Ka Lahui Hawaii, Volume III, Number 45, 8 November 1877 — Page 2

Page PDF (1.20 MB)

KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII.
HONOLULU, NOVEMABA 8, 1877.

OLELO HOOLAHA.

          E halawai ana ka Ahahui Lunakahiko o na Mokupuni o Maui ma Wailuku, maloko o ka Halepule Kaahumanu, ke hiki aku i ka la 16 o Novemaba. Nolaila, ke paipai ia'ku nei na lala a pau e makaala a e hele nui ae i ka halawai o ka Aha. Ke paipai pu ia'ku nei no hoi na lala a me na Ekalesia, e hoomakaukau mua i na haawina i haawi mua ia.  MA KE KAUOHA.  41 6ts

          Ma ke ahiahi Poakahi iho nei, i kau aku ai ka Moi maluna o ke kuna Marion no ka holo ana i ka mokupuni o lalo, a ua lono wale ia mai, e huli hoi mai ana no Oia ma ia moku.

          Ma ke ahiahi Poalima o ka pule i hala aku nei, maluna mai o ke kuna Marion, i hoi mai ai ka Hooilina Moi Liliu o na moku, mai Kana huakai hoolanalana aku nei ma ke komohana. Na ka leo nakolo o na pu mai ka batari o Puowaina i hoike mai, ua hiki maalahi hou mai la Oia i ka moku o Kakuihewa, oiai iloko o ka manawa i manaoia, aia no la Oia i ka mokupuni o Lehua, kahi i makaikai ai i ka wai huna a ka paoo. He maikai no Kona ola kino.

NO KA.

          O Ka, oia no kekahi o na ipuka mawaena o Tureke a me Peresia, a ke hamama aku nei hoi he alahele no ka enemi, a hiki i ke alahele nui o Teherana ma ka hema hikina ; he ala pokole hoi a hiki ai i Ezerouma a me Euperate ma ka hema komohana ; a hiki hoi ma Terebizonade ma ka hikina, kahi ano nui hoi o na wahi e ae a pau—i hiki ole hoi ke hoopale loihi ia aku ma ka aina, a ke lilo ia wahi malalo o ka mana o na Rukini, he mea maopopo, ua loaa he kokua ikaika no na aumoku kaua, o ka Emepera Rusia ma ke kai Eleele. O Ka, oia ke ki o ko Rusia lanakila ma Tureke ma Asia.
         
Ke uhi nei kona mau papu maluna o ke kahua, he 10 mile kuea. Aia hoi ke kulanakauhale ke ku nei ma kekahi kula akea, nona ke kiekie he aneane 7,000 kapuai maluna ae o ka ilikai, a i hoopuniia hoi e na pali awaawaa ma na aoao ekolu, he mau wahi kahua hoopale anoninoni. Aia hoi kekahi wahi kahawai, i kapaia ma ka inoa o ke kulanakauhale, ke moe ae la ma ka aoao hema hikina. He 12,000 ka nui o na kanaka, a he poe Aremania ka hapa nui o lakou, e ola mauleule ana ma ke kalepa ana, me ko ka hikina a me ke komohana.
         
No ka hahaha loa o ka wela ma keia wahi, nolaila o ka poe e hele makaikai ana malaila, ua hauoli nui lakou me ke ake e hiki hou ma ke alanui, a ma na puu hoi a pau e hoopuni mai ana, ua noho waleia no e na puulu nui a lehulehu o ka poe powa, a ma ia mea, ua konoia mai na puali kiai maluhia, i hoolako ponoia me na mea kaua, e ukali hela aku i na huakai hele, me na waiwai kalepa a hiki ma na kula. O keia no ke kulanakauhale poo o ke aupuni Aremania, aka, ma ka lawe pio ia ana e Tureke a me ka noho ana hoi malalo o na hooponopono kuapapanui ana a ke aupuni Ottomana, a me na auhau koikoi hoi i hookauia mai e na mana Tureke, ua hoohaahaa loa ia a hiki i ka hapalua o kona kulana mua.

HE MOOLELO OIAIO NO RE V. C. MATERA.

