Ka Leo o ka Lahui, Volume I, Number 6, 26 August 1889 — Page 2
| This text was transcribed by: | Anhthu Nguyen |
| This work is dedicated to: | Habilitat Inc. |
KA LEO O KA LAHUi.
"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."
KA LEO O KA LAHUi
He Nupepa Puka La.
--
J.W MiKASOBE, Lunahooponopono,
S.P. KANOA, Hope Lunahooponopo
no me Puuku.
__
POAKAHi, AUGATE 26, 1889.
__
Ino Ka Maunu a Ka Lawaia.
__
Ua hooku”i ia mai makou e kekahi o lakou‘la ma, no na mea e pili ana i kekahi o ko makou kukulu manao i hoopukaia i ka Poalinia nei, Augate. 23, nona ke poo “ I Aupuni Moi Kumukanawai.”
Ua olelo ia makou i ke kuhihewa no ka moa wahi a na kakaolelo’ la, aole o ka mana hookoha a mana apono a hoole kanawi o ka Moi ka mea e loaa ai he kulana Aupuni Moi Kumukanawai, aka, o ka loaa ana he kulana Aupuni kukoa me ka Moi, malalo o ka mana o ke Kumukanawai.
Nani Homolele ka loea o keia kakaolelo, kamahao ka ike honua o ka noonoo o ua kanaka, aka, pahua nae ka maalea, aohe i lawa ka maunu o ka makau,hawawa ka hoalu ana ike aho. Noho iho la ka noonoo a me na kuko iloko e nalu ai, e hoaui ana i o i hikaua a i anei i olalau, e ake ana loaa kaih kahua e hiki ai ke hoelilo i ka oiaio o ka makou i mea ole, a ike iho la i ke olohekohe, hapapa wale ae nei no i ka pua mauu, e like me ke kanaka e piholo iho ana iloko o ke kiowai, e hapapa ana na lima i kahi ee kanaaho ai, u ohe nae.
He oiaio, he nuhou keia ano aupuni Moi Kumukanawai a keia loea e opulepule mai nei, he ano aupuni noi i ike ole ia maluna iho o ka papalina o ka honua. Mahea la ke Aupuni Moi Kumukanawai i ike ia o ka mana Moi aia i ka Ahaolelo a me na Kuhina? E hiki anei ke oleloia, o ka mana o ka mana o ke kumukanawai wale iho no, me ka noho mana ole o ka Moi ma kekahi mea hookah malalo o ua kumukanawai la, oia ke Aupuni Moi Kumukanawai? Aole anei i mahele ia na mana o ke aupuni malalo o ua kumukanawai la iloko o ekolu apana, oia hoi, ka mana hooko, ka mana kau kanawai, a me ka mana hookolokolo? Aole anei maluna o keia mau mana ekolu i loaa ai he kahua Aupuni Moi e hiki ai ke hoohana ia na makemake o ua kumukanawai la? A ina e nele i kekahi o keia mau mana, alaila, aohe anei ia o ka loli ana o ke kulana? A pela makou i ninau ai--auhea la ka pili o ke kulaana Aupuni Moi Kumukanawai i ke kulana o ke Aupuni e ku nei? No ka mea ua hookaawale ia ko ka Moi mana maloko o ke kumukanawai i loaa ai he Aupuni Moi Kumukanawai; oia ka mea nana e hookahua ia ano a me ia kulana aupuni; aka, ua kaili ia nae a ua lilo ia hai a na hai e lawelawe nei a e hooko nei. Nolaila he aka, a he inoa Moi wale iho no kona, aohe hoi kuleana iloko o ke Aupuni e like me na olelo a ua Kumukanawai nei. He oiaio ua loaa he “kulana aupuni kuokoa, me ka Moi malalo o ke kumukanawai,” aka aole anei i ike ia ka Moi maloko o ua kumukanawai la ma ke ano he mana hooko? A o ka mana hooko aole anei i haawi ia he mau kuleana kona ma kekahi ano ma ka hooponopono ana i ke aupuni? A auhea ia mau mana? Ua lilo. Ua kupee ia ma lima o ka Moi aole loa e hiki iaia ke hana i kekahi mea nona iho ma o ua mana kumukanawai la, no ka mea, ua lilo ua kaili ia e ka Ahaolelo a me ka iha Kuhina. Ma keia ke olelo ne makou aohe Aupuni Moi Kumukanawai o Hawaii nei ma kona ano io maoli, a aia wale no a hoopau ia na hana kailiku, a hooponopono hou ia ke kumukanawai a hoihoi h@@ ia ko ka Moi mana me ia, alaila auanei e loaa hou ai he Aupuni Moi Kumukanawai ia kakou, aole oa mamua ae.
