Ka Leo o ka Lahui, Volume II, Number 130, 16 February 1891 — Page 1

Page PDF (1.07 MB)

This text was transcribed by:  Luseane Raass
This work is dedicated to:  For my mum, Seluvaia Leota Fatafehi 'Utu'one Valamotu Raass

KA LEO O KA LAHUI.

"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."

 

Buke II.           HONOLULU.                        FEBERUARI 16, 1891.         Helu 130

 

He Moolelo

NO

MORIWIANA.

KE KIU O NA MEA HUNA EKOLU – KA UI I HOOLILO I KE KUA O NA LIO I HOME NONA – O KE KANA KA OPIO I LILO I KOA KAULANA I NA @A O KALEMANA O BOHEMIANA.

            A e Sir Hugo, ia oe ma kau huakai o ka hooko kauoha, e hoomanao e lawe ia na makaukau ana ma ka aoao o kou moku, no ka wa e kono ia mai ai no kou hiki ana ae maluna o ke kahua o na ninau pili aunpuni.

            Ua haawi mai ka alihikaua Hugo i na kunou ana no keia mau olelo a ke koa opio, alaila haalele iho la ia i ka mokukaua Hae Eleele no kona moku, a hookomo hou aku la kona moku no ke awa o Helene.

            O ka hora 11 o ua awakea la, oia ka manawa a ka moku o ka alihikaua Hugo i hookuu aku ai i kona heleuma iloko o ke awa o Helene, a hoouna aku la oia i kana elele lawe kauoha imua o ke aloalii o Helene.

            I ka elele i hoea aku ai imua o ke aloalii o Helene, ua waiho aku la o ia i ka palapala imua o na mana kaua o Helene, a o ia ka lakou i nana koke iho ai me ka awiwi, a i ka wa a lakou i ike iho ai i na olelo oloko, ua haikea koke ae la ko lakou mau helehelena, a o ia ka lakou i kahea koke ae ai i ko lakou ahakuka no ka noho koke ana mai e hoolohe i keia palapala koikoi a pili aupuni.

            I ka wa a na hoa o @a aha kuka la i akoakoa mai ai, ua waiho koke ia aku la ka noonoo ana o na palapala la imua o lakou, a e heluhelu ia penei:

I na mana kaua o Helene

            Ma ka hoouna awiwi ana aku i keia palapala imua o ko oukou hanohano, e ae ami ia’u e hoike aku imua o ko oukou mana, eia maluna nei o ko’u mokukaua Hae Eleele ko oukou moi hoi nana e hoomalu a hooponopono ko oukou noho moi maluna o ke kahua o ko oukou noho@na kuokoa a me ke kaulike, a ke kono pu ia aku nei ko oukou mau ike ana mai iaia ma ke ano o ko oukou moi.       Moriviana Alihi kaua o Bohemia.

            O keia mau olelo a ke koa opio maloko o kela palapala; ua like ia me kekahi puupuu ikaika loa nana i hamare aku ko lakou hanu a pilipu, a no kekahi minute haawi ae la lakou i ka lakou olelo hooholo e hoole ana i ko lakou ike ana aku i kela moi ma ke ano o ko lakou moi a pookalaunu ia o Helene ma ia mua aku.

            O ka hoole ia ana o keia leta hoolauna a ke koa opio, oia ka kahi elele i huli hoi awiwi aku ai no ke alo o kona haku, ka alihikaua Hugo, a hoike aku la i na hana a na alakai a ko Helene mau mana kaua, a me ka hoole ia ana mai o ko Mikaela ike ia ma ke ano he he moi no ua aupuni la.

            No laila me ka hoohakalia ole, o ua@ alihikaua la, huki ae la ia i ka hae hoailono e hai mai ana i ke koa opio, ua hoole ke aupuni o Helene i ka ike ana mai i ka moi Mikaela ma ke ano o ko lakou moi ia.

            Ua ike ia mai ka hoailona a ka alihikaua Hugo, e ke kiai o ka moku o ke koa opio, a oia ka ua opio la i haawi ae ai i ke kauoha ia kapena Kamedoa me keia mau olelo penei.

