Ka Lahui Hawaii, Volume III, Number 50, 13 December 1877 — Page 1

Page PDF (1.22 MB)

KA LAHUI HAWAII.
"Ua mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."
BUKE III.}  HONOLULU, POAHA, DEKEMABA
13 , 1877.  {HELU 50.

KA NUPEPA KA LAHUI HAWAII.

Paiia ma kela Poaha me keia Poaha.
H. H. PALEKA,  Luna Hooponopono.
He pepa i hoopukaia i kela me keia hebedoma no na Ohana a me na Ekalesia o Hawaii; he mea kokua i ka noho pono ana o na ohana, ka maluhia o kanaka, a me na pomaikai kino a uhane o ka Lahui Hawaii. "Aole paonioni; aole haanui; aole hikiwawe ka huhu; aole noonoo ino."
O na Kumumanao a pau, na Nu Hou o kela me keia ano, na Mare, Hanau, Make, e kakau mai i ka Luna Hooponopono, a e paiia no ke kupono.
Aole e aeia ka pilikino, ke kuamuamu, ka hoino, a me ka huhu, a ua makemakeia ka hoohoihoi, hoolana manao, hoonaauao, a me ka hoopono.
He $1.75 ka auhau o keia pepa no ka makahiki, a he $1.00 no ka hapa makahiki.
E hookaa mua ia ka auhau o ka pepa mamua o ka loaa ana i kekahi mea makemake e lawe.

NO NA OLELO HOOLAHA.

E lawe ana keia pepa i na Olelo Hoolaha a na makamaka, e like me ke kupono, a e lawa pono ai hoi me ka hoohaiki ole i ka huina o na kolamu kukulu manao, no ka uku haahaa.
O kela a me keia makamaka e makemake ana e hoolaha, e hele mai ma ke keena a e hui pu me ka Luna Hooponopono.
Aole e paiia kekahi Olelo Hoolaha ke ole e hookaa mua ia ka auhau.
Eia kekahi, ke noiia aku nei na makamaka e hoouna mau mai i na mea hou; mai hooloihi loa i na palapala; e hai pololei mai i na manao me ke kuawili ole, a e kakau mai me na hua moakaka.
E hoouna mai na Leta i ka LAHUI HAWAII.

E. O. HALL & SON
[E. O. HOLO MA.]

NA MEA KUAI I NA MEA MAHIAI
NA LOLE, PENA, AILA,
—A ME—
NA ANO LAKO E AE A PAU.
Kihi o Alanui Papu me Moi.  1-1y

S. B. DOLE.

LOIO a he Alakai ma na mea pili Kanawai. Ua makaukau oia e pale i na hihia imua o na Aha Hookolokolo a pau o keia Aupuni, me ke kakau ana i na Palapala Pili Kanawai, ma ka olelo Hawaii a ma ka olelo Beritania.  1 1y

WAi Hui o ka Hau!

E IKE IA ka Hale ma ka inoa o "BONANZA" Ke haawi ia aku nei ka poloai i na makamaka keonimana a me na lede o ke kaona Alii, e kipa ae ma ka hale hookipa inu wai momona o ko oukou makamaka nona ka inoa malalo iho, a e loaa no ka hau i hoomomonaia (ICE CREAM) na wai momona o na ano a pau! hoohuihui ia e ka hau iniki o Nuuanu. O keia hale, he hale i hoomakaukauia no na keonimana a he keena nani i hoomakaukau ia no na lede. E kipa mai, a o ka makepono me ka oluolu ke haawi ia'ku, oiai, he makamaka, a he kamaaina no Hawaii nei o  JOHN W. CROWELL.
2-1 y  (Keoni Koloela.)
Ma ka Hale "BONANZA" ma alanui Moi, mawaena o ka hale kahi umiumi a me ka halekuai o Dillingham ma.

WIL DER & Co.,
(WAILA MA.)

AIA MA KE KIHI O
ALANUI PAPU me MOIWAHINE.
Ua hoolako mau ia me ke kuai ana aku i na
Papa me na Lako Kukulu Hale
O NA A PAU.
NA PANI PUKA!
PUKA ANIANI.
OLEPELEPE,
LAKA,
AMI LIILII,
AMI LOLOA.
PENA o na ano a pau,
AILA PENA,
VANIKI, &c.
Ma Balaki Pena me Puna,
Na Pepa Hale me na Lipine Pepa.
Aniani, Paakai, &c.
O na mea a pau maluna'e, e kuai makepono loa ia'ku no ke Dala Kuike.  [3—1y.]

