Ka Lahui Hawaii, Volume III, Number 48, 29 November 1877 — Page 4

Page PDF (1.21 MB)

KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII.
HONOLULU, NOVEMABA 29, 1877.

KOMI TE HOOPONOPONO NO KEIA AOAO.

LAIKI MAKUA,  MRS. KELA A. GILIMANA,
M RS. ELENA MAKALE,  MRS. J. M. KUKE.

NA MANU NENE A ME NA MANU AUKUU.

          Ai pu kekahi pua manu nene me kekahi mau manu aukuu, ma kekahi mala kulina. No ko lakou ai nui loa i ke kulina, hele mai kekahi kanaka e kiai. O na kino o na manu aukuu ua wiwi a mama, a lele aku la i ka wa a lakou i ke kanaka a pakela. Aka, no ka momona loa o na manu nene, aole hiki ia lakou ke holo, aole no hoi e lele, nolaila, ua pau lakou i ka hopu ia.
          Ma keia, nani na ao ia kakou, i kekahi manawa, aole pomaikai ka poe waiwai e like me ka poe ilihune.

KE KEIKI KAHUHIPA.

          I kekahi kakahiaka maikai, e malama ana kekahi keiki kahuhipa i kana mau hipa ma kekahi awawa nani mawaena o na mauna, i uhi ia i ke kuahiwi, a e himeni ana oia, a e lelele ana me ka olioli.
          Malaila ke 'Lii o ka aina e imi holoholona ana, a i kona ike ana i ke keiki, kahea aku la oia iaia e hele mai i ona la, a olelo aku la iaia, heaha ka mea e olioli loa ai oe e ke keiki liilii ?
          Aole ike ke keiki o ke 'Lii ia, a pane aku oia, no kea aha, aole pono e olioli au ? Aole oi aku ka waiwai o ko kakou alii lokomaikai mamua o ko'u.
          Ninau mai ke 'Lii, no ke aha pela, makemake au e lohe no kou mau waiwai.
          Pane aku la ke keiki, hoomalamalama ka la ma ka lani no'u, e like me ke 'Lii, a ulu uliuli ka mauua a me ke awawa, a mohala me ka nani no'u e like me ia. Aole au e kuai i kuu mau lima elua no kana mau dala a pau, aole no hoi e kuai i ko'u mau maka elua no kona mau momi a pau. Eia no hoi kekahi : ua lako au i na mea a pau i kupono ia'u. Ua maona au i ka ai i na la a pau, a he mau lole mehana maikai ko'u e aahu ai, a ua lawa ke dala i loaa ia'u no ka'u hana, e kuai i na mea a pau a'u i makemake ai. Hiki anei ia oe ke olelo ua oi aku na pono o ke 'Lii?
          Akaaka mai la ke Lii lokomaikai a hai aku la i ke keiki no kona ano, a olelo, ua pololei oe e kuu keiki maikai. E hoopaa a paa kou naau olioli.
          O ka oluolu o ka manao, oia ka mea e olioli ai a e waiwai ai ke kanaka e like me ke 'Lii. Mai ka olelo Geremania mai.

KE KANAKA A ME KA NAHESA.

          O kekahi kanaka ilihune, he naau lokomaikai kona, aka, aole nae he poe naauao. Aia oia iloko o kekahi mala i kekahi la anu. Ike oia i kekahi nahesa, he koikoi, a he oolea, a manao iho la ia ua kokoke make. Olelo iho la oia, "aloha ino! na'u no e malama ia oe." Nolaila, hoihoi oia iaia ma ka hale, a waiho iaia kokoke ma ke ahi i mehana ia. Mehana a oluolu koke ia, ala ia iluna e lele i ka wahine a me na keiki o ke kanaka. Lohe ke kanaka i ke kani o ka waha, a komo mai iloko i ka wa kupono e hoopakele ia lakou i kona nahu make.
          Nolaila, manao oia ua pono e pepehi iaia ia manawa. Pono ia kakou e hana maikai a pau i hiki ia kakou, aka, pono ia kakou e malama, aole e hana i ka mea naauao ole.
          Pono no e hana lokomaikai i ke keiki ino, aka, ua hewa ke hana aku iaia, me he makamaka la nou. Ina ua naauao ke kanaka i loaa i ka nahesa, ua ike oia e lilo kana hana lokomaikai i mea hoopilikia i kela poe i oi loa aku kona aloha mamua o na nahesa a pau o ke ao nei.
          Pono ia kakou e malama i ole hana ino mai ia kakou ka poe a kakou e hana lokomaikai aku ai. E hanai no paha kakou i ka holoholona hihiu iloko o ka hale ; aka, aole kakou naauao ke hookuu iaia iwaho, no ka mea, e pepehi no ia ia kakou.

