Ka Leo o ka Lahui, Volume II, Number 134, 20 February 1891 — Page 2

KA LEO O KA LAHUI.

"E Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono."

 

MA KE KAUOHA.

Olelo Kauhana.

Oiai ua oluolu i ke Akua Mana Loa ka @awe ana aka i ke ola o ke Alii ka Moi Kalakaua, @ai keia ola ana, ma ka @la 20 o keia mahina ma Kapalakiko, Kaleponi Amerika Huipuia.

O makou o na Hoa o ka @ha Kuhina, o ke Alii ka Moi i hala e aku.

Ke hoike aku nei, i kulike ai me ka Pa@k@ 22 o ke Kumukanawai e k@ nei. No laila, ke kukala aku nei makou.

O ka Mea Hanohano ke Kama Aliiwahine Liiuokalani Ka Moiwahine o ko Hawaii Pae Aina malalo o ke ano a me ka Inoa Liliuokalani.

E OLA KA MOIWAHINE I KE AKUA.

Haawiia ma ka Halealii Iolani i keia la 29 o Ianuari, M. M. 1891.

 

Na Palapala Hoalohaloha.

Ma ke Kauoha a ka Puuku.

I ka Moiwahine Liliuokalani, ka makuahine Moi hou o ka lahui Hawaii, me ka paumako.

O makou o kou mau makaainana e noho ana ma apana o Waimea Mokupuni o Kauaui.  Ma ka Poalima la 30 o Ianuari, 1891.  He ao polohiwa hakumakuma o ke kaumaha kai hoea mai i o makou nei, o Kou kaikunane Haku Alii Davida Laamea Kalaniahilapalapa Kalanikaulilua Kalakaua I, ka Moi o ko Hawaii Pae Aina.

Ua kaili ae ke aho i loko ona, ma ka auina la o ka la 20 o Ianuari, 1891, ma ka hora 2 a me 30 minute maloko o ka Hotele Alii ma Kapalakiko, kekahi mokuaina o Amerika Huipuia, a na kekahi papu lana o ke aupuni o Amerika i hoihoi mai i ke kino uhane ole o Kou kaikunane Moie i hala aku la ma kela ao, i makana luuluu Nau a me ko olua lahui kanaka, i hoonele ia i ka muakane Moi ole.

Noia mea ua ili iho iluna Ou ke kuakoko hookahi o ka ehaeha walania, e loku ana i ka manawa, e hoo nana ana i ka houpo, e hewa ana i ka @ewalani o Kapiliaiku. He Ahiku ka Lani ua hala.

Ua waiho iho ia Oe iloko o ka paiauma ana, a me na waimaka e @anini a e hoopulu ana ma Kou mau papalina makamae, e lawe ana @ ka mamaka kaumaha o ka haka@@ iluna @ Kou noho Alii. Ka noho o Kou kaikunane Moi i noho ai a hala aku la, ma kela aoao o ka @uliwai Eleele o ka make, e waiho hookahi ana ia Oe, kona kaikuahine hookahi i koe ma keia a@. Ka hua hookahi i koe, mai ka puhaka Alii mai o na Alii Kiekie, Keohokalole a me Kapaakea, kana Alii kane, kekahi mau alii kapu i hala e aku i ka make.

Nolaila, e hoohol@i@. O makou o na makaainana e noho ana ma ka apana o Waimea, Mokupuni o Kauai, mao ko makou Komite @la i koho pono ia, ke komo pu aku nei makou e auamo pu me oe e ke Alii i na haawina ehaeha o ke kaumaha a pau i kau mai maluna Ou e ke Alii, no ko makou Moi i aloha nui ia. Davida Laamea Kalakaua I, i haalele mai ia makou, e paiauma aku nei me ka @@aliha, a me ka p@@mako.

E hooholoia: Me ka minamina nui ia, a me ka @@@na ole ia e makou, o ka Moi Davida Laamea Kalakaua I i a@@@@ @@i ia, i ka @@@ ana i na @@@ e ola ai, a e hoolaupa@i ai i kona lahui kanaka.