PAPA, PAPA.
AIA MA KAHI O
LEWE RS & DICKSON
(O LUI MA.)

KE KAHUA KAHIKO MA
Alanui Papu a me Alanui Moi
E LOAA AI NA
PAPA NOUAIKI o kela a me keia ano.
NA PAPA NANI
A PAA NO KE KUKULU ANA I NA HALE.
Na Pani Puka,
Na Puka Aniani,
Na Olepelepe,
Na Pou, na O-a,
Na Papa hele,
Na Papa Ku,
Na Papa Moe.
Na Pili o na ano a pau!
NA PEPA HOONANI,
Na PENA o na wai a pau
Na Kui mai ka nui a ka makalii,
Na Ami-puka,
Na Ami-puka Aniani,
Na Ami o na ano a pau,
NA AILA PENA,
NA AILA HOOMALOO,
NA AILA o na ano a pau.
NA VANIKI
Na mea HOOHINUHINU o na ano a pau.
Na Balaki o kela a me keia ano.
A KE HAI IA AKU NEI KA LONO i na makamaka a pau, ua makaukau keia mau hoa o oukou e hoolawa aku ma na mea a pau e pili ana ma ka laua oihana
—NO KA—
UKU HAAHAA LOA!
like me ka mea e holo ana mawaena o LAUA a me ka MEA KUAI.
E hele mai! E na makamaka!
A e lawa no hoi ko oukou makemake me ka oluolu
1  a me ka maikai.

The S tar o f Bethlehem, (Christmas.)
The Guiding Star, p 110.

1
Oli e! oli e! aia la ka hoku!
Eia mai ke Alii, ka Me sia Iesu.
Ke pii ae ka Hoku, mele e, mele e,
Ka hailona no nei no Ie su ke Alii.
C
ho.   E alohi a mau ka Hoku kamahao!
A e kuhi a mau i na wahi a pau,
I
ke ala mai nei a i o i ke ao.
2
Oli e! oli e! ka hoku nani nei,
Ke hoike lea'e i ka Haku ke Lii.
Ua loihi ke kali, ka pule ana'e
No ka hoea mai o Ie su ke Alii.
C
ho.   E alohi a mau, &c.
3
O ka la maikai nei e hoomanao ai
I
ka Haku ke Alii, ka Moi e ola'i.
Oli pu na keiki, na haumana nei,
Na makua, na kumu, e oli pu e,
C
ho.   E alohi a mau, &c.
4
Oli pu! oli pu! la aupuni no nei,
La hanau no Iesu, ko ke ao nei Alii
E hoolaha i lohe na aina a pau,
O Iesu ka Mesia, ke Lii no a mau.
C
ho.  E alohi a mau, &c.
HAWAII.

KA NANEA EEHIA!
—O NA LA—
I AU WALE KA MANAWA
—A O KA—
HIHIO ILIHIA A KA UI
LEON ROSE!
—NO NA—
KOA KAVALIA OPIO:
—NA—
SEPANIA EKOLU!
He Nanea Walohia o ka Weli Eehia.
MOKUNA IX—HELU 30.