PALAPALA A LAIKI MAKUA.
HELU 5.

         Makemake au e hai i kuu mau makama Hawaii no ke kulanakauhale kahi a makou i noho ai i ka la Sabati, i ko makou hele ana i Clinton. Oia o Denver,  ma ka mokuaina o Colorado, he kulanakauhale aole paha iwakalua makahiki ke ku ana, aka, he 20,000 ka nui o na kanaka ma ia kulanakauhale.
          Ke hoike mai nei na hale kula he nui wale, a he maikai, e ku ana ma kela a me keia wahi o ke kulanakauhale, i ka manao o na kanaka oia wahi, aole e noho ana ka lakou poe keiki me ka naaupo, a hoike mai no hoi na halepule he nui wale, aole lakou i hoopoina i "ko kakou Makua ma ka Lani."
          O ka halepule kahi a makou i hele ai, ua kukulu ia no loko o ka pohaku maikai i kalai ia. He ano hulali keia hale i ka nana aku. O ke kumu o keia hulali, ua olelo ia, no ka mea, he $10,000 ka waiwai dala iloko o na pohaku o ka hale, aole nae he nui ke dala iloko o na pohaku, a kupono e hookaawale i ke dala mai ka pohaku. I kuu ike ana i keia hale me kona nani, manao iho la au, ua manao na kanaka o Denver, aole aua i kekahi mea a haawi ole i ko lakou Haku no ka maikai o ia mea. Aka, o ka mea i oi aku mamua o ka nani o ka hale, oia ka haiolelo Euanelio a makou i lohe ai ilaila. O ke kumumanao,  oia ka hoowalewale ia ana o Kristo ma ka waonahele, a ua hoomaopopo ia ia makou pehea I" hoowalewale ia ko kakou Haku ma na mea a pau e like  me kakou, aole nae hana hewa Ia. O ka hoowalewale mua, oia ka hoowalewale i loaa mua ia kakou ma na kuko o ke kino. O ka lua, ma ka haaheo o ko kakou mau naau, "E lele iho Oe ilalo," i lilo koke i kaulana a kupaianaha. O ke kolu, ka makemake e loaa i na mea pono ole ia kakou ke loaa.
          O ka hotele kahi a makou i kipa ai, ina piha, ua lawa no na kanaka he haneri me kanalima. He home oluolu ia no makou. He wahi ho-a ahi ma ko makou mau keena, a he nui na mea ai o kela ano keia ano, aka, he hale hoole i na mea ona keia, a nolaila, aole haunaele malaila. E hooikaika ana na kanaka o Denver e hoopau i ka ona. Ua kukulu lakou ma kela aoao o ka alanui mai ka hotele aku, he hale nui i kukulu hikiwawe ia, a ual kapa ia he Wigwam (hale o ka poe Ilikini,) ua lawa no na kanaka 3000, a ua piha pinepine kela hale i na kanaka. I kekahi manawa, hele au malaila, a lohe i kekahi kanaka akamai a makaala, hai i ka poe hoolohe no ka nui o na dala i lilo no na mea ona ma keia aina. Ua haawi ia na wai ona, a ua uku ia mai ma ka huita. Auwe! no na hua o keia kalepa ma na aina a pau.
          O na mea i hui me keia Ahahui hoole waiona, he lipine balu ko lakou, a he mea oluolu ke ike i na keiki maikai ma ke alanui, me keia lipine balu.
          Halawai makou me kekahi "poe kamaaina" Epeso 2:19. O kekahi kahunapule naauao, hele pinepine mai ma ko makou keena e kamailio no na mea o ke Aupuni o ke Akua, a no ka ekalesia ma Hawaii.
          Aole pono e haule ia'u ke kakau no na home o ke kulanakauhale, he nui wale. O kekahi he nani loa, a o ka nui o lakou e like me na home he nui, a o kekahi hoi, he ilihune, aka, ua hoonani ia ka nui o lakou me kekahi mau pua a me na laau malumalu, aka, mai na home hele mai na kamalii he nui wale.
          O na home he nui wale, he maemae na pohaku kahua o na aina a pau, a o kela mea keia mea i kukulu i ka home maemae na hana oia i kekahi hana nui no kona aina.
          E ae ke Akua e piha Hawaii me na home pomaikai.  LAIKI MAKUA.

