Ka Lahui Hawaii, Volume III, Number 49, 6 December 1877 — Page 4

KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII.
HONOLULU, DEKEMABA 6, 1877.

KOMI TE HOOPONOPONO NO KEIA AOAO.

LAIKI MAKUA,  MRS. KELA A. GILIMANA,
M RS. ELENA MAKALE,  MRS. J. M. KUKE.

E HOOLE I KA DIABOLO.

          Olelo kekahi keiki liiilii, "E kuu makuahine, ua ike au i ke ano o kela olelo, e hoole i ka Diabolo ;" ina hoowalewale mai kekahi keiki ia'u e hana hewa, aole nae au e ae aku, he hoole ana ia i ka Diabolo."

KE KAIKAINA O KA MAKE.

          "O ka hiamoe, oia ke kaikaina muli loa o ka make, a no kona ano like me ka make, aole loa hiki ia'u ke paulele iaia me ka pule ole."  J. B.

KE KAIKAINA I MAKE.

          He mau keiki liilii elua i noho kokoke ma ko'u wahi, o Ioane a me Kimo ko laua mau inoa. Aloha nui laua kekahi i kekahi, a paani pu laua i na manawa a pau. I kekahi mau pule mamua aku nei, make ke kaikaina, o Kimo, a kaumaha loa a mehameha o Ioane.
          Ua lohe ia oia i kekaki po e uwe nui loa ana. Hele kona makuahine i kona keena a ninau, heaha ke kumu oia uwe ana. Olelo oia, "E hoomanao ana au i ka wa kau i hala aku nei, makemake o Kimo i kuu lupe, aole nae au i haawi aku ia iaia." Kaumaha loa oia no kona lokoino i kona kaikaina, i keia wa ua make.

Na Punana Manu.