          Ua hanau ia o Rev. Kauka C. Matera ma Bosetona, kulanakauhale o ka mokuaina o Masetuseta, Amerika Huipuia, ma ka A. D. 1700; he ike maopopo ia kona ano eleu ma na hana ku i ka lokomaikai iloko o kona wa opiopio. I ka hiki pono ana ae i ka 16 o kona mau makahiki, ua hookama ia e ia na mea i hia-a mau ia e na hoa kanaka, oia hoi, ka mana a me ka maikai o na hana pono, aole o ia wale no kana mea i haawi ai i ka pololei o ka hana ana, aka, o ka hoano e ana ae i na hana i kau nui ia maluna o keia kahua i kulana ole ai ia e hoike aku, a me ka noonoo hou e hana aku pela i ke koena o kona mau la.
         
Nolaila hoi i hoomaka ai oia i ka ohana ponoi o kona makuakane, e hana lakou a pau i ka hana maikai, ma kona alakai ana i kona mau kaikuaana, a me na kaikuahine, a me na kauwa.
         
A mahope iho, i kona hiki ana aku i ko ke kanakamakua kulana, hookau iho oia iaia iho he mea nui, "aole loa e hui pu me na hoa'loha ma ka mea kupono iaia ke kamailio, me ka hoao ole ana i ke kupono oia mea ; e kanalua ana, a kupono la hoi na kekahi e kuhikuhi mai."
         
Ma ia mea i hoomaikai ae ai i na mea a pau iloko o kona manawa, ua pale oia i ka hoolilo ana a me ka loaa ana o na manao oiaio ole i maalo mau iaia, a nonolaila, ua koho oia i ka manao kaulike, a hookumu oia e kakau i na ano nui o ka manao o ke kanaka, a hoikeike aku ma ka puka o kona keena huli palapala na huaolelo moakaka lea e hoike ana "He pokole."
         
Aole no hoi he la i nele i ka noonoo ia eia i hala ae, pela i loaa ai kekahi manao i oi mamua o kela, a hoike aku no ia iwaena o ka lehulehu "E hana kupono," aole no hoi o ka palena ia o kana olelo ana me ia ano, a pau ae la hoi, aka, puka pinepine mai no na manao kupono e apo ia mai ai e na hoa kanaka. O keia iho la ka manao hoohalike lua ole a oi ka waiwai ma ka hoohalike ana.
         
He lehulehu na kanaka i loaa na manao haanui ma ka lakou hoopuka kamailio ana. O kela a me keia kuhikuhi i kupono ma kona wahi iho, a me kona manawa.
         
He kanaka o Kauka C. Matera i hilinai nei ia ma kana mau hana kupono a me na mea ana e lawelawe ai. Nolaila, i hookuu ia ai nana e malama na hana i maalo mau malalo o na ekalesia nui, ka malama ohana ana, ka hookupono ana i na manao e heluhelu ia ai e ka lehulehu, ua hoolohe ia kana mau kalai manao ana e na hoa maikai o ke anaina i akoakoa ma kahi hookahi, a kakau no oia aole e emi iho malalo o ka 382 a oi aku na manao i wae kupono ia, ka uuku a me ka nui no ka hoopuka hookahi ana e pai ia. Ua hooko pololei oia ia mau mea a pau ma ko lakou wahi ponoi iho, ua noonoo e no hoi oia iaia iho i kekahi mau ninau no ke kakahiaka nui o kela a me keia la, e like me ka hoike malalo iho.
         
No ke kakahiaka Sabati—Heaha la ka'u e hana ai, e like me ka mea akalai o ka halepule, no ka pomaikai o na hoahanau malalo o ka'u hooponopono ana ?
         
Poakahi.—Heaha la ka'u e hana ai no ko'u ohana, a me ka pomaikai no lakou?
         
Poalua.—Heaha la ka'u e hana ai no ko'u poe pili-koko he nui ?
         
Poakolu —Heaha la ka'u e hana ai no na ekalesia o ka Haku, a me na manao ano nui i oi aku ka pono no na kanaka ?
         
Poaha.—Heaha la ka pomaikai a'u e hana ai maloko o ka akoakoa ana o kekahi poe maikai a owau pu kekahi me lakou ?
         
Poalima.—Heaha la na kumumanao noeau a ke aloha a me ka lokomaikai ma ka'u malama lokahi ana, a heaha la hoi ka'u e hana ai no lakou ?
         
Poaono.—Heaha la hoi ka mea i oi ma na manao o ke Akua, ma ko'u noonoo ana iloko o keia ola kino ?
         