E hooholoia: Ke kalokalo ae nei makou i ka makou mau loe pule, i ka noho Alii o ke Akua Kiekie Loa, e hookipa aku i ko makou Moi i aloha nui ia, iloko o kona mana ihiihi.

E hooholoia: O ka makou @oi haahaa ana he nei i ke Akua Mana Loa, e hoomama a e hooluolu mai i Kou mau luuluu a @e Kou mau kaumaha a pau, a me Kou noho kanikau ana, e ke Alii ka Moiwahine ma ka lokomaikai o na Mana Lani iloko o kona oluolu, a e ukali ia Oe e na pomaikai he nui, a e hooloihi ia mai Kou ola ana e ka Moiwahine.

J K Kapunaiai E L Kauai

Jos. A Akina   A P Kalaukoa

M Kahale        G Lilikalani

A Kaukau        J Kamalehui

J Lama             H P Kaohialii

G Kouai          J H Hoopiopio

W B Aka         J H Barenaba

S Makaila        S M Kalaweola

P Mahu            G W Kaona

P Ikua              Lukela Aka

Penikila                       W B Opunuikua

T Lihau                        J M Ionakua

D Kalamakani C B Hojgaard

Th. Brandt       D Kuaaina

A E Spencer    L Kahoonei

T. S. Mahoe

 

@ keia la, ua hookohu ia aku o Mr. Kaumeheiwa, i Agena haawi Palapala ae Mare, o Kalalau Apana o Hanalei, Mokupuni o Kauai.

C. N. SPENCER,

Kuhina Kalaiaina

Keena Kalaiaina Feb. 17 1891. 3ts-d

 

Ma keia la na hookohu ia aku o G. Kalaukini Esq. i Agena ho oiaio palapala kepa p@ahana, no ka Apana o Lahaina, Mokupuni o Maui.

C. N. SPENCER.

Kuhina Kalaiaina.

Keena Kalaiaina. Feb. 12 1891. 3ts.-d.

 

Ua hookohu ia i keia la o Mr. W. E. H. Dwerill Esq., i hoa no ka Papa Alanui no@ka Apana o Hanalei, Mokupuni o Kauai, ma kahi o J. C. Long i kapae ia.

Eia na Hoa o ua Papa @la:

CHAS KOELLING - Luna Hoomalu

H. H. GARBINE

W. E. H. DEVERILL

C. N. SPENCER,

Kuhina Kalaiaina,

Keena Kalaiaina, Feb. 17 1891. 3ts-d.

 

KA LEO O KA LAHUI

JNO. E. BUSH.

Lunahooponopono a me Puuku.

 

POALIMA, FEBERUARI 20, 1891.

 

Na Moi a me ko Lakou Mau Aha Kuhina.

Mai a Kamehameha III mai a hiki i keia manawa, i ka wa e make ai ka Moi e noho ana ma ka noho Moi, a noho ae kona hooilina, a mea paha i koho ia i pani nona, ua hoihoi koke mai na Kuhina o ke au mua aku a hookohu aku hoi ka mea e noho ana i kona Aha Kuhiua, e like me ke kulana o ka noho ana o ka lahui. Pela na Kuhina o Kamehameha IV, i kona make ana pela no hoi o Kamehameha V, pela no hoi ko Lunalilo mau Kuhina; a pela no hoi ka pololei e hana ai ke Kalakaua mau Kuhina, e pono ai, i hiki ai ia Liliuokalani ke hana aku e like me ka mea i lilo i rula a i alakai no na mea o keia ano. He makehewa ke ku ana aku i ko waho mau hoohalikelike a alakai aupuni, oiai eia iho no ke alakai o ka aina, i hana ia e na @lii a @@e na Kuhina i hala.

Ua loaa mai nei he mau hua ai hou o ka makeke kuai hua ai e ku nei @a ke alanui Moi.

 

E Kakoo ia ka Moiwahine e ka Lahui.