E hoopii koke aku i ko kakou moku no ke awa, a ma kahi o hapalua mile mai ka aina mai; malaila e hookuu iho ai i ko kakou heleuma.

O ka hooko kaueha iloko o ia mau minute, oia ka kapena Kamedoa i lawe koke ae ai i ka mana o ka mokukaua Hae Eleele a hookomo aku la iloko o Helene me kona mau hae alii e welo haaheo ana.

Oiai ka moku kaua Hae Eleele e hookomo aku nai, ua haawi hou ia aku la he hae hoailona kauoha ia alihikaua Hugo e pii koke ae ia me kona moku, a hoolulu iho ma kahi a ka moku kaua Hae Eleele e ku aku ai.

Alaila e ka mea heluhelu, o keia mau kauoha a pau, ua hooko wale ia no ia e na alihikaua la, a i ka hala ana ae he mau minute mahope iho o ka aina awakea, hookuu aku la ke heleuma o ka mokukaua Hae Eleele ma kahi i makemake ia ai, a ia wa pu no hoi i hookuu like iho ai ka heleuma o ko ka alihikaua Hugo moku, ma kahi he mau anana ke kowa mai ka mokukaua Hae Eleele aku.

Ua holo ae ka lono a puni ke taona o Helene, aia ke koa opio a alihikaua o Bohemia ke hoolulu ala iwaho o ke awa, me kona mokukaua, a o ka hopena o kana mau hana aole i maopopo.

O ke poha ana ae o ka lono aia @a koa opio la o Bohemia ua hoea hou aku ma na kapakai o Helene, ua haalulu e ae la @a lahui la me ka weliweli, a i ka wa a lakou i ike aku ai i ka hae moi o Helene e welo mai ana ma ke kia waena o ka mokukaua o ua@ koa opio la, akahi no lakou a hoomaopopo ae, he moi ka ka huakai a ua koa la i kipa aku ai ma ko lakou aupuni.

 

HE Moolelo Nanea.

No ke

Kamaliiwahine Laulie.

A i ole

HE NANEA KAMAHAONO KA HULU GULA O KIBERIANA.

He Kaao kahiko no Helene.

MOKUNA VII.

Pehea hoi e hiki ai ke hoi hou ihope o ka aina me ka loaa ole o ka hulu gula, ka mea hoi i mauna ia mai ai ke ola iloko o na make he nui a me na poino he lehulehu, iloko hoi o ka nele i ka ai a me ka wai no kekahi mau la loihi.

He mea paakiki loa ka hoao ana e loaa ka hulu gula i ka mea e manao ana e kii, no ka mea he nui na poino a me ka make e alai mai ana mamua o ke alahele, me ka uwe pu ana mai o ua@ mau ui la ia Kolana e hoi no ke aupuni o Helene a me kona mau hoa, aka nae ua oi@lo aku la o Kolana, ua hala k wa pono no ka hoi ana ihope i ka aina no ka mea ua mainoino ke kino a lilo pu me ke ola o ko makou nui o ka holo pu ana mai.

A no ka paa loa o na opio nei i ka ole, ua hu@epau mai la o Kaliope i ka nui o na poino e halawai mua mai ana me na opio nei a me k@na mau hoa mamua o ka loaa ana aku o ka hulu gula, ma ka ha hai papa ana penei:

O ka make mua a maua e olelo aku nei, oia ke hopu ana i na bipi hae elua a hookomo iloko o ka lei a-i, a no @a mau bipi ala hoi ka ihu ke kiha mai puka mai ke ahi, a ke paa ua mau bipi la alaila hookomo iloko o ka palau, a iloko o hookahi po oe e palau ai ia ewalu eka aina iloko o ke kula o Iupita ke akua o na kaua, a e pau hoi ia mau mea a pau mamua o ka puka ana mai o ka la i ke kakahiaka nui, no kea mea ina e puka e ka la e lilo ana k@@ luhi i mea ole.

