Ka Leo o ka Lahui, Volume II, Number 132, 18 February 1891 — Page 2

"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."

 

MA KE KAUOHA.

 

Olelo Kuahaua.

            Oiai na oluolu i ke Akua Mana Loa ka lawe ana aku i ke ola o ke Alii kaMoi Kalakaua, mai keia ola ana, ma ka la 20 o keia mahina, ma Kapalakiko, Kaleponi Amerika Huiouia.

            O makou o na Hoa o ka Aha Kuhina, o ke Alii ka Moi i hala e aku.

            Ke hoike aku nei, i kulike ai me ka Pauku 22 o ke Kumukanawai e ku nei.  Nolaila, ke kukala aku nei makou.

            O ka Mea Hanohano ke Kama Aliiwahine Liiuokalani Ka Moiwahine o ko Hawaii Pae Aina malalo o ke ano a me ka Inoa Liliuokalani.

E OLA KA MOIWAHINE I KE AKUA.

            Haawiia ma ke Halealii Iolani i keia la 29 o Ianuari.  M. H. 1891.

 

            Ma keia la, ua hookohu ia aku o G. Kaluakini Esq. i Agena ho oiaio palapala kepa paahana, no ka Apana o Lahaina, Mokupuni o Maui.

C. N. SPENCER,

Kuhina Kalaiaina.

Keena Kalaiaina.  Feb. 12 1891. 3ts.-d.

 

KA LEO O KA LAHUI.

JNO. E. BUSH.

Lunahooponopono a me Puuku.

 

POAKOLU, FEBERUARI 18, 1891.

 

KA MANAO KUHIHEWA.

            "O ke kanaka i hanau ia e ka wahine, he hapa kona mau la, a ua piha i ka popilikia.  Puka mai oia me he pua la, a ua oki ia aku; a ho lo aku no ia me he aka la, aole ia e mau."  Nani no ka olelo a ke Akua, a aole hoi o ka loihi o na makahiki i hala i puana mua ia ai, ua loli ae kona aiaio a me kona kupono i ke ano o ke kanaka.  Ke hoomaopopo nei makou i ka pololei a me ka pili i keia la, i ke kulana manaolana o na luna hooponopono aupuni.  Me he la io no ua piha na la o ke Kuhina i na popilikia; o ka mohala ana ae nei no hoi ia o na manaolana, a ua hiki i ka ohana ke kaena iho, ua hiki i ke kania-i ka hanohano a ke kane, eia ka oia ka manawa e holo aku ai me he aka la.

            He oiaio keia, oiai ke hoonenene mai nei na ouli o ka popilikia, a ke kau nei ke koi a olopu maluna o ke kania-i o na hookele i Puna a me Hilo.

 

KA MANAO O KA AHA KIEKIE.

            Ua lohe mai makou ua hooholo iho la ka Aha Hookolokolo Kiekie i ko lakou manao, e pili ana i ke kuleana alii o ka Moiwahine, malalo o ke Kumukanawai, e hoonoho hou aku i kona Aha Kuhina.  O ka Lunakanawai Kiekie a me kekahi o kona mau hoa ua hoike ae he kuleana no ko ka Moiwahine, a he elua he okoa hoi ko laua manao.  Ma ka rula o na aupuni naauao o Europa, ua olelo ke kanawai, o ka aoao o ka Lunakanawai Kiekie, ka olelo mana, ke mahae like na hoa o ka Aha.  Nolaila, ua ano kohu ole no hoi ka Aha Kuhina ke hoonahoa wale aku no e noho Kuhina.  Aloha wale ia laau, ke hoohiole ia na laukua manao kiekie, a ku olohelohe iho me he kumulaau lau ole la i uhi paa ia e ke kehau o Maunakea.  Hoomanao ae la makou i keia olelo.

            Aloha wale ia laau makua ole.

            Ke hihi wale la no i ka hihi kolo.

            A kolo oe--e kolo la.