          Aole he mea kupaianaha ke ike i na kamalii e aihue ana i na punana, a e hoonaukiuki ana i na manu, e like me ka hana o keia keiki. Aka, he hewa loa keia a he lokoino.
          Kou ano anei keia, a makemake anei oe e ao ia i na mea a pau i hiki ia oe no na hana o na manu, a me na mea kolo no hoi?
          He uuku ko kakou mau manu maanei, alaila, e ike auanei oe he mea maikai ke nana i ke ano okoa o ka lakou hana ana i na punana, na ano he nui o ko lakou mau hua, a ke ano a lakou e kiai a hanai i ko lakou mau manu liilii.
          Ua ike oukou a pau i na punana o na manu, aka, ua ike anei oukou i ka hana ana o ka manu i kona punana?
          O ka manu liilii a me ka manu ai laiki, hana lakou i ko lakou punana noloko o ka mauu, he punana nui oluolu. O ka punana o ka Rice bird, he puka ma ka aoao, i ole e pilikia lakou i ka la a me ka ua. Aka, hikiwawe ka puehuia ilalo e na makani.
          Hana ka manu nunu i kona punana noloko o na laau i hoomoe waleia. Aole hiki ia'u ke hai ia oukou pehea e hana ai ka Minale i kona punana. E kiai paha oukou a nana, owai ka mea ike. Ma na kuahiwi ma na mauna e loaa ia oukou na punana maikai loa. Ma na aina e, he nui na manu hana i ko lakou mau punana ma na ano e.
          Noho ka Elder Duck ma na aina anu, e kukulu ana i kona punana kokoke i kahakai, noloko o ka mauu maloo a me ka limu.
          Uhi oia i keia punana maloko me na hulu palupalu loa o ka makuahine i ako mai kona umauma ponoi. Waiho oia i keia hulu a puni ka lihi o ka punana, a lele aku oia e kii i ka ai, uhi oia i ka huluhulu maluna o na hua, i mehana lakou a hoi mai ia.
          Ua kuaiia keia pulupulu no ke kumukuai nui, eha dala o ka pauna, nolaila, aihue na kanaka i ka pulupulu o na punana, alaila, ako hou ka makuahine i kona umauma, a uhi hou i ka punana maloko. Ina aihue hou ia, ako ka manu makuakane i ka hulu o kona umauma, i ole pilikia na hua a me na manu liilii i ke anu.
          Hana pinepine na pueo i ko lakou mau punana malalo o ka lepo, me na kekee ana a me na huli ana he nui wale. Eli lakou me ko lakou mau nuku ikaika a oioi, a hookaawale aku i ka opala me ko lakou mau wawae.
          He mau manu kekahi i hana e like me na kanaka hana puna, a hana lakou i ko lakou mau punana noloko o ka lepo a me ka lepo pipili a lakou i hooma-u ai me kekahi wai mailoko mai o ko lakou puu ponoi.
          O na manu kamana, oki lakou i na wahi no lakou iho ma na kumu o na laau. O ka manu Woodpecker, oia kekahi o keia. Me ko lakou nuku oioi, oki lakou i kekahi puka poepoe maikai, e lawe pono aku ana i ka opala. Pela lakou e hana ai i keena paa no ko lakou mau manu liilii.
          Aka, o na punana i oi aku ka nani, oia na punana i ulana akamai ia noloko o na laau liilii, e like me kekahi hinai akamai.
          Ua kau maikai ia ma kekahi laau, kahi a lakou e lewa ai e like me ka moe paipai nani o ke keiki liilii. Ke ike nei oukou i ka punana o keia ano maloko o ke kii. O kekahi manu ma Aferika, uhi oia i na lala o kekahi laau okoa me ka hale maluna aku, i hanaia me ka mauu, ua ulanaia a paa loa, aole hiki i kekahi kulu wai hookahi e komo iloko. Ua hoopio ia e like me ka mamalu, a puni ka lihi o keia hale, ua hoonohonoho ia na punana he nui wale.
          Ma Kina, he manu uuku ahinahina ko lakou, e like me ka manu Swallow, o kona punana noloko o kekahi ano aniani, he mea ai ia.
          O ka poe puni i na mea ai ono. i kekahi manawa uku lakou no keia mau punana, a oi aku i ko lakou kaumaha ma ke dala. Ua hana ia lakou ma ke ano kupa.
          Ke ike nei oukou he okoa na mea i hanaia ai na punana, pela no hoi he okoa ka nui o na punana, mai ka punana nui o ka Aeto i hana wale ia a i ka punana liilii maemae o ka Humming Bird, aole paha he iniha ka laula. Ke manaolana nei au, e kiai oukou i na manu, a nana i ka nui o na mea i hiki ia oukou ke ao ia no lakou. Aka, mai hoonaukiuki ia lakou, mai aihue i ko lakou mau punana, a kiko na manu hou ; alaila pono ia oukou e lawe i ka punana kahiko, e nana pono, a e ao ia e hana ai.

KA LA SABATI.

          "E hoomanao i ka la Sabati, a e hoano ia la." Ke kanawai eha keia; a ua kauia oia kekahi o na kanawai e hooponopono i na pono o ke kanaka me ke Akua. Nui na mea i kakauia iho nei ma na nupepa haole o Honolulu, e hoolilo ia kakou e manao he mau kanaka kekahi i makemake e heluheluia keia kanawai menei, "E hoomanao i ka la Sabati, a e hai ia la." He oiaio ua ao mai ko kakou Haku ia kakou, ua hanaia ka la Sabati no ke kanaka, aka, no ka nui loa anei o ka hana o na kanaka o keia aina i na la noa a pau o ka pule, hiki wale no anei ia lakou e loaa i manawa i ka la Sabati e hooluolu ia lakou me ka lealea ? Heaha ko lakou hana i na ahiahi loihi oluolu ? Nowai ka hookani ana o ka bana ma Honolulu i na ahiahi mahina elua, elua hookani ana i ka mahina ? Ina aole malama na kanaka i ka la o ka Haku, a hoano ia la, no ka mea, aole lakou makemake e hana pela, a no ka mea, makemake lakou i ko lakou lealea iho ma kela la hoano.

Ka makemake i ka Hoikeike.