Ma keia hoike maluna e maopopo ai he mea ano nui kona mahele pono ana i ka manawa hana o kela a me keia la, no ka noonoo kupono ana i ka pono kaulike mawaena o na hoa kanaka a pau, me ke koe ole o kekahi iloko o ka lokomaikai o ka Mea Manaloa.
HALEPULE SILOAMA.
Kalawao, Molokai, O ct. 29, 1877.

NO AMERIKA.
HE AHAKUKA ME NA LII ILIKINI SAI-U.

          Wasineto na , Oct. 2—Ua hiki mai na elele o na lahui Sai-u a me Arrapahoe, ma ke keena Kalaiaina i keia la. Ua pane mai o Aoulaula penei : Ua akeakeaia mai ko'u lahuikanaka i ko lakou hele ana ma ka muliwai o Misouri, a ua oleloia mai ina makou e hele ilaila, e pau loa ana ko makou pomaikai i ka poino. Ua ike no au, ina e hoi hope hou aku ana au, e hookaumaha loa ia auanei ka manao o kuu poe opiopio, a me na kanaka, oiai he pono ia makou e hele ma ka muliwai o Misouri. O na Ilikini a pau o ka akau, i laweia ai maloko o na hana hoopomaikai  ua laweia mai nei lakou ianei e Huelokikokiko a me a'u.
         
Ua pane mai la hoi o Huelekikokiko penei: O ka olelo paa a ka Makua Nui, no oukou wale no ia, aole no makou.
         
Ua nonoi mai oe ia'u a me ka'u lahui, e hookokoke aku ma ka muliwai Misouri i keia hooilo. O ko'u hoa elele a me a'u i keia manawa maanei, ua hooholo lokahi, aole makou e hele aku ma ka muliwai Misouri. E hai aku no au i kuu lahui, no ko'u kauoha ia ana mai e hele ilaila, a ua hoomanaia hoi ma ke kauoha, a e kauliilii auanei lakou a puni ka aina. O keia elele me a'u, i keia wa maanei, ua hoike aku nei i ka manao ia oe, a ua hooholo hoi i ka mea pono e hana ai; aka, me he mea la, aole paha i oluoluia ka'u mau hoolala ana. Ua koho makou i kekahi wahi maikai a ua hooholo makou e hele aku ilaila iloko o ka wa kupulau, aka, aole e hiki ia makou ke hele i keia wa.
         
Ua makemake makou e noho maluhia, a e noho kuikahi hoi me na ili keokeo, aka ua aneane hiki pono ole ia makou ka nee ana aku i keia wa.
         
Ua makemake makou i ko makou keena agena ma Muliwai Kuli Hoehaia. Ua maikai kau mau huaolelo a pau imua o'u, aka aole loa makou i makemake iki e hele aku ma ka muliwai Misouri, a hoi hou mai iloko o ka wa kupulau. Ma kahi a makou e noho nei i keia wa, ua hoomakaukau makou no ka hooilo. Aole e hiki i ka ili keokeo ke hoopuehu i ko makou luhi. Ma kahi o na ili keokeo e noho ai me ko lakou waiwai, a pela no four words under tape Aole makou i makemake e three words under tape na wale i ko makou luhi. Ina three words under tape oukou e kiola wale makou i three words under tape kai, he pono oukou ke uku ma three words under tape no ia mea, a ina paha oukou e uku mai ia makou no ia mea, alaila three words under tape i kahi e, a i ole, four words under tape
          Mahope o keia, ua pane five words under tape Kakauolelo Sekurena penei: Ua hele mai oukou maanei, e kuka me ko oukou Makua Nui, a ua kamailio five words under tape ia oukou. I kona wa i five words under tape no oukou, ua five words under tape kekahi mau kui five words under tape he kanawai ia nona e like me ka three words under tape no oukou. Ma keia four words under tape iaia ka hana o ka lawe four words under tape ko no oukou, a five words under tape ma kahi e kokoke aku ana i ka muliwai Misouri. He nui no na three words under tape pono ole i ko oukou four words under tape hoi ka nui o na four words under tape ko makou hoihoi, five words under tape kanaka naauao, ua hiki no ia makou ke hooluolu ia makou iho, e like me na one word under tape e loaa ana.
          Aia ko oukou mau lako ma ke kahawai Misouri i keia wa. Ua two words under tape e like me ka makemake o ke three words under tape hiki ai ia makou ke hoo three words under tape i ka ai, ke pololi four words under tape loa hoi ka lawe ana ma kahi two words under tape manawa. Ua nui ka hauoli o ka Makua Nui no ko oukou hoike ana aku i ko oukou manao no ka lawe ana i two words under tape ma Muliwai Keokeo, a e oi loa aku kona hauoli ke hookokoke aku i ka noho ana ma kahi o na lako i hoahuia ma ka muliwai Misouri, i hiki ai iaia ke kokua mai i ko oukou wa e makemake ai. Aole oia i makemake e noho loihi oukou ma ka muliwai a oi aku imua o ka manawa hooilo. E hauoli no oia ke ike ia oukou e noho ana ma ma ko oukou wahi mau, a e kokua no oia
ia oukou i na la a pau, a e haawi aku hoi a pau loa—oia hoi na mea a pau i kupono i na lahui keokeo—e like me na wili, na kaa, a me ka hoala ana i na kula.
         