Ma ka hoomaopopo an i na olelo a ua kakaolelo ‘la a ua o hoomaemae ma, ua maopono, he ake hoohilihilu, aka aole e hiki ke hoololi ia ka eleele i keokeo, a o ka oi loa aku--ua ino kamaunu a ka lawaia.
I Mau Manu Nunu.
---
“E no ho malie kakou me he mau manu nunu ala,” wahi a kekahi o na leo nawali mali iloko o ka Kuokoa i poha ae mailoko o ka umauma o kekahi o na ekeeke nui. He leo uwalo keiei na Hawaii, e kaukau mai ana penei: Ua nui kuu aloha ia oukou e a’u mau h@ialo, aole no ko oukou noho’na kino, aole no ko oukou noho’na uhane, he mau opala a he mau mea ole loa ia i ko’u a me ko makou noonoo, aka o ka mea nui ia’u ame makou o ko oukou noho’na aupuni. He mea e ke aloha no oukou, kulu mau ka waimaka a puluelo ko makou mau hainaka i ka uu mau i na ihu, a eha mai ka puuwai, ono ole mai ka ai. Ke pule mau @@ me makou no oukou, i loaa oukou, kahi apana iki o ka omo palaoa mai ka makoi papaaina a aka, o ko oukou noho’na aupuni nae ka mea pui ia @@@@@@@@@@@@@@@@. E noho malie me he mau manu e pelu i ko oukou mau lima ma kua, o na maka no ke imo m@@ mai pane nae ka waha, a e no mai ia’u a me makou ma i ka @@@@ kou okomo ana i na opihi ilok@@ ko makou mau ekeeke ma o ka okomaikai palena ole o ka hou ka’u a me ko makou mau lae. He mea e ke aloha ia oukou e a’u mau milimili, a o ka mea i oi loa ai, oia no ko oukou noh’na aupuni. Aka, mai walaau oukou, e noho malie me he mau manu nunu’la a e nana wale mai no me ka mino aka i ka makou hoohialaai ana a mai hopohopo oukou, no ka mea, aohe o oukou kanaka i hilinai ia, aohe ike, aohe i lawa e noho ma kekahi oihana, koe wale no paha kahi luna pa aupuni, aia o na malihini ike ole i ka heluhelu me ke kakau ka poe kupono, no ka mea, ua oi aku ka heluna waiwai o ia ano mamua o oukou--a nolaila, ua nui ko’u a me ko makou aloha, i ko oukou noho’na aupuni. Mai ekemu nae oukou--e noho malie me he mau manu nunu’la--aole hoi i pau loa ae na wahi apana aina i ka hana ia, aia paha hoi a kuai kudala ia’e no ka moraki, alaila pahola aku ka oukou o kahi ka neo. Mai manao oukou e a’u mau milimili he alunu oihana a he hapuku opihi ka makou hana e noho nei, ole, no ka mea, he weliweli, aohe o ka’e mai ko’u a me ko makou aloha ia oukou no ko oukou noho’na aupuni, aka, e hamau oukou me he mau mana nunu@la.
