Ka Leo o ka Lahui, Volume I, Number 19, 12 September 1889 — Page 1

Page PDF (928.38 KB)

This text was transcribed by:  Mahealani Fronda
This work is dedicated to:  Trenton Honuho'okeali'ikuli Fronda Islaias

KA LEO O KA LAHUI.

"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."

 

Buke I.      HONOLULU, SEPATEMABA 12.1889     HELU 19

Hale Kuai Hou!

-----

E WEHEIA AKU ANA

-MA-

WAILUKU, MAUI,

-KE-

Kiko Waena o na Wai-Eha.

Makai mai o ka Hale Leta,

A ma ka aoao ma Waihee mai

o ka Hale-Lio o ka Hon.

John Likikini.

E Kipa!  E Komo!  A e Hanai Ai!

EIA NO KA UKU LA

HE MAU

WAIWAI

HOU LOA!

NA LOLE O NA WAHINE E HEWA

AI KA ONOHI IKE,

OIA HOI:

Na silika Makamae Loa i wae matau ia;

Na Alapia, Na Huluhipa,

Na Makalena Nahenahe,

Na Kalakoa o na waihooluu

o kela a me keia ano

A me na ano

Kahika e Uluwehi ai na Lede Ililaumania a Makaonaona!

O na aina kaulana nei.  A pela hoi me ko na

AahuHooikakahaAlanui o na Kane!

A na keonimana hoi e linohau ai a paihi

Na Paa Lole Kasimea, mai Boserona loa mai,

Na Paina Hauliuli Nani,

Mai Livapula loa mai,

Na Paa Huluhulu Pahee Maikai

O na ano a pau mai America mai.

Na Paa Lole o na Keikikane!

O kela a me keia ano.

Na Kamaa Buti

A HAAHAA o kela me keia ano.

Na Waiwai Mea ai i na Ano

A PAU.     OIA HOI

Na Tini Kamano,

          Na Tini Matale.

          Na Tini Olepe me Opihi,

  Na Tini Kele,

            Na Tini Hua Ai,

                    Na Mea ai Pikila,

 

Na Ai a na Lio!

E hikiwawe ai ka momona,

Oia hoi

NA OTA, BARANI, BALE A PELA AKU.

E kuai ia aku no na waiwai me ka emi loa aole mea a ka naau e iina hou ae ai, eia la ia unu ia mai nei e ko oukou makamaka a ku ke ahua i ke alo a na oukou no ia e lawe ae e like me ke kono ae a loko ka uilani hoi a ka makemake.

E IKEIA KAKOU HOOKANAKA O KIPA HEWA ANEI I KAHI O NA PAKE.

E Kuai ia aku no na Kalakoa panei:

10 iwilei no 50 ken; 20 iwlei no 75 ken; a hiki i ka $1 no umi iwilei i like me ke ano.  A pela no hoi me na waiwaie ae.

E kipa, e ike ia kakou iho o na Wai-eha nei.

W.H. DANIELS

Wailuku, Maui, Mei 21.1889.  2 1y

He Moolelo Nani

-NO-

LIVA DIA.

-----

Ke koa Kavalia opio,

-A I OLE,-

O KA LOINA O HORINEDA.

-A ME-

KA UI ROSINA I NOREWAI

-----

“O ka hakoko ana me na mea kaua O ko’u manawa iha la ia e lealea’i Nano ke puamanu o ko’u wahi moe, E waiho la ma na kula palahalaha, Kahi a na kulukehau o kakahiaka, I hooma-u ai me na kulu anuanu.”

“ A Knights Song.”

Mokuna II.

            “ A he mau haneri naita no hoi kona lako me na mea kaua a i makaukau hoi i na manawa a pau e haawi i ko lakou mau ola, ke kino a me ka uhane, a me ko lakou ikaika a pau no ka hooko wale ano no i kopa mau manao eleele.”

            “Ua @@ a ua opio nei me ka hoomau @@ ana,.”  “ko lakou luku mainoino ana i na naita ma kela mau kapakai hema aloha o Norewai nei, ke puhi ana i na hale i ke ahi, a pela aku; a nolaila au i hoomakaukau nei i keia koi kaua kaumaha, e paluhe ai ka palu ke loaa iho.  Ua ike no hoi oe, ina no koi mana a palupalu no hoi, e ohi ana oia i ka puaiohio i kekahi manawa, ina he kapa kaua a he palekaua paa paha kona hoa e halawai aku ai.”