Eia wale no kona mau iini nui a oukou e hana ai o ke kokua pu aku iaia, i holo pono ai na hana a pau i pili i ko oukou mau pomaikai. Iloko o keia hooilo, e nele ana oukou i ka ai, aka, ina ua hiki ole ke laweia ae ka ai a kokoke ma kahi a ko oukou lahui e noho nei, alaila he mea pono no hoi ia oukou ke hookokoke aku ma kahi o ka ai.
         
Mahope iho o ka lulu lima pu ana, ua hoi aku na Ilikini. E hoi loa aku ana lakou no ka home ma ke ala ae o Nu Ioka. Ua noho kino mai o Peresidena Hayes , five words lost to hole o ke kukakuka ana.

NA MEA HONANI LIILII.

          Ua hele aku ke kakauolelo Secureza, e ike i ka elele Ilikini i keia kakahiaka, a ua kaana like aku oia i na medala dala iwaena o lakou. Ua hoike mai nei oia, he oluolu maikai wale no lakou a pau, aole hoi i hoike mai i kekahi mau ano kue, no na mea i kukaia.

HE MAU RULA HIKIWAWE NO.
KA IMI ANA I KA UKUPANEE.

          Eia iho malalo nei na kumuhana, no ka imi ana aku i ka ukupane, no kekahi heluna o na la i hoikeia. O ka haina o kela a me keia ma na keneta, e hookaawale aku i na huahelu elua ma ka akau o ka haina, i maopopo ai hoi na keneta a me na dala.
         
Ma ka .04.—E hoonui pu i keia me ka heluna o na la, a o ke 72 ka huahelu puunaue.
         
Ma ka .06.—E hoonui i keia me ka heluna o na la, e hookaawale aku i ka huahelu elua ma ka lima akau, a o ke 6 ka huahelu puunaue.
         
Ma ka .08.—E hoonui pu i keia me ka heluna o na la, a o ke 45 ka puu huahelu puunaue.
         
Ma ka .09.—E hoonui i keia me ka heluna o na la, e hookaawale aku i ka huahelu ma ka lima akau, a e puunaue aku i ka 4.
         
Ma ka 0.10.—E hoonui me ka heluna o na la, a o ke 35 ka puu huahelu puunaue.
         
Ma ka .12.—E hoonui me ka heluna o n a la, e hookaawale aku i ka h uahelu ma ka lima akau, a e puunaue me ka 3.
          Ma ka .15
E hoonui pu me ka heluna o na la, a e puunaue me ka 24.
          Ma ka .18.
E hoonui i keia me ka heluna o na la, e hookaawale aku hoi i ka huahelu ma ka lima akau, a e puunaue me ka 2.
         
Ma ka . 020 .—E hoonui pu me i keia  me ka helu na o na la, a e puunaue me ka 18.
Nupepa Kalepa.

          Ma Pauoa Honolulu nei, ma ka Poalua la 23 o ka mahina i hala word under tape maila kekahi koe nui, mailoko o k a word under tape o kekahi kanaka o Wa hi neaea ko na inoa pela ko makou hoike i a aua mai e ka moopuna a ua kanaka la . He a neane no ka e piha k e kapuai ka loihi o ua two words under tape ke malama i a n ei e W. L. Be ka o i a two words under tape n o.

KA ELELE TUREKE.