Ina e ku ae ana ka Moiwahine Liliuokalani a koho i Aha Kuhina a ka Lahui i @ilinai ai alaila, e lilo no ka lahui holookoa i kakoo a i palekaua no ka Moiwahine.

He mea pono i ka Moiwahine e nana me ka makaala loa i na ano hana a pau loa a ka poe o ka aoao nana i makemake e pepehi i ka Moi Kalakaua a i hao aku i na pono o ka Moi a me ka lahui.

Ua loaa na poino i ke Lii Kalakaua mai keia pohai mai. A ua kupaka oia iloko oia mau pilikia me ka makemake e hemo ae a ua hookikina ia na makaainana e koho i na lunamakaainana e komo iloko o ka Ahaolelo, e pale a@ ia mau poino. Aole @ae i pau a hiki mai i ka noho ana o keia Moiwahine, Liliuokalani. O keia ka wa kupono a ke Akua i haawi mai ai i ka Moiwahine Liliuokalani e koho i Aha Kuhina, aloha alii, aloha aina a aloha lahui.

Mai hoopaa a mai hoo@oka aku i ka makemake a me ke ohohia o ka lahui, o hiki ole e loaa mai na puili pumehana ana mai ka lahui mai, a pau ka hilinai ana, a me ka hoihoi ia o na hana hookele aupuni.

 

KA HAIOLELO A KA LUNAKANAWAI KIEKIE A F. JUDD MA KAUMAKAPILI I KE AHIAHI POAKAHI, FEB. 18.

Ke lawe mai nei makou ma ke ano nui a hoolaha aku i ka haiolelo a ka Lunakanawai Kiekie, no loko mai o ke kope i waiho ia mai ia makou e kekahi mea i hele i ua halawai la, a penei no ia:

"E na hoaloha a me na makamaka, ua loaa ia'u ka hanohano imua o oukou i keia halawai, a e hoike aku i kekahi mau manao no ko kakou Moi i aloha nui ia o Kalakaua.

"I ka wa e noho Moi ana o Kalaniopuu no ke Aupuni o Hawaii nei, o Kiwalao kana keiki me Kamehameha I; ua hooili ia ke Aupuni a pau ia Kiwalao a o ke Akua hoi ia Kamehameha (oia paha o Kaili]. A no ke kaua pinepine o na alii, ua lilo ke aupuni iaia @@amu@@ o kona ikaika.

"A noho Moi o Kamehameha I, kii oia ia Keopuolani i wahine nana, a loaa mai na keiki ekolu, o Liholiho, Kauikeaouli a me Naahienaena. He alii haipule o Nahienaena a ua mahalo nui ia oia.

"I ka wa i make aku ai o Kamehameha I ua noho mai o Liholiho i ke aupuni, oia @ Kamehameha II. I ka makahiki 1823, holo oia a m@ kana aliiwahine o Kamamalu i Pelekane, a make laua ilaila, a hoihoi ia mai i Hawaii nei ko laua mau kino make, a o Kaahumanu ke kahu aupuni iloko o ia manawa, oiai, e @uku ana no o Kauikeaouli ia wa. A @ ka make ana aku @ Kaahumanu, @ilo o Kauikeaouli i Moi no ke Aupuni.

"He alii lokomaikai oia i kona lahuikanaka, aka, aole a laua keiki me kana aliiwahine o Kalama, lawe laua ia Liholiho i keiki na laua. A i ka wa i nawaliwali ai o ka Moi Kauikeaouli ua hooili ia ke Aupuni ia Liholiho, a o Ema Kaleleonalani kama aliiwahine a na laua mai o "Ka Haku o Hawaii." Ua manao ia oia ka hooilina o ke Aupuni aka, ua make @ no @ae oia i kona wa opio, a make no hoi @ Liholiho ka Moi kane, a ili ke Aupuni is Lo@@ oia o Kamehameha V.