O keia ae la ke ano o na olelo a’o a keia Parisaio aahu hipa. E i mai ana: E noho malie oukou mai hoohalahala no ko oukou @eie no ka mea mamuli o ko makou ma ia oukou nolaila, ua kuleana makou e noho i ka papaaina a e@ele oukou a iloko o ia nele e hamau a mai pane leo. Ina he mau manao ku kekahi i ka lapuwale i noonoo ia e ke kanaka, o keia kekahi, a o ke ano ino loa no hei. Aka, he mea maikai no paha ka noho malie ana me he mau manu nunu ala, a eia nae ka hewa- ua moe malie ka manu nunu maluna o kana mau hua maloko o kana punana, mai kahiki mai nei no nae ka manu aipilau a pau aku nei ua mau hua nei i ka alapoho ia. E i mai ana no paha auanei ua o Hagai ma–hamau a e noho malie oukou ma he mau manu nunu ala. Aole! E walaau ana makou a e loi ana i ka pono kaulike o ke kupa o ka aina a hiki i ka wa a ka pahu balota e hoohiolo ai i ka oukou mau hana kapakahi, a ku hou ka Hawaii maluna o ka papahele like me na mea a pau, mai ke kanaka waiwai a ke kanaka ilihune, ina ia he haole a ano lahui e ae paha.
Hao la e Hapuku
--------------
Ua maalo iki aku makou ma na huina o kekahi mau alanui o ke kulanakauhale nei i kahi la i hala iho la, a ua hui pu a kuka pu me kekahi mau makamaka. Ua nui no na lono i lohe ia ma ka makou kaahele ana, a ua moni maila ko makou mau pahukani a malama no ke kamailio a hoikeike aku imua o o na makamaka i kela a me keia manawa a makou e ike ai he kupono. A mawaena o ua mau lono la i loaa mai, eia iho kekahi.
Eia ke pai ia nei ka buke o ne papa inoa o ka poe kupono i ke koho balota o kela me keia apana a puni na mokupuni, malalo o na @@@oha a ke aupuni @@@@@ a hana o @@@@ aka@ a @@@@@@@@@@@ a meka wae ana ina he kupono a kupono ole e koho alii, a i ole o ke kapae loa no paha’i ka inoa me ka hoonele i ka mana koho i kekahi kanaka aia no ia iloko o ka lima o kekahi o na Alopeka maalea nui wale o ka poai hoohinuhinu. Ua maalo ae keia mau mea imua o ka ike o ka makamaka nana makou i hoaui mai, a ua loaa iaia he wahi manawa e kuekaa iki ai a nowelo wale aku ai no, a ua loaa iaia na hoomaopopo ana i ke ano “hao la e hao, hao ka inuwai malo ka lau laau,” a ano nele loa ka hapanui o no Hawaii i ka mana koho alii, a he lehulehu hoi ka poe i kau ia na inoa iluna o ke kui omau o ka hiamoe mau loa. Ma kana hoomaopopo ana, wahi a ua makamaka nei me he’la, ma kekahi mau wahi lehulehu i noho nui ia e na Hawaii, he pomaikai ka ke loaa he wahi inoa hookahi i kau ia ua kupono i ke koho balota alii aka, ina he haole a he mau haole kekahi, e ike ia ana ua kupono aku la ia mea a mau mea. A na kana olelo mai no hoi, i kona manao me he la ua hoonele ia kekahi poe lehulehui i loaa ka mana koho alii mamua, a e loaa ole ana ia mana i keia kau ae, a ua kaha a kapae loa ia no paha ka inoa o kahi poe.