          Ke paio lua nei na makani, e hooluli ana i na laau Elema loloa,
          Oiai hoi ka uwil me ka hekili, e hoohanini mai ana,
          O na ao hakumakuma hoi, e hoohiolo mai ana i na paka ua mao ole.
          PANE hou mail ua malihini nei. Ua ike au i na mea huna a pau oia wahi; aka heaha la na mea ano nui au e wehewehe mai ai.
          "Aole paha e nele ana kou hoomaopopo iho i ke kumu o ko'u noho hakanu ana," wahi a'u i pane aku ai. Aole anei hoi he pono ia'u e ninau aku, owai la oe? A pehea hoi i loaa ai ia oe keia ike no na mea huna o ke kakela o Monatilo.
          "Aole loa oe e ike ana owai la wau," i pane mai ai ua malihini nei—ua like pu ia me kou make ana, ke hoikeia aku ia mau mea a pau ia oe. Aka, e hoomanao oe i keia mea, a ina e hooko ana oe i kuu mau olelo, alaila, oia kou maalahi ana—he mea weliweli ke hoike aku au ia oe. E haalele oe i keia wahi i keia po no. Ua hoouna mai nei o Dona Padila i kekahi poe e uhai mai mahope ou, a i ka hora 12 ponoi o keia po, e hiki mai ai lakou iane.—E hele koke oe ano, a e loaa no ia oe kekahi kaalio e ku makaukau ana mawaho o ka hale hookipa au i noho ai: E haawi koke aku i ka uku hoolimalima no ua kaa la, a iloko o ka hora hookahi wale no, mai keia manawa aku a kaua e kamailio nei, e haalele mai oe.
          Ninau koke aku la wau iaia. "Heaha la ke kumu o keia puapuahulu? Maloko o keia kaona o Calatarava, kahi hoi i noho ai o na kanaka he lehulehu wale, a me na Luna Hoomalu Aupuni hoi, aole loa e loaa i ka poe lima koko he wahi malumalu no ka lakou mau hana ino.
          E oluolu oe lawe i keia mau oleloao. He mea anei ia nau e ninau mai ai no na kumu?—Aole anei o ko'u ku ana aku imua ou i keia wa, ua lawa iho la ia mau hoike no kou hoomaopopo ana mai?
          Ua pane maila oia i keia mau mapuna olelo, me ka leo ikaika, a ia manawa no oia i huli ae ai, a niau koke aku la ma kahi pouliuli o ka luakini, a kaalo aku la mawaena o na pou, a nalowale aku la mai ka ike a kuu mau maka.
          No kekahi mau minute, ua ku iho la wau me ka noonoo nui no keia mea. He ulia kamahao loa keia. Me he hihio la keia imua o'u, a nalo koke aku la. Mai ko'u mau hakilo hope loa ana aku maluna o kona mau helehelena, aole loa wau i hiki ke ike lea i kona mau ano a pau.
          O kana mau olelo hoi a pau ua haawi maila ia i na manao anoninoi iloko o'u.
          Nalu wale iho la no au iloko o'u iho, anoai o ke kino wailua keia o ke Kauna Ferenadeza, a i ole ia, o ko'u wahi aumakua ponoi no paha, ua hookahuli mai la ma ke ano kino kanaka, i hiki ai ke hoaokanaka mai ia'u no na poino e kau mai ana ma ke alo. Aole loa au i kuhihewa no ka oiaio o kana mau oleao. A waiho molaelae loa mai la imua o ko'u noonoo, o kela mau kulu koko mailoko mai ona, a iluna o kuu mau lima, he mau hoike oiaio ia no ka pilikia e ili mai ana maluna o'u, ke hoole aku i kana mau kuhikuhi.
          Iloko no hoi o ka wa e luaieleia ana ka manao no keia mea kamahao, hoi aku la au i ka hale hookipa. Ia'u hoi i hiki aku ai ma ka hale, no ka mea ua poeleele iho la ia manawa, aole i kana mai ka lele o ko'u hauli i ka maalo ana ae o kekahi kaa, aole no hoi i emo a ku ana iloko o ka pa. Lele iho la ke kahu kaa ilalo, a ke hamo wale la no ua kanaka nei i ka hulu o na miula ona, me he la e lohi ana i ka papa o Maukele, a haawi ae la i kana olelo kauoha e laweia mai i mauu a me ona wai no na holoholona. Me ka hoike mai, e hoi koke aku ana oia i Toledo iloko o ka hora hookahi wale no, mahope iho oia manawa.
          Ia wa ninau aku la au, aia la hoi ihea kau mau ohua, a mahea ae nei oe a hoea mai nei?