          Ua hai mai ka Baibala ia kakou, "O ka puni dala, o ka mole ia o ka hewa a pau." He mea minamina loa keia ke nana aku. O ke dala, aole ia he mea hewa. Hiki no i ke kanaka e loaa i ke dala a nui loa, a he kanaka pono no hoi ia ; aka, aia oia a lilo i kanaka puni dala, alaila, lilo ia i mea hewa nona. Hoolilo keia puni dala i na kanaka i poe aihue a pepehikanaka. Hoolilo ia lakou i poe hoopunipuni i na kanaka ilihune, e lawe hewa ana i ko lakou mau wahi dala uuku. Aka, he makemake e ae kekahi he nui iwaena o na wahine, he mea e alakai ana i keia puni dala, a oia ka makemake i ka hoikeike.
          He nui na wahine naaupo i makemake ole i ka mea e, aka, o ka hookomo wale no i na lole kumukuai nui, a hoikeike ia lakou iho. He kupono a he pono i na wahine a pau e makemake e maikai ko lakou ano ke ike ia mai. Aka, loaa no i keia me ka aahu ole i na lole kumukuai nui. Aole au olelo eia keia hewa iwaena o na wahine Hawaii a me na wahine haole o keia aina wale no. Aole loa! Aka, pinepine i kuu ike ana i na wahine e hele ana ma ke alanui maanei, ua aahu ia i na lole kumukuai nui, me na komo lima elua a ekolu ma na manamanalima, manao iho la au, heaha ke ano o ka home a lakou i hele mai ai, a ina he aho paha o kekahi o na dala i lilo no ko lakou mau lole, ua hoolilo ia no na pono o ko lakou mau home.

NO NA MAKUAHINE.
E na makuahine aloha.

          Makemake au e kamailio hou iki no ke alakai ana i na kamalii. Ua luhi anei oukou no keia mea? Ke manaolana nei au aole. He nui na mea i kakau ia no na makuahine ma ka olelo haole, he nui na buke, a he mau nupepa kekahi no na makuahine. Lawe na makuahine opiopio i keia mau buke a me na nupepa, a heluhelu ia e lakou, a imi a loaa ke ano kupono no ke alakai ana i ka lakou mau keiki liilii.
          Aole like pu na keiki a pau. He ano okoa lakou i ka wa i hanau ai, a ma ke ao ana ia lakou, pono ia kakou e hooponopono ia lakou e like me ko lakou ano.
          O kekahi mau keiki, he ano aloha a akahai, a hiki ia oukou ke alakai ia lakou me na olelo aloha. Aole pono e hoopai ia lakou. O ka makemake o ka makuahine o lakou, oia ko lakou kanawai.
          E na makuahine aloha, e hoomau i ke aloha iloko o ko oukou mau home. O ke ano o ke aloha, he mea e oluolu ai, e komo aku ia iloko o na mea mamua aku. E hoolilo ia i mea mau ia oukou, e olelo me na huaolelo aloha, oluolu, i ka wa a oukou e kuhikuhi al i ka oukou mau keiki. Ina he mea hewa i kekahi manawa, mai manao oe, me ka ninau ole ia aku, ua manao ke keiki e hana hewa, a aole loa hoopoina i ke kumu, ka manao maloko, oia ka mea e okoa ai na hana, he hewa kekahi a he pono kekahi.
          E ao aku ia lakou me ka hoomanawanui, i ka mea pono, a i ka mea a oukou e makemake ai ia lakou e hana. I na manawa he nui loa, aole i maopopo i na keiki na kauoha, e manao ana lakou no kekahi mea e. E hoomaopopo ua ike pono lakou i ka mea a oukou i makemake ai, a hoopoina pinepine no hoi lakou. Pono paha ia oukou e hana kekahi hana i hoomanao lakou i ka mea a ka makuahine i olelo ai ; aka, mai hoopai ia lakou no ka hoolohe ole, ina he hoopoina wale no. Ke hoomanao nei au no ka ike ana i kekahi kaikamahine liilii e hele ana, me kona papale ua pine ia me kona lole ma ke kua. Na kona makuahine i hoopaa malaila me ka pine, i hoomanao oia e kau i ka papale ma ke kui, aole waiho maluna o ka noho.
          I kekahi manawa, huhu a manao ino na keiki, no ka mea, aole maikai ko lakou ola kino. Aole lakou ike i ka pilikia, aka, hele hewa na mea a pau. Uwo lakou, aole nae ike lakou i kekahi kumu e uwe ai. I keia wa, pono i nui ke aloha a me ka hoomanawanui o na makuahine, ina pela ke ano o na keiki, e hoolealea ia lakou. Mai nuku, a mai hoike i ka huhu, he mea ia e nui ai ke ino. E ao me ke aloha a me ka hoomanawanui ma kau mau hana.
          Ke manao nei au, o ko kakou mau pilikia a pau ma ka hooponopono ana me ka kakou mau keiki, pono ia kakou e lawe pololei i ka Makua aloha.
          Haawi oia i ka naauao i ka poe nonoi aku iaia. Hoomanao oia no na keiki liilii, a olelo, "E ao aku i ke kamalii i kona aoao, a elemakule oia, aole ia e huli ae mailaila aku."
          Pono i na keiki e ike a e hoomaopopo ua hele oukou i ke Akua i loaa ke kokua, a o Kana olelo, oia kou kanawai.

