Ka Leo o ka Lahui, Volume I, Number 19, 12 September 1889 — HE MOOLELO HOONANEA —NO— KAAUAAKULU. KE KOA PUUWAI HOPO OLE O KE AU KAHIKO. [ARTICLE]

HE MOOLELO HOONANEA —NO— KAAUAAKULU.

KE KOA PUUWAI HOPO OLE O KE AU KAHIKO.

Ke Keiki nana i kaihi ka hae o ka lanakila ma kana mau hoouka kaua ana rna na Kaiaulu ou e Oahu, o ke aiii KAUHIAHIWA. Ka mea nana i hoomalule ka noonoo maikai o na kaikamahine a ke Alii o Oahu nei, a lilo i mea e hoolauwili ai i ka noonoo maikai a lilo i mea inoino a ka-i ka pili ka puana a ka moe - Hiki ole i na opio o ia au ke kaohi iho i na manao kuko i pii lele I pa-umi mau ai i na sekona a pau o ka la a me ka po, no ka nani a me ke kilakila o kona oiwi kino pilalahi. Ua loaa mau iaia ka lanakila ana maluna o na hoouka kaua a pau maluna o kona mau hoa paio. Ke hoomanawanui nei laua nei i ka noho malie malalo o ke kai o ko laua haku alii o ka ua haao. la Kaauaakulu ma e noho ana me ka maikai, me kona pokii, i ko laua hale, me ka pane leo ole aku o laua nei i na kaikamahine a ko laua haku. Ua ikaika loa no na aa huki a ka makemake i na opio a ke alii o Oahu. Ua nonoi maoli mai no ia Kaauaakulu e hooko ia na ko-ii koi a ko laua makemake. A kaua no hoi e ka mea heluhelu e puana ae ai i keia mau wahi lalani mele penei: Ua ku paha oe i ka ii I ka ia ku a he molemole Ke nuhanuha e mai nei A ua ai paha oe i ka ape Ke nui mai nei ko nuku E laa ua hoa kamalii Ua noho iho la keia a noonoo pono i keia manao, ka pono me ka pono ole i ka hooko ana aku i ke noi a na kaikamahine, ua ike no ia he mea aku mahope e hiki mai ana iaia, a e kau ana paha ma kona kino. Ua nele no ka makemake a me ka iini a na kaikamahine a ke alii ia manawa, a he wa hou aku no e hooko ia ai kona makemake, a aole no paha. A ua ike ia aku la ka mailo ana mai o ke kino o na opio wahine, a ano mai i ka nana aku. I kekahi manawa, ua waiho hou mai la no ua mau kaikamahine la i ke noi pau loa ana me na olelo kau kau ana no hoi i ke aloha ole ia o laua. He mau minute loihi keia noho ana a lakou, ua pane aku la o Kaauaakulu: E na ulu i kau ia i ka wekiu, he laau loihi hoi me ka lou e loaa ai. Eia ka pane maanei, ua ike au ma kekahi ano, he kulana okoa ko olua ia maua, a o kekahi hoi; ua ike au aole i kupono loa ae ko'u pokii i ka ikaika. Eia kekahi mea a'u e hoike aku ai ia olua, he kapu au aole hoi i noa i na kapu o ko'u mau kupuna, ka poe nona keia ikaika ia'u e hele nei e luku i na kupu ino o ke ao nei, i lohe oiua, wahi a Kaauaakulu i pane aku ai. A ua ike au na ia manao paha auanei o olua e hoonele ana i ka haawina o ka ikaika ia'u, ma keia hope aku, a ke ano e wale mai nei no ia'u ka hopena oia mea a'u e hana nei. Iloko o keia manawa a Kaauaakulu e kamailio nei i na kaikama-

hine a ke alii; aole he wahi mea a hoolohe mai o na kaikamahine a ke alii i ka ia nei olelo aku, he mea ole wale no ia olelo aku, no ka mea ke hele la ka wai e haale i ke pili kokoke e hanini; ua ike keia aole e hiki ke kai hou he manawa hou aku. Ina e hala hou ana keia manawa alaiia, ua hala ke ala, o ke kino no auanei nana kaikamahine. Au hoi e ka mea heluhelu e hooheno iho ai i keia mau lalani mele penei: Ahiwela mai nei loko I ka hana a ke aloha E lalawe nei i kuu kino Konikoni nei i ka puuwai la manawa ua ae aku la no ka kakou koa opio e hawele no na mea kaua ma ke kino, no ka mea ua hiki mai ka wa e hoouka ia ai ke kaua, a ilaila e ike ia ai na mea e lanakila ai ia la hooili kaua. Pane mai la ka leo: E na hoa kaana o ka po lea o Halalii, ua pono ae la; eia ka manao i lolii ia i na la loihi wale a e lohe mai no hoi olua. Ua hooholo maua, o na hanau mua, e pili no ia no na lala kamahele, a pela no hoi na hanau muli iho ia laua aku no i ka au ana ae a lilo no hoi ka manai ana i "hookahi wai o ka like, o ka la no ka mea nana aku, a nee ae no i kona alahele, alaila, pono no ka noho ana o Nepekune me Jupika, aole ana he hoku hele liilii. Ua pono ia manao e na alii, o ka hooko wale aku no ka maua, ka na noho hale. Mahope iho oia manawa, ua noho iho la lakou ma ke ano huikau a maemae ole, ke ano no hoi o ka noho ana oia wa. I ka pili ana o na lala kamahele o na opio Kaauaakulu a me kana ipo aloha; a he mau la lehulehu ma hope iho o ko laua noho pu ana, ua hoomaka mai la kana Ewa e hapai. Ia manawa no, ua hiki mai ka hopena o kana mea i olelo ai mamua i kona kino. Oia hoi, ua lawe ia oia i kamahele a na ulaia ke kino, he manu no ka nahele ka hoa hele pu me ia. Ua pilipaa keia pilikia iaia i na anahulu he nui, me ka haule ole iaia o kona pokii i ka haawi ana i ola nona i kona wa e noho nei me ka pilikia e like no me na la mamua ana e hele ana i ke kaua. Pela mau no ia e hana mau nei, a hiki i kona ike ana ua hanau kana hiapo o kona mau la opiopio. Ua pau kona malama ana iaia, a nana aku no hoi e nana nona iho i keia manawa. I ka wa i hanau mai ai o ka laua keiki, ua nui ka pono ole o ka ka lewa mau hana.

Paa ka lewa i na ao hakumakuma, pouli ks aina, kani na mea kani o ka lani, nakaka ka honua, a opiopi hoi ka honua me he wahi pepa la. Kahe ka wai ula, olapa ka uwila. Oili aku la ka hiapo, ka kuakahi a ka la i hooipo ai. O ka wa no hoi ia o Kaauaakulu i lawe ae ai i kana keiki i Hawaii me ka ike ole ia e ka lehulehu. Ke uhi paa ala no ke kino me kekahi mea i uhi paa ia ma kona kino, a nalo aku la hoi ia iloko o na ale ahiu o ka moana me kona wahi waa a hoa alokai o ka hele ana mai. Aole i pau. ♦♦♦ E hooloihi ia ana ke alanui Hotele mai na huina aku o na alanui Puowaina me Paipalapala a i na huina o lana me Alapai.