Ka Leo o ka Lahui, Volume I, Number 17, 10 September 1889 — Page 2
| This text was transcribed by: | Tenille Afemata-Marasco |
| This work is dedicated to: | To my parents Yvonne and Sone Mapu. Thanks you for all the love and support. Love you both to the moon and back. |
KA LEO O KA LAHUI.
"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."
--------------
KA LEO O KA LAHUI
He Nupepa Puka La.
---------------
J.W. MIKASOBE, Lunahooponopono,
S. P. KANOA, Hope Lunahooponopono
No me Puuku.
-----------------------------
POALUA, SEPATEMABA 10, ‘89
------------------
Kela Uwea Olelo Moana
-------------
Nui ka niahalo ia o na Kuhina no ka lono ana he uwea olelo moana no ka hoohui ana i na mokupuni Hawaii nei a lilo i hookahi pana a i hookahi na kaunu ana ma ka ha’iha’i olelo a kukakuka pu ana iloko o ke sekona hookahi a ua uwo nui main a leo hosanna o na nupepa pili aoao a paalalo i ua mau Kuhina nei. He mea maikai io ko ka loaa ana o keia uwea olelo ia Hawaii nei. A o na pomaikai e ohi ia mai ana he mea kali aku ia a ike ia. Ua hoikeike ia mai ia makou kekahi wahi apana o keia uwea olelo e hoomoe ia nei ma na kai o Hawaii nei a ua ninau aku makou i kekahi haole i kamaaina a i akamai i ka hana ana a me ka hoomoe uwea olelo, a ua pane mai kela, o kekahi keia o na hana apuka nui i i ked ala a ka lehulehu i ike ia ma ka honua nei. Wahi ana, o keia uwea olelo, he mea paani na kamalii. O ka mua o na kumu i ino a lapuwale ai keia uwea olelo, oia no ka uuku loa o na uwea maganeti nana e lawe ka olelo; a o ka lua o ka popopo a palahe wale o ka wa-hi o waho. Wahi a ka mea i hai ia mai ia makou, aole loa e holoponoana, kamea i makemake ia, a aole no hoi e liuliu a e lilo ana i mea ole. Ma keia, e hoomaopopo ia ai, he kumu hinu hoopoho nui keia, a o ka mea oi loa aku o ke ino, oia no ke komo pu ana o ke aupuni ma keia hana. O ka mahalo ka hapaimemeue ma, o ka ohi a okomo nae ka lakou la. O keia ka mea i olelo ia “e hukihuki ka kou i ka hulu o ka manu oi paa ko kakou lima”
---------------------
Kela Hoololi Kumukanawai.
---------------
Ua malama ia iho nei he mau halawai e kekahi poe haole o ke kulanakauhale nei, no ka noonoo ana i ka ninau e pili ana i na limahana i ka ninau e pili ana i na limahana Pake, a me ke komo hou mai o ia ano lahui iloko nei o ka aina. Ua hooholo iho lakou i kekahi olelo hooholo, e noi ana i na Kuhina e kahea ka i Ahaolelo e noonoo no kekahi hooleli kumukanawai mana mea e pili ana i na Pake. Ua pai ia a ke lawehele ia nei mawaena o na Hawaii, no ko lakou kakau inoa ana, he olelo hooholo e apono ana ia manao, a eia iho ua olelo hooholo e apono ana ia manao, a eia iho ua olelo hooholo la:
OLELO HOOHOLO.