Waiwai ma ka Lani.

          Aole hiki i na mea a pau e loaa i ka waiwai o keia ao. Haawi ke Akua i kela me keia kanaka i kona wahi ma keia ola ana, a haawi ke Akua i kela me keia mea e like me ka oluolu i Kona manao, i na manawa hana, e like me ka mea i oleloia ma ka Baibala, he mau talena.
          He talena ko kekahi kanaka no ka houluulu ana i ke dala, a o kekahi hoi he talena no ka hooluana ana i na koa, a o kekahi, he talena no ke kakau ana i na buke naauao, a o kekahi, no ke kakau ana i na mele maikai. Ke manao nei au, he mea pono i kela a me keia kanaka e hoohana i ke talena a ke Akua i haawii ai iaia. Pono ia kakou e malama i ole e hoohana kakou i ko kakou mau talena, i paa ko kakou naau i ka honua nei. Aole pono ia kakou e hoohana i ko kakou mau talena i hoahu i ko kakou mau waiwai ma ka honua nei.
          Heaha ko kakou waiwai? Oia ka mea a kakou i aloha nui ai, a i manao nui ai.
          Oia ka mea a kakou i hoihoi nui ai, ka mea a kakou e haawi nui ai i ko kakou mau pono.
          Aia ka waiwai o kekahi poe kanaka ma ke dala. Haawi lakou i ko lakou mau manawa a me ko lakou ikaika no ke dala, a o kekahi, auwe! haawi i ko lakou lunaikehala. Aole loa hiki ia kakou e hoahu i ka waiwai o ke dala ma ka Lani. Aole e lawe i ke dala malaila.
          O ka waiwai ma ka Lani, oia ko kakou Haku aloha, ko kakou aloha Iaia, ko kakou makemake Iaia, ko kakou launa pu me Ia malaila, ko kakou leialii o ke ola Ana e haawi mai ai ia kakou. I loaa ka hoaponoia o Kristo, i hahai i Kona makemake, i malama i Kana mau kauoha, a i loaa ai ka Lani, oia ke kumu o ko kakou ola ana.
          Ma ka hana ana pela, e hoahu kakou no kakou iho i ka waiwai ma ka Lani.

Ka Ahaaina.