"Aole oia i mare wahini a hiki wale i kona make ana i ka makahiki 1872 i ka la 11 o Dekemaba ma ka hooilina ole o ke Aupuni, a iloko o ia wa, ua ili i ka Ahaolelo ka mana e koho i Moi n@ ke Aupuni, a o W. C. Lunalilo kai koho ia i Moi no ke Aupuni.  Hi pokole loa kona noho Moi ana, a ua make oia me ka nele i ka hooilins ole o ka Nohoalii.

"Ma keia wahi ua ili hou no i ka Ahaolelo ke koho hou ana i Moi no ke Aupuni a o Kalakaua kai kohoia i Moi no ke Aupuni Hawaii nei i ka la 12 o Feb. 1874.

"He Moi oluolu loa oia a he aloha i na mea a pau; he alii naauao oia, a ua nana nui i na buke a me na nupepa. Ua noho oia ma na oihana lehulehu, he Luna Leta, he Puuku Moi, he Kakauolelo o ke Keena Hoona Kuleana he Loio ma ke Kanawai a me kakahi mau hana e ae.

"Nana i imi a loaa ke Kuikahi Pnailike o Hawaii nei me Amerika a ua hele kaapuni hei i ka honua nei. A o kana mau hana i hala aku, me ia no io, oia ka hoomana kii, a e haalele loa i kela mau hana ana.

"Nolaila, @ aloha kakou i ko kakou Moiwahine, e pule i ke Akua e kokua i kana hookele aupuni ana."

 

NU HOU KULOKO.

Ua lawe aku ke Kaletona mai ka Hale Leta aku o kakou nei, 1,816 a he 2,052 ope nupepa.

Ma ka po Poakolu nei, ua ikaika loa ka makani a me ka ua ma ke komohana akau mai.

Aohe Tupidoa, he keu no hoi ka lohe ole o kpu eeiao, he hewa ka oe ia Laulia, he onaona Puni i ke ala.

Ua make mai ma Kekokia kekahi wahine i ke 77 o kona mau makahiki ma keia ao, he makuahine oia no Mrs. J. M. Oat, o keia kulanakauhale.

I keia la hora 2 p@@ e puehu aku ai ka lei lehua o Hilo, ke aliiwahine Kinau, e hoomanao e na makamaka i na wahi opeope, o haule auanei i ka hope moku.

O Welo keia i ka Hawaii imiloa, he huelo ku, a no ia kumu e po'i hewa ai o Pueonuiokona, i ka huelo o ke Pi'a, hoi, uhi, me ka manao o ka na mea ai, e ia ka he Akia Awahia wale.

O ka lono a makou i hoopuka a ku ai, e pili ana i ka moku kaua Kaletona i ka la inehinei no kona haalele ole iho i keia aupuni, he lono ia i loaa mai ia makou ma ke Telepona mai.

Ke pupu@ nei no kekahi mau Kuhina i na hookohu, aohe makemake e hoihoi ae i ka Moiwahine Liliuokalani e like me ka leo Alii.  Manene wale @ Akaka o ke ino hoomanawanui.

Nui na hana kupanaha o keia mau la e ike ia nei, he holehole iwi he kipu kupaianaha, he hoololohe kohu ole, he hooweliweli lapual@. Aka mai hoohuoi kakou, oiai, ua hoike @ua mai ka Haku.

I ka wa i hiki aku ai ka lono i Hilo, no ka make ana o ka Moi Kalakaua , ua olelo ae la o D. H. Hikikoki Esq., i kekahi o ko makou makamaka Loio o ua aina ua Kanilehua aloha nei, "E pau ana keia Aha Kuhina." A o ka makai nui h@i o Hawaii, ke pi@loke la, no ke ku@@nalana o ke au o kana hoe.

I ko makou papa pa'i e p@@@@ ana hiki hou mai @a no he lono hou, ana ke Kaletona ke e@u la i na ale o ka moana Pakipika, aka, aohe hoi e hiki ke k@ohi aku@ oiai ua niniu poani ka ena makani.