O makou o ka poe i kakauinoa malalo ae nei, i’loaa ka mana koho balota’ a e noho ana ma Honolulu, me ka nana ole i na manao kuee ma na mea pili aupuni, ma keia ke apono aku nei makou i ke kahea hou ana e akoakoa ae na lala o ka Ahaolelo o ke au e hele nei, no ka waiho ana’ku imua o ka poe koho balota i ka wa koho balota e hiki mai ana i kekehi manao hoololi kumukanawai e pili ana i na Pake, a ma keia kea e nei makou e kakauinoa i na palapala hoopii oia ano, a i ole e hele i na halawai no ke kokua i ua ninau la
Ua loa ia makou kekahi kumu kanahua no ka hiki i ka Ahaolelo ke hapai hou i keia hana; ao ka mea, ua noonoo mua ia a ho@@@@ i kela noho ana iho nei i k@@@@ 88. Ua olelo ia ina ke kumukanawai aole loa e hiki ke hapai hou ia Ka noonoo ana i kekahi kanawai@i hoole a hooholo ia paha iloko o kekahi Kau Ahaolelo hookah ke ole e hoike mua ia aku ia manao hapai hou iloko o iwakaluakumamalia hora. A oiai o ka Ahaolelo i noho ai i ka 1888 aole i hookuu a hoopau maoli ia, aka, ua hoopanee wale ia no a hiki i ka wa a ka Peresidena e kahea hou ai, nolaila, he hoakoakoa wale ana no keia i ma hoa, a o ka Ahaolelo mua no. Pehea la e hiki ai ke hapai hou ia keia hoololi kumukanawai iloko o keia Ahaolelo hookah, oiai ua hapai mua ia he mea hiki ole ia makou ke hoomaopopo. Mahea la i hiki ai i ka ike a me ka loea kanawai o W. A. Kinney a me na hoa loio ona ke manao iho e hiki ana?
Ma ka makou nana ana nae, ua ike makou i ka maalea. i mea e maemae ai ka lakou mau hana, a e kau aku ai maluna o ka lahui, ke hele ia nei e kono aku i na kani ka Hawaii e apono mai i ka lakou mau hana ma ke kakau ana iko lakou inoa malalo o kela olelo hooholo. He wahi hana mikioi keia o ka malea. Ua ike lakou i ka hemahema o ka lakou mau hana, he lehulehu wale na kanawai pauaka a inoino, nolaila, ke awiwi nei e kahea ia i Ahaolelo i hiki ai ke hoopololei ia na nuke. A o kekahi no hoi, he maunu pakali keia i na Pukiki koho balota; i manao ai lakou he keu o ka maikai o ka poai hoomaemae, a haawi mai i ko lakou mau kokua a me na balota i ka la e koho ai na alii a mana lunamakaainana.
No makou iho aole @@@@@@@@@@@@ kemake e hookomo hou ia ma ma Pake paahana e like me ko na au i hala ae, a ua apono i ka man@e lilo na ka poe mahiko e hoihoi@i. Kina i ko lakou mau Pake limahana ke pau ka Manawa kepa; aka, o ka hoao ana nae e hekau mai maluna o na kanaka Hawaii ka hoala ana i kekahi hana kue kumukanawai i kumu e hemolele ai ka poe nalakou i hana ka hewa, ke kue ba nei makou, a ke a’o aku nei i ha makamaka “e nihi ka hele mai i ka uka o Puna!
------------------------------
He Palapala Nonoi.
------------------
Eia iho ke hoolalaia nei kekahi mau palapala nonoi i makemak@a e kakau ino aku na kanaka Hawaii, e nonoi ana e kahea ia ka Aholelo e akoakoa mai e noonoo ae hooholo i kekahi mau hoololo e Kumukanawai e pili ana i na Pale. He mea keia i hana mua ia i kea Kau Ahaolelo, a ma ka hoomaop@po iho, oiai ua haule ka bila Kan@wai i lawe ia mai e Hon. W. E. Fo@ter, a i haawe ia aku e ka loea Kanawai opio, Hon. W. A. Kinney; kahi@i haki ai o na kikala o lau no ke koikoi loa o ka bila paha, na pake paha, aole i ike ia, ua ha le pu iho la ka bila, i ka la hope le e lilo ai la hoi i Kanawai. He mekupaiahaha no