          Eia na keikikane ewalu e ahaaina ana iloko o ka ululaau. Ua hooikaika lakou i ka hoopaa i na haawina i ka pule i hala, a hiki mai ka la hoomalolo, aole mea i oi aku ka maikai i ko lakou manao mamua o ka hele ana iloko o na ululaau. E nana i na laau kahiko maikai! Ma na ululaau ma Amerika, he nui na laau hua. O ka Walnut, Chestnut, Butternut, Beechnut, he mau laau nui lakou a pau, e ulu ana maloko o na ululaau. I ka wa o ka haulelau, mahope o ka hiki ana mai o ka hau, he lealea maikai ka hele ana ma na ululaau a ohi i na hua.
          Aka, ke manao nei au, he kii keia no ka wa hou. E moe ana na keiki ma ka weuweu, a me he mea la ua manao lakou he mehana loa, aole hiki ke paani. Ike au i kekahi hinai malaila, aka, aole mea e ae i hoailonaia he ai ko lakou malaila.
          Hookahi mea ma keia kii a'u i makemake ole ai. He omole ma ka lima o kekahi o keia mau keiki, a e hoowalewale ana oia i kona mau hoa e inu pu me ia. Aka, ke ike nei oukou, aole ae kekahi o lakou e inu pu me ia. He maikai keia no kela poe kamalii. Ke manao nei au he poe keiki Hoole Waiona keia, aole lakou ae aku i na hoowalewale a kekahi keiki i maa i ka inu waiona i kona wa opiopio. E na keiki, ina makemake oukou e lilo i mau kanaka ikaika maikai, e waiho malie i na waiona.
          Ke ike nei oukou i na hua ino o ka inu ana i na mea ona ma na wahi a pau. Aole au e hai aku ia oukou heaha ia mau hua ino. E paa ko oukou manao i keia wa e noho opiopio nei oukou, e waiho malie ia mea.
          E ao ia oukou e olelo "Aole," i ka wa e haawiia mai ai ia oukou e inu; alaila, ua lanakila hapa oukou ma ke kaua i na mea ona. E hoopaa loa i kou ano he keiki Hoole i na mea ona, alaila nawaliwali iho la na hoowalewale. E hoopaa i na kumu maikai, alaila hoopii au me lakou.
          "E makau ole i ka hana pono."

Na poe Aa liilii he Umi.

          I kekahi kakahiaka, houluulu ae la ka makuahine o Susie i kona puolo lole, a hele aku la i ke kahawai e holoi. Olelo oia ia Susie e holoi i na pa, e bulumi i ka hale, a e waele i na pua ma ke kihapai i ka wa i hala ai i ke kahawai. Aka, makemake o Susie e hele pu me kona makuahine, a e paani ma ke kahawai, e haha i na opae, a pela aku. Ua olelo kona makuahine iaia e noho oia malaila, a e hana e like me ka mea ana i kauoha ai iaia. Nolaila, noho iho la o Susie ma ka weuweu, a hoopuu ae la kona mau lehelehe, a manao iho la, "aole au e hana pela," a hala manawa loihi, a mahope hiamoe iho la ia. Aka, iloko o kana mau moeuhane, pihoihoi oia no kona hana, a makemake oia i kekahi akua maikai e hele mai a e hana i kana mau hana a pau. Alaila, lohe oia i kekahi walaau iki, a i kona nana ana i o a ia nei, he umi poe aa liilii e lelele ana i o a ia nei, maloko o ka hale, a ma ke kihapai, a pau koke ka hana a pau i ka hanaia.
          Alaila, hookokoke lakou ia Susie, holoi i kona maka, hookomo i ka lole maemae, a alakai iaia  ilono o ka hale. Manao iho la o Susie, makemake au i keia poe aa he umi e noho pu me a'u i na manawa a pau. I kona makemake ana pela, noho iho la lakou, iloko o kona mau manamanalima liilii he umi, a aia no lakou i keia wa. I ka wa i loaa ai ia Susie kekahi hana, lalau na manamanalima he umi o ia hana, a pau koke ka hana i ka hana ia. Ua ao ia anei kou mau manamanalima e pau koke ka hana i ka hanaia, ina i makaala oe i ka hana?

No Christopher Columbus.
HELU 28.