          Pane mai la kela, Mai Toledo mai nei au me kekahi keonimana, a hiki wale iho la no i Kalatarava nei, a ua kauoha mai oia ia'u, e hele mai ma keia wahi e kakali aku ai, no kekahi malihini eia ka ianei, a e hoi pu aku ana me ia. Oi noke wale mai nei hoi au i ka niele, a aohe wahi mea a loaa iki.
          Maopopo iho la ia'u, aole keia he mau olelo alapahi wale, aka, he mau hoike oiaio loa keia, ninau koke aku au, Ua ike pono anei oe i ka helehelena o ua keonimana la au i lawe mai nei.
          Aole, wahi ana, aole au i hanina ike iki aku i kona mau hiona, ua hoaahuia oia i ke kapa a puni, me he mea la he mai paha la.
          He koloka uliuli loihi anei la, wahi a'u.
          Ae, wahi a ua kanaka opio nei, he like loa iho la no me ia, ke ano o ka lole loihi e aahu ana.
          Alaila, ua pololei oe, wahi a'u. Owau nei no ua kanaka la au i hanu hele mai la—nolaila, e hoomakaukau koke oe—E moe make aku ana kakou i ka holo i keia po a ao.
          Kahea aku la au ia Raolo, e hoomakaukau koke mai i ko maua mau wahi ukana, a ke puahia wale la ua wahi kauwa nei a'u ma o a maanei. Ua hoike mai la kona mau hiohiona i ke ano kahaha, no keia puahi.
          Ae e Raolo, ua loohia mai kekahi mea ano nui, a he mea pono hoi ia'u ke hoi awiwi aku i Maderida, kahi a'u i kaawale mai ai no kekahl wa loihi i hala ae nei. E nana pono iho oe, ina paha ua maikai wale no ka kaua mau pupanapana : a e hoopiha iho hoi i ka poka, a e paa hoi oe i kau pahikaua ma kou lima, me ka makaukau mau i na wa a pau.
          Ke lia nei ka paha oe e ke Senora no ka halawai aku me ka enemi, wahi a ua o Raolo. A ua hoike mai la oia i ke ano wiwo ole ma kona mau hiona. Ua hiki loa ia kaua ke kue aku i kekahi poe enemi i pakeu iki aku ka heluna, mamua o kaua.
          He makau ole maoli no oe e Raolo. Eia kau mau pu panapana, a e hoomanao iho ana no hoi paha oe, ua hoohiki paa au, e haawi aku ana au i kekahi makana ia oe, ke hiki kaua i Maderida me ka maalahi.
Ia wa, kuemi hope aku la oia, a ua hiki ia'u ke ike ma kona mau helehelena ua ano ohila oia no ka ae mai i keia uku ano kipe a'u iaia no kana mau lawelawe ana malalo o ka'u mau kauoha, a ua ano hopo no hoi oia i ka hoopuka ana mai i ka hoole mamua o kuu alo. Pane hou aku la hoi au, owau no ka mea nana e malama i kou dala, a ina e powaia ana kaua ma ke alanui.
         Ia wa me he mea la ke hoomaikai mai la oia ia'u ma kona nanaina mai, haalele koke mai la oia i ke keena, a hele awiwi aku la, no ka hooko ana i ka'u mau kauoha.
          Mahope iho o ka paina pupuahulu ana, lawe mai la ua wahi kauwa nei a'u i ka'u mau pu panapana, a hookomo iho la i kana mau pu iloko o kona ili kahei, a pane koke mai la oia, ua makaukau na mea a pau, e kuu Haku, ua nani a kale pono keia po—a ke manao nei au, aole paha he manawa nani e ae e like me keia, no ka hele ana: he po mahina ole nae keia, aka aole i kae mai na hoku oluna, me ko lakou mau malamalama hulali, a aole o'u kanalua e hoonaneia auanei kuu Haku i ka awihi ana aku maluna o lakou.
          Pela io no e Raolo, aka, i keia hora, ua ili mai maluna o kaua kekahi hana nui a kaua e lawelawe aku ai me ka makaala loa.
          I keia manawa no hoi ua makaukau makou, a he mea i koe o ka hele wale 'ku no, a kau ae la no hoi ke kahu kaa maluna o kekahi o na miula. O Raolo hoi kau ae la oia maluna o kekahi lio hoolimalima, a ma Toledo hoi e haalele ia iho ai ua lio nei, a ee ae la no hoi au iluna o ke kaa, haawi aku la makou, i ke aloha hope loa no ke kulanakauhale a Kalatarava a holo aku la makou me ka puahi launa ole mai.