Ke pau @a aina la i ka palau ia, e oili ae auanei kekahi ululaau nui, oia hoi ka ululaau o ke akua o na kaua, a mai loko mai o @a ululaau la e puka mai ana kekahi puali koa nui i lako pono me na mea kaua mai ke poo a na wawae.

 Alaila, o kau hana aku ma ia hope, a ina o kou mau hoa kekahi, alaila o oukou like oia ka hakaka ana me na pualikoa la o ka opu o ka honua, a me ke kanalua ole ke i ae nei au laki ke ko@ mai hookahi o oukou mai ka make mai, a ina e maalo ae ia puu make aole ia o ka pau, no ka mea he moo deragena nui ka mea nana e malama a e kiai ana ka hulu gula, oia hoi o Lodona ke kaikunane o keia moo nui e moe nei, a o kona nui ua oi palua aku ia a pakolu paha i ko ianei nui e moe nei, a he hehi iho maluna iho o ke kino o ua moo la oia ka loaa aku o ka hulu gula i ka lalau aku, a iloko o keia mau make owai hookahi iwaena o oukou e ku hoomau aku ana imua o lakou pakahi? Aole, aoke hookahi.

Ma na mamala olelo hope loa a na hapuu kaikamahine la a ka moi i pane mai ai, ua kani iki iho la ka aka a na wahi Kolana nei me ka olelo ana aku –

Owau neia o Kolana ka mea nana i hehi na ale o na kai maopopo ole o ka hikina, a he puuwai hoi ko’u i aa e moe pu me ka make a e kaunu pu hoi me ia ma na ano a pau, a ma ka hoopokole ana ae, makemake loa au a piha hauoli ke hui kino he alo a he alo me @@ Ledona la, a i ole e lealea iki paha me ia ina ia he mea hiki ole ke kapae ae.

I ka pau ana o keia olelo pai i ke oolea a ka opio, ua hoomaha like iho la lakou no kekahi mau minute a liuliu kamailio hou mai la o Kaliope; kuhihewa ka mea e manao ana he hiki iaia ke hele a hiki i kahi i huna ia ai o ka hulu gula me kuu alakai ole iaia, no ka mea aole he mea ola e ae @@ike mawano ae o maua owau wale no a me kuu makuakane, ka moi Morana.

No ka mea, aia na kumulaau la i kau ai ka hulu gula mawaenakona o ka piko o kekahi malapua like ole o kela a me keia ano, a e hoopuni ia ana hoi ua malapua la e kekahi pa-pohaku nui manoanoa, nona ke kiekie mai ka lepo ae he eiwa anana, a o kona pohaku i hanaia ai he mabala uliuli, a ua hana ia hoi kekahi halekiai maluna o na pa-pohaku la, a o ka inoa o ka mea nana e kiai ana o Berino ka mea nana ka ih@ wela a ka eha-koni, a o ka pukapa o @a pa la he ekolu pani puka kepau kaumaba no lakou ke kaumaba aole e hiki i kekahi mea ke hapai.

E kaapuni oe a puni ka honua, aole oe e ike i kekahi pa@ ha@amu ia e ka nani e like me ia, no ka mea ua okomo ia a puni ua pa ala me na pohaku daimana, a o ko lakou ma’amalama i hui ia oia ka mea nana i huna aku i ka pohaku mai ua wahi la mawaenakonu o ka piko o ka ululaau, a o kona mau alahele he gula wale no e hewa ai ka maka ke ike iho.

Ma ka puka ponoi e komo aku ai e moe mai ana na ilio nahu kanaka a Berino ke kiai moe ole, a aolo hoi he mea e pakele mai ko laua inaina mai, no ka mea aole e hiki i kekahi mea ke hoomalielie i ko laua huhu, owau wale no ko laua haku wahine opio a me kuu makuakane, ma keia wahi hooki iho la ua nohea nei i kana kamailio ana.

Aole i pau.

 

He Ohohia Nui,

O ka Leo o ka Lahui aia iloko o ka lokahi

O ka hookuee ana oia kona enemi.