          I ka wa e haalele ana o Columbus ia Iamaica, hele mai kekahi Ilikini opiopio i ka moku, a noi ikaika e hele pu me na Paniolo i ko lakou aina. Nui ke aloha o kona poe makamaka iaia, a hahai lakou iaia.
          Kaumaha loa lakou no kona manao ana e haalele ia lakou. Uwe lakou, a nonoi ikaika iaia aole e hele. Hoolohe oia ia lakou, a me he mea la ua minamina oia ke hookaumaha ia lakou; aka, ikaika loa kona makemake e hele me na malihini.
          Aole hiki iaia e ike i ko lakou uwe ana; nolaila, haalele koke oia ia lakou, a pee ma ke kau wahi o ka moku, kahi e loaa ole ai oia ia lakou. Aloha o Columbus i keia Ilikini opiopio. Me he mea la ua like oia me ka Adimarala ma kona makemake e hoomahuahua i kona ike o ke ao nei, a ma kona makemake paha e hana i na hana maikai. Minamina makou, no ka mea, aole hiki ia makou e hai ia oukou heaha ka hopena o keia kanaka opiopio; aka, aole hai mai na Paniolo kakau buke i kekahi mea hou aku nona.
          Holo aku o Columbus i Cuba, a ku hou malaila i ka la 18 o Mei, a pae iuka. Ninau oia i na kamaaina no ka nui o ko lakou aina, a ina o kau wahi ia o ka aina nui. Pane mai lakou, he mokupuni ia; aka, he mokupuni nui loa, no ka mea, aole ike kekahi mea i ka nui o ia mokupuni.
          Aole paulele ka Adima rala i keia mau olelo, a manao paa ola e hele hou aku e nana pono i ka palena o ka aina, a maopopo iaia, ina o kau wahi io no ia e Asia. I ko lakou hele ana, ike lakou he pilikia ka holo moku, no ka nui loa o na mokupuni liilii, e kokoke ana kekahi i kekahi ma ka hema pono o keia apana o Cuba.
          Ma kekahi mau palapala aina, ua kapaia keia mau mokupuni liilii "Keys."
          Ua kapa aku o Columbus i ka inoa o ke kauwahi o lakou "ke Kihapai o ke Aliiwahine." (Queens Garden) He uliuli a he nani keia mau mokupuni, aka, o ka nui o keia mau mokupuni liilii, he mau pohaku nui wale no.
          Ua hai mai o Mr Irving no keia wahi, he maikai ano e loa. Olelo oia, "holo aku o Columbus me ka makani ma kahi i manaoia ka palena o Asia. Ua holo aku oia ma ke kai i piha i na mokupuni. Ma ka hema ke kai okoa, ma ka akau he aina i paapu i na ululaau nani, ua kahe ka wai o na muliwai he nui wale ma ke kahakai uliuli, a ua paapu i na kauhale o na Ilikini. I ka ike ia ana o na moku, nui ka haohao a me ka olioli iwaena o na kanaka iuka. Ua lohe na kamaaina no ke ku ana mai ma ko lakou aina, o keia poe ano e i laweia mai me lakou i na pomaikai mai ka lani mai, a ua olioli lakou i ko lakou ikeia ana ma ko lakou aoao o ka mokupuni.
          Hele mai lakou e au ana iloko o ke kai; a ma ko lakou mau waa, e lawe mai i na hua a me na mea e ae i keia mau kanaka keokeo kupaianaha. I ke ahiahi, lawe mai ka makani mai uka mai i na aala maikai, a lawe mai no hoi i na leo o na mele mamau aku o na kamaaina, e hoano ano paha lakou pela no ka hiki ana mai o na kanaka keokeo." O kela wahi nani loa ia wa, i keia wa he aina panoa. O na kanaka i noho malaila ia wa, ua hala, aole ala hou mai kekahi poe e noho ma ko lakou wahi. Ma ka hele ana o ka poe kaahele, loaa ia lakou na koi pohaku, a me na ipu keleawe, e like me na mea i hanaia a i lawelaweia e na Ilikini; aka, o kela poe kanaka, aole koe kekahi.
          Aole he mea kupaianaha, aole no hoi he mea hou keia. He nui loa na lahui, o kekahi o lakou, he nui a he mana, ua hala aku la e like me keia, aole e ike houia ma ka honua nei.
(Aole i pau.)

HAAWINA KULA SABATI.
HELU 11.—SABATI, DEK. 16.
KUMU HANA—Paulo ma Roma.
PAUKU BAIBALA—Oih. 28:16—31.