hoi, ka holomua a@ o ka makuakane a me ka makuah@ ne o keia bila, oiai, ua Akaka no k@@@ kulana o ka bila he aneane pai n@aoao a elua. Aka, oia iho la ne kahele hualala o na kalai ana a kekahi poe, e kalai ana no kekai mea me ke komo ole o ka manao me ka ikaika i ka mea a ka waha ae ai. Ua lohe no kakou i ka ole o ia mau la e pili ana i keia ma Lunamakaainana no ko laua ha@ @lele ino ana i ka hana e kekahi laua, e ike nei i keia Manawa@@ mea koikei loa @e mea kupono kakau inoa aku ka ka lahui e nono, i ka Ahaolelo e noho koke mai e noonoo. He mau hana ano e loa keia. Ua like me ka hoohana kamalii ana i ka Hale Ahaolelo, no ka hooponopono hou ana i kekahi mea a kekahi mau kamalii i manao ua kanaka makua laua, i hoohemahema a i hana ano e ai. Pohihihi no kea no o keia mau hana. Eia hou no hoi kekahi, he palapala nonoi keia i hoolala ia ma kekahi mau halawai iwaena o na haole, a i ka holo ana ia lakou, ua koi ia mai la na Hawaii e kakau moa aku. Me ke komo mua ole ana ma ke kuka. Ua like keia mau hana a na haole i ka Hawaii, me ka hoohalike ana i ka hoakanaka me ie pulumi niau la, i hoouluulu ia a akoakoa e pulumi i na mea ekaeka a pau alaila waiho ae ka pulumi; a o ka haole oia na lima nana e kuekaa ka pulumi, aia nae a pau ka eka i ka pulumi ia, alaila na ua lima la e hehi kukahi i hoomaemaeia. A e ohi i na hua oia mau hoohana ia ana. Aia a he hana, alaila o kakou a ina hoi he mau oihana alaila o kakou la. Ke hoolala ia mai nei keia mea e hoohei mai ai i na Hawaii, i komo pu aku i na hana kue kanawai no ka mea, me he ia ua lokahi keia poe me ko loko, e hoolale i keia hana, i kumu e noho ai ka Ahaolelo, aka o ka manao maoli, he mea aku ma ke kua o keia kumu hinu e kuhinu ia mai nei e ka loio opio, i loaa ai he elua manu i ka hopuna hookah he mau balota no keia mua aku, a he hooko ana i ka hana a lakou oia auna hookah a kakou i ike ole ai. E waiho aku no ka maikai o keia hana a keia kau Ahaolelo aku, oiai aole no he pilikia mua loa e ike ia nei no na pake komo mai.
------------------------------
Aohe Hopo o Claus Spreckels.
-------------------
Ua maopopo aohe wahi mea a kuha’u iki iho o ka Ona Miliona o ke kula o Kamaomao no ka hui hoomaemae ko paa o Kapalakiko, oiai ua hoike akea ae oia e papalua ana oia i ka nui a me ka ikaika o kona hale hoomaemae ko paa ma Pilekelepia, nona hoi ka ikaika o 4,000,000 paona ko paa i kela a me keia la. Nolaila, ua maopopo no i ua Moi ‘la o na ko paa kahi e loaa mai ai iaia o ke ko paa i hoomaemae ole ia.
-------------------------
No Ka Hawaii Ponoi
-----------------
Oiai ua hao ia aku nei ka ipukai a pau, e ka poe ohumu o keia mau la, e kapae ana i na Hawaii, me ka manao no paha oia ka mea e pau loa aku ai o ka lahui i ka make o ke koena iho o ka mai, a lakou i lawe mai a hoomoemoe iho i kamaaina, nolaila ua ulu ae he manao aloha i na kanaka o ke Alii, ka poe nele, ka poe home ole, a e manao ana i home no lakou iho, e hele mai e kuka pu me ka agena aina o ke ‘Lii ka Moiwahine. Eia ke waiho nei kekahi mau mahele apana aina o Auwaiolimu, kupono no ka poe pilikia i kahi e noho oluolu ai. O keia wahi, ua makemake ia e hoolilo aku no ka moe i ike ia ke kupono ma na hoolimalima oluolu a haahaa loa.
---------------------
He Opio Wiwo Ole.