MOKUNA X.

          K e noho nei au iloko o ke kaa, a e like no hoi me ka haawina mau, ka hoomanawahuaia o ka naau iloko o na manao lauwili, i akaka ole ko lakou palena. Ua pili pu ko'u mau noonoo, a hookanaaho wale ae la no nae.
          No na hora ekolu ko makou holo ana me ka mama launa ole. He nani a molale ua po nei. Ua makaikai aku la ko'u mau kii onohi i na hoku, ia makou e haukawewe nei, aka, aole i loaa mai he mea nana e hoolealea i kuu manao, a lumai hou ia aku la au iloko o na manao kuhohonu me ke kaumaha.
          He mau minute mahope iho, ua puiwa ae la au i ke kahea ana mai a Raolo ia'u, me kona hoike mai, ua lke oia he elua mau kanaka maluna o na lio, ua hala aku la mamua o makou, a o keia ka wa e hoomakaukau ai no ka hoopale aku.
          Pane aku la au, aohe a kakou mea e hopo ai no kekahi poe i emi ka nui mamua o kakou, a anoai no hoi aole i lako pono i na mea eha. Ke manao nei au ua makaukau pono paha kau mau pu panapana.
          Ae! Oia! wahi ana, e haawi auanei kakou i kekahi paani no ia poe; ua hopohopo wale no au, o hiamoe auanei oe.
          He maa no ka oe ia'u he hiamoe wale ma kou kulana kiai.
          Aole pela e kuu haku, aka anoai papa o hiamoe oe no ka hooluolu ana, mamua ae o ka manawa e hiki mai ai ka hora o ka hooili hakaka ana.
          Ua pono oe e Raolo. He mea walohia no hoi kou hanauia ana mai, aole he kanaka haanui wale. E makaala loa oe, a e hoopale aku hoi i na hoopuiwa mai.
          Aole i liu wale iho mai kuu lohe ana i ka paapaaina o na kapuai lio, aia hoi kaalo ana he elua mau kanaka ma ko makou aoao, me na helehelena ano hookalakupua. Hakilo mai la laua ia makou me na awihi ana o ka hoomakue, aka, no kekahi kumu ua haalele mai la laua ia makou, a holo aku la me ka hoehu kaua hakaka ole mai. Ua maopopo iho la ia'u, o ko laua manao o ka hele a kakali mai ia makou ma kahi haiki o ke alanui, a ma ke kau wahi poopoo mehameha e ae paha, kahi e hiki ole ai ia makou ke lohe aku no ka halulu o na kapuai o ko laua mau lio.
          Hookokoke maila o Raolo ma ka puka o ke kaa, a nonoi maila ia'u, e kauoha aku i ka hookele kaa e ku iho no kekahi mau minute. Aole o'u mahalo iki i kela kanaka, wahi a ua o Raolo i pane mai ai.
          Ma kuu manao, ua hiki ia'u ke hoomaopopo aku he mau hoailona anoe, mawaena oianei a me kela mau kanaka helehelena alauka. Aole anei hoi e pono i kuu haku ke ninau aku iaia?
          Ua manao anei oe, e hoike mai ana oia i kekahi mea i keia manawa? E hilinai oe maluna o keia, aole oia e hai mai ana i mea e ahewa ai iaia iho.
          Ua ike pono oe e kuu mea hanohano. Ke manao nei au, he mea pono ia'u ke hoike ae i ko'u mau manao hoohuoi—Aia no anei ia oe kau kanuku pauda.
          No keia uhaiaholo ana mai nei paha a kakou, a i ole no kuu paa hele paha i kekahi pu panapana ma kuu lima, nolaila ua haule aku nei ka puu ko-lu o keia pu.
          He malama pono ole maoli keia, wahi a'u: E ninau aku i ke kahu kaa, anoai hoi he kanuku no paha kana, aole aenei ka'u.
          Ninau koke aku la o Raolo i ua hookele kaa nei, a pane kikoola mai la kela, me ka olelo mai aole ona lawe pu iki ia mau mea ma kou kino.
          Mai manao nui ia mea, wahi a'u: E lawe ae no oe i kekahi mau puu ko-lu o na pu panapana e ae. Wehe ae la o Raolo mailoko ae o na ili waiho pu,—Mao ka Pope Hemolele la! wahi a Raolo me ka hooho ana, Auwe! ua hoopihaia no hoi na pu a pau la, eia ae nei ka hoi aole.
          He mea kupanaha no ka hoi, me ka lele o ka hauli, mamua ae o ko kakou hele ana mai nei, ua hoike mai oe ia'u, ua hoopihaia na pu.
          Ae, ua hiki ia'u ke hooiaio aku ia mea, wahi a ua o Raolo, ua hoopiha hoi au i na pu a pau, me ka pauda a me ka poka, a ia'u hoi i holo ai a nana i kuu lio hoolimalima, ua waihoia a word under opaque tape no e a'u iloko o ke keena kake, a i kuu hoi ana mai, e waiho ana no a pau me ka maikai.
          Aha! he poe manaoino e ae anei hoi kekahi malaila ? Ua hoao mai nei kekahi poe e hana i kekahi mea hoohoka, i pilikia ai kaua ? a e paa auanei kaua iloko o ka umii. E hakilo pono iho, anoai hoi ke koe la no na piha o kekahi mau pu.
          Owau hoi ke nana ala au i ka'u ponoi, a ua kahaha nui au, i ka ike ana iho aohe poka o loko, aka, he lehu ahi ka mea i hoopihaia ai.
(Aole i pau.)