A HIKI makou i Roma, haawi aku la ka lunahaneri i ka poe paahao i ke alii o ka poe koa. I ae ia ku la o Paulo e noho kaawale i kona wahi iho, me kekahi koa nana ia i malama aku.
17 A hala na la ekolu, hoakoakoa iho la o Paulo i ka poe koikoi o na Iudaio. A pau lakou i ka hoakoakoaia, i aku la ia ia lakou, E na kanaka, na hoahanau, aole au i hana i kekahi mea i kuee i na kanaka, a me na aoao o na makua; aka, ua haawi paa ia aku la au ma Ierusalema i na lima o ko Roma.
18 A hookolokolo mai lakou ia'u, manao iho la e kuu mai, no ka mea, aole he mea ia'u i ku i ka make.
19 A papa aku la na Iudaio, kaohiia au e hoopii ia Kaisara, aole hoi o'u mea e hoopii aku ai i ko'u lahuikanaka.
20 No keia mea, i kii aku nei au ia oukou, i ike aku au, a e kamailio aku ia oukou; no ka mea, ua paa au i keia kaulahao no ka manaolana o ka Iseraela.
21 I mai la lakou iaia, Aole i loaa ia makou ka palapala mai Iudea mai nou, aole hoi i hoike mai a olelo mai paha kekahi o na hoahanau i hele mai, i hewa ou.
22 Ke makemake nei no hoi makou e hoolohe ia oe i kou manao; no ka mea, ua ike no makou i keia aoao, ua olelo kue ia i na wahi a pau.
23 A i ko lakou hoakaka ana i ka la, alaila hele mai la na mea he nui loa io na la, i kona wahi; hoakaka aku la oia, a mai kakahiaka a ahiahi kona hoike ana aku i ke aupuni o ke Akua, a me ka hooikaika aku ma na mea o Iesu, ma ke kanawai ia Mose, a ma ka na kaula.
24 Manaoio iho la kekahi poe i na mea i oleloia mai, a hoomaloka kekahi poe.
25 A i ka like pu ole ana o ko lakou manao kekahi i kekahi, hele aku lakou, mahope iho o ka hai ana aku o Paulo i kahi olelo hou; Pololei wale ka olelo a a Uhane Hemolele, ma o Isaia la, o ke kaula, i ko kakou poe kupuna.
26 I ka i ana mai, E hele i keia poe kanaka, a e i aku, I ka lohe ana, e lohe auanei oukou, aole nae e ike i ke ano; i ka ike ana, e ike auanei oukou, aole nae e hoomaopopo.
27 Ua manaonao hoi ka naau o keia poe kanaka, kaumaha ko lakou pepeiao ke lohe, ua hoopili i ko lakou maka, o ike lakou me na maka, a lohe me na pepeiao, a ike hoi ka naau, a e huli mai, a hoola aku au ia lakou.
28 No ia mea, e ike pono oukou, ua hoouna ia aku ke ola o ke Akua i ko na aina e, a e hoolohe mai no lakou.
29 A i kana hai ana aku i keia mau mea, hele aku la na Iudaio, a nui loa iho la ko lakou hoopaapaa ana ia lakou iho.
30 Noho iho la o Paulo a hala na makahiki elua, iloko o kona hale hoolimalima ia, e hookipa ana i ka poe a pau i hele 'ku i ona la,
31 Me ka hai mai i ke aupuni o ke Akua, a me ka hoike mai i na mea e pili i ka Haku ia Iesu Kristo, me ka wiwo ole, a me ka papa ole ia aku.
Pauku Gula. "Ua makaukau au e hai aku i ka euanelio ia oukou no hoi ma Roma, no ka mea, aole au i hilahila i ka euanelio no Kristo." Rom. 1:15, 16.
Na Mahele 1 Ko Paulo kii a hoakoakoa ana i na Iudaio, p. 16—20.
2 Kana haiolelo ana ia lakou no Iesu, p. 21—23.
3 Ka manaoio ana o kekahi hapa, p. 24.
4 Ko Paulo hoahewa ana i ka poe kanalua, a me ko lakou hoopaapaa ana, p. 25—29.