 

Ua Hoole na 'Lil ia Kaiulani.

            Ma ka halawai a ka Moiwahine me na 'Lii balota ia o Hawaii nei, e noonoo no ka hoolilo ana i ke Kama'liiwahine Kaiulani i Hooilina Moi, ua kue ae ke 'Lii Papai, a nana i kue, hui pu mai la no hoi na haole i kohoia he poe alii mai ka aoao kipi mai, a no keia kumu ua waiho pu ka hana, a mamuli o ke kauoha a ke Kuhina Kaua ua kani hewa mai la na pu hoomaikai, e like me ke kauoha, no ka lilo ana o Kaiulani ka Hooilina Moi.  Oiai e kani kuhihewa ana na pu o Puowaina, eia ka he kueo ka na 'lii e hana ana imua o ka Moiwahine.

 

Ha'oha'oia na Lunamakaainana.

            Ua lohe mai makou i ka ha'oha'o o ka Moiwahine i ka hele ole aku o na lunamakaainana i ka ike Alii.  He oiaio ka ha'oha'o, aka, he mea hiki ole i na Lunamakaainana ke hele mahaoi aku ma ke ano akea e ike i ka Moiwahine.  Ma ka Puuku a i ole ka mea paha ana i hoonoho ai iaia ka hoolaha a me ka poloai ana i ka poe i kuleana e hele e ike i ka Moiwahine.  Aole na lunamakaainana a pau he poe anee a he poe i ike ole ika rula, a he poe i nele i ke ano keonimana e onou aku ai ia lakou me ke kuleana ole a me ka poloai ole ia mai e hele aku, no ka mea, he menemene lakou i ke kapu o ke kulana Moi, a he minamina no hoi i ko lakou kulana o lilo i mea olelo ia i ka anee imua o ka Moiwahine, e ka poe e noho anee ana me ka poloai a poloai ole ia. He mea maopopo, he lili ia ko ka lahui mau onohi maka e ka poe hoopilimeaai mahope o na mea waiwai no ia kumu, he hiki no i ka Moiwahine ke ike iho i ke kumu o ko na lunamakainana onou ole ana aku ia lakou imua o ke kapu Alii.  E nana no ka Moiwahine i ke ano o keia mau hana, a e wae i ka mea kupono me ka hooko i ka olelo, oiai ua like no ka olelo Alii me ka hoohiki, a mai kuhihewa o ka aahu nani wale ka mea e hui ana i ka manao aloha nona a me kona lahui.  He nui no na kanaka o ke 'Lii e noho aloha aku ana aka, ua alai ke kapu a me ka hilahila ia poe, a no ia ua kumu ole ka hele ana aku a loaa ka mea e hoohoka ia ai e na Puuku a me na paahana o ka Hale Alii.

 

Na Kikoo Hoale a ka Moi Kalakaua.

            He mea hoohilahila ia kakou, ka lahui Hawaii, ka hoole ia o ka me o ko kakou Moi i make.  Me he la keia mau hana a ka Aha Kuhina a ka Moi make i hoonoho ai, e hooia mai ana, ua pololei ka olelo ma ka moeuhane a kona kahu wahine, i pane mai ai ke 'lii make, ua ko iho la na hana hoonaaikola iaia.  Ina he haohao ia kekahi no keia aie, he mea kupono no e ninau ia ke ano o na hoolilo ana, i loaa ai kekahi hoomaoaopo ana no keia mau aie o ka Moi, a e hooia ia aku no me e hookaa ia aku ana no ke dala a ka Moi i ne ai.