Ka Honua nei.
A ME NA MEA A PAU MALUNA IHO.
(Kakauia e J. H. Kanepuu.)

          I ka ohi auhau ana o ka apana o Honolulu i ka makahiki 1875 o wau kekahi malaila; hele ae la kekahi kanaka ohu, e hookaa i kona auhau, $8.00 a $9.00 paha, no ka apana nae o Lahaina Maui, no ke ahupuaa nae o Honokohau, o J. O. Kawehe ka luna auhau. Ua olelo aku o G. H. Luce, e hoihoi no i Lahaina e hookaa ai. He makau nae kela kanaka oiai, ua hala ka wa ohi auhau o Lahaina a ke nana ae la i na dala 2.00 o Kilauea (aole i hiki mai o Likelike) a ke nana hou ae la i na hapaha o ka waapa o Lahaina na la i lilo wale, ka ai a me ka ia, ka hoi hou ana i Honolulu. Ua palua a oi ae ka lilo no keia hana ana he hookaa auhau; ia'u e nana ana i ua kanaka ehu nei, e hoi malie ae ana a me ke ano kanalua, a kuihe a kulou na maka ilalo. Alaila, puka mai la ia'u ke ano aloha kanaka, a Keristiano hoi, a pane malie aku la ia ia. E ka makamaka, he nui na pilikia no kou hoi hou ana i Lahaina ma ke ahiahi Poakahi, maluna o Kilauea. Ina e hele oe i keia la, a kekahi la e ae paha ma ke keena o ke kuhina waiwai, aia no malaila o J. O. Carter, (Keokaaka,) ke kakauolelo a ke kuhina waiwai, e hookaa aku i na dala auhau waiwai paa a me ka uku no na lio, ua like me $4.00 paha, noi aku i palapala hooia mai, ua kaa aku na dala ia Keokaaka. A o na $5.00 auhau mau, e lawe mai oe e hookaa ia Kapena Luika (G. H. Luce) a nana e haawi mai i ka bila hookaa no $5.00; a hui pu kela mau bili elua, a hooiloko o ka wahi leta, a kau ko J. O. Kawehe inoa, Lahaina Maui, alaila, aohe pilikia i koe, uuku ka lilo. A no ko ia la ano hoopahaohao mai, a kanalua, a hopohopo kuaaina, a weliweli paha i kela hale nani. Olele hou au ia ia. Aole e hoihoi ia ana ke dala o Kauai, Oahu, Molokai, Lanai, Hawaii i Maui, e like me oe e hoihoi nei i Maui.
          O ke dala o na mokupnni e ae ke hoihoi ia ana i Oaahu nei ; eia maanei kuhina waiwai, ka Moi, na poe aupuni a pau, a me na oihana a pau o ke aupuni, a o na palapala pepa (e hooleia nei) oia ka mea mama, e hooili aku, a na ka luna auhau o Lahaina e malama ia pepa dala, a hoihoi pu aku i ke kiaaina o Maui me na dala maoli, a na laua e hooponopono i na buke, a e hiki mai ana no ia bila dala i Honolulu nei, a e ike no o Keokaaka i kela palapala hookaa mai a ia mai, a heaha aku ka pilikia i koe?
          Ua ae mai ua kanaka la i keia mau olelo, me ka ninau mai i ko'u inoa. A i ka Poakahi ana ae, oiai e noho ana ka ohi auhau, hiki mai ana ua kanaka ehu nei o Maui, me ka wawae mama, me ka hoihoi, a pane mai la ua hele aku nei maua (kuhikuhi ae la i kona hoa hele) e like me kau olelo, a ua loaa mai nei ka palapala, a eia la, (nana makou.) E pono e hookaa i ka auhau o na $5.00 maanei. I nana aku ka hana i ua luna auhau nei, e palahalaha ana na lima, ua loaa mai kela mau palapala, a hooili ma Lahaina me ka mama loa, he 4 paha keneta ka lilo. A ma ia hope mai, ua kokua hou no wau i kekahi poe no Kona Hema Hawaii, a no Hanalei Kauai, a no kekahi wahi e ae. Pehea keia ?  