PALAPALA A LAIKI MAKUA.

          He nui na halawai  haipule o na kanaka ma keia aina. I kekahi mau pule mamua aku nei, ma kekahi wahi mamua iki mai o ke kaona, he mau halawai no na la he umi. Ekolu halawai i kela la keia la. Ua kapa ia keia mau halawai, camp meetings, (he mau halawai ma ka hale lole,) a ua hoohalawai ia i ka wa malie, a i ka wa poepoe o ka mahina.
          O ka wahi i koho ia, aia no kokoke i kekahi punawai maikai, a ma kahi he nui ka mauu no na lio o ka poe hele mai.
          Ma keia wahi, ua kukulu ia kekahi hale lole nui, ua lawa ia no na kanaka he elua a ekolu tausani, ua piha keia hale lole me na noho i hana wale ia, a ma kekahi aoao, he mau papa helekiekie ae no ka poe haiolelo. Mamua iki aku a puni keia hale lole nui, he mau hale lole uuku, a he mau hale laau no na kanaka e noho ai. O kekahi poe he nui, lawe mai i na mea lawelawe o ka hale, a noho me na ohana iloko o keia mau hale lole, a pau na la o na halawai. Me na kapuahi hao a me ka ai i hoomakaukau ia i lawe ia mai malaila, a me na lima akamai ua hoomakaukau ia na aina maikai.
          Ua ike au i kekahi ohana e noho ana ilaila, maloko o kekahi kaa nui i uhiia maluna.
          Hele makou i ka halawai no kekahi la, a he mea oluolu loa i ka hele ana mai o na ohana hou e ike i ka halawai oluolu ana o na hoalauna, a me na makamaka.
          Ua kukulu ia ka hale lole ma kekahi aina mahiai nui, ma kahi e ku ana na hale noho o na kanaka, hookahi, elua, a ekolu mile mai kekahi hale a i kekahi hale. Nolaila, hoohui hou keia mau halawai i ka launa ana o na makamaka me ka haawi no hoi i ka manawa hoomana haipule.
          O ka hana nui o ka poe mahiai, ua pau no ka makahiki, a i kuu manao, ua like keia halawai me na ahaaina o ka poe Iudaio i ka wa kahiko.
          Kokua na kahunapule he nui wale e noho kokoke mai ana iloko o keia mau halawai, aka, i ka la a makou i hele ai, elua mau kahunapule wale no ilaila, aka, o ko laua ano, me he mea la, he mau kanaka i aloha a i haiolelo i ka euanelio o Kristo.
          O ka mua, me he mea la, he kanaka i loaa i ka pilikia nui, a ua kauo ia mea iaia a kokoke loa ia Kristo.
          No na makahiki elima, ua loaa iaia ka pilikia ma ka maka, a ua manao ia e makapo ona.
          Ua hoopaanaau oia i na wahi he nui o ka Baibala, a i kona hai ana i na pauku a me na mokuna, hoomanao au no Batimia makapo o Hawaii, a hoomaopopo au ua like ka lokomaikai o ke Akua ma na aina a pau.
LAIKI MAKUA.

KE ALAULA.
MOKUNA 35.
KE KIHAPAI.