          Ua hoikeia mai kahi moolelo malalo nei, e pili ana ia Arisetaraki Be, ka elele o ke aupuni Tureke, ma ke aloalii o Berelina, a he mea hoi i mare me ke kaikamahine a kekahi Kenela Perusia. Aole no i mahuahua ka pomaikai i loaa mai iua Kenela nei ma ka waiwai, aka, aia wale no ma ka mareia ana o kana mau kaikamahine lehulehu i na kane.
         
I kekahi la, kipa aku la ka elele Tureke, ma ka hale o ua Kenela Perusia nei, a nonoi aku la, ina paha he manaolana ko ua Kenela la, e lilo aku oia i hunona nana. He oluolu loa wau ia mea, i pane mai ai ua Kenela nei, me ke ano akeukeu. I ehia wahine au i makemake ai? Ike iho la o Arisetaraki, me he mea la ua manao maila paha ua Kenela nei, he kanaka Musulemana oia, nolaila ua hoike maopopo aku ua elele nei, he kanaka Karistiana no oia, a ua makemake oia i hookahi wale no ana wahine e mare ai.
         
Akahi no ka mea apiki nui wale, wahi a ke Kenela me ka leo namunamu liilii. Ua pono iho la, a e koho aku no oe i ka mea au i makemake ai!

KA HAKAKA WIWO OLE O NA LUINA RUKINI!
KA HOOMAKAUKAU ANA I KA PAPAAINA.
KA HOOUKA KAUA MOANA IKAIKA MA KE KAI ELEELE.

          Sebasetopolo, Iulai 18. —Mamuli o kuu konoia ana mai e Kapena Barauofa, o ka moku Veseta, holo aku la au maluna o kona moku, a ua hoomakaikai ia mai la ia'u na mea a pau e pili ana no kana hoouka kaua moana i hala iho. He like loa no ke kapena me ka lehulehu e ae o kona mau koa ikaika, he oluolu a me kona aloha nuiia e kona poe. Ua halawai lakou me kekahi moku kaua nui o Tureke, a ua hoomakaia iho la ka hoouka kaua ma ka hora 8 a me 20 minute o ke kakahiaka, a ua ki ia hoi ka pu hope loa ma ka hora 1 a me na minute he 40.
         
Iloko o ka hahana o ka hoouka kaua, ua hoouka aku keia wahi moku uuku lawe ukana, nona ka loa he 150 kapuai, a he 25 hoi kapuai ka laula, me ka eleu a me ke koa maoli no, i hiki ole i kona three words tor n hooweliweli ke hookokoke mai iaia, me ka haawi pu ana aku hoi i ka poino, a oiai hoi ka moku kaua Tureke, he moku hao i uhi palua i na papaa hao ma kona kino, aole nae oia i hiki ke ku mai imua o kona wahi enemi uuku, aka, ua huli ae la oia a holo auhee aku la, me ka waiho mai i ke kahua kaua no kona wahi hoa paio lanakila. Me he mea la 500 tona ka nui o keia wahi moku, a he mokumahu nao oia. Ua loaa oia i kekahi hui ma ka M H 1859, a e holoholo mau ana paha mawaena o Konatinopela a me Poti.
         
Ke lawe nei oia he 5 mau pu moretara, he 6 iniha ke anawaena, a me elua mau pu he 9 pauna, a ma kela a me keia aoao o ka uwapo, he 2 mau pu kila liilii, ma ka 3 kapuai pakahi ka loloa.
         
O kekahi o keia mau pu, ua kaa malalo o ka lawelawe ana a kekahi keonimana Helene, me ke akamai nui, iloko o ka manawa hoouka kaua. A o ua keonimana nei, ua hoolaunaia mai la ia'u e ke kapena, a he helehelena oluolu kona me ke kulana o ke koa io, i kupono i na mahalo a pau. O Sepiripoulo kona inoa. Hoike mai la oia oia ia'u, ua komo oia iloko o na hoouka kaua o Kerimea. Aia hoi kekahi mea ano kupanaha iloko o keia hooili kaua ana. Ua lele mai la kekahi poka a ka enemi a komo aku la iloko o ka hale kuke, oiai no hoi ke kuke maloko olaila e lawelawe ana, aka, ua pale ae la oia i ka poka me elua mau pahi nunui e paa ana ma kona lima, a halahu aku la ka poka ma kahi e mai ona aku.
         