            O keia iho la no hoi na hana a keia Aha Kuhina a me ka poe i waiwai i ka ka Moi mau hooikaika ana no na pomaikai o ka aina, i lilo ai he mea hoowahawaina ia, a i olelo ia e makou, he hana a he poe hookamani.  Wikiwiki na hapai memaue e hoohiluhilu i ka wa ola o ka Moi, a hoohiluhilu ma, a hoinoino hoi ia Liliuokalani, aka, i ka make ana aku nei o Kalakaua, ua hoomaka koke e hana i na hana hoohaahaa i kona inoa, a ua hoao no hoi e hoonani i ka Moiwahine hou.  He mau hana hookamani keia a ka poe hoomaewaewa, e like me Iuda i kona Haku.

 

Na Palapala Hoalohaloha.

            He nui na palapala hoalohaloha 'lii i hiki aku imua o ko kakou Moiwahine Liliuokalani, a i ka Moiwahine Kanemake hoi, a makou i hoolaha aku ai, mai na makaainana aloha 'lii mai a puni ka aina, ua hoike ae ia mau palapala hoalohaloha, i ka nui a me ke koikoi o ka ukana a ke aloha i paholaiho maluna o ka lahui Hawaii, mamuli o ka make ana o ko kakou Moi aloha nui ia; a ua hoike pu ia no hoi ma ia mau palapala, ko ka lahui oluolu loa ana, e komo mai a auame pu me na Moiwahine i na haawina o ka paumako me ke kumakena pu ana no ka Moi i hala.  A mawaena aku o keia mau luuluu ua ha'i maopopo lea mai na galani waimaka i hoohanini ia mai na makaainana aku, i ka oiaio o ke aloha pilipaa o keia lahui i ko lakou Moi.

            O keia mau u pu ana o na Moiwahine me na makaainana a pau, he hoailona maikai ia, a he ouli hoi o ka awaiaulu pu ia iloko o na manao aloha, ke kaula hikii hookahi nana e hoomau i ko kakou noho aloha mau ana me ka oluolu i na wa a pau.  A o ka makou wale no e kono aku nei i ka lahui, e hoomau aku kakou me keia haawina maikai e waiho mei iloko o ko kakou puuwai, no ka nani a me ka hanohono o ko kakou wahi aupuni, a me ka mea e noho ana ma ka Noho Alii.

            O kekahi o na manao oi aku o ke koikoi i loaa maloko oia mau palapala hoalohaloha alii, oia no na huaolelo e i ana, "ke nonoi nei makou i ke Akua Mana Loa, a pela aku."

            Mamuli oia mau manuna olelo a makou i ike iho ai, ua kono ia ko makou manao, e haawi aku i ko makou mau kakoo ana me ka ikaika ina hoa makaainana a pau loa, mai ko ka la hiki mai ma Kumukahi, a i ko ka la komo ma Lehua; a eia ua manao 'la:

            E hooiaio kakou a pau ma ia apana hana; no ka mea, o ka oi no ia o ke kilakila a me ka nani, mamua ae o na apana hana e ae a kakou i pahola aku ai imua o ko kakou mau Moiwahine, iloko o keia mau la a ka ehaeha me ka luuluu.

            E pule i'o kakou i ke Akua e kokua mai i ko kakou Moiwahine hou, e hoomaina ia ae kona naau kaumaha no kona kaikunane Moi aloha i make; a e pule no hoi i ke Akua nona, e haawi ia mai ka naauao a me ka hoopono iloko ona, i hookele ae oia i ke aupuni me ka naauao nui, a me ke kaulike.  Ma na anaina pule, a ma na home, mai poina i ke noi ae i ka Mea Mana Loa, no ka pono o ka mea e nohe ana, he hookele nui no ke aupuni Hawaii i aloha nui ia.  Pela ka i ana mai a ka Baibala, 1 Timot. 2:1 2, 3.  "Ke kauleo mua aku nei au, i nui ka pule ana, a me ka no noi ana--no na 'lii hoi, a me na luna a pau--o ka maikai no ia a me ka pono imua o ke Akua."

            A nolaila ea, o ka poe a pau i pakui mai i ka lakou mau palapala hoalohaloha me keia mau olelo moluna ae nei, e nono ia lakou, e hooko mai keia wa aku, a i ka hopena o keia ola ana.  A i ole oukou e hooko ana, a hana ole hoi e like me ia, ea, he hookamani wale ka, aole he oiaio.