E ka poe hoole dala pepa mama; a kokua nui mahope o ka poe haole mea dala paakiki, i mea e olioli ai lakou la i ke kii ia aku o ka lakou la dala me ka uku panee, helu ka la, pokeokeo koele iho i ke aupuni, oi mamua o ka hapalua miliona ka aie, a koele iho hoi i na makaainana wahi mea apana aina, i ikeai ke kuai kudala ia ana mai.
          Oiai maua e nanea ana i kekahi mau la mahope mai, aole kanaka, ua ahiahi, heluhelu mai o Kapena Luika i kekahi leta, a olelo mai nei ia'u. Owai keia kanaka a ka luna auhau o Lahaina e olelo mai nei ia'u, e hoihoi aku au i ke dala, ina aole au e hoihoi aku e hewa ana kana buke auhau. Kuhikuhi au ia ia iloko o ka buke auhau i ohi wale ia (aole i kakau ka luna helu) ka buke hoomanao, a me ka la i hele mai ai e hookaa, a ike o Kapena Luika, a luliluli iho la. A pela no hoi i kii mai ai he maikai no Koolaupoko i kekahi kanaka i hookaa ma Honolulu nei, a hoole o Kalekauka a me Luce, olelo laua, o ke kaa ole o ka auhau o ke aupuni ua hewa.
          Nolaila, e na makamaka mai Hawaii a Kauai, ua ike ae la paha oukou i kela mau wehewehe a'u me ke kanaka o Honokohau Maui, a manao oukou e hele ma Oahu, a pilikia paha, e hoohalike me ia. Ina aole pilikia, e hoi no i ka aina, kahi i kakauia ai e ka luna helu. Ua lawa paha ko kakou wehewehe no ke dala pepa a me kona mau mea pili. A ina i koe kekahi, e hiki no ke wehewehe hou.
          Na wai mapuna ma Hawaii nui. He nui na wai mapuna ma keia pae aina: ua kupono kekahi ma kahi maikai, e loaa mai ai ka hoopomaikai ana i ka lahui kanaka, a kupono ole kekahi ma kahi e waiwai a. Aia ma Ninole, Kau, Hawaii. He waimapuna maikai loa, huihui loa, like me ka wai hau ke inu aku, a he huihui maeele e mue ai ka nuku ke auau aku, ina e hala ka hapalua hora ia oe iloko o ka wai, e olani ahi ana oe i mehana ai (koe ka poe maa i ua wai la) He wai keia kokoke loa i kahakai, a ua hui pu me ke kai e poina nalu mai ana. He wai wale no, aia aku paha mawaho o kai uli kahi awaawa mikomiko kai, ke olelo nei o Mr. D. Holoua, he loko keia, a ka pele a me ke olai ka makahiki 1868, ua pau aku la i ka nahaha ua loko nei, a hui aku la me ke kai, a oia keia wai a kakou e ola nei; aole nae wahi kupono e hookahe ai keia wai, he haahaa loa ilalo. A eia kekahi mea kupanaha ma keia wai, ina oe e paila aku i wai ki, he okaokai heahea, aohe ono ke ki, he hukakai.  Aole i pau.

          Ua loaa mai ia makou kekahi le ta mai a J T Brown mai o Kehena, Puna, Hawaii, e hoohalahala mai ana no ka hana pono ole o ke kanaka leta i na leta a me na nupepa o ia apana.