He oi aku keia o ka hana akamai, me ka hoolele hauli nae, a he mea hoi i ike maopopo ia e ka poe a pau i hele makaikai aku ma Rusia, a he hana kaulana hoi ia ke hoike aku au, ua lele kokoke word under tape 'e ka poka ma kona poo, aka, aole i hoomaha iki ka oni ana o na pahi, aole no hoi i manao iki ae ua kanaka nei i na mea i hana ia'na. Iloko hoi o ka puehu a me ka hahana o ke kaua, aia no na kauwa lawelawe o na keena aina, ma ka lakou mau hana ponoi me ka manao ole ae i ka pilikia, me he mea la he wa maikai loa ia ia lakou, oiai nae na poka a ka enemi e haluku ana mahope o ka moku, a poha aku la hoi kekahi ma kahi hoahu pauda.
          I ka makawa i kaawale loa'ku ai ka mokuhao kaua Tureke mai kona holo auhee ana, ua hoohuli koke ia'e la ka ihu o ka Veseta, a kia pololei ia'ku la no Sebasetopolo me ka awiwi, i loaa koke mai ai hoi na kokua no ka poe i hoehaia, a no ke kanu ana hoi i ka poe make. Ano, ke hooiaio aku nei au i ka moolelo o keia hoouka kaua lanakila hiwahiwa ma ka aoao o Rusia. Aka, oiai ua maloo a papaaku na kiheahea koke maluna o ka oneki o ka Veseta, a o ka poe i hoeha kukonukonuia, ua hala aku la ma kela aoao, aka, ua loaa mai la na hoohanohano hiwahiwa, a me na makana kiekie mai ka Emepera mai. He ukali no ka Emepera ponoi, he uku makahiki 5,000 roubela, (dala Rukini) ke Kea Hanohano o Sana Keoki, a me ke kulana he Lutanela--Kanela, oia iho la na makana makamae i hoonu'anu'a ia 'ku maluna o ke Aliimoku Rukini wiwo ole.
         
Ua loaa like no na haawina hoohanohano maluna o na Aliimoku e ae, ina he kanakamakua a he keiki paha.

HE MOOLELO WALOHIA!
Ka noho pio ana iwaena o ka Lahui Naguru ma Alika!
KA IKE HOU ANA I KA AINA!

E KA LAHUI HAWAII; Aloha oe:—
         
He malihini au ia oe, aka, he kamaaina i kou mau kolamu. A no ka loa ana ia'u he manawa e kaana pu ai me oe, nolaila, ke hoouna aku nei au imua ou, a nau hoi ia e hoike ae, i ike mai ai na makamaka mai Hawaii a Kauai.
         
A oiai ka mea e kamailio aku nei ma kou mau kolamu ua halawai mai me na inea, a me na pilikia ma ka aina makamaka ole, kahi hoi a na puuwai opio o'u e ake mai nei e holo i ke o kohola.
         
A oiai ko oukou makamaka nei maluna o ka "Ilau oki" o Alika, ua ike i na kahua kupilikii o Alika, kahi nona keia mau leo mele a'u e puana a'e nei :
         
Kaulana ke anu i Alika,
         
Ka lalawe i ka ili a puni.
         
Ua haalele iho au i ka home o kuu mau makua, a me na awawa uliuli, na kualono maikai, na hiohiona nani o kuu aina hanau, i ka malama o Maraki, A D 1866, a kau aku la au a me ko'u mau hoa maluna o ka moku "Halekano," kapena Green. A ia'u e holoholo ana ma kona papahele me ka halialia mokumokuahua o kuu manao no ka haalele iho i kuu mau kini a me na hoa'loha. Aohe hoi e hihi o ka uilani a loko, e ake no o ke "o kohola."
         
Ke huki nei na pea, ke ani nei ka makani, a hookuuia mai la ke kaula e paa ana i ka uwapo, o ka wa iho la ia i haalele ai na kapakai o ka aina. Kauoha mai la na aliimoku ia'u e hele e huki i na kaula o ka moku, he mea ole aku la ia ia'u. Aia no ko'u mau manao ihope, i ka nana mai i ke kulanakauhale alii i ka halii pono ae mahope, oia no oe o "na pae opua hiki kakahiaka," ka nenee i ka ili o ke kai. Aka,
         
Aohe hana a Kauhikoa,
         
Ke lawe nei e ka ihu o ka moku,
         
O Maleka i ke hoa la lilo.
         