          I ko Iesu wa i hele ai ma ke kihapai, kauoha aku la Oia i Kana mau haumana a pau, e noho iho ma kahi wahi, a hiki i Kona wa e hoi hou mai ai, a he ekolu wale no o Kana mau haumana i hele pu aku me Ia ma kahi kaawale.
          Owai la hoi lakou ? O Petero, o Iakobo a me Ioane. Lawe ae la Oia ia lakou ma kahi kaawale aku, iloko o ke kihapai, alaila, olelo aku la Oia ia lakou, Ua kaumaha loa Kuu naau. E hele ana Au e pule. E noho iki iho oukou maanei. Aole hoi e hiamoe, aka, e pule oukou, oiai hoi Au e pule ana.
          Alaila, hele aku la o Iesu ma kekahi wahi mamao aku, Oia wale iho no, a haule iho la Oia ma Kona mau kuli maluna o ka honua, a hoomaka aku la e pule. Olelo aku la Oia, e ka Makua, e hoopakele Ia'u mailoko mai o ka make! Aka, e hana no Oe e like me Kou makemake, aole hoi ma Ko'u makemake.
          Ua pule Oia me ka hoohaahaa loa, a ua hookaumaha loaia Kona naau, a puapuai mai la ke koko mawaho o Kona ili, a hiolo iho la ma ka lepo. Alaila, ku ae la Oia iluna, a hoi aku la i o Petero la, me Iakoba a me Ioane, a loaa aku la Iaia, e hiamoe ana. Hoala aku la Oia ia lakou, a kauoha aku la ia lakou e pule.
          Alaila, hele hou aku la Oia i Kona Makua, E ka Makua, e hoopakele Ia'u mailoko mai o ka make; a hoi hou mai la Oia i Kana mau haumana la, aka, ua haule hou aku la no lakou iloko o ka hiamoe.
          Haipule hou iho la o Iesu, a hoouna mai la Kona Makua i kekahi anela e hooluolu Iaia. Aole i maopopo ia'u na olelo a ka anela, aka, ua ike no au, ua aloha ka anela Iaia, a e hoike mai hoi Iaia i ka nui o ke aloha o Kona Makua Nona. Aole i noho liuliu ka anela; ua hoi koke aku la no oia me ke Akua.
          Alaila, hoi hou mai la o Iesu i Kana mau haumana, a loaa hou iho la lakou Iaia e hiamoe ana. Hoala aku la o Iesu ia lakou, a olelo aku la ia lakou e ku ae iluna, no ka mea, ua kokoke mal nei o Iuda, wahi Ana.

No Christopher Columbus.
HELU 29.