5 Ka Paulo haiolelo ana ielua makahiki, p. 30—31.
Mele.  Mele hou. 8, Leo.
1
He pio kapanaha nei,
He kaula kona i paa ai ;
Kii nae i na Iudaio e,
A hai i ka olelo e ola'i.
2
Paa ma ka po, paa ma ke ao,
Paipai no nae a mau a mau ;
A lohe no a huli mai
Na Iudaio me na aina e.
Pule no ka poe paahana no Iesu i hana mau lakou &c.
Na ninau a na Kumu.
Noho Paulo ma ekolu malama ma Melita. Nui ka haiolelo ana malaila, a huli mai o Popelio ke Kiaaina, a lilo mahope i kahunapule no ia mokupuni, wahi a ka moolelo ekalesia. I ka loaa ana o kekahi moku no Alekanederia ma Aigupita, ke kolu ia o na moku, ee lakou maluna iho. Diosekouro kona hoailona. He kii keia no na mahoe elua, he mau hapa akua laua, he mau kiai no na sela. Pela kekahi naaupo ana. Holo lakou a pau ma Surakausa, ke kulanakauhale nui ia o Sicili ma ka hikina, hookahi no la holo a hiki ilaila. Noho ilaila ekolu la no ke kuai ana paha. Malaila aku lakou i Regio, he kulanakauhale ia no Napela ma ka hema o Halia. Malaila aku a Puteoli ma ke kaikuono o Napela. Kaulana ia no na luawaipuna. He mau hoahanau ekalesia malaila hele o Paulo ma iuka a noho pu me lakou ehiku la, alaila, hoomaka lakou e hele ma ka aina, a Apioporo, he kulanakauhale kahiko ia 51 mile mai Roma mai. Ua lohe na hoahanau ma Roma no Paulo, a ua hele mai e halawai pu. Olioli o Paulo i ka ike ana ia lakou a lana kona manao. Malaila aku lakou a Teriatubereno 16 mile. He kulanakauhale hookipa malihini keia. He poe hoahanau hou mai Roma mai kai hui pu malaila. Malaila aku no lakou a Roma. Komo no o Paulo iloko o Roma me he ahi la, no ka nui o na hoahele. Haawi no ka lunahaneri i na paahao i
ke lii o ka poe koa. Ua ae ia nae e noho kaawale o Paulo ma kona wahi iho, me kekahi koa nana ia i malama. p. 11—16.
P 17—20. A hala na la ekolu, heaha ka Paulo i hana'i? A akoakoa mai lakou, heaha kana mau olelo ia lakou? Huhu anei Paulo i kona lahuikanaka no ka hopu ino, a hana ino iaia? Ma ia mea, ua like oia me wai? A me ia anei kakou e hana'i i ka poe hana ino mai? 2 Tim. 2:24, 25. Heaha ke kumu i paa ai o Paulo i ke kaulahao?
P 21—23. Pehea na Iudaio i pane aku ai ia Paulo? Heaha hoi ko lakou makemake? Pehea ia aoao (aoao Karisetiano) ma na wahi a pu? Pela anei i keia wa? No keaha? Ua hooko ia anei ko lakou makemake? Heaha ka Paulo i hoike ai i na Iudaio he nui loa mai kakahiaka a po?
P 24. I ko lakou lohe ana, pehea kekahi poe? A pehea hoi kekahi poe? Pela anei i keia wa? Ehia papa o ka poe lohe ma Mat. 13:18—23?
P 25—27. Heaha ka Paulo mau olelo kahiko i ka poe hookuli a hoomaloka?
P 28. No ia hookuli, e aha ia ana ke ola o ke Akua? A pehea ko na aina e?
P 29. A no keia mau olelo a Paulo, pehea na Iudaio? He hoopaapaa aha keia? Malama he hoopaapaa pono a huli mai kekahi poe.
