hele aku e Vireginia, aka, e hoolohe mai hoi i ka'u olelo. Aole hoi kekahi mea i lono ia'e no Teresa kana wahine, mai ka po mai o kona hoolewa ia ana.—
Eia hoi, ke halialia emoole mai la imua o'u na kahoaka weliweli o kela keena, a me na mea hoi a pau a kuu mau kiionohi i ike pono ai, a puoho koke ae la au a ku ana ma ko'u kapuai. A no kekahi manawa, ua akakuu mai la na hoomanao ana. Noho hou iho la au ilalo, a hoonawele kamailio hou aku la no.
A pehea la hoi ka lede Zidana?—Pehea la a i ka manawa hea hoi kona make ana?
Aole anei oe i lohe iki? wahi Vireginia i pane mai ai me ka haikea, me he mea la no ka ike ana mai paha i ke ano e o ko'u mau helehelena. Ke hoomanao nei au i kekahi la, ua hai mai la o Gonzaleza ia makou ua piholo oia ma ka muliwai Darro, oiai lakou maluna o kekahi o na waapa, a no ka hoopoluluhi ia ana o na poe hoe waapa e ka waion, ua hulihia iho la lakou, a oia ke kumu o kona make ana.
Aka, heaha la ka pili o keia mau mea a pau iloko o kou kaawale koke ana'ku?
Imua o ko ka lani, wahi a'u i hooho ae ai, aohe wahi pili iki! Auwe e Vireginia, ke hopohopo nei au.—
Heaha la ke kumu o kou hopohopo? i pane mai ai oia me ka haalulu. Ke hooweliweli mai nei oe ia'u me ka hookaumaha i ka noonoo—heaha la kau e makau nei?
Ke hopohopo nei au, me he la aole paha i maikai loa na mea a pau. Heaha la ke kumu e makaikai ole ia'i o ke kihi ma ka aoao hikina o keia hale kakela?
O, wahi ana me ka mino aka ana iho, ina oia iho la ke kumu o kou hoohuoi ana, alaila, ua hiki no ia'u ke hoomoakaka aku ia mau mea me ka maalahi.—Ma kela aoao o ka hale kakela, ua hoomalu ia. Aole anei ou hoomaopopo no kela mau kii nunui i penaia o ka naika eleele a keokeo hoi? Ua maopopo anei ia oe ia mea?
Ae, wahi a'u i pane aku ai. Ua maopopo no ia'u; he ano nui loa ko ia mea. Ua maopopo anei ia oe ia mea huna?
Aole loa au i ike i kekahi mea huna maloko olaila. Ua ike maopopo ia hoi, aia ma kela wahi o ka hale kakela, ua ike mau ia keia mau naika. He mau hoahanau laua a elua i kela mau manawa i hala loa'ku la, ua haulehia laua i ke aloha me ka lede o keia kakela, a o ko laua kaikuahine hookahi wale no hoi ia. Ua noho hookahi no oia me laua mahope iho o ka make ana o ko lakou mau makua. O Serapine kona inoa, a ua kaulana oia no kona ui a me ka nani maloko o keia mau okana aina.
O kela a me keia naika i imi mai e lawe i kona oima akau ma ke ano o ka hoohui hemolele ana, ua konoia mai lakou e paio aku ma ka ikaika me kekahi o keia mau naika, oiai, o laua no ka mana maluna ona; a mamuli hoi o ko laua ano oluolu maikai ole, ua alai ia'ku ke kipa ana mai o na poe makaikai ma keia hale kakela.
Aole loa he poe naika malihini e hiki ke hoopapa olelo mai me laua, a ua lili hoi kela a me keia o laua ia laua iho me ka hookelakela ana, owai la o laua ke noho mana aku ana maluna o Serapine me ko laua mau noonoo ano karaima ? a oiai ua pii ka ena o kela a me keia o laua, e lawe ae a hooko i ko laua mau iini ma ka hakaka ana. Nolaila, ee ae la laua maluna o ko laua mau lio, me ke kauoha ana'ku i ko laua kaikuahine e nana mai i ko laua paio ana. Aia hoi ma ka hoomaka ana no, ua hoehaia ka naika keokeo, aka, ua hoolei aku la oia i ka naika eleele mai kona lio aku, a haule aku la i ka honua.