          O ka poe Paniolo i hele pu me Columbus, hai lakou no na mea a lakou i ike ai, o kekahi o lakou, aneane hiki ole ke manaoio aku. Hai mai o Peter Martyr ke ano o ko na kamaaina lawaia ana, ma ka lawe ana i na i-a e i mea hopu i-a na lakou. Olelo oia, "E like me ko kakou lawe ana i na ilio e huli holoholona, pela na kamaaina maanei e lawe i ka i-a i mea hopu i-a. O ka i-a o keia ano, he i-a malihini ia kakou, aia no mahope o ke poo he ili kalakala loa. Hoopaa na Ilikini i keia i-a me ke kaula i ka aoao o ka waa, a hookuu ia iloko o ka wai, a ike ke kanaka i kekahi i-a nui a honu paha, ua hookuu ia ke kaula, a hopu ka i-a hopu iaia a hoopaa, e huki ana i ka i-a maluna o ka wai, alaila, ua hoopaa ia."
          Hai mai lakou no ka nui o na manu ai pilau, a me na manu nunu aole ike ia ka la, a no kekahi la i piha ka ea me na pulelehua he hanohano a nui wale.
          Ua hoouna ia kekahi mau kanaka e hele iuka, a hoi mai lakou a hai mai, ua ike lakou ekolu mau kahuna i aahu ia i na lole kahuna, a mahope o lakou na kanaka he nui. Ua puiwa na kanaka a holo i na moku. A lohe o Columbus i keia, manao oia, ua loaa iaia kekahi aina naauao, a hoouna oia i kekahi poe kanaka i makaukau me na mea kaua e imi i kahi i noho ai na kanaka. Hele lakou a hiki lakou ma kekahi papu nui, ua uhiia me ka mauu kiekie loa, aole alanui. Hihia lakou a hiki ole ke hele aku, a hoi i ka moku. I kekahi la ae, ua hoouna hou ia kekahi poe kanaka e hele, a ike lakou, o na kahuna, he mau manu keokeo nui loa, me na a-i loihi, ua kapa ia he manu aukuu (cranes.)
          Holo aku la o Columbus i na league he 355 ma na palena kai o Cuba. Aole hiki i na kamaaina ke hai i ka nui o ka aina. Eia wale no ka mea i hiki iaia ke hoomaopopo no lakou, he iwakalua a oi aku ka nui o na la o ke kaahele ana. Manao iho la ka Adimarala, ka hoomaka ana keia o Inia, ka aina ana i manao ai e loaa, i kona wa i hele mai ai mai Paniolo mai. Nolaila, hoolaha oia i keia manao maluna o na moku ekolu, ua like na manao o na luina moku a me na pailaka me kona. Hai lakou me ka hoohiki ua manaoio lakou pela. Hoohiki ka Adimarala i kona manao, a kakau ka kupakako ia mea, ma ka moku Nina i ka la 12 o Iune.
          I keia wa, hiki no i ke keiki o ka moku ke ike mai luna loa o ke kia moku i ke kai ma o aku o ka mokupuni ma ka hema, a ina ua holo aku o Columbus hookahi la hou aku, ua ike oia i ka hope o ka aina nui ana i manao ai, aka, aole oia i ola a pau kona kuhihewa. Pilikia na moku, he uuku ka ai a he ino. Luhi loa na luina moku, a nonoi lakou e hoi. Ae o Columbus ia lakou, a i ka la 13 o Iune, huli oia i kona holo ana i ka hikina hema, i kekahi mokupuni ana i kapa ai o Evangalista. I keia wa, e hoi ana lakou ma ke ala a lakou i holo mai ai, e holo ana ma na palena kai nani o Cuba.

HAAWINA KULA SABATI.
HELU 12. SABATI, DEK. 23, 1877.
KUMUHANA.—Na Olelo Hope a Paulo.
PAUKU BAIBALA. 2Tim. 4:1—8.