P 30, 31: Heaha ka hana lokomaikai ia Paulo? Ma ka hale aha i noho ai oia? I ehia makahiki? Heaha kana hana iloko o ia mau makahiki? Nui no ka poe lohe i ka ke Akua ma kona waha, a pehea? Nui anei ka poe huli mai? Pela paha. Ua akaka, ua huli mai kekahi poe pili alii. Nana hoi Pil. 1: 12—14. Onesimo kekahi i hoohuliia. Pilemona 1 ; 10. Owai ka poe i hoomanao a kokua ia Paulo ma Roma? Pil. 2; 25, 4; 18.
No ke aha ka hoopanee ana, aole hookolokolo kokeia Paulo? Malama, aia ma kahi e o Nero ka Emepera. Auhea hoi ka poe, ma na hoike? Aole lakou i hiki aku i Roma. Nolaila, i ka wa i hookolokolo ia'i Paulo imua o Nero, ua hoowahawaha loa oia i keia hoopii ana, a hookuu wale oia ia Paulo.
Heaha ko paulo kaumaha nui i ka wa i hookolokolo ia'i oia? 2Tim. 4; 16. Owai kona kokoolua? p 17. Auhea Luka? Owai kekahi mea nui i haaleleia i ka wa pilikia? Heaha kekahi mau hana a Paulo ma ia mau makahiki elua ma Roma? Ke kakau ana i na Episetole o Epeso, o Timoteo elua, o ko Pilipi, o ko Kolosa, o Pilemona, o Hebera. Piha ka manawa i ka hana.
Mele. Mele hou, 8—7 Leo, Bently.
1
Hana no ke pilikia
Ma ka hale pio no,
E aloha, haiolelo
I hee ae ka naaupo.
2
Kii, e kii la i na hoa,
I na malihini e,
I ka poe ilihune,
Na auwana i o ia nei.
3
Hai i ka Iesu olelo,
Ao a hooikaika no,
Malia paha, huli kahi,
A loaa ke ola mau.
Na ninau a na Kahu.
Na makua. —I ka haalele ana o Paulo ma ia Melita, ma ka moku hea i ee ai lakou a holo aku ? Ka moku ehia keia i holo ai lakou mai Kaisareia mai? Owai ka mua? Ua ahaia ka lua? Pehea hoi ke kolu? Mahea lakou i haalele ai i ka moku? Ehia mile i koe a hiki aku i Roma? Ka poe aha kai loaa ia Paulo ma Puteoli? Owai kai hele mai mai Roma mai e halawai pu me Paulo? Mahea i halawai pu ai ka poe mua? A komo Paulo iloko o Roma me he aha la? A haawi ia'ku na paahao e ae ia wai? Heaha ka ae oluolu ia no ko Paulo noho ana?
Na keiki.—Holo mai Paulo ma mai hea mai? Heaha na pilikia i loaa iaia ma ke kai? Ua hiki loa anei i Roma ma ka moku? Heaha Roma? Aia mahea? Ma ka muliwai hea? Ehia mile mauka? Owai ke awa? O Setia paha. Heaha ka Paulo hana mua ma Roma? Hoolohe a manaoio anei na Iudaio a pau? Hai mai i ka Paulo mau olelo i ka poe hookuli a hoomaloka? He poe lohe oukou i ka Iesu olelo, no ka papa lohe hea oukou? Heaha ka pono o ka poe lohe i ka olelo? A malama ole pehea?
Ke kula a pau.—Mai Kaisareia a Roma ehia mile? Ehia malama a puka Paulo ma ilaila? No ke aha ka loihi? Ma ke kai wale anei i hiki ai? Ehia makahiki i noho pio ai Paulo? Ma ka hale aha? Heaha kana mau hana? No ke aha ka hookolokole koke ole ia? A i ka wa hookolokolo, pehea na makamaka a pau ia Paulo? Pehea hoi Nero ka Emepera? No ke aha ka hookuu ana? Ma ka makahiki ehia keia hookuuu ana? Owai kai kokua ia Paulo ma Roma? Owai kai hoohuli ia ma ka pono e Paulo? He ekalesia anei ma Roma. He episetole anei ka Palo ia ekalesia? I ka manawa hea kona kakau ana ia Episetole? Mamua anei? mahope paha o kona hele ana i Roma?
Mele, Him. 339, 6—8. Leo.—
E ku na koa e, &c.
Pauku 1, 2, 5.
Pule i mau ka hana, i huli nui mai kanaka, kamalii, &c.
Haawina no Dec. 23, 2Tim. 4; 1—8.