Ua ikaika like ko laua inaina a hu mawaho, a me ke kauo huluhulu ana aku i ko laua kaikuahine, maloko o ke keena waiho o na mea hana akamai a ka poe kahiko, ma ka aoao hikina o ka hale kakela, ua hoomaka hou aku laua e hoolawa i ka laua hana, me ka maka o ka pahikaua. Hoao ikaika aku la no hoi o Serapine e uwao ia laua, aka, ua lilo nae kana mau hooikaika ana i mea ole. Ua hakaka laua elike me ka ikaika o na liona; aole hoi i akakuu iki mai, a hiki i ka loohia ana o ko laua mau kino i na palapu he nui wale, a wawaiho like iho la laua maluna o ka papahele iloko o na ehaeha o ka make. No keia mau nanaina manaonao, ua hoopiha ia ko Serapine puuwai, me na manao kaumaha a ano ohewa, lalau aku la oia i kekahi pahikaua pokole a hoopoino iho la oia maluna o na kino mainoino o kona mau kaikunane, a lele loa ae la ka hanu.
A mai ia wa mai, ua hoanoano mau kela kihi hikina o keia kakela. E lohe ia no ka haalulu o na kino wailua o ua mau naita la e hakaka ana, ma kekahi mau manawa; a hiki pono no hoi i ka po i hoomaka ai, o kela hana weliweli, e ikeia aku no na kahoaka o ua mau naita la, a me ka lede ma na ano apau i hanaia ai. E ikeia no na hoailona oia mau mea, a hiki i keia la.
O ke kamahao keia o na mea kamahao a pau e Vireginia, wahi a'u i pane aku ai. Owai hoi ka mea nana i wehewehe mai ia oe, no keia mau hoike kupaianaha? Ua ike anei oe, a lohe paha i keia mea nou iho?
Ua lohe no au i kekahi mau walaau kupaianaha loa, wahi ana. I kekahi mau manawa hoi, ua lohe no au i na leo kaniuhu, a ua hookaumahaia mai kuu manao. Aka, no keaha la kou mea i kanalua ai i ka oiaio o keia moolelo?
(Aole i pau.)
Kekahi mahele o ke Akeakamai.
BUKE III.
(Kakauia e James Hanuwela.)
MAHELE 1.
No ka ikaika o na mea kino i ka hookipa ana i ka wela. Ua oi aku ka wela e wela ai ke kiaha wai maoli, i ka wela e wela ai ke kiaha wai piula; pela hoi na mea kino ea. Penei e akaka ai, elima kiaha aniani i piha like i ka wai huihui, he 60 degere ke anu o ka wai, elima hoi poka like o ke kaumaha ma ka akahi paona pakahi; he piula, tini, keleawe, a o ka ha a me ka lima, he hao, hooluu mua i ka hao wai paila a wela pono lakou a pau ma ka wela like 212° o ke teremometa, oia ka wai lapalapa. Nolaila, ua like ka wela o lakou a pau, aka aole like ka nui o ka wela e piha ai lakou a pau. Penei e maopopo ai, e lawe i na poka elima i wela like, a hooluu koke maloko o na kiaha wai i piha like elima, a waiho iki a pau aku ka wela o na poka iloko o ka wai; eia ka mea loaa, aole mahuahua like ka wela o ka wai iloko o ua kiaha elima. Ua oi iki ke tini i ka piula, a o ke keleawe hoi maluna o ke tini, ua papalua ko ka poka hao i ka piula, a o na poka hao elua ua like pu laua. Ua maopopo maanei, i ka pii ana o ka wai a hiki 212°, ua papalua ka wela i hookipaia i ka hao mamua o ka wela i hookipaia e ka piula.
Na mea kino oi i ka hookipa wela ana.—O na mea kino mama loa na mea oi i ka hookipa wela. O ka hydrogen ka mea mama loa o na mea a pau, a oia no hoi ka mea hookipa nui loa i ka wela, a o na mea kaumaha, ua uuku ko lakou hookipa wela ana. Ina kaomi ia kekahi mea kino a mahuahua ae kona paapu, emi iho la kona ikaika i ka hookipa wela, a hookuu ia ae kekahi o kona wela no ka hiki ole ke hookipa ia, a ike ia na degere o ka wela ua pii ae; aka, ina hoomomala ia ae kekahi mea kino a emi kona paapu, mau ae kona ikaika i ka hookipa wela a nalo aku kahi wela iloko ona, a ike ia ua emi na degere o kona wela. Penei: ina kaomi ia ke ea me ka ikaika loa iloko o kekahi ohe kaomi ea, e a no ke kukaepele no ka pii o ka wela o ke ea, aka, ina hoomohala ia ae ke ea iloko o kekahi ipu o ka pauma ea, emi iho la na degere o na teremometa i kukulu ia maloko ona.
MAHELE 2.
KA WELA HUNA IA.
Ua hiki mai kakou i ka wela huna ia maloko o ka wai, a pela kakou e ike ai i ka naauao o ka poe nana i imi a me ka nani o ke Akua kiekie loa nana i hana ia mau mea a pau.