Eia ka poe i hookaa mai ma ka lima o na Luna:

Ian. 1  Princess Liliu Haimoeip@      1

            Mrs. C. I. Hiram                      5

            C. W. Ashford Merchant St   5

            Chas. Hopkins                        

            Chas. Gulick                           1

            W. C. Achi                              1

            Wm. Kama@@ Kawaiahao   1

            Jas. Quinn King St.                 1

            Wm. Rice Merchant Ss.          1

            M. L. Wailele School St.         1

            T. Kahiapo Leleo                    1

            Puakinamu Kakaako               1

            J. W. Okuu Kawaiahao           1

            Kaauwai Liliha St.                  1

            Wahinelili Kunawai                1

Ma o George Kanikau ka Luna ele@.

Ian. 1   Kaelele Kalihi                         1

            Kaui Kapalama                       1

            Lokalia Koiulu                        1

            Kakai Leleo                             1

            Kaluhimoku Honokaupu         1

            H. Dolo Niupaipai                   1

            Kumakalu Waikiki                  1

            Elemakule Moiliili                   1

            Kahue Puahia                          1

            Kahailiopua Kamanuwai         1

            Kanakaole Waikiki                  1

            Keala Leleo                             1

            S. M. Mahoe Leleo                 1

            Meheula Auwaiolimu              1

Feb. 1  Kahuna Puunoi                       1

            S. Pu@i Kaumakapili              1

            Kaluhimoku Honokaupu         1

            M. Awa Kukulu-aeo               1

            Noa Kaumakapili                    1

            Kaui Kapalama                       1

            Kakai Leleo                             1

            Lokalia Kalia                           1

            J. Hapa                                                1

Ma o J. W. H. Keanu Ka Luna

Feb 10 Meleholeko                             1

            Haalo’u                                   1

            Kalehua Puukolo                     1

            Lahapa                                                1

            Kaui                                        1

            Makalii Makeke                      1

            Keumi                                     1

            Kamoku Auwaiolimu              1

            Palakiko                                  1

            Haleakala                                1

            Keaweiwi Koleaka                  @

            Kahoiwai Kaakopua               @

            Kewiki                                                @

            Ane Pelekane                          @

            C. Spencer                               @

            Mano                                       1

            Mahi Kikihale                         1

            Kaalele Kamanuwai                1

            Mio Kulaokahua                     1

            Kamiano                                  @

            Kaaina                                     1

            Kahiwaiani                              1

            Nakanealoha                           1

            Kaneaiakala, Ka Luna Ele@.

 

I ka Poe Lawe Nupepa.

            Ke poloai aku nei makou i ka poe heluhelu e lawe nei i ko kakou nupepa, makaala mai i ka hookaa ana i ka uku o ka Nupepa ma ka hebedoma, ae malama i na palapala hookaa mai na @na luna aku nona na inoa i hoike ia ma ke poo o keia Nupepa. No ke paewaewa o ka hookaa ia ana o ke dala, a me aka hoohiki loa ana mai i ke keena nei, ua hooholo makou ma ka hebedoma ka hookaa, i m@@@ ai ka hookaa ana a ka mea e lawe ana, a i maopopo mau ai ia makou, i kela a me keia hebedoma, ka poe i hookaa mai a me ka poe i hookaa ole mai, a @@ @@ hookaa me ka loaa aku o ka Palapala hookaa, he mea hoi e maopopo ai, ke ul@ ae ka nele o ka mea heluhelu, ke oki@@ aku ka nupepa no ke kaa ole ma o @@ @@@na ae, alaila, no na luna ka hewa, aole no ka mea heluhelu, a ina aole i@ maoli no na luna ka hewa, alaila, e kala ia makou no ke oki ana aku i ka poe hookaa ole mai i ka lakou nupepa.

            J.E. BUSH.

 

Olelo Hoolaha.

            Ua makaukau ka mea nona ka inoa malalo iho, e hana i na POHAKU PUNA ELEELE a me na pohaku e ae no na pa kupapau, a me na kahua kukulu kia-hoomaneo@. O ka poe makemake e waiho mai i ka lakou mau kauoha me Ioane Akina.

            J. BOWLER

            Sept. 22, @, d---ly@