Pau kauna o ka hoihoi ana o ke Kuhina @ale i kona hookohu i ka Moiwahine Liliuokalani, aohe na@ he ae ia e lawe ia kona hookohu, aia wale no a huli mai a pau ka papa o Maukele, kahulihuli ke one la i Waiolana.

Ma ka la 17 iho nei, i noho ai ka Aha Ho@kolokolo koa, no ka hoolohe ana i ka hoopii a ka Puuku ia Kapela a me Kaahu, a ma ka la 18 iho nei, ua puka mai la ka olelo hooholo a ua aha la. O keia ka mea a hoike n@a aku ai.

Ma ka Poakolu nei, ua loaa aku la ia Adimarala Baraunu, he mau hookupu hou mai ka Moiwahine kane make aku ekolu makana, mai ka Moiwahine Liliuokalani aku he lei palaoa, mai a Mr. S. Paka a me Mr. W. H. Corwell elua he mau kookoo i kinohinohi ia, a o ka makana hope loa, he kookoo palaoa ia, mai kona mau kupuna mai. A ua apo ia mai ia mau makana e ka Adimarala, me na waimaka e hiolo ana ma ka papalina.

 

UA HEWA ANEI KA HOOLOLI I KA LA SABATI?

O ka'u pane no ka ninau au i kuk@u ai, ua ike no oe. A o ia pane, he maopopo loa ka pololei a me ka oiaio ku@au naue ole: O ka la ehiku, oia ka la a ke Akua i Sila ai, a paa i ka la Sabati; a kauohaia na mea a pau, "E koomanao i ua la nei ma ke ano he la Sabati." A aia ke kanawai eha i palapala ia e ke Akua ma ka papa pohaku mua, me na kanawai e ae ekolu. Ua ike pono no oe ke heluhelu i ka Baibala. E eia na manao hooia aku.

Akahi. Aole loa i loaa ia pono i ke kanaka mai ke Akua mai, oia hoi ka pono, a mana hoololi i ka la Sabati mai ka la ehiku ae a ka la mua o ka hebedoma. Aole no hoi i hai mua ia mai ka olelo no ia mea, me ke ano he wanana, a olelo ha mua paha, mai na Kaula a hiki i na Lunaolelo; he nele loa no.

Alua@ Aole ke kanawai hailona ke kanawai la Sabati' aka, he kanawai paa, luli ole, mau loa. A o ke kuhikuhi Baibala au no ke kakoo ana i kau haina no ka ninau, aole oia i pili pono, aole hoi i ola ka ma'i. No ka mea o kela kuhikuhi Baibala au i kuhikuhi mai ai ma Galatia 5:18, e olelo ana penei: "A i alakai ia oukou e ka Uhane, aole no oukou malalo o ke kanawa."

O kela kanawai i olelo ia ma ka hope oia Pauku, aole pili ia i ke kanawai eha o ke Akua, oia hoi ke kanawai e pili ana i ka Sabati; aka @ ke kanawai hailona ia, a @ hoipa@ia i ko Iesu @a,. Ua pau aku ia lakou, ua hiiki mai ka m@@ i kuhikuhiia a ua mau kanawai hailona la. A mai manao iho oe o ke kanawai eha o ke Akua, oia kekahi pu i hoopau ia a i ho@lo@ia? Aole loa pela. Aka, ua ike no oe, iwaena o kekahi mau hoomana @ ku nei, ke mau nei no ka mal@@aia o kekahi mau oihana hoailona kahiko, ma @a lawelawe hoo@@@a ana e like me na poe Katolika e malama nei. Oia mau ano hana, ka kela Pauku i olelo ai, "@e poe malalo o ke kanawai," oiai @ hoomau ana lakou i ka hoomana aku i ke Akua, me ia mau ano hana kahi ko i hoopau. Auhea ka pono o ka hoololiia o ka la Sabati ma ia Pa@ku o ka Palapala Hemolelo au i kuhikuhi mai ai. Ke olelo ne au me ka manao makai, aole he wahi meheu iki o ka malamalama i loaa malaila, no ka pono o kau pane e ke @oa.

Aole i pau.