Na wahi i huna ia ai ka wela.—Elua no wahi i huna ia ai ka wela. 1. Aia a hoolilo ia kekahi mea kino ma ka hoohee ana mai ke ano paa a i ke ano wai, alaila, hoonalo ae kela mea ano wai i ka wela nui loa, a o keia wela i huna ia iloko o ia mea kino, oia ka mea e hoomau ai i kona ano hehee. 2 Aia a hoolilo ia kekahi mea kino ano wai ma ka mohala ana ae a lilo ma ke ano ea, alaila, o ka hoonalo ae la no ia oia mea kino ano ea mohala, nolaila, o ka mea wai, he mea kino ia i hoohui ia me ka wela huna he nui a lilo i wai, a o ke ea, he mea kino ia i hui ia me ka wela huna he nui loa a lilo i ea.
No ka huna ana i ka wela ma ka hoohehee ana i na mea kino paa.—Ina lawe oe i ke kiaha wai a hoohehee i kekahi wahi paakahi iloko, emi koke iho la na degere wela o ka wai; o ka mea kino paa (paakai) ua lilo i hehee, nolaila, omo ae la ia i kekahi wela, a huna iho la i mea e hiki ai iaia ke hehee a hui me ka wai maoli, no loko mai o ka wai ia wela i huna ia ai, nolaila, nele ka wai i ka wela a huihui iho la. Pela no hoi, ina e hookomo oe i ke kopaa iloko o ka wai-ti, a kope paha no ke omo ana o ke kopaa i ka wela i mea nana e huna a hehee. Ina e kawili pu oe i ka paona hookahi o ka hau (snow) ma ke 32 degere me ka wai akahi paona ma ka 174 degere; lilo koke kela wai ma ke 32° aole i mehana iki ke snow, ua like no kona ano me mamua. He 174° o ka wai, 32° o ke snow, o ka wela komo o ka wai i ke snow 142°, aia la ihea ia wela i nalo ai, a i wela ole ai hoi ke snow? Eia: ua huna ia kela 142° wela iloko o akahi paona snow o kona mea e hehee ai, nolaila, o ka wela e hehee ai i paona ma 32° ua like me ka wela e baila ai 142—180 paona wai 32° ; ua nalo ka wela iloko o ka hau, ua nalo ka wela iloko o ka hau, ua ike ia ma kona hua ke ano hehee, aole ike ia ma ke ano mehana.
No ka huna ana i ka wela ma ka lilo ana o ka wai i mea paa.—Penei e maopopo ai, ina 3 bakete wai e hui pu me akahi bakete puna Kaleponi, pau ia 3 bakete wai i ke omo ia e ka puna, me ka hookuu nui aku i ka wela a me ka helelei ana o na mamala puna, a loaa na bakete puna maloo eha. Ua lilo na bakete wai 3 i mea kino paa i hui ia me ka puna, i keia lilo ana o ka wai i mea paa, nui ka wela i puka aku. Nohea mai la ia wela? Eia: o ka wela no ia i huna ia iloko o ka wai i hehee ai ia, a pau ka hehee o ka wai a lilo i mea paa, a puka aku ka wela mai loko aku ona.
No ka huna ana i ka wela ma ka mohala ana o na mea wai i na mea ano ea.—Penei e akaka ai: e kukulu i ka hue-wai ma ke 32° maluna o ke kukui a, a lilo na minute 5 ma ka hoowela ana i ka wai mai 180°—212° kahi e lapalapa ai ka wai; alaila, hoomau ia wela ana ma ke kukui, aole e pii hou ae ka wela o ka wai, e lapalapa wale aku no ia wela 212° a pau aku i ka mahu, nolaila, ua maopopo ua komo hou kela wela i pau iloko o ka mahu ina hoao ia ma ka teremometa 212° wale no kona wela, aole oi kona wela i ko ka wai, oia mau no 212°. Aia la i hea ia wela nui i komo iloko ona? Eia: ua huna ia iloko o ka mahu, a oia wela huna ia, ka mea e noho mohala mau ai ia mahu ma kona ano ea, aole i lilo hou ae i wai. Eia ka manawa e pau loa aku ai ia wai baila i mahu, he 33 minute oia 5½ ka manawa i hoowela ia ai ka 180°, oia hoi 180° x 5½ = 990° ka nui o kona wela huna ia e noho mahu ai.
E ike ia no hoi kekahi, ma ka hookomo ana i kekahi wai mohala wale e like me ka alakohola iloko o ka pauma ea, i kona mohala ana a lilo i ea, nui ke anu maloko o ka ipu aniani, no ka nui o ka wela i omo ia i mea e mohala aku ai.
(Aole i pau.)