KE kauoha aku nei au imua o ke alo o ke Akua a me ka Haku, o Iesu Kristo, o ka mea e hookolokolo ana i ka poe ola a me ka poe make i kona hiki ana mai, a i kona aupuni;
2 E hai aku oe i ka olelo; e hooikaika i kela manawa a i keia manawa; e hoakaka aku, e papa aku, e paipai aku, me ke ahonui wale, a me ke ao ana'ku.
3 No ka mea, e hiki mai ana ka manawa e hoolohe ole ai lakou i ka olelo pono; aka, me ka pepeiao maneo e hapuku lakou i na kumuao na lakou mamuli o ko lakou kuko iho.
4 A e haliu ae lakou i na pepeiao mai ka olelo oiaio aku, a e hoohuli ia'ka hoi ma na olelo lapuwale.
5 Aka, e kiai oe ma na mea a pau, e hoomanawanui i ka popilikia, e hana i ka oihana a ke kahuna hai euanelio, ae hooiaio loa aku i kau oihana.
6 No ka mea, ua makaukau au no ka ninini ia'ku, a ua kokoke mai nei ka manawa o'u e hele aku ai.
7 Ua paio aku au i ka paio maikai, ua hoopau ae nei au i ka holo ana, ua hoopau no hoi au i ka manaoio.
8 Ma keia hope aku, e waiho mai ana no'u he lei o ka pono, ka mea a ka Haku a ka Lunakanawai hoopono e haawi mai ai ia'u i kela la; aole hoi ia'u wale no, aka, i ka poe a pau i makemake i kona ikea ana mai.
Pauku Gula. p 7. hoopaanaau.
Topika  Ke kali ana no ka Haku.
Na mahele. 1 Ke kauoha a Paulo, p 1, 2, 5.
2 Ka wanana no ka wa huli mai ka oiaio aku. p 3, 4.
3 Ka uku no ka poe pono. p 6—8
Hoopaanaau, p 5—8.
Mele, Him. 371, 7—6. Leo, Hosana Kamalii.
1
E ake au e noho
Me na anela maikai,
A mele me lakou la
Ma kahi nani e ;
E kau ka lei mae ole
Maluna o kuu poo ;
He lira ma kuu lima,
E oli ia Iesu
Me ka pauku ekolu.
Pule i paio pono na koa o Iesu a hiki i ka hopena, i loaa ka lei o ka pono.
Na Ninau a na Kumu.
Haalele kakou ia Paulo mahea? Ehia makahiki i noho pio ai oia ma Roma? A pau na makahiki elua, ua hookuu ia anei oia? Nawai i hookuu?
Ka paa mua ana keia o Paulo  ma Roma. Ka pau keia o ko Luka kakau ana i ka moolelo no Paulo. Ma na moolelo ekalesia e ae, ua kakau ia kekahi mau mea no na hana hope a Paulo, me ka manaoio ua oiaio paha, aole nae i akaka lea ka oiaio. Aole nae he mea kue i ka oiaio, he mau mea hoi e kokua ana i ka oiaio.
Eia ua mau mea nei. Ua hookuuia Paulo e Nero ma keia paa mua ana.
Mahope iho, hele Paulo ma ka Akau o Italia, e hai ana i ka olelo a ke Akua, a nui ka poe huli mai. Ma ia manawa, kakau oia i ka Episetole i na Hebera.
Mai Italia aku oia a Sepania, a Farani, a Beretania, a haiolelo no, a nui ka poe i huli ma Beretania. Nui ko Roma poe malaila, a huli mai no kekahi.
A hala na malama eiwa, holo Paulo mai Beretania a Kerete. Nui na pilikia i loaa aia ma ia holo ana. Noho oia a haiolelo ma ia mokupuni. No ka lohe ana i na pilikia o na Iudaio, hoonoho oia ia Tito i Kahu Ekalesia ma Kerete, a holo mailaila aku a Anetioka, e hele haiolelo ana ma Suria, e hookupaa ana i na haumana. Malaila aku oia a Cilicia, a Galatia, a Kolosa, a Epeo, a Temasa, a Pilipi, a Nicopoli ma Makedonia. Malaila oia i kakau ai i kana Episetole ia Tito. Nana tito 3; 12. Kaahele oia ma Makedonia a puni. Alaila holo oia ma Korineto, a holo hou i Teroasa, a i Epeso, e ike ia Timoteo e noho ana ilaila.
Ma Epeso, ua hai mai paha ka Uane e make ana oia ma Roma. A hiki oia ilaila i ka wa e hooomaau ino ana o Nero i na Karisetiano. Aia no o Nero ia wa ma Helene. Kona luna nae o Hetio, ua kuhikuhi ia o Paulo iaia, oia ke poo o na Karisetiano. Ka hopu koke ia no ia o Paulo a hoopaaia iloko o ka hale paahao ino loa. Haiolelo nae oia i ka poe hele e ike iaia, a huli mai no kekahi.
Iloko o ia paa elua ana, kakau Paulo i ka Episetole elua ia Timoteo, e kauoha ana iaia e hele mai i ona la. 2 Tim. 4;9—13, 21.