            Nolaila, ke kono aku nei makou ia kakou a pau haipule mai Hawaii a Niihau, e hooiaio kakou i kela mau olelo: aole no keia wa wale no, a ka la apopo a ia la aku, a pau ae.  Aole pela, e hoomau aku.

            A eia mai kekahi pule alakai kupono no kakou e nonoi aku ai i ke Akua no ko kakou Moiwahine hou, a no ka Moiwahine Kanemake.

            "E ka Haku ko makou Makua i ka Lani, ke Alii o na 'Lii ka Haku o na Haku, ke alakai hookahi o na 'Lii, ka Mea i ike mai Kou Noho Alii mai, i ka poe a pau e noho ana ma ka honua nei; ke nonoi haahaa aku nei makou ia oe e aloha mai i ko makou Moiwahine Liliuokalani, e hoopiha ia me Kou Uhane Hemolele, a e hoolako iaia me Kou aloha mai ka Lani mai, i hahai mai ai oia ma Kou mau alanui, a e naawi mai iaia i ka naauao me ke akamai, a i ka olnolu hoi a me ke ola loihi; a i ka pau ana o keia ola, e hookipa iaia no ka pomaikai mau loa, ma o Iesu Karisto la ko makou Haku e ola ai--Amene."

            Aole keia pule alakai, he mea e hoopaa ia ai na mea a pau e hana ma keia wale no .  Aka, na hiki i kela a me keia ke nonoi i ke Akua, e like me ke kupono.

 

NU HOU KULOKO.

            Maikai na hiohiona o ka la i nehinei, a o ka oi aku nae hoi keia la.

            I keia la e haalele mai ai ka moku kaua Amerika Kaletona ia Hawaii nei.

            Mai kunukunu mai oukou e na makamaka no Dou Tupidoa, oiai, aia no paha i kona puni, o ka hukihuki ulua, pela no.

            Ua lohe mai makou, e hoopii ia ana ke alii kipu o ka la 16 iho nei, o keia mahina, no ke ki ana i ka pu mahope iho o ka auina la.

            Nui ke pikokoi o kahi poe imua o ka makaha, i keia mau la, a ua loaa he inoa hooheno no ua poe 'la, "anee."  Ea, nani no keia inoa.

            I ka la i nehinei i noho hou ai ka aha hooponopono i kahu aupuni maloko o ka Hale'lii.  A ua kono pu ia aku ka Adimarala Baraunu e komo pu mai ma ia apana hana,

            Ua puai ae kekahi olelo ano nui, a holo ae la kona awahia mao a maanet.  Aole e hiki ia'u ke hoihoi i ko'u hookehu, a aia wale no @ kaua.  Ea, nui kela mau olelo, @ he wa no ko na mea a pau.

            He ike Alii ko ka la 16 iho nei, mawaena o ke Aliiwahine Liliuokalani o ke aupuni Hawaii, a me ka Adimarala Baraunu, na Kapena a me na aiii moku a me na luna aupuni o na aina e.

            I ka Poakahi iho nei, ua holo ae ka lono a puni ke kapitala alii nei, e poni ia ana ka Moiwahine Liliuokalani, aka, ma ka makou noii pono ana, i loaa aku ai ka mea oiaio, eia ka aole pela, a Honolulu la keia nu aku nu mai.

 

UA HOIHOI AKU.

            Ma ka la 16 o Feberuari ihe nei, i hoihoi aku ai ke Kuhina Kalaiaina C. N. Spencer, i kona hookohu i ka Moiwahine Liliiuokalani, me kona hoike pu aku, aole e hiki iaia ke poho pu iwaena o keia poe, oiai, aole o'u makemake e noho au e hakaka me keia poe.