Ke nee nei ka moku imua me ka makani aheahe malie, a ke eku la hoi ka iho o ka moku i na ale o Mamala, a ke emi hope aku la hoi na hono o Honolulu, me he mea la e noi ae ana i na Lani na ke Akua Kahikolu e malama mai i ko makou ola.
         
Pau mai la ka ike ana i ke ao aina, a he ililaumania wale no o ke kai ka'u e ike ana. He mau pule ko makou holo ana a komo ana i ke anu, kahi i maa mau i na moku o kohola e holo nei e lawaia, oia hoi o Alika.
         
Oiai, o ka makamua keia o ko'u hele ana ma keia wahi, aole io no hoi i ke anu a anu, ke hele la na manamanalima a maeele, a o na wawae hoi, aohe hiki ke hoomaopopo iho i ka mehana, i ka ua mea o ke anu, hele ka lehelehe a haukeke i ke anu. He mea ole na paa lole mehana a kakou e ike nei i ka manoanoa ma kela wahi.
         
Ike aku la au i nei mea nui keokeo e nee mai nei i ke kai, a i kuu hoomaopopo ana'ku, o ka hau ka keia, aole no i kanamai ka nunui o keia mea he hau, hoohalike wale ae la no au, ua like paha me kekahi o ko kakou mau mokupuni liilii, e laa o Molokini ma, a oi aku kekahi, a emi mai no hoi kahi. A oiai au e nanea ana i ka nana i ka hau, akibolo ana ka mea nana ia iluna o ke kia, ua ike aku la i ke puhi o ka ia mamua pono o ka moku o makou, a o ka wa no ia i eleu mai ai na aliimoku i na waapa a holo aku la, aia nae au maluna o ka waapa o ke kapena, aole nae i paa ka ia i ko makou waapa, paa mai la i ka waapa o ka Pokomeki, a he neo iho la ka makou, aka, uleu like aku la makou i ka huki i ka ia a pili i ka moku.
         
O ka helu ekahi keia o ka ia i paa ia makou, hoomanao ae la au e hoi puolo ana i ka aina ; aka, i ka wa i ike ole ia'i he pilikia ua ili iho la maluna o makou ka pilikia, oia hoi ka puliki ia ana o na moku a paa i ka hau, aohe wahi mea a hemo, a o na moku aole i komo loa iloko o ka hau, ua palekaua lakou i ka upiki paa a ka hau.
         
A ike na aliimoku o makou ua pau ka pono no ka hemo o ka moku mai ka paa ana i ka hau, o ka wa no ia o lakou i kauoha mai ai ia makou na sela e haalele i ka moku, a e huki makou i na waapa maluna o ka hau i mea e holo imi aku ai i na moku aole i paa i ka hau. Aka, i ka wa a ke kapena i kauoha mai ai ia makou, o ka wa no ia o kekahi kanaka o Hopu ka inoa i olelo mai ai i na kanaka a pau, aole make hele mamuli o ka olelo a ke kapena, e noho no kakou a pau iluna nei o ka moku, ia wa, ulu mai la he haunaele mamuli o ka manao ino o keia kanaka, aka, aole i paa mai ke kapena a me kekahi mau aliimoku no ka hele, nolaila, hala aku la lakou, a noho iho la makou iluna o ka moku e mo-ku ai, kauoha mai la ua kanaka nei, ina e hele kekahi kanaka, e ki ia oia i ka pu.
         
A hala na la eha o ko makou noho ana iluna o ka moku, pau mai la ka pono, paa loa mai la i ka hau, aohe manao e hemo ana ka moku.
         
Nolaila, ku ae la au a me kekahi bolabola, o Kenela ka inoa, a liuliu no ka hele e imi i mea e pakele ai, a no maua hoi ka hele, hahai mai elua mau bolabola hou no kekahi moku e aku, aha makou i ka makou huakaihele maluna o ka hau, o ka nui aku o ko makou mau hoa aukai, noho aku no iluna o ka moku o makou me Hopu. Aole makou i lohe iki no lakou, a ua manao no hoi makou ua palekana la lakou, a eia la lakou i Honolulu nei kahi i noho ai, eia ka aole.
         