I ka hoi ana mai o Nero, lawe koke ia Paulo imua ona, hookolokolo pono ole ia, a hoahewaia e make. A no ka mea, he kanaka no Roma oia, ua aeia e make oia ma ke oki ana i ke poo i ka pahikaua, aole ma ka li ia ma ke kea. Ua hoopaaia i ke kaulahao, a alakai ia'ku i kahi e make ai. Iaia ma ke alanui, paipai no oia i na koa alakai e huli mai, a huli mai no ekolu koa. A hiki oia i na wai o Salevia, ekolu mile ia mai Roma aku, malaila i oki ia'i kona poo, ma ka la 29 o Iune, mak. 66, ka mak. 68 ia o ko paulo ola ana.
P 3, 4. Heaha ka mahele elua? Heaha ke ano o keia poe e hiki mai ana? He mau pepeiaiao aha ko lakou? Pela anei kekahi poe i keia wa, haalele i na olelo oiaio, makemake e lohe i na mea hou, na mea hoolealea, hoakaaka, hoolalau? Heaha ka pono? E hoohalike anei me lakou? Heaha ka pule kupono? Hal. 17; 5.
P 6—8. Heaha ka mahele ekolu? Ua makaukau oia no ke aha? No ka ninini ia'ku paha o kona ola. Ua kokoke kona wa e make ai. E oki ia'na kona poo, a ma ia mea e ninini ia'i kona koko, kona ola. He paio aha ko Paulo? He holo aha hoi? Heaha hoi kana e hoopaa'i? Heaha ka mea e waiho ana nona? Nawai e haawi mai ia lei? Nowai hoi ia lei like? Ahea e ikeia ai Iesu? Nana Luka 12; 40. ITes. 4; 16, 17. Mat. 25; 31—33. Hoik. 20; 11;12.
Mele Him. 340. 6—8. Leo—
1
He koa anei au?
He kauwa na Iesu?
A ku haalulu a makau,
A wiwo wale no.
Me ka pauku 4, 5.
Na Ninau a ke Kahu.
Na makua. Ma kela pule, ua pau ka moolelo a Luka i kakau ai no Paulo. Mahea Luka i waiho ai ia Paulo? Mahea i loaa i ka moolelo hope no Paulo? Ma ia moolelo ua ahaia Paulo mai ka paa mua ana? Hai mai i na wahi a Paulo i hele ai mahope o ia hookuuia ana? Me kana mau hana, kakau Episetole ana. Ma ka hele hope ana i Epeso, hoonoho oia ia wai i Kahu Ekalesia ma Epeso? Owai ma Kerete? I kona haalele ana ia Epeso,  hele oia ihea? Heaha ka ka Uhane i kuhikuhi ai iaia ke hele oia i Roma? A hiki oia i Roma, nawai oia i hopu a hoopaa iloko o ka hale paahao? Heaha ko Paulo hewa? Aohe ona wahi hewa iki. He alii hewa o Nero. Puhi oia ia Roma i ke ahi, a kauia ka hewa maluna o na Karisetiano i mea e make ai lakou no kona huhu loa ia lakou. He Karisetiano o Paulo, he luna nui no lakou. Nolaila, oia kekahi i hoohihia wale ia no ke puhi ana ia Roma i ke ahi. Oia ka mea i make ai oia ia Nero. Make oia pehea? No ke aha i ae ia'i e okiia kona poo i ka pahikaua, aole e li ia ma ke kea?
Na keiki. He mau kauoha ka Paulo ia Timoteo, heaha ia mau kauoha? E hoakaka, e paipai, e papa, e ahonui, e ao aku, e kiai ma na mea a pau. Pili anei keia mau kauoha ia oukou? Ae, pono ia makou ke hoakaka 'ku i ka pono, papa i ka hewa, paipai e huli mai, ao aku i ka poe naaupo, ahonui, kiai, makaala, haipule, paio no ka pano. Ua paio maikai Paulo a hiki i ka hopena, heaha kona uku ma ka lani? Ma ke aha e loaa'i ia oukou ka lei o ka pono? A hui pu me Paulo?
Ke kula a pau. Ka wanana hea a Paulo ma keia haawina i hookoia? Hai mai i kekahi poe mea pepeiao maneo? Eia maanei anei kekahi? Owai ka poe makemake e hoopaapaa, a lohe i na mea hou, &c? Heaha ka pono no ia poe?
Hai mai i ka Pauku Gula.
Mahea Paulo i make ai? Mahea oia i kanu ia'i? Ma kahi i kukulu ia'i kekahi luakini nui Sana Paulo e Konesetine mahope loa iho, wahi a ka moolelo. Ma ka mak. ehia i make ai Paulo? Ehia hoi ona mau makahiki? Mahea oia i keia wa? Owai ke hiki e hui pu me ia a hooleiia i ka lei o ka pono? Ko kakou ano anei ia?
Mele. Him. 369. Leo Pisgah.
Piii i ka mauna ia Pisega, &c.
Pauku akahi me ka lua.
Pule i hoohalike kakou me Paulo ma ka paio ana, i loaa ka lei o ka pono, &c.
Haawina no Dec. 30. Ka hoi ihope.