            Ua pane mai ka Moiwahine iaia, ua ike au o oe hookahi ma ka aoao o ka Noho'lii a me ka lahui kanaka, aka, aole e hiki ia'u ke lawe i kou i ookohu, a koe hoi kou poehoa, nolaila e paa oe i kou hookonu a hiki i ka hoihoi ana mai o oukou a pau loa.  Oia ko'u makemake, nolaila e hoi oe me kou manao maikai.  Nui ka mahalo ia o ke Kuhina Spencer, oiai oia ke kulana keonimana a naauao hoi, i piha me na manao maikai o ke aloha oiaio ia oe e Hawaii.

            A aole hoi e like me ka lakou nei iho i olelo ai, me ke kaua ka e hoihoi ia ai na hookonu.  O keia pane, aole ia he pane naauao, he pane ia a ke kanaka haahaa loa i nele me na manao maikai.

            Nolaila, e ka lahui--e, kakoo lokahi kakou a pau, i ko kakou Moiwahine Liliuokalani, me na manao aloha alii oiaio, aole hoi ma ka lehelehe wale, aka, me ka hana pu ke ike kakou i kona manao aloha i ka aoao lahui.  A e pule mau kakou nona, a na na Mana Lani e kiai mai.

 

He Kia Paakai ka Hopena o ke Kanalua.

            A hiki i ke ahiahi nei, ua hamau ka leo alii, ma kahi i manaoia a i kakali ia aku e puka mai ana me ke kupaa a maluna o ke kulana alii i hoakaka ia maloko o ke Kumukanawai.  Aole keia he hoailona e paulele iho ai ka manaolana o ka lahui, o ka hoi hope a kanalua e like me ke ano o na kanaka i makua ai ia Kalawakii. He kii wale no ka hoi, maka'u wale ia aku no.  Eia ka lahui ke kakali aku nei i ka hooia mai o ke alii i kona kaulana he naau paa, a he naauao.  Wehe ia ae ka mea kahiko i ike ia ke kupaa maluna o ka pono o ka lehulehu, a hoonohonoho mai me ke kaulike a me ka pono, o ka papa nana e kalai ka aina a ku i ka lanakila a me ka hanohano.

 

Ka Hookupu Aloha a ka Lahaui.

            E like me ka nakou i hoolaha aku ai, no ka wa a na makaainaua e hele ai e haawi aku i na kookupu aloha ia Adimarala Baraunu o ka mokukaua Amerika Kaletona; kehoike aku nei makou me hauoli, ua hookoia ua hana ala me ka ulumahiehie nui o na manao aloha o na makaainana a oi loa aku mamua o ka makou i manao ai.

            Ua nui hewahewa na mea i hookupuia aku e na kanaka, oia na hua ai o ka aina nei, ka alani, pu, maia, a nui wale aku; he hookupu aloha keia i ka Adimarala i oi loa aku i na hookupu i ike ia mamua ae neina ia mea i hoike ae i ka manao maikai loa o ka lahui.  Na Chas. Wilikoki (kaikaina o Hon. R. W. Wilikoki) i hoolauna aku i ka huakai makaainana i ka Adimarala, kekahi o na keiki Hawaii kulana nanuao, o kupono ai e lilo i koo, a i pou hana no kona aina hanau, ma ke ano he alakai no ka lahui ma keia mua iho.  A i ka pau ana o na olelo mua, na hoomaka ka hookupu ana o na kanaka, Pukiki, Pake, mai na kane a i na wahine, a ua lulu lima pu hoi me ua Moi ala o ka moana.  Mahope oia ua haawi mai la ua Adimarala ala i na hoomaikai ana ina makaainana, no keia mau hana aloha a ka lahui, a na Hon. Akoni Rosa i unuhi mai ma ka olelo Hawaii.  O keia anolokomaikai olu waipahe o ka lahui, ka makou e iini mau nei, aole o holoi ia a kau aku ina mamo a mena pua no ka wa pau ole.