A ia makou i hele aku ai a kaawale loa, ike aku la makou i keia moku ua paa i ka hau, kaukoo aku la makou a hiki i ua moku nei ahiahi, a pii makou iluna o ua moku nei, moku nui keia, a moku maikai no hoi, ua hele na mea a pau oluna o ua moku nei, a i ko makou makaikai ana ia luna o keia moku, nui ka ai, ka ia, ka lole a me na mea no a pau, o "Eagle Banner" ka inoa o keia moku.
         
Moe makou iluna o ua moku nei ia po, a ao ae ike makou ua malaelae iki ka hau, a he hiki i ka moku ke holo ke akamai ka hookele ana, nolaila, hooikaika makou i ka huki ana i na pea a kuea pono i ka makani, o ka holo aku la no ia, eia no nae ka hau ke holomoku nei, no ka nui o ka makani, a me ke au e lawe ana. Alaila, haawi ae la makou i na hana a makou, ia'u ke ku ana ma ka lukau, e nana ai i kahi a ka hau e nee mai ana, a me ka holo ana o ka moku, a i ko'u hoa bolabola ke ku ana i ka hoe oia o Kenela, a he noho kokua wale no hoi ka kekahi mau mea o makou. A me he mea la nae i ko'u ike e puka aku ana makou iwaho mai ka paa ana i ka hau, aka, eia ka pilikia, ua ulu ka hoopaapaa mawaena o makou n o ka aina, olelo maua me ko'u hoa e ku ana i ka hoe, aole i hala ka aina ihope, aka, olelo hoi na bolabola, ua hala ka aina ihope, pela ko makou nononoke ana i ka hoopaapa, aohe holo iki, ia wa, o ko laua iho no ia ilalo o ka moku a inu i ka rama a ona, pii mai a aumeume i ka hoe, a ano haunaele kuloko iho la makou, elua laua la, a elua no hoi maua, aka, i ka wa a makou e apa nei, kawewe ana ka ihu o ka moku i ka aina, a he manawa ole paa mai la ka moku i ka hau, o ke aki iho la no ia pau ka manao e ola. Aohe no hoi i liuliu mahope iho, piha mai la ka moku o makou i ka Naguru, (Esquimaux) oia kanaka o ua aina nei e holo ia nei, aia ilalo o ka honua e noho ai keia lahui, he ili holoholona ko lakou kapa, o kane, o ka wahine, keiki a piha u ua moku nei o makou, pau mai la ia lakou la na mea oluna o ka moku, aohe opala koe, pau na pea o ka moku i ka okioki ia, a me na mea a pau oluna o ka moku, hao ia'ku la ku ana i kula, la wa i mimimihi iho ai makou i ka make, o ua moku nei keia o makou, pau aku la i ke puhi ia i ke ahi e ka Naguru, aka, ma ka lokomaikai o ke Akua, ua loaa ia makou he alohaia mai e ua poe Naguru nei, konoia mai la makou e hoi iloko o na lua o lakou, oia ko lakou hale e noho ai, o ko makou hoi pu aku la no ia. A i ka wa a makou e noho nei me ka poe Naguru, hu mai la ke aloha i na makua, na kini a pau, ka ohana, a hookahi a'u hana o ka uwe, me ke kukuli hoomaikai ana i ke Akua, ka mea Nona mai ke ola, a me na pomaikai, nolaila, aole au i poina i ka olelo a ke Akua, e i ana, "he kokua kokoke ke Akua no ka poe pilikia."
(Aole i pau.)

 

          Ma ka hora 8 paha o ke ahiahi Saba ti aku nei, ua kani kui-ke mai la na bele o ke kulanakauhale nei, e hoike mai ana i ka hoailona o ka pau ahi ma kekahi wahi hale pili ma Kamanuwai, mahope aku o ka pa luakini o Kaumakapili, a iloko o ka hapalua hora wale no o ka a ana a ke ahi, ua pau iho la ua wahi hale nei i ka hiolo a lilo i lehu, mamua ae o ka hiki ana mai o na kaawai. Ua manao ia ina he hale laau kela i pau ai, e oi loa aku ana ka ikaika o ka a ana o ke ahi, a holopapa aku maluna oia hapa o ke kulanakauhale, a he mea maopopo e komo ana ka luakini iloko oia poino.  Aole nae pela ka manao o ka Mea Mana Loa, nana i hana i na mea a pau.