            “Aka hoi, ina hoi o keia ke ano o ke koi kaua a ua na lime pukonakona i lawa pono me ka io huki o ka pipi kolo e hoohana iaia, aole he kanalima ana no ia mau mea.

            “O ke poo auuanei o kela moi, kahi a keia koi a’u e hoao ai i kona mailai a me ka ole aka ke hopohopo nei au he mau haneri maita ana e halawai mua ai mamua o kona hui kino ana me ka no kalaunu.”

            “Oia ka’u i olelo mua aku nei ia oe e kuu keiki he nui na kaulahao o ka poino ina oe e manao ana e ke’akee aku i na hana a keia moi a me kona mau naita; aka mai ae aku iaia e hana mai pela ma na kaiaulu aloha o Horineda nei ina o ka wa ae oia e haulani ana ka ikaika iloko o ko’u mau olona ka manawa hoi au e oniu ana i ke koi kaua a’u hoi e olelo ae ai oia  ko’u mau la ui na’u ponoi no auanei a me ka’u koi kaua e hoohoka aku i kona mau manao a pau a e hookau aku hoi i ka hoopai maluna ona a me kona mau naita.”

            “Aka ua ike no oe ua elemakule ia au i keia manawa a ua haalelo mai hoi ia’u oa mau pono a mau o ia mau la oia ka’u e kaumaha nei a ke hooholo nei hoi au e inu i ko’u mau waimaka no ke koena o ko’u mau la maopopo ole ma keia ola ana.

            “O! e kuu Alamine! e Horineda!” wahi kou a ua elemakule nei i hooko hope oe ai apo aku la ma na a-i o ka na keiki, me kona hookuu pu ana iho i kona mau waimaka e hiolo makawalu iho ana ma kona mau papalina alualu.

            “Mai kaumaha kou manao e kuu papa ka oha ke hoohiki nei au aole loa e ko kekahi huna lepo o Horineda mei iaia a hiki i ko lakou manawa e inu ai i kona koko aole loa e hiki iaia ke noho ma ke kalaunu o Nonawai nei a aohe no hoi ona kuleana iki ilaila.”

            “Ke luku nei oia he heluna nui o na naita koa a wiwo ole ke pakaha nei i na alii koa nawaliwali, a ke lele powai nei maluna o kekahi poe me kona mau puali kaua me ke puhi pu ana i na hale i ke ahi aole loa ia he mea hana e ke’ake’a mai ai ia’u ma ka hui ana me ia he alo a he alo.”

            “O ke kumu o keia mau hana ana  me ka manao e lilo iaia ka aina holookoa mamuli o ka hoole ana o ka ui Maliroke iaia aole e ae e mau me ia aia wale no a hiki iaia ke nohoalee maluna o Norewai holokoa a nana hoi e punuku ke kalaunu me ka mana piha e like me ka moi Erica o Suedena a i ole  o like hoi me ka moi Gorema o Deme@@

ia kakahiaka maikai aole loa i pili kona maka aole hoi i moe kona po aole i kahi lauoho a hiki i ka wa e hooko ia ai o ka makemake o ka ui Maliroke.

            “He mea oiaio aneane elua hapakolu o ua aina o Norewai nei i lilo iaia malalo o ka pakaha a me ka lima mai ana. Ua lanakila oia maluna o na moi Ganedalefa a me Herenado; a pela no hoi ma na kaiki elua a ka moi Eysteina a he lehulehu wale aku o na alii i pau i ke puhi ia ke ahi a me ko lakou mau kanaka ma Rinasagera.

            I keia mau la koke aku nei no ua hiki aku ua puuwai eleele nei ma Gubaraneda a me ka akau o Dovefilede malaila oia i houluulu mai ai i kona mau naita a lele kaua aku la a o na mea ole uhane e ola ana malaila ua lau lakou i ka hanai ia na ke ahi.