-----------------
I ka ike ana o kekahi wahi keiki opio o Spokane Falls. (Wailele o Spokane) ua pau ka uwapo alahao i ke ahi. A oiai he wahi keki opiopio loa oia. Oia nae ua hoopaanaau oia i ka olelo ia he hiki ke hoopaa ia ka holo ana o ke kaa ahi ina e hoikeike ia aku ka hae ulaula Nolaila ua hooholo iho la kona manao e haana oia e ike me ia.Oiai oia ma kela wahi mehameha ua ku nana iho la oia pehea la e loaa ai ona hae ulaula iaia. Aka, ua hoomanao koke ae la oia i kona paleili ulaula, a no ia mea, ua wehe koke ae la oia i kona wahi paleili, a me ia mea, na hakii ae la ia i ua paleili ala ma kekahi apahu iaau, i a me ia mea, ua hoopakele aku la ia i na ola kino he tausani a keu. Ua lilo ua wahi keiki la i mea mahalo nui ia e na eepakeke o ke kaa ahi. A iwaena oia poe ua hele mai la kekahi kanaka aoo a lalau mai la i ka lima o ka opio a pane mai la: “Ma ou la i loaa ai ia’u keia hauoli ana; a nolaila he aie nui au i kou wiwo ole. Nolaila ma keia wa aku e hele oe i ke kula a o kou mau makemake a pau e hoike i ke kumu kula nui o ke kula au e komo ai, e kauoha ae iaia, e kakau ae ma ko’u inoa W. C. Johnson. New York, a na’u e hoolawa i kou mau makemake a hiki i kou kanaka makua ana, a mau loa aku.” Ua lilo kela keiki i loio naauao i keia la, a ke aim au nei oia i ka maikai o kana mea i hana ai. Oia ka uku o ka wiwo ole ma na hana pono.
----------------------------
NU HOU KULOKO
-----------------------------
A hoea mai ma ka hora 11 o ka po la pule iho nei iea iho na hihia i lawe ia ae ma Kalakaua Hale: 14 Ona Rama, 1 ku-e i na Rula o na kaa.
Maikai ka hoi na ano kaa alahao hou e holo nei, ua ane like loa me Kapalakiko koe wale no nae ka liilii iki iho o keia, aka he kaa maikai nae keia no na wa ua.
Apopo, hora 3:30 auwina la, e hookuku hou ana na hiui kinipapo Kaiulani a me Nipsic, ma ke kahua maa mau ma Makiki. E taiere oe Ni-pa-si-ca mahope Kaiulani hana piritia ia oe Ainogo!!
Ua puka ae ka hoolaha a Jno. E. Bush ma ka nupepa haole P.C. Advertiser e hoike ana i kela ame keia e noho ana maluna o ka aina o ke Alii ka Moiwahine e hele ae imua ona ma kona keena hana.
Ma ka hora 8:30 o ke ahiahi lapule nei, ua ike maopopo ia kekahi hoku welowelo e lele ana me ka ikaika loa mai ka Hikina a ke Komohana.
Ua hoopuka ia ma Amereka kekahi pahi pelu pakeke me ka pohaku hookala make kuau. He kupa kamaaina no Hamakua, Hawaii ka mea nana i hookumu keia mea hou ano maikai.
Ua hoike mai kekahi keiki ia makou nona na makahiki he eiwa, ma ka hora eiwa o ke kahiaka o nehinei oia ka piha ana o na hora eiwa, o ka iwa ona la ka iwa o na mahina o ka M. H. 1889.
Ke liuliu ala ka hale wili ko o Haiku i ke kahua hou e kukulu ia ai ko laila wili ko ana hou, oia hoi ka wili pahi (Diffusion Mill) nui na kahua e hana ia nei ma kela hale wili. E ia ke kakali ia nei o ka pae mai o kekahi mau lako o ua wili hou la maluna o ka moku pea Anna.
Hoko o na makahiki he 50 i hala aole i oi aku malupa o 80,000 eka aina i mahiai ia ma Beritania. Ma ka 1872 ua pii ae a hiki i ka sneane he 170,000 eka, aka ma keia la no ua hiki aku i ka 214,000.
Ma ke kakahiaka Poaono nei ua ike ia kekahi pake iwaena o na pee i hele ae ma keena e ka Aha Hoomalu nona ke kieki e he 6 kapuai me 2 iniba. Aole o kae mai ka leihi o kla pake.