O kekahi keia o na hana apuka a limanui eleele a pelapela loa i hana ia, ina pela io aka, aole makou i kanalua no kaa aa ole a noonoo keleawe ole o ua puulu ‘la e lawelawe i kekahi hana ino e like la me keia, no ka mea, ua ike lakou i ko lakou nawaliwali ma ka pahu balota, ua hoomaopopo lakou ke aneane nei e ulu ka hulu o na eheu i ka mana hookele aupuni a lakoa e ahaiku nei a lele aku mai ko lakou mau poli, nolaila hookahi mea nui i ko lakou noonoo a ma ka lakou mau ano hana a pau--e paa ia mana me ka nana ole i ke kumukuai a me na hopena. O ka haule o ka heluna koho o na kanaka Hawaii a me ka poe a pau a lakou i ike ai aia ma ka aoao kue i ka lakou mau ano hookele aupuni, oia ka mea nui a me he la o kela’ae kahi o ka hana. Nui a manuunuu ke umiapuaa ia, a eu no hoi ka ilo i kau a mea o ke ino o ua hoomaemae hoohinuhinu nei. He leo keia, he kauoha a he hoopaa ana i na Hawaii a me na makamaka, e noho makaala a e kupaa me ka lokahi no ka hoopau a kipaku haalele loa ana i ka poe kolohe a hana ekaeka mai ka noho na lihi mana ana maluna o ka lahui a me ke aupuni.
NU HOU KULOKO
-------------
He mau la helu wale no koe a hoomaka hou na kula o kakou.
Ua uku mai o L. M. Kailiuli ma ka lima o kana luna he $1 no ka “Leo o ka Lahui.” Nui kela.
He mau paka ua koikoi kai hooma’u iho i na pua o ke kulanakauhale nei i ke kakahiaka onehinei.
Ua hoea mai malunaa o ka mokuahi Australia he eono mau kaa hou no ka Hui Alahao Lio.
Apopo oukou e halawai ai e na makamaka heluhelu me na mea hou o Samoa, ua haiki ko kakou kuleana i keia la.
Ua ola ae nei ka, ka eha o ka uha o ke
Kauka Peresidena o ka Papa Ola? Ua Piha ae nei la hoi na pule ekola a palemo iki. Palekana wale.
Ma Kaohawai, Kapalama Aug. 23, ua hemo mai @ @ ka @ mai o Peleo Loa no kela mea hoomaka’uka’u.
Ehaeha wale ka manao i ka paka ia o ka nupepa, e pokepoke ia ai me he pauku oio la. Aloha no paha oe e Pae Aina Puka La me kau mau huaolelo haakei a piha hoino.
Kai hoi kau awala pau ana mai e Mr. E. Kailikea ia 1 pehu no kau LEO LAHUI, no ka mahina hookahi Poha no ka waha ia olua la e Mr. Jno. Kaulahea i kau lawe pepa mikiala.
Ma na mea i hoike ia mai ia makou e kekahi makamaka i holo aku nei i Maui, ua hiki ke hoomaopopo ia ka ikaika loa o ka aoao o ka poe ake kaulike ke hiki aku i ka la koho balota.
Uhuhu! “Maluna kai hona iho” ka hoi o kau hapalua e Mr. Kane o ka Halemai Moiwahine, ae, enanea ana oe me ka Leo o kou LAHUI i ka malu laau o kou home kakela no elua pule. Nani la---e!
Ua lohe mai makou ua manao aku ke Aupuni Sepania e hoole i ka hoi ana ae o ka Pope maloko o kons mau palena. Ua kauoha aku hoi o Prince Bismarck i ka Pope aole he maikai kona haalele ana i keia Manawa ano.
O na alakai kue kanawai a kekahi aupuni a luna aupuni paha, he mea no ia hoohua mia ana he me no e like me ia mahope aku. Nolaila he mea pono e hoopauia na alakai kue kanawai a pau iwaena o na lahui a pua.
Aia ae la o Malietoa i Samoa kahi i noho ai, a ua huipu oia me kona mau makaainana, me na leo kumakena o ke aloha. Aka aia no he kuee mawaena ena a me na poe imihala wale. Apopo huai pau aku makou i na mea hou o Samoa me ke koe keena ole.