            No keia mau hana i hoopii aku i ka manene i ka moi Guretina o Orekadale a me kona poe kanaka a me he mea la e hoea mai ana oia io lakou nei iloko o keia mau la iho.  Haluna oi aku ka pono a me ka maemae i kekahi naita nona iho kona aina hanau no ka lakou mau wahine ka lakou mau keiki a me ka-----!’

            Ma keia wahi hooki iho la oia i kana kamailio ana huli ae la me ka hiehie nui e komo ai ka hoohihi iloko o ka naau a hoopau aku la i na hemahema i koe i kana koi kaua hou.

            Ua maopopo ae la ia kaua e ka mea heluhelu ka manao o keia moi puuwai eleele Ponee de Leona e ulupa nei i na moi liilii o Norewai e makemake ana oia iaia ka noho mana ana o Norewai holookoa o loaa ia iaia ka pulima o ka ui Maliroke ma ka mare ana.

            No laila, ua hele nee papa ae la oia meka luku weliweli ana i na mea a pau e ke’ake’a mai ana i na uilani ana a kona manao i kokua ia e kona mau naita ma keia mau hana ana ua loaa i kona mau maita koa a wiwo ole he mau haku ai aina no ua moi nei ma kela a me keia wahi a lakou e hooili kaua ai.

            A no na moi liilii hoi i koe ia manawa ua komo aku la ke anu iloko o ko lakou mau aakoko no ka hiki mai i ka mana a ua kae’ae’a nei e naita no ka luku ana ia lakou a me na kanaka.

            No laila, ua hoakoakoa ae la na alii i koe no ka malama ana i kekahi halawai no ka hopena i Norewai a malaila hoi na kanaka a pau e noonoo ai i ka lakou mea e hana ai no ka pono a me ka ole oia hoi no ke ola a me ka make a o ka pahuhopu oia no ka hooko ia o ka lakou mea i makemake ai.

            He kmmuhana ano nui a puikaika keia oiai o Ponce de Leona ke alii powa (no kona powa malu) e pulumi pau mai ana i na wahi a pau me ka lapalapa ahi a me ka oi o ka pahikaua me ka hoono pu ana i ke kanana ana i makemake ai ma kela a me keia wahi ma ke ano he mau kiaaina no ia mau wahi me ka ohi ana i na loaa a me na mea a pau no kona pono a me ko-

            A ma ka la i malama ia ai ka halawai a na alii ua akoakoa ae la lakou a pau maloko o kekahi o na rumi nui akea i lawa pono me na puka aniani nuuni-e haliu ana i ke kuahiwi ma ka hale kakela i noho ona ia e ka moi Evona a mawaena o na kamailio loihi ana me ka maopopo ia lakou o ka lakou mea e hana ai aia hoi komo moi la kekahi maita me ka aahu piha o ka oihana maita ia manawa i kuku ae ai na mea a pau iluna a ane haunaele ka maluhia o ka halawai lohe ia aku la ka helelei ana iho o ka inoa o Liva Dia mai kahi poe ae o ke aiaina.

            Ma keia halawai ana i ike mua loa ai na lena  ike o ka mea nona keia nanea i na helehelena wai meli o ka ui Rosina o Norewai a haulehia koke no oia i ke aloha nona ma ia la aole o ka naita opio wale no ka i loaa ia mau maiuu a ke aloha wela aka pau pu no laua a Lanai.

            Maloko o keia halawai ua kohono mea a pau me ka lokahi o kekeikialii o Horineda i kokua pu ia e ka naita Roderigo ke hoouna ia imua o ua moi puuwai eleele nei ma kona wahi hoomoana no ka hoopau ana i ke kaua i na he mea hiki ina aole alaila e hoala no he kaua hahana nui mawaena o na aoaoa a elua.

            I ka puka ana mai o ka la me kona nani ma kekahi kakahiaka ae ike ia aku la he mau kamahele e koele wawae ana.

            O keia mau mea oia no ka loina o Horineda a me ka naita Roderige a e hele ana laua no ka laua misiona imua o ka moi puuwai eleele ma kona wahi hoomoana.

            He kahiko nani a maikai ko ka naita Roderige me kona mau lima e puliki ana i ke